اسهال ویروسی همانطور که از اسم آن مشخص است، از طریق یک ویروس به وجود می‌آید. اگرچه اسهال به‌تنهایی مسئله نگران‌کننده‌ای نیست، اما عوارض ناشی از آن می‌توانند بسیار خطرناک باشند. این موضوع زمانی بیشتر اهمیت پیدا می‌کند که بدانیم کودکان، سالمندان و برخی گروه‌های خاص بیشتر از بقیه در معرض ابتلا به این بیماری و عوارض نادر (اما خطرناک) آن هستند. در این مطلب درباره اسهال ویروسی و نحوه تشخیص، راه‌های درمان و پیشگیری از بروز این بیماری صحبت می‌کنیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
- اسهال ویروسی چیست؟
- علائم اسهال ویروسی
- مراحل اسهال ویروسی
- روش انتقال اسهال ویروسی
- علت اسهال ویروسی
- عوارض و مشکلات اسهال ویروسی
- تشخیص اسهال ویروسی
- درمان اسهال ویروسی
- درمان خانگی اسهال ویروسی
- چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟
- اسهال ویروسی در نوزادان و کودکان
- اسهال ویروسی در زنان باردار
- پیشگیری از اسهال ویروسی
- کلام آخر دکترساینا
اسهال ویروسی چیست؟
باکتری‌ها، انگل‌ها یا ویروس‌های مختلف می‌توانند باعث التهاب و عفونت دستگاه گوارش و اسهال شوند. اسهال ویروسی به علت ورود ویروس به دستگاه گوارش ایجاد می‌شود.
میزان شیوع اسهال ویروسی
اگرچه اسهال ویروسی خیلی شایع است اما نمی‌توان میزان شیوع آن را به‌طور دقیق تخمین زد. در واقع ویروس‌های زیادی باعث اسهال می‌شوند. همچنین خیلی اوقات هیچ آزمایشی از فرد مبتلا برای تشخیص نوع اسهال او گرفته نمی‌شود. متخصصان تخمین می‌زنند که شایع‌ترین این ویروس‌ها به نام «نوروویروس» (Norovirus)، هر سال ۶۸۵ میلیون نفر را به اسهال مبتلا می‌کند.
علائم اسهال ویروسی
شایع‌ترین علائم عفونت گوارشی ویروسی عبارتند از:
- مدفوع شل
- حالت تهوع و استفراغ
- کاهش اشتها
- شکم‌درد و دلپچیه
این علائم به دلیل التهاب معده و روده‌ها ایجاد می‌شوند. التهاب، نشانه جنگیدن سیستم ایمنی بدن با ویروس است. وقتی عفونت شدید است یا سیستم ایمنی با قدرت بیشتری با ویروس مبارزه می‌کند، علائم سیستمی ایجاد می‌شوند. این علائم ناشی از ملتهب‌شدن بخش‌های دیگر بدن خارج از دستگاه گوارش هستند.
علائم سیستمی اسهال ویروسی عبارتند از:
- تب
- لرز
- خستگی
- بدن‌درد
- سردرد
- تورم غدد لنفاوی
مراحل اسهال ویروسی
در ادامه می‌توانید از مرحله ورود ویروس در بدن تا زمان بهبود اسهال را مشاهده کنید:
- تماس: در این مرحله ویروس وارد بدن فرد می‌شود.
- نهفتگی (کمون): بعد از اینکه ویروس وارد بدن شد، شروع به تکثیرشدن می‌کند. تا زمانی که ویروس به اندازه‌ای تکثیر نشود که سیستم ایمنی را هوشیار کند، هیچ علامتی ظاهر نمی‌شود. به همین دلیل به این مرحله «نهفتگی» گفته می‌شود.
- عفونت حاد: اسهال ویروسی یک عفونت حاد کوتاه‌مدت است؛ یعنی علائم آن ناگهانی ظاهر می‌شوند و به‌سرعت از بین می‌روند. سیستم ایمنی بعد از شناخت ویروس، پاسخ ایمنی خود را فعال کرده و با ویروس مبارزه می‌کند. مبارزه بدن با ویروس باعث ایجاد علائم بیماری می‌شود.
- بهبود: بعد از موفقیت سیستم ایمنی، علائم شروع به کم‌شدن می‌کنند و در نهایت کاملاً از بین می‌روند. البته در این مرحله ممکن است تا چند روز همچنان ویروس از طریق مدفوع دفع شود؛ بنابراین احتمال انتقال بیماری هنوز وجود دارد.
اسهال ویروسی چقدر طول می‌کشد؟
علائم عفونت ویروسی گوارشی معمولاً ناگهانی و طی یک الی دو روز بعد از ورود ویروس به بدن ظاهر می‌شوند. معمولاً روز اول ابتلا، استفراغ یا اسهال ویروسی به دفعات اتفاق می‌افتد. علائم بیماری در اغلب موارد به‌سرعت و طی یک الی دو روز از بین می‌روند؛ اما در موارد شدید، بهبود بین یک الی دو هفته طول می‌کشد. افرادی که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند، دیرتر بهبود پیدا می‌کنند.
از زمان ورود ویروس به بدن تا شروع علائم و سپس بهبود آن‌ها، یک الی دو هفته طول می‌کشد. حتی بعد از بهبود علائم، امکان انتقال ویروس تا مدتی وجود دارد؛ به همین دلیل در این بازه زمانی نیز باید نکات مراقبتی را برای جلوگیری از ابتلای سایر افراد رعایت کنید.
روش انتقال اسهال ویروسی
روش انتقال اسهال ویروسی از راه مدفوع/استفراغ به دهان است. اگر شخص مبتلا دست‌های خود را بعد از توالت به‌خوبی نشوید، می‌تواند سطوح یا غذاها را آلوده کند. کودکان و سایر افراد سالم، با لمس سطوح و فرو بردن دست خود به دهان، یا خوردن و آشامیدن، بیمار می‌شوند.
سایر راه‌های انتقال اسهال ویروسی عبارتند از:
- لمس غذاها یا آب با دست آلوده
- قراردادن غذا روی سطح آلوده به ویروس
- پرورش ماده غذایی مثل صدف، میوه یا سبزی با آب آلوده به ویروس
- نشت آب آلوده به چاه یا چشمه
- مصرف آب تصفیه‌نشده
- دفع مدفوع یا استفراغ فرد بیمار در آب
- نشستن قطرات ریز مدفوع یا استفراغ بیمار روی سطوح و لمس آن‌ها توسط فرد سالم
اسهال ویروسی تا چند وقت واگیردار است؟
بیشترین میزان واگیری بیمار در روزهای علامت‌دار بیمار تا اولین روزهای بعد از بهبود است. با اینحال طبق مطالعه‌های انجام‌شده، امکان انتقال بیماری حتی در مرحله نهفتگی یا حداکثر ۲ هفته بعد از بهبودی نیز وجود دارد.
چه کسانی بیشتر ممکن است اسهال ویروسی بگیرند؟
- کودکان: سیستم ایمنی بدن کودکان نسبت به بزرگسالان ضعیف‌تر است. همچنین احتمال فرو بردن دست در دهان و ابتلا به بیماری در آن‌ها بیشتر است.
- سالمندان: سیستم ایمنی بدن با بالارفتن سن تضعیف می‌شود. به همین دلیل احتمال ابتلا به اسهال ویروسی در آن‌ها بیشتر است.
- زندگی در مکان‌های شلوغ: احتمال ابتلا به اسهال ویروسی بین ساکنان پرورشگاه، خانه سالمندان، خوابگاه، اردوگاه، مدارس و سایر مکان‌های پرجمعیت بیشتر است.
- افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف: افراد مبتلا به ایدز و اچ آی وی، افراد تحت شیمی‌درمانی، افرادی که داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنند و سایر افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند، در معرض ابتلا به اسهال ویروسی هستند.
علت اسهال ویروسی
ویروس‌های مختلفی باعث اسهال می‌شوند؛ از جمله:
- نوروویروس: بیشتر از نصف موارد ابتلا به ویروس اسهالی بزرگسالان، ناشی از نوروویروس هستند. این ویروس نسبت به سایر ویروس‌ها در برابر گرما و ضدعفونی‌کننده‌ها مقاوم‌تر است.
- روتاویروس: این ویروس شایع‌ترین علت اسهال ویروسی در کودکان است. اکثر افراد قبل از ۳ سالگی به روتاویروس مبتلا می‌شوند؛ به همین دلیل بیشتر بزرگسالان در برابر آن ایمنی دارند.
- آدنوویروس: این ویروس‌ها معمولاً عفونت تنفسی ایجاد می‌کنند؛ اما ممکن است باعث عفونت دستگاه گوارش و اسهال ویروسی هم شوند. ابتلا به آدونوویروس در تمام سنین شایع است.
به گفته وبسایت John Hopkins Medicine:
«گاستروانتریت ویروسی» (آنفلوانزای معده یا اسهال ویروسی) به دلیل التهاب، ورم یا آسیب‌دیدن دیواره داخلی دستگاه گوارشی ایجاد می‌شود. ویروس‌ها باعث ایجاد این بیماری می‌شوند. ویروس باعث عفونت معده، روده کوچک و روده بزرگ می‌شود.
اسهال ویروسی بسیار شایع است. در اکثر موارد، این بیماری فقط چند روز طول می‌کشد و احتیاج به درمان ندارد. هرچه میزان عارضه کم‌آبی ناشی از اسهال و استفراغ ویروسی بیشتر باشد، بیماری نیز خطرناک‌تر است.
عوارض و مشکلات اسهال ویروسی
در اکثر موارد اسهال ویروسی مشکل خاصی برای فرد ایجاد نمی‌کند و خودبه‌خود از بین می‌رود. افرادی که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند، ممکن است به عفونت شدیدتری مبتلا شوند و عوارض بیشتری را تجربه کنند.
مهم‌ترین عارضه ناشی از اسهال ویروسی، کم‌آبی بدن به علت دفع مایعات و الکترولیت‌ها از طریق استفراغ و اسهال است. درصورتی‌که مایعات به میزان کافی به بدن نرسد، بدن نمی‌تواند مایعات از دست‌رفته را جایگزین کند. این عارضه در کودکان و نوزادان، سالمندان و سایر افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف شایع‌تر و در برخی موارد خطرناک است.
علائم کم‌آبی بدن عبارتند از:
- تشنگی
- کاهش حجم ادرار یا تیرگی رنگ آن
- مدفوع خشک و سفت یا عدم دفع مدفوع
- ضعف یا خواب‌آلودگی
- گود افتادن زیر چشم
- سردرد
- خشکی لب‌ها و زبان
تشخیص اسهال ویروسی
پزشکان با گرفتن شرح‌حال بیمار و شناختن علائم او اسهال عفونی را تشخیص می‌دهند. شناسایی نوع عفونت (ویروسی یا باکتریایی) یا نام ویروس بدون آزمایش امکان‌پذیر نیست؛ اما در اغلب مواقع هیچ نیازی به گرفتن آزمایش نیست. درصورتی‌که علائم خودبه‌خود از بین نروند، ممکن است آزمایش مدفوع برای تشخیص باکتری، ویروس یا انگل انجام شود.
درمان اسهال ویروسی
داروی خاصی برای اسهال ویروسی وجود ندارد. همچنین بهتر است بدانید که آنتی‌بیوتیک‌ها فقط برای درمان عفونت باکتریایی ساخته شده‌اند و روی عفونت ویروسی اثر ندارند. سیستم ایمنی بدن خودش به‌تنهایی با ویروس مبارزه می‌کند و آن را شکست می‌دهد.
در مواردی که اسهال ویروسی و کم‌آبی شدید است، پزشک سرم وریدی را تجویز می‌کند. در این روش مایعات از طریق رگ‌ها به‌سرعت وارد جریان خون و دستگاه گوارش می‌شوند. در برخی شرایط نیز پزشکان داروهایی را برای کاهش اسهال و استفراغ تجویز می‌کنند. این داروها برای کودکان تجویز نمی‌شوند.
درمان خانگی اسهال ویروسی
بهترین کاری که برای درمان اسهال ویروسی می‌توانید انجام دهید، کمک به سیستم ایمنی و رساندن انرژی به آن است. استراحت‌کردن، مصرف مایعات فراوان و خوردن غذاهای سبک انرژی موردنیاز سستم ایمنی را تامین می‌کنند. برای پیشگیری از کم‌آبی بدن، قبل از اینکه تشنه شوید در طول روز چند جرعه کوچک آب بنوشید.
اسهال ویروسی هیچ درمان اختصاصی ندارد. درمان این بیماری با نکات مراقبتی و در خانه انجام می‌شود. در موارد ابتلا به کم‌آبی شدید، پزشک سرم خوراکی یا وریدی تجویز می‌کند.
موقع اسهال ویروسی چه بخوریم؟
بعضی پژوهش‌های علمی نشان داده‌اند که پروبیوتیک‌ها می‌توانند به بهبود سریع‌تر اسهال ویروسی کمک کنند. در دستگاه گوارش ما باکتری‌هایی وجود دارند که بخش مهمی از سیستم ایمنی بدن هستند. مواد غذایی حاوی پروبیوتیک به حفظ تعادل و سلامت این باکتری‌ها کمک می‌کنند.
ماده خوراکی خاص دیگری برای درمان اسهال ویروسی وجود ندارد؛ اما مواد غذایی چرب یا پر از قند و شکر، کافئین و شیر لبنی علائم بیماری را بدتر می‌کنند. در طول دوره درمان بهتر است غذاهای زودهضم و حاوی انرژی زیاد مثل بستنی میوه‌ای، سوپ و بیسکویت نمکی بخورید. نمک به جبران الکترولیت‌های ازدست‌رفته بدن کمک می‌کند.
چه زمانی می‌توانیم به سر کار برگردیم؟
بهتر است حداقل دو روز بعد از بهبود علائم در خانه بمانید؛ چرا که بیشترین احتمال انتقال ویروس در این روزها است. حتی اگر علائم از بین رفته باشند، باز هم ویروس از طریق مدفوع دفع می‌شود و می‌تواند دیگران را بیمار کند.
چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟
- استفراغ خونی
- اسهال یا استفراغ مکرر طی ۲۴ ساعت گذشته
- پایدار بودن علائم استفراغ یا اسهال بیشتر از ۲ روز
- مشاهده علائم کم‌آبی (عطش، خشکی دهان، ادرار با رنگ زرد تیره، کاهش یا قطع دفع ادرار، خستگی شدید، سرگیجه یا سیاهی‌رفتن چشم)
- مشاهده خون در مدفوع
- شکم‌درد شدید
- تب بالای ۳۹ درجه سانتی‌گراد
- عدم دفع مدفوع یا ادرار به مدت حداقل ۲ روز
برای مشاهده لیست بهترین متخصص گوارش و کبد کلیک کنید:
ارتباط تلفنی با متخصص گوارش ارتباط آنلاین با متخصص گوارشاسهال ویروسی در نوزادان و کودکان
نوزادان و کودکان از طریق خوردن غذای آلوده یا لمس سطوح و فرو بردن انگشت در دهان خود به اسهال ویروسی مبتلا می‌شوند. همچنین احتمال ابتلا به ویروس از طریق قاشق و چنگال یا لیوان مشترک با فرد بیمار نیز وجود دارد.
علائم اسهال ویروسی در کودکان
- اسهال و استفراغ
- تب
- شکم‌درد
- کاهش اشتها
- علائم کم‌آبی بدن (کم‌شدن ادرار، خشکی گلو و دهان، تلوتلو خوردن و سرگیجه هنگام ایستادن، گریه بدون اشک، بی‌قراری یا خستگی شدید و فرو رفتن ملاج)
درمان اسهال ویروسی در کودکان
- کمک به جبران مایعات ازدست‌رفته بدن به کمک سرم خوراکی: آب به‌تنهایی به درمان عوارض ناشی از اسهال ویروسی کودکان کمک نمی‌کند. به همین دلیل باید از سرم‌های خوراکی مخصوص درمان کم‌آبی کمک بگیرید. (سرم خوراکی بدون نیاز به نسخه در داروخانه‌ها فروخته می‌شود.)
- شروع رژیم غذایی همیشگی بعد از درمان کم‌آبی: وقتی کم‌آبی کودک درمان شد، غذاهای همیشگی او مثل نان، ماست، میوه و سبزیجات را به او بدهید.
- از دادن مواد غذایی قندی مثل بستنی، نوشابه و آبنبات به کودک خودداری کنید. این مواد غذایی باعث بدتر شدن اسهال می‌شوند.
- استراحت کردن: برای بهبود سریع‌تر بیماری، کودک باید استراحت زیادی داشته باشد.
- خودداری از داروهای ضداسهال: از دادن داروهای ضداسهال بدون نسخه و سایر داروها یا ترکیبات گیاهی به کودک (مگر با تجویز پزشک) خودداری کنید. این داروها توانایی بدن را در مبارزه با ویروس کم می‌کنند.
- استراحت به دستگاه گوارش: بعد از دفع اسهال یا استفراغ، اجازه بدهید دستگاه گوارش کودک ۱۵ الی ۲۰ دقیقه استراحت کند. سپس به او مقادیر اندکی مایعات بدهید. اگر کودک شیرخوار است، به او شیر بدهید. اگر کودک شیر خشک مصرف می‌کند، به او سرم خوراکی یا شیر خشک بدهید.
چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟
- تب بالای ۳۸/۹ درجه سانتی‌گراد
- خواب‌آلودگی غیرطبیعی یا بی‌قراری شدید
- ناراحتی یا درد شدید
- اسهال خونی
- ظاهر شدن علائم کم‌آبی (خشکی دهان، گریه‌کردن بدون اشک و تشنگی)
- استفراغ مکرر
- عدم دفع ادرار طی ۶ ساعت گذشته
- اسهال شدید
- مشاهده گودی نرم روی ملاج
برای مشاهده لیست بهترین متخصص کودکان و اطفال کلیک کنید:
ارتباط تلفنی با متخصص کودک و نوجوان ارتباط آنلاین با متخصص کودک و نوجواناسهال ویروسی در زنان باردار
در اکثر موارد، ابتلا به اسهال ویروسی در بارداری مسئله نگران‌کننده‌ای نیست. اسهال در بارداری بعد از چند روز خودبه‌خود بهبود پیدا می‌کند و خطری مادر و جنین او را تهدید نمی‌کند. همچنین ویروس‌ها نمی‌توانند از لایه‌هایی که دور رحم و جنین پوشانده شده‌اند عبور کنند و به جنین آسیب برسانند.
خطرات اسهال ویروسی در ماه‌های مختلف بارداری
به‌ندرت ممکن است اسهال ویروسی در بارداری عوارض خطرناکی ایجاد کند. اسهال ویروسی می‌تواند باعث کم‌آبی بدن و افت عملکرد سیستم ایمنی شود. گاهی شدت کم‌آبی آنقدر زیاد است که ممکن است منجر به عوارض نگران‌کننده برای مادر و جنین یا مشکلات حین زایمان شود.
برخی از عوارض خطرناک عبارتند از:
- سه‌ماهه اول: افزایش خطر بروز نقص‌های لوله عصبی در جنین (مثل مهره شکاف‌دار و آنانسفالی)
- سه‌ماهه دوم: اختلال در رشد جنین به دلیل کاهش مصرف آب و غذا و کاهش جزئی مقدار مایع آمنیوتیک رحم
- سه‌ماهه سوم: زایمان زودرس، کاهش جزئی مقدار مایع آمنیوتیک رحم و کاهش شیر مادر بعد از تولد نوزاد
چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟
- پایدار بودن علائم اسهال ویروسی بیشتر از ۴۸ ساعت
- تیرگی ادرار یا کاش حجم آن
- احساس تشنگی
- سرگیجه
- ازحال‌رفتن
- بی‌قراری
- تپش قلب
- نفس‌نفس زدن
- احساس خستگی یا خواب‌آلودگی
- گیجی
اسهال ویروسی در بارداری برای جنین و مادر بی‌خطر است؛ اما اگر بیشتر از ۴۸ ساعت علائم پایدار باشند، باید به پزشک زنان مراجعه کنید. کم‌آبی شدید بدن در موارد بسیار نادری ممکن است باعث عوارض بارداری و زایمان شود.
پیشگیری از اسهال ویروسی
- تزریق واکسن روتاویروس برای کودکان تا قبل از ۶ ماهگی
- شستن دست‌ها به مدت حداقل ۲۰ ثانیه با آب و صابون بعد از توالت، تعویض پوشک و قبل از آشپزی یا صرف غذا
- استفاده از ضدعفونی‌کننده‌های الکلی
- ضدعفونی کردن و شست‌وشوی سطوح آلوده به ویروس در حمام و توالت و سایر سطوحی که فرد بیمار آن‌ها را لمس کرده است
- پرهیز از مصرف غذا یا آبی که احتمال آلودگی آن وجود دارد
- مصرف آب معدنی در سفر و پرهیز از خرید یخ یا نوشیدن آب چشمه و رودخانه
- عدم مصرف ماهی و گوشت خام یا نیم‌پز
- عدم استفاده از ظروف، لیوان و قاشق یا چنگال مشترک
کلام آخر دکترساینا
اسهال ویروسی به دلیل التهاب دستگاه گوارشی به وجود می‌آید. ویروس‌های مختلفی از جمله نوروویروس‌ها و روتاویروس‌ها باعث بروز این بیماری می‌شوند. اسهال ویروسی به‌شدت واگیردار است؛ اما معمولاً خطرناک نیست و خودبه‌خود بهبود می‌یابد. کودکان، سالمندان و افراد مبتلا به ضعف سیستم ایمنی، بیشتر از سایر افراد در معرض ابتلا به آن هستند.
رعایت بهداشت فردی، شستن دست‌ها با آب و صابون بعد از توالت و قبل از صرف غذا، ضدعفونی و شست‌وشوی سطوح آلوده و عدم مصرف آب و مواد غذایی از منابع ناشناخته به پیشگیری از ابتلا به بیماری کمک می‌کند.
| نام بیماری | اسهال ویروسی |
| تخصص مربوطه | داخلی، گوارش |
| علائم |
|
| عوارض | کم‌آبی با علائم:
|
| روش انتقال |
|
| موارد ریسک بالای ابتلا |
|
| روش‌های تشخیص |
|
| روش‌های درمان |
|
| داروها | ندارد. |
| میزان شیوع | سالانه ۶۸۵ میلیون نفر |