آشنایی با علت، علائم و پیشگیری از عفونت ادراری

عفونت ادراری urinary tract infection (UTI) یکی از شایع‌ترین مشکلات مجاری ادرار است. در برخی موارد قارچ ها و میکروب ها، شایع‌ترین علت عفونت مجاری ادراری هستند. در موارد بسیار معدودی نیز ویروس‌ها عامل ایجاد این بیماری هستند. دکتر ساینا در این مقاله این شما را با علائم عفونت ادراری و راههای پیشگیری و درمان آن آشنا خواهد کرد.

عفونت ادراری چیست؟

ادرار انسان درحالت طبیعی حاوی میکروب نیست. ادرار، محصول جانبی سیستم پاک‌سازی (فیلتراسیون) بدن ما یعنی کلیه‌هاست. مواد زائد و آب اضافی توسط کلیه‌ها به‌صورت ادرار از خون شما خارج می‌شود.

در حالت عادی، ادرار بدون هیچ‌گونه آلودگی، از طریق دستگاه ادراری دفع می‌شود. هرچند این امکان وجود دارد که باکتری‌ها از خارج از بدن وارد محیط دستگاه ادراری (مجاری ادراری) شوند و مشکلاتی مانند عفونت و التهاب را ایجاد کنند. عفونت مجاری ادراری دقیقاً به همین دلیل شکل می‌گیرد.

عفونت ادراری چه بخشی از دستگاه مجاری ادرار را درگیر می‌کند؟

دستگاه ادراری از کلیه‌ها، حالب‌ها، مثانه و مجرای ادرار تشکیل شده است و عفونت‌ادراری می‌تواند در هر جایی از دستگاه ادراری رخ دهد. البته بیشتر عفونت‌های ادراری فقط مجرای ادرار و قسمت‌های پایین مثانه را درگیر می‌کنند. با این حال این عفونت می‌تواند کلیه‌ها و حالب‌ها را نیز درگیر کند. عفونت ادراری در دستگاه فوقانی نادرتر از عفونت ادراری در دستگاه تحتانی است؛ اما شدت آن نیز بیشتر است.

علت عفونت ادراری چیست؟

عفونت‌های دستگاه ادراری در اثر ورود میکروارگانیسم‌ها (معمولاً باکتری‌ها) به مجرای ادرار و مثانه ایجاد می‌شوند. علت ایجاد التهاب و عفونت همین باکتری‌ها هستند. هرچند عفونت عموماً‌ در مجرای ادرار و مثانه رخ می‌دهد، اما باکتری‌ها می‌توانند به مجاری ادراری منتقل شده و کلیه‌های شما را نیز درگیر کنند. بیش از ۹۰٪ موارد عفونت مثانه توسط E.coli، باکتری موجود در روده‌ها، ایجاد می‌شود.

عفونت ادراری ممکن است با علائم یا بدون علائم باشد، در حالی که نوع بدون علامت آن، به دلیل فقدان هرگونه علامت و هشدار، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است

علائم عفونت ادراری که باید جدی بگیرید!

عفونت های ادراری باعث التهاب و تحریک دستگاه ادراری می‌شود. شایع‌ترین علائم عفونت ادراری عبارتند از:

• احساس درد در ناحیه‌ي پهلو، شکم یا لگن
• احساس فشار در پایین لگن
• نیاز مکرر به دفع ادرار، نیاز فوری به دفع ادرار و بی‌اختیاری ادرار
• ادرار دردناک (سوزش ادرار) و وجود خون در ادرار
• نیاز به دفع ادرار شبانه
• رنگ ادرار غیرطبیعی (ادرار کدر) و بوی نامطبوع یا شدید ادرار
• احساس درد در هنگام برقراری رابطه‌ی جنسی
• احساس درد در آلت تناسلی مردان
• درد در پهلو یا کمر
• خستگی
• تب (بالای ۳۷ درجه) و لرز
• استفراغ
• احساس گیجی

چنانچه مشکوک به عفونت ادراری هستید حتما در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید و همچنین می توانید برای دریافت مشاوره از دکتر ساینا کمک بگیرید.

علائم عفونت مجاری ادراری براساس محل درگیری

بد نیست بدانید که علائم و نشانه های عفونت ادراری با توجه به اینکه کدام قسمت از دستگاه ادراری دچار عفونت شده باشد متفاوت است. در جدول زیر با علائم هر کدام از عفونت های ادراری بیشتر آشنا خواهید شد:

بخش درگیر با عفونت در دستگاه ادراری	علائم و نشانه‌های عفونت ادراری
کلیه‌ها (پیلونفریت حاد)	درد قسمت فوقانی کمر و پهلوتب و لرز شدیدحالت تهوعاستفراغ
مثانه	احساس فشار در ناحیه‌ی لگناحساس ناراحتی در ناحیه‌ی پایین شکمادرار مکرر و دردناکوجود خون در ادرار
مجاری ادراری	سوزش ادرارترشح

چگونه بفهمیم که به عفونت ادراری مبتلا شده‌ایم؟

اگر براساس علائم خود مشکوک به ابتلا به عفونت ادراری هستید، برای معاینه و بررسی علائم عفونت ادراری به پزشک مراجعه کنید. برای تأیید تشخیص عفونت ادراری پزشک باید آزمایش ادرار شما را بررسی کند.

بالا بودن تعداد گلبول‌های سفید در ادرار نشان‌دهنده عفونت ادراری است. پزشک همچنین برای تشخیص باکتری یا قارچ آزمایش کشت ادرار را انجام می‌دهد؛ این کشت می‌تواند به شناسایی علت عفونت ادراری کمک کند، همچنین می‌تواند راهنمای پزشک در انتخاب روش درمانی مناسب برای شما باشد.

اگر پزشک مشکوک به عفونت بخش فوقانی دستگاه ادراری شما شود، ممکن است لازم باشد علاوه بر آزمایش ادرار، آزماش کامل خون (CBC) و کشت خون را نیز انجام دهد. از طریق کشت خون، این اطمینان حاصل می‌شود که عفونت به جریان خون شما منتقل نشده است.  

یکی از روش‌های رایج تشخیص عفونت ادراری آزمایش ادرار است. برای اینکه نتیجه آزمایش دقیق باشد، بهتر است ابتدا ناحیه تناسلی را تمیز کرده و نمونه از وسط ادرار جمع‌آوری شود. (یعنی ابتدا و انتهای ادرار دور ریخته شود)

روش‌های تشخیص عفونت ادراری مکرر

در صورتی که مکرراً به عفونت ادراری مبتلا می‌شوید ممکن است پزشک به جز آزمایش ادرار و آزمایش خون مایل به بررسی ناهنجاری یا انسداد در دستگاه ادراری شما باشد. این بررسی شامل آزمایش‌های زیر می‌شود:

سونوگرافی

در این آزمایش دستگاهی به نام مبدل از روی شکم شما عبور داده می‌شود که با استفاده از امواج فراصوت، تصویر اندام‌های دستگاه ادراری شما را در مانیتور نمایش می‌دهد.

پیلوگرام درون‌وریدی (IVP)

 در این آزمایش، بعد از تزریق رنگ به بدن و عبور آن از دستگاه ادراری، از شکم شما عکس‌برداری می‌شود. این رنگ، دستگاه ادراری شما را در تصویر اشعه‌ی ایکس، برجسته می‌کند.

سیستوسکوپی

در آزمایش سیستوسکوپی (cystoscopy) دوربین کوچکی از مجرای ادراری شما به سمت بالا حرکت داده می‌شود تا از مثانه تصویربرداری کند. ممکن است پزشک شما در زمان انجام سیستوسکوپی، تکه‌ی کوچکی از بافت مثانه را نیز برای آزمایش التهاب مثانه یا سرطان بردارد و مورد آزمایش قرار دهد.

توموگرافی کامپیوتری (CT)

 این آزمایش برای تصویربرداری از دستگاه ادراری با جزئیات دقیق‌تر انجام می‌شود.

چه کسانی بیشتر به عفونت ادراری مبتلا می‌شوند؟

افراد با هر سن و جنسیتی می‌توانند دچار عفونت ادراری شوند؛ با این حال، برخی از افراد بیش از دیگران در معرض این بیماری هستند. عوامل زیر می‌توانند احتمال ابتلا به عفونت ادراری را افزایش دهند:

• مقاربت جنسی، به‌ویژه اگر مکرر، شدید و با شریک‌های جنسی متعدد یا جدید باشد
• دیابت
• بهداشت فردی ضعیف
• مشکلات تخلیه‌ی کامل مثانه
• استفاده از سوند
• بی‌اختیاری روده
• انسداد جریان ادرار
• سنگ کلیه
• برخی از روش‌های پیشگیری از بارداری
• یائسگی
• روش‌های درمانی که مجاری ادراری را درگیر می‌کنند
• سیستم ایمنی سرکوب‌شده
• عدم تحرک برای مدت طولانی
• استفاده از اسپرم‌کش و تامپون
• استفاده‌ی زیاد از آنتی‌بیوتیک‌ها، که می‌تواند فلور طبیعی روده و دستگاه ادراری را مختل کند

عفونت ادراری در خانم‌ها به علت کوتاه بودن مجاری ادراری شایع‌تر است و تقریبا ۵۰ درصد از خانم‌ها یک‌بار در طول زندگی دچار عفونت مجاری ادراری می‌شوند.

اگر عفونت ادراری درمان نشود چه اتفاقی می‌افتد؟

در صورت درمان به‌موقع و مناسب، عفونت مجاری ادراری تحتانی به‌ندرت منجر به عوارض می‌شود، اما، عدم اقدام برای درمان این بیماری می‌تواند عواقب جدی زیر را به دنبال داشته باشد:

• عفونت‌های مکرر، به ویژه در زنانی که در یک دوره‌ی شش ماهه دو بار یا بیشتر به عفونت ادراری مبتلا می‌شوند و یا در یک دوره‌ی یک‌ساله، چهار بار یا بیشتر این بیماری را تجربه می‌کنند
• آسیب دائمی به کلیه در اثر عفونت حاد یا مزمن کلیه به علت عدم درمان عفونت ادراری
• افزایش خطر زایمان کودک با وزن کم یا نارس در زنان باردار
• تنگی مجرای ادراری در مردان که قبلاً دچار عفونت گونوکوکی (Gonococcal Urethritis) شده‌اند
• سپسیس (Sepsis)؛ عارضه‌ای که درصورت عدم بهبود عفونت ادراری رخ می‌دهد و می‌تواند جان شما را به خطر بیاندازد، به ویژه اگر عفونت، خود را از طریق دستگاه ادراری به کلیه‌ها برساند

چگونه از عفونت ادراری پیشگیری کنیم؟

همیشه نمی‌توان از عفونت ادراری پیشگری کرد، اما می‌توان با اقدامات زیر، خطر ابتلا به آن را کاهش داد:

 ناحیه تناسلی خود را از جلو به عقب پاک کنید

از آنجایی که روده منبع اصلی باکتری ایکولای است، بهتر است پس از استفاده از سرویس بهداشتی، دستگاه تناسلی خود را از سمت جلو به عقب پاک کنید. این کار خطر انتقال باکتری ایکولای از مقعد به سمت مجرای ادراری را کاهش می‌دهد.

اگر به اسهال مبتلا هستید، رعایت این نکته مهم‌تر است؛ زیرا اسهال کنترل حرکات روده را دشوار می‌کند و ممکن است احتمال انتقال باکتری ایکولای به مجرای ادراری را افزایش دهد.

زیاد مایعات بنوشید

در طول روز، رطوب کافی را به بدن خود برسانید. این کار باعث می‌شود ادرار بیشتری دفع کنید و با هر بار دفع، باکتری‌ها از دستگاه ادراری شما خارج شوند.

برای نوشیدن مایعات آب بهترین انتخاب است. بهتر است هر روز بین ۶ تا ۸ لیوان آب بنوشید؛ اما اگر نوشیدن این میزان آب برای شما دشوار است، می‌توانید با نوشیدن آب گازدار، دم‌نوش‌ها، شیر یا اسموتی‌های تهیه‌شده از میوه‌ها و سبزیجات، میزان مایعات بدن خود را افزایش دهید.

از نگه داشتن ادرار خود پرهیز کنید

نگه داشتن ادرار می‌تواند رشد باکتری را تسریع کند.بیش از ۳ تا ۴ ساعت ادرار خود را نگه ندارید و هربار مثانه‌ي خود را کاملاً خالی کنید.

اگر باردار هستید این مسئله بسیار مهم‌تر است، زیرا بارداری می‌تواند شما را در معرض ابتلا به عفونت ادراری قرار دهد و خطر ابتلا به عفونت ادراری را بیشتر ‌کند.

قبل و بعد از برقراری رابطه‌ جنسی ادرار کنید

رابطه‌ي جنسی (به‌ویژه در زنان) احتمال ابتلا به عفونت ادراری را افزایش می‌دهد؛ به این دلیل که باکتری‌ها از طریق رابطه‌ی جنسی به‌راحتی وارد مجرای ادراری می‌شوند. برای کاهش این خطر، بلافاصله قبل و پس از برقراری رابطه‌ی جنسی ادرار کنید. با این کار باکتری‌ها را به بیرون از مجرای ادراری هدایت می‌کنید.

همچنین بهتر است پیش از رابطه‌ی جنسی، آلت تناسلی خود را به‌آرامی با آب شست‌وشو دهید؛ این کار به تمیز شدن این ناحیه کمک می‌کند و احتمال انتقال باکتری به مجرای ادراری را کاهش می‌دهد.

از محصولات معطر استفاده نکنید

به‌طور طبیعی بیش از ۵۰ میکروب مختلف در واژن وجود دارد که بسیاری از آنها، نوعی از باکتری به نام لاکتوباسیل هستند. این باکتری‌ها به سالم نگه داشتن محیط واژن و تعادل سطح PH کمک می‌کنند. محصولات زنانه‌ی معطر می‌توانند این تعادل را بر هم بزنند و باعث رشد بیش از حد باکتری‌های مضر شوند. این مسئله می‌تواند به عفونت ادراری، واژینوز باکتریایی و عفونت‌های قارچی منجر شود. از استعمال محصولات زیر پرهیز کنید:

• دوش واژینال (یعنی شستشوی واژن با مواد شوینده یا سرکه یا هر ماده دیگری به غیر از آب ساده)
• پد بهداشتی یا تامپون معطر
• پودرهای معطر
• اسپری‌های خوشبوکننده

روغن‌های حمام معطر، صابون‌ها و حمام کف نیز می‌توانند ناحیه‌ی تناسلی را تحریک کرده و سبب عدم تعادل باکتری‌های در واژن شوند.

گزینه‌های پیشگیری از بارداری را بررسی کنید

برخی از روش‌های پیشگیری از بارداری ممکن است سبب رشد بیش از حد باکتری‌های مضر شود؛ مانند:

• استفاده از دیافراگم
• کاندوم های فاقد لوبریکانت یا روان‌کننده
•  استفاده از اسپرم‌کش‌ها
• استفاده از کاندوم‌های حاوی اسپرم‌کش

در صورتی که فکر می‌کنید روش شما در پیشگیری از بارداری سبب عفونت ادراری می‌شود با پزشک خود مشورت کنید. پزشک می‌تواند به شما در شناخت گزینه‌های مختلف و انتخاب روش جایگزین مناسب کمک کند.

محصولات پروبیوتیک مصرف کنید

پروبیوتیک‌ها میکروارگانیسم‌های زنده‌ای هستند که می‌توانند باکتری‌های خوب روده را افزایش دهند و به رشد باکتری‌های خوب در دستگاه ادراری کمک کنند. مصرف محصولات حاوی پروبیوتیک می‌تواند از شما در برابر عفونت ادراری محافظت کند.

به‌طور کلی، باکتری‌های لاکتوباسیلوس (در محصولات پروبیوتیک) رابطه‌ای مستقیم با کاهش عفونت ادراری دارند. روش‌های مختلفی برای استفاده از پروبیوتیک‌ها جهت تقویت سلامت دستگاه ادرار وجود دارد:

• خوردن غذاهای تخمیرشده مانند ماست، کفیر، کلم‌ترش (نوعی ترشی از کلم‌برگ خردشده)
• مصرف مکمل‌های پروبیوتیک
• استفاده از شیاف‌های پروبیوتیک

آنتی‌بیوتیک مصرف کنید

اگر پزشک تشخیص دهد که عفونت ادراری شما پاسخ خوبی به درمان نشان نمی‌دهد و یا به‌صورت مکرر اتفاق می‌افتد، ممکن است دوز مناسبی از آنتی‌بیوتیک خوراکی را برای شما تجویز کند؛ این درمان می‌تواند به کنترل باکتری‌های مضر جهت جلوگیری از ایجاد عفونت ادراری کمک کند.

ممکن است پس از برقراری رابطه‌ي جنسی و یا زمانی که برای اولین‌بار علائم عفونت ادراری را مشاهده کردید ناچار به مصرف آنتی‌بیوتیک شوید. استفاده‌ی طولانی‌مدت از آنتی‌بیوتیک می‌تواند منجر به ایجاد مقاومت نسبت به آنتی‌بیوتیک در بدن شما شود. پزشک شما می‌تواند تشخیص دهد که این روش درمانی برای شما مناسب است یا نه.

مصرف بی‌رویه آنتی بیوتیک بدون تجویز پزشک، باعث مقاومت آنتی بیوتیکی می‌شود و فرایند درمان را پیچیده می‌کند. دکترساینا توصیه می‌کند که به هیچ وجه بدون تجویز پزشک آنتی بیوتیک مصرف نکنید.

چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت مشاهده‌ی این علائم، حتماً به پزشک مراجعه کنید:

• اگر هنگام دفع ادرار دچار درد، سوزش یا سایر مشکلات هستید
• اگر متوجه وجود خون در ادرار خود شده‌اید
• اگر چندین مرتبه و هربار به میزان کم، ادرار خود را دفع می‌کنید
• اگر به سختی ادرار خود را دفع می‌کنید
• اگر در کمر یا در ناحیه‌ی بالای مثانه‌ي خود احساس درد می‌کنید
• اگر ادرار شما کدر، تیره یا بدبو ست
• اگر تب یا لرز دارید

کلام آخر دکتر ساینا

همانطور که اشاره کردیم عفونت  ادراری یکی از مشکلات شایع مجاری ادرار است که به علت ورود باکتری‌های مضر به دستگاه ادراری سبب ایجاد می‌شود. عفونت های ادراری در صورت عدم درمان می‌توانند عواقب جدی به همراه داشته باشند. بنابراین بسیار مهم است که در صورت مشاهده علائمی مانند نیاز مکرر به دفع ادرار، سوزش ادرار، رنگ و بوی غیرطبیعی ادرار یا احساس درد در زمان برقراری رابطه‌ی جنسی به پزشک مراجعه کنید تا مورد معاینه تخصصی قرار بگیرید.