همه چیز درباره توبکتومی یا بستن لوله‌ در خانم‌ها

عمل توبکتومی یا بستن لوله در خانم‌ها از جمله روش‌های پیشگیری از بارداری است که برای بستن لوله‌های رحم در خانم‌ها انجام می‌شود. انجام این عمل در ایران منع قانونی دارد؛ بااین‌حال این به معنای ممنوعیت کامل توبکتومی نیست و افرادی که توسط کمیته‌های تخصصی پزشکی واجد شرایط باشند می‌توانند آن را انجام دهند.
به‌طورکلی انجام عمل‌های پیشگیری از بارداری دائمی مثل وازکتومی و توبکتومی باید با آگاهی کامل درباره عوارض، شیوه انجام عمل و احتمال موفقیت آن‌ها انجام شود. به‌همین‌دلیل، در این مقاله قصد داریم درباره انواع روش‌های انجام عمل بستن لوله، افرادی که واجد شرایط انجام آن هستند، مزایا و معایب، احتمال موفقیت و امکان بازگشت آن صحبت کنیم.

توبکتومی یا بستن لوله در خانم‌ها چیست؟

عمل «توبکتومی» (Tubectomy) که به وازکتومی زنان یا عمل بستن لوله رحم هم معروف است برای جلوگیری دائمی از بارداری در خانم‌ها انجام می‌شود.

انواع روش‌های بستن لوله رحم در خانم‌ها یا توبکتومی

برای اینکه با روش‌های انجام این عمل بیشتر آشنا شوید، بد نیست ابتدا کمی درباره ساختار رحم و فرایند بارور شدن تخمک‌ها صحبت کنیم.
لوله‌های رحمی یا لوله‌های فالوپ، تخمدان‌ها را به رحم وصل می‌کنند. هر ماه هنگام تخمک‌گذاری، یک تخمک از یکی از دو تخمدان رها می‌شود و مدتی در این لوله‌ها حرکت می‌کند. طی این مدت اگر اسپرمی وارد لوله‌ها شود، تخمک را بارور می‌کند. بعد از لقاح، تخمک بارورشده از طریق لوله‌ها به سمت رحم حرکت می‌کند و به دیواره رحم می چسبد.

در عمل توبکتومی این لوله‌ها به شیوه‌های مختلفی که در جدول زیر آمده‌اند، بسته یا کلاً برداشته می‌شوند؛ بنابراین اسپرم دیگر نمی‌تواند راه خود را به سمت تخمک‌های آزادشده از تخمدان‌ها پیدا کند و لقاح انجام نمی‌شود.

در عمل توبکتومی لوله رحم که مسیر عبور اسپرم به سمت تخمک است بسته می‌شود و در نتیجه، دیگر لقاح انجام نمی‌شود.

۱. روش انعقاد دوقطبی

پزشک با استفاده از جریان الکتریکی، بخش‌های مختلفی از لوله را می‌سوزاند.

۲. روش فیمبریکتومی

در این روش پزشک بخش «فیمبریا» را که نزدیک‌ترین قسمت لوله فالوپ به تخمدان است، برمی‌دارد.

۳. روش ایروینگ (بخیه)

در این روش ابتدا دو بخیه روی لوله زده می‌شود و لوله از قسمتی که بین دو بخیه قرار دارد قطع می‌شود. سپس انتهای باقی‌مانده لوله به پشت رحم وصل می‌شود.

۴. روش انعقاد تک‌قطبی

این روش نسبت به روش دوقطبی کمتر انجام می‌شود. در انعقاد تک‌قطبی استفاده از جریان الکتریکی به اندازه‌ای است که لوله از محل سوختگی به دو قسمت تقسیم می‌شود.

۵. روش استفاده از گیره

در این روش با استفاده از گیره‌ای محکم که روی لوله بسته شده است، مسیر عبور تخمک‌ها مسدود می‌شود.

۶. روش استفاده از حلقه

در این روش از حلقه‌ای پلاستیکی که دور لوله بسته شده است برای انسداد استفاده می‌شود.

۷. روش Pomeroy

در این روش به کمک بخیه، حلقه‌ای روی لوله ساخته می‌شود. سپس از قسمت بالایی بخیه، لوله بریده و انتهای بخش‌های باقی‌مانده آن سوزانده می‌شود.

۸. روش Essure یا استفاده از فنر

در این روش دو فنر داخل لوله‌ها کار گذاشته می‌شود. اطراف این فنرها بافت زخمی ایجاد می‌شود که لوله‌ها را مسدود می‌کند و اجازه عبور اسپرم‌ها را نمی‌دهد.

۹. روش استفاده از سیلیکون

در این روش ابتدا بخش کوچکی از لوله‌ها حرارت داده شده و بعد قطعات بسیار کوچک سیلیکونی در آن‌ها کار گذاشته می‌شود. بافت زخمی که اطراف این قطعه‌ها ایجاد می‌شود مسیر عبور اسپرم‌ها را می‌بندد.

در طول عمل توبکتومی چه اتفاقی می‌افتد؟

گفتیم که طی عمل توبکتومی، لوله‌های فالوپ با روش‌های مختلفی بسته می‌شوند؛‌ اما جراح چطور به لوله‌های فالوپ دسترسی پیدا می‌کند؟ روش‌های مختلفی برای دسترسی به لوله‌ها وجود دارد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

روش لاپاروسکوپی

برای انجام لاپاراسکوپی به بی‌هوشی عمومی نیاز است. جراح برش کوچکی پایین ناف ایجاد می‌کند. از طریق این برش گاز کربن‌دی‌اکسید وارد شکم می‌شود که باعث بهتر دیده شدن محل جراحی می‌شود.
سپس دستگاه «لاپاروسکوپ» (یک ابزار باریک و کوچک مجهز به دوربین مخصوص پزشکی و چراغ) از طریق برش ایجادشده وارد لوله فالوپ می‌شود و پزشک به کمک آن می‌تواند داخل لوله را ببیند. حالا پزشک به کمک ابزارهایی که در اختیار دارد می‌تواند لوله‌ها را – با روش‌هایی که در بخش قبل توضیح دادیم – ببندد. این کار یا از طریق دستگاه لاپاروسکوپ یا از طریق ایجاد یک برش دیگر در قسمت بالایی ناحیه تناسلی انجام می‌شود.
بعد از بستن لوله‌های رحم، پزشک لاپاروسکوپ را خارج می‌کند و محل برش را بخیه می‌زند. این عمل حدود ۳۰ دقیقه طول می‌کشد. ازآن‌جاکه برش ایجادشده خیلی کوچک است، معمولاً زخم و خون‌ریزی زیادی اتفاق نمی‌افتد و دوره نقاهت هم کوتاه است. افرادی که تحت لاپاروسکوپی قرار می‌گیرند همان روز می‌توانند به خانه برگردند و نیاز به بستری ندارند.

روش مینی لاپاروتومی

از این روش در حین یا بعد از زایمان استفاده می‌شود و برش آن نسبت به لاپاروتومی کوچک‌تر است. برای انجام مینی لاپاروتومی جراح یک برش مختصر بالای ناحیه تناسلی ایجاد می‌کند. سپس از داخل برش ایجادشده لوله‌های رحمی را بالا می‌آورد و آن‌ها را مسدود می‌کند. در نهایت لوله‌ها دوباره سر جای خود قرار می‌گیرند و شکم بخیه زده می‌شود.

در روش لاپاروسکوپی پزشک به کمک دستگاه لاپاروسکوپ (دوربین مخصوص) عمل را انجام می‌دهد.rnrnدر روش مینی لاپاروتومی، پزشک مستقیماً شکم را برش می‌دهد و لوله‌ها را می‌بندد.

با اینکه روش لاپاروسکوپی سریع‌تر انجام می‌شود، اما تحت شرایط زیر برای بستن لوله‌ها از مینی لاپاروتومی استفاده می‌شود:

• افرادی که به‌تازگی جراحی شکم یا لگن داشته‌اند
• افراد چاق
• افرادی که سابقه ابتلا به بیماری التهابی لگن (PID) را دارند

روش هیستروسکوپی

عقیم‌سازی با روش هیستروسکوپی (Essure) یکی از گزینه‌های غیرتهاجمی هست که معمولاً به جای روش لاپاروسکوپی مطرح می‌شود. در طول این عمل فنرهای خیلی کوچکی در لوله‌های فالوپ قرار داده می‌شود که با ایجاد شرایط انعقاد خون، لوله‌ها را مسدود می‌کنند.
بعد از این عمل بیماران باید حداقل ۳ ماه و تا زمانی که انعقاد خون در لوله‌ها کامل شود، از سایر روش‌های پیشگیری استفاده کنند. مزیت این روش نسبت به بقیه روش‌ها این است که نیاز به بی‌هوشی یا حتی بی‌حسی موضعی ندارد و در ۱۰ دقیقه به اتمام می‌رسد.

سایر روش‌های عقیم‌سازی زنان

در شرایط خاصی ممکن است از روش‌های دیگری برای عقیم‌سازی استفاده شود:

روش سالپنژکتومی برای پیشگیری از بارداری

اگر عمل توبکتومی یا بستن لوله‌ها با موفقیت انجام نشود، عمل سالپنژکتومی یا برداشتن لوله‌ها برای برداشتن کل لوله انجام می‌شود. برخلاف توبکتومی، این عمل غیرقابل‌بازگشت است.

روش هیسترکتومی

هیسترکتومی عمل جراحی برداشتن کامل رحم است. افرادی که این عمل را انجام می‌دهند دیگر پریود و باردار نمی‌شوند. از این روش بیشتر برای درمان بیماری‌هایی مثل پریودهای سنگین، درد دائمی لگن، تورمورهای غیرسرطانی و سرطان‌های رحم، تخمدان و دهانه رحم استفاده می‌شود. از آنجا که این روش به‌شدت تهاجمی بوده و دوره نقاهت طولانی دارد، فقط برای افرادی تجویز می‌شود که بدنشان بقیه درمان‌ها را پس زده باشد.

شرایط لازم برای انجام توبکتومی

با توجه به سیاست‌های جمعیتی جدید، انجام این عمل در مراکز خصوصی و دولتی ایران غیرقانونی است و فقط برای برخی افراد که شرایط و بیماری‌های خاصی دارند انجام می‌شود. این بیماری‌ها در دسته‌های زیر قرار می‌گیرند:

• برخی بیماری‌های کلیوی (مثل نارسایی مزمن کلیه و گلومرولونفریت)
• برخی بیماری‌های زنان و مامایی (مثل سابقه پارگی رحم، سزارین سوم و بیشتر در مادران بالای ۳۵ سال که حداقل سه فرزند سالم دارند، سابقه حداقل ۵ زایمان در مادران بالای ۳۵ سال که حداقل ۳ فرزند سالم دارند و …)
• برخی بیماری‌های مغز و اعصاب (مثل سابقه سکته، تومور مغزی غیرقابل جراحی، پارکینسون و …)
• برخی بیماری‌های تنفسی (مثل فشار خون ریوی، بیماری مزمن ریوی شدید، فیبروز ریه و …)
• سرطان‌ها
• بیماری‌های مزمن خونی
• برخی بیماری‌های پوستی (مثل لوپوس، تبخال تناسلی، پسوریازیس و …)
• برخی بیماری‌های روانی (مثل ناتوانی ذهنی، دوقطبی، اسکیزوفرنی، زوال عقل و …)
• بیماری‌های عفونی مثل ایدز
• برخی بیماری‌های گوارشی
• اختلالات ژنتیکی صعب‌العلاج
• برخی بیماری‌های قلبی

تشخیص اینکه فرد واجد شرایط انجام توبکتومی است یا نه، به عهده پزشک است. اگر قصد دارید این عمل را انجام بدهید و مطمئن هستید هیچوقت قصد بچه‌دار شدن ندارید، ابتدا باید به مراکز بهداشتی دولتی مراجعه کرده و با پزشک متخصص صحبت کنید.
درصورتی‌که پزشک در تشخیص اولیه خود متوجه شود که شما مبتلا به یکی از بیماری‌های بالا هستید و بارداری برایتان مضر است، مدارک پزشکی و مستندات شما را دریافت می‌کند. علاوه‌براین، طی جلسات مشاوره، با شما و همسرتان درباره توبکتومی، نحوه انجام این عمل و عوارض احتمالی آن صحبت می‌کند.
سپس در کمیته پزشکی که از متخصصان مختلفی تشکیل شده است، پرونده پزشکی بررسی می‌شود. درصورتی‌که بیماری شما تایید شود و واجد شرایط انجام توبکتومی شناخته شوید، برای انجام عمل به بیمارستان ارجاع داده خواهید شد.

بارداری می‌تواند جان برخی افرادی را که مبتلا به بیماری‌های مزمن یا خطرناکی مثل سرطان هستند تهدید کند. این افراد پس از مشورت با پزشک و تایید پرونده‌شان توسط کمیته پزشکی، می‌توانند عمل توبکتومی را انجام دهند.

مراقبت‌ها و اقدامات لازم قبل از انجام توبکتومی

• هنگام عمل لباس مخصوص بیمارستان به شما داده می‌شود تا آن‌ها را با لباس‌های شخصی‌تان تعویض کنید. به‌همین‌دلیل بهتر است در روز عمل لباسی بپوشید که راحت از تن بیرون بیاید. همچنین زیورآلات و اشیای قیمتی خود را در خانه نگه دارید.
• پیش از عمل باید ناشتا باشید. معمولاً توصیه می‌شود از هشت ساعت قبل عمل، از خوردن و نوشیدن خودداری کنید؛ بااین‌حال، بهتر است درباره زمان دقیق آن با پزشک صحبت کنید.
• قبل از عمل مصرف بعضی داروها مثل داروهای رقیق‌کننده خون ممنوع است؛‌ چرا که این داروها می‌توانند فرایند انعقاد خون را در طول عمل مختل کنند.
• بعد از عمل نیاز به بستری شدن در بیمارستان ندارید؛ اما لازم است فردی را به‌عنوان همراه خود داشته باشید تا شما را به خانه برساند؛ چرا که رانندگی بعد از عمل مجاز نیست.

قبل از عمل درباره داروهایی که مصرف می‌کنید با پزشک صحبت کنید تا در طول عمل دچار مشکل نشوید.

مراقبت‌ها و اقدامات لازم بعد از انجام توبکتومی

• بعد از عمل مانند هر عمل دیگری، احساس درد در محل برش جراحی کاملاً طبیعی است. همچنین انقباض شکم، خستگی، خون‌ریزی جزئی واژن، سرگیجه و گلودرد ناشی از داروی بی‌هوشی نیز از عوارض کوتاه‌مدت بعد از عمل هستند.
• اگر عمل لاپاروسکوپی انجام داده‌اید، گازی که در طول عمل استفاده شده است می‌تواند اندکی نفخ و احساس درد در ناحیه شکم و شانه ایجاد کند. این علائم بعد از چند روز خودبه‌خود از بین می‌روند.
• دوش گرفتن و حمام تا ۴۸ ساعت بعد از عمل ممنوع است. همچنین حداقل تا یک هفته از لیف زدن محل جراحی خودداری کنید. بعد از حمام، پوست محل جراحی را با حرکات ضربه‌ای آرام خشک کنید.
• دوره نقاهت این عمل کوتاه است و تنها چند روز بعد می‌توانید به زندگی معمولی برگردید. اما بهتر است تا وقتی پزشک اجازه نداده است، از برداشتن اجسام سنگین خودداری کنید.
• یک هفته بعد از عمل می‌توانید رابطه جنسی خود را از سر بگیرید. استفاده از کاندوم و قرص بارداری بعد از عمل بستن لوله برای پیشگیری از بارداری لازم نیست.
• به خاطر داشته باشید که این عمل خطر انتقال بیماری‌های جنسی را کم نمی‌کند؛ بنابراین بهتر است برای حفظ بهداشت رابطه، همچنان از کاندوم استفاده کنید.

عوارض عمل توبکتومی شامل درد، احساس نفخ ناشی از گاز استفاده‌شده در طول عمل و علائم ناخوشایند ناشی از داروی بی‌هوشی است.

آیا توبکتومی قابل برگشت است؟

عمل برگشت توبکتومی برای خانم‌هایی انجام می‌شود که از انجام عمل بستن لوله پشیمان شده‌اند و می‌خواهند با باز کردن لوله‌هایشان دوباره باردار شوند. بااین‌حال، این موضوع نباید باعث شود که بدون فکر و عجولانه و تنها با این امید که توبکتومی قابل برگشت است، خود را به تیغ جراح بسپارید.
در واقع همه افراد نمی‌توانند این عمل را انجام بدهند. سن، نحوه انجام عمل توبکتومی و وضعیت بقایای لوله‌ها (به‌خصوص طول آن‌ها) از جمله مواردی هستند که می‌توانند در امکان انجام عمل برگشت و میزان موفقیت آن نقش مهمی را ایفا کنند.
طبق یک قانون کلی افرادی که فقط بخشی کوچکی از لوله‌هایشان را قطع کرده‌اند یا با روش حلقه و گیره آن‌ها را مسدود کرده‌اند، می‌توانند عمل برگشت را با موفقیت انجام بدهند.

احتمال بارداری بعد از توبکتومی چقدر است؟

بستن لوله‌ها روشی بسیار موثر برای جلوگیری از بارداری است؛ به‌طوری‌که به صورت میانگین از بین هر ۱۰۰۰ نفری که این عمل را انجام می‌دهد، فقط یکی از آن‌ها یک سال بعد از عمل باردار می‌شود. اما عوامل مختلفی می‌توانند این احتمال را تغییر بدهند.
برای مثال روش انجام عمل یکی از مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند موفقیت عمل را تضمین کند. به‌طورکلی روش‌هایی که آسیب بیشتری به لوله‌ها می‌زنند، شانس موفقیت بالاتری دارند. دومین عامل مهم در تضمین موفقیت عمل سن فرد است. به‌طوری‌که هرچه فرد جوان‌تر باشد، احتمال شکست عمل بالاتر می‌رود.

بارداری نابجا بعد از بستن لوله‌ها

به‌ندرت ممکن است فرد پس از انجام عمل توبکتومی دچار بارداری نابجا شود. در بارداری نابجا تخمکی که لقاح پیدا کرده است، به جای اینکه به دیواره رحم بچسبد در جای اشتباهی مثل لوله رحم شروع به رشد می‌کند.

اگر بعد از توبکتومی علائم بارداری نابجا مثل درد شکم و لگن، خون‌ریزی واژینال خارج از روزهای پریود، ضعف شدید و از حال رفتن را تجربه می‌کنید باید به‌سرعت به پزشک مراجعه کنید.

مزایا و معایب توبکتومی

قبل از اینکه این عمل را انجام دهید، بهتر است درباره مزایا و معایب آن اطلاعات داشته باشید تا تصمیم بهتری بگیرید. در جدول زیر می‌توانید مقایسه‌ای را بین مزایا و معایب توبکتومی بخوانید.

در افراد مبتلا به دیابت، اضافه‌وزن، بیماری‌های التهابی لگن، بیماری‌های ریوی و افرادی که قبلاً در همان محل جراحی انجام داده‌اند، احتمال بروز عوارض بیشتر است.

روش‌های جایگزین توبکتومی

خیلی از افرادی که لوله‌های خود را می‌بندند، بعد از مدتی از انجام این عمل پشیمان می‌شوند. روش‌هایی مثل وازکتومی، مصرف قرص ضدبارداری، استفاده از کاندوم، IUD و ایمپلنت از جمله راه‌حل‌های جایگزین توبکتومی هستند.

مقایسه وازکتومی و توبکتومی

عمل وازکتومی برای بستن لوله‌ها در مردان انجام می‌شود. بعد از انجام این عمل، اسپرم‌های مرد وارد مایع منی او نمی‌شود و در نتیجه، مایع منی قدرت باروری خود را از دست می‌دهد.
اینکه کدام روش (وازکتومی یا توبکتومی) برای شما بهتر است، هم به تصمیمی که شما و همسرتان گرفته‌اید و هم به نظر تخصصی پزشک بستگی دارد. در ادامه مقایسه‌ای مختصر بین این دو روش می‌کنیم که به شما در تصمیم‌گیری بهتر کمک خواهد کرد.

کلام آخر دکترساینا

توبکتومی یکی از انواع روش‌های دائمی برای پیشگیری از بارداری است. در این جراحی لوله‌های رحمی بسته می‌شوند و اسپرم‌ها دیگر نمی‌توانند با تخمک‌ها لقاح داشته باشند. درصورتی‌که به بیماری جسمی خاصی مبتلا هستید که تصور می‌کنید می‌تواند باعث به خطر افتادن جانتان در طول بارداری شود، اختلال ژنتیکی دارید که می‌تواند از طریق بارداری به نسل‌های آینده منتقل شود یا دچار مشکلات روانی و روانپزشکی هستیدکه مانع از داشتن یک بارداری سالم می‌شوند، باید با پزشک مشورت کنید. پزشک با بررسی پرونده پزشکی شما درباره اینکه گزینه خوبی برای انجام عمل توبکتومی هستید یا نه، تصمیم‌گیری می‌کند.

سوالات متداول

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.