حساسیت پوستی چیست؟ انواع، علل و درمان

همه ما در مقاطعی از زندگی خود به‌طور ناگهانی دچار قرمزی، خارش، جوش یا حتی کهیر پوستی شده‌ایم. این بثورات پوستی، معمولاً به دلیل حساسیت پوستی (آلرژی پوستی) ایجاد می‌شوند. حساسیت‌های پوستی انواع مختلفی دارند و علائم آن‌ها نیز اندکی متفاوت است. اگرچه خیلی اوقات حساسیت‌های پوستی خودبه‌خود رفع می‌شوند و خفیف هستند، اما نکته مهم این است که برخی انواع حساسیت خطرناک‌اند و می‌توانند جان فرد را تهدید کنند. در این مطلب به بررسی انواع حساسیت‌های پوستی، علائم آن‌ها و روش‌های پیشگیری و درمان می‌پردازیم.

حساسیت پوستی (آلرژی پوستی) چیست؟

سیستم ایمنی بدن ما به گونه‌ای طراحی شده است که هنگام ورود عوامل ناشناخته‌ای مثل ویروس و باکتری به بدن، فعال می‌شود و برای بیرون راندن آن‌ها تلاش می‌کند. این عملکرد دقیق به ما کمک می‌کند تا بیمار نشویم. اما گاهی این سیستم ایمنی دقیق، به اشتباه فعال می‌شود.

سیستم ایمنی بدن برخی افراد، نسبت به برخی مواد خاص حساس‌تر است. در این شرایط ممکن است این مواد را به‌عنوان یک خطر تلقی کند و برای مقابله با آن‌ها، فعالیت خود را به‌طور غیرطبیعی افزایش دهد. فعال شدن سیستم ایمنی هنگام مواجهه با این عوامل خارجی، باعث بروز علائم حساسیت پوستی می‌شود.

به گفته وبسایت Verywell health:

حساسیت پوستی یک واکنش آلرژیک به موادی است که معمولاً بی‌خطر هستند. (مثل پشم، گرده گل، صابون یا گیاهان) سیستم دفاعی بدن به این محرک‌ها بیش از حد معمول واکنش نشان می‌دهد و برای بیرون کردن آن‌ها از بدن، حمله می‌کند.

نتیجه حمله سیستم دفاعی، بثورات پوستی است که قرمز هستند و خارش دارند. آلرژی‌های پوستی انواع مختلفی دارند؛ از جمله آن‌ها می‌توان به درماتیت آتوپیک، درماتیت تماسی و کهیر اشاره کرد.

علائم حساسیت پوستی چیست؟

اولین علامت حساسیت، تحریک پوستی است. تحریک پوست ممکن است به‌صورت:

• خارش پوست
• جوش
• قرمزی
• سوزش
• تاول
• ورم
• ترک پوستی
• پوسته‌پوسته شدن

ظاهر شود. البته حساسیت پوستی بسته به علت ایجاد آن، انواع مختلفی دارد. هرکدام از انواع حساسیت پوستی الگوی علائم متفاوتی دارند که به پزشک در تشخیص بهتر کمک می‌کند.

علت حساسیت پوستی چیست؟

از جمله عوامل محرک شایع در آلرژی‌های پوستی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• لاتکس
• لباس‌ها
• موی حیوانات
• برخی گیاهان (مثل گیاه پیچک سمی)
• گرده گیاهان
• گرما یا سرما
• شوینده لباس
• محصولات آرایشی بهداشتی
• عطر و اسپری
• صابون
• نیکل
• مواد شیمیایی (مثل حشره‌کش‌ها)
• نیش حشرات
• آلودگی‌ها
• نور خورشید
• آب و هوا
• برخی مواد غذایی (مثل بادام، شیر یا تخم‌مرغ)
• برخی داروها
• ژنتیک

انواع حساسیت پوستی و درمان آن

حساسیت‌های پوستی انواع مختلفی دارند. هرکدام از آن‌ها ممکن است با علائم متفاوتی ظاهر شوند. رایج‌ترین آلرژی‌های پوستی عبارتند از:

۱. درماتیت آتوپیک (اگزما)

اگزما (درماتیت آکتوپیک) در ۱۰ تا ۲۰ درصد از کودکان و ۱ تا ۳ درصد از بزرگسالان اتفاق می‌افتد. علائم این نوع حساسیت پوستی معمولاً در سال‌های کودکی خود را نشان می‌دهند؛ اما ممکن است شروع علائم آن در بزرگسالی هم اتفاق بیفتد. معمولاً علت ابتلا به اگزما ژنتیکی است.

عوامل محیطی زیر می‌توانند به تشدید اگزما دامن بزنند:

• حساسیت‌های غذایی
• سرما
• خشکی آب‌وهوا
• گردوخاک
• شوینده‌ها و لوسیون‌ها
• استرس
• موی حیوانات

علائم رایج اگزما عبارتند از:

• خشکی
• قرمزی
• التهاب و خارش
• جوش‌های کوچک چرکی دارای چرک شفاف یا زرد (در برخی موارد، به‌خصوص وقتی اگزما عفونی شده باشد.)

اگزما بیشتر در نواحی خمیده (مثل پشت زانو یا داخل بازو)، روی ابروها، دست‌ها، گردن و صورت ایجاد می‌شود. خارش پوست ممکن است بثورات پوستی معمول را تشدید کند و باعث تغییر رنگ و سفتی غیرعادی آن‌ها شود.

برای کاهش التهاب و خارش ناشی از اگزما، پمادها و داروهای موضعی کورتیکواستروئیدی تجویز می‌شوند. از جمله این کرم‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• فلوران درنولید
• دیفلورازون دی استات
• دزوکسی متازون
• فلوسینولون
• پماد هیدروکورتیزون (بدون نسخه)

اگزما معمولاً ریشه ژنتیکی دارد و علائم آن غلب در کودکی شروع می‌شوند. سرما و خشکی هوا، آب داغ و محصولات بهداشتی علائم اگزما را تشدید می‌کنند.

۲. درماتیت تماسی آلرژیک

درماتیت تماسی به علت تماس مستقیم پوست با یک محرک ایجاد می‌شود. بثورات پوستی ناشی از درماتیت تماسی در همان ناحیه‌ای که به محرک تماس داشته است ظاهر می‌شوند. صورت، پلک‌ها، گردن، دست‌ها و پاها رایج‌ترین نواحی پوستی هستند که به این مشکل دچار می‌شوند.

علائم این نوع حساسیت عبارتند از:

• تاول
• بثورات پوستی
• خارش
• سوزش

برخی دلایل ایجاد این نوع حساسیت پوستی عبارتند از:

• صابون‌ها
• مواد شوینده لباس
• نرم‌کننده لباس
• شامپو
• فلزات (مثل نیکل به کار رفته در زیورآلات)
• چسب
• لاک ناخن
• پماد
• گیاهان
• دستکش‌های لاتکس
•  تماس بیش‌ازحد با آب
• پیچک سمی
• لوازم آرایش

گاهی درماتیت تماسی تا زمانی که نور آفتاب به پوست نخورده است، ایجاد نمی‌شود. به این نوع حساسیت پوستی، درماتیت تماسی «فوتو آلرژیک» گفته می‌شود. لوسیون‌های اصلاح، کرم‌های ضدآفتاب و برخی عطرها باعث درماتیت تماسی فوتو آلرژیک می‌شوند.

درماتیت تماسی معمولاً خودبه‌خود خوب می‌شود؛ اما روند بهبود ممکن است بین ۱۴ تا ۲۸ روز طول بکشد.

پزشک برای درمان درماتیت تماسی، داروی کورتیزون یا آنتی‌هیستامین تجویز می‌کند. مصرف داروهای موضعی کورتیکواستروئیدی، پماد کالامین و کمپرس سرد نیز به کاهش التهاب و خارش کمک می‌کنند. حمام با جو دوسر (اوتمیل) و آب ولرم نیز به بهبود خارش و علائم حساسیت پوستی کمک می کند.

در موارد حساسیت پوستی شدید، پزشک داروهای استروئیدی سیستمی (خوراکی یا تزریقی) را برای کاهش ورم و سایر علائم تجویز می‌کند.

۳. کهیر

کهیر به برآمدگی‌های قرمز یا صورتی پوستی گفته می‌شود که با خارش یا بدون آن همراه هستند. خارش کهیر معمولاً آنقدر شدید نیست که باعث آسیب‌دیدگی پوست شود. این برآمدگی‌ها شکل‌ها و اندازه‌های متفاوتی دارند و مرکز آن‌ها رنگ‌پریده است. شکل، محل و اندازه کهیرها ممکن است به‌سرعت تغییر کند.

کهیرها به دلیل التهاب پوست ناشی از آزاد شدن هیستامین در بدن ایجاد می‌شوند. آزاد شدن هیستامین باعث خونریزی مویرگ‌ها و ورم و خارش پوستی می‌شود. 

کهیرهایی که کمتر از ۶ هفته باقی بمانند، کهیر حاد هستند. این نوع کهیرها بلافاصله بعد از قرار گرفتن در معرض محرک‌ها ایجاد می‌شوند. از جمله دلایل ایجاد کهیر حاد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مواد غذایی مثل بادام، صدف، تخم‌مرغ و آجیل
• لاتکس
• داروهایی مثل پنی‌سیلین، آسپرین و ایبوپروفن
• نیش حشرات
• محرک‌های غیرآلرژیک مثل فشار، گرما، سرما، ورزش و نور خورشید

کهیر علامت هشداردهنده یک واکنش حساسیتی است که ممکن است به شوک آنافیلاکسی منجر شود. شوک آنافیلاکسی یک وضعیت اورژانسی و تهدیدکننده جان بیمار است. درمان آنافیلاکسی نیازمند تزریق اپی‌نفرین است. کهیر حاد (ناگهانی) و ورم، با آنتی‌هیستامین درمان می‌شود.

در موارد نادری، کهیر ناشی از عوامل حساسیت‌زا نیست. برای مثال دیده شده است که برخی بیماری‌های ارثی خاص می‌توانند کهیر ایجاد کنند. این کهیرها به مدت طولانی (چند ماه تا چند سال) روی پوست باقی می‌مانند. به همین دلیل به آن‌ها کهیر مزمن گفته می‌شود. علت دقیق ایجاد این کهیرهای مزمن مشخص نیست.

اغلب کهیرها به علت مواجهه با عوامل حساسیت‌زا و به‌صورت ناگهانی و موقت ایجاد می‌شوند؛ اما گاهی کهیر ناشی از عوامل حساسیت‌زا نیست و مزمن می‌شود. کهیرهای مزمن ممکن است تا سال‌ها روی پوست باقی بمانند.

۴. آنژیوادم

آنژیوادم معمولاً (نه همیشه) همراه با کهیر ایجاد می‌شود. این نوع حساسیت پوستی باعث ورم عمیق پوستی در بافت‌های نرم از جمله لب‌ها، چشم‌ها، دست‌ها و پاها می‌شود. آنژیوادم همراه با کهیر، خارش ایجاد می‌کند. اگر آنژیوادم با کهیر همراه نباشد، احساس سوزش، مورمور یا سوزن‌سوزن شدن و خارش ایجاد می‌کند.

آنژیوادم در نواحی گردن و صورت نشان‌دهنده آلرژی شدید است و می‌تواند منجر به مشکلات تنفسی شود. در صورت داشتن هرگونه علامت تنفسی یا تشدید علائم، با اورژانس تماس بگیرید.

چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟

کهیر و آنژوادم نیاز به پیگری اورژانسی دارند. در صورتی که:

• در سراسر بدن فرد کهیر ایجاد شده است.
• فرد مشکل تنفسی پیدا کرده است.

با اورژانس تماس بگیرید.

درصورتی‌که:

• بثورات پوستی خونریزی دارند یا عفونی شده‌اند و چرک زرد از آن‌ها خارج می‌شود.
• برای کنترل علائم اگزما به کمک نیاز دارید.
• فکر می‌کنید به حساسیت جدیدی مبتلا شده‌اید.
• بثورات پوستی ناشی از حساسیت بعد از ۲ تا ۳ هفته بهبود نیافته‌اند.

به پزشک مراجعه کنید.

روش‌های تشخیص حساسیت پوستی

متخصص آلرژی ابتدا با بررسی پوست، سایر علائم بیمار و سابقه قرار گرفتن در معرض محرک‌ها، تلاش می‌کند علت بروز حساسیت را پیدا کند. برای تشخیص دقیق‌تر علت ایجاد حساسیت، آزمایش‌های حساسیت پوستی انجام می‌شوند. این آزمایش‌ها شامل آزمایش چالش، تست خارش پوستی، تست زیرپوستی، آزمایش خون و تست پچ هستند:

۱. آزمایش چالش

در این آزمایش، به فرد بیمار مقادیر کمی از مواد غذایی که احتمال حساسیت به آن‌ها وجود دارد، داده می‌شود. این آزمایش تحت نظر پزشک انجام می‌شود.

۲. تست خراش پوستی

در این آزمایش، پزشک چند قطره از یک ماده حساسی‌زا را روی چند نقطه از پوست قرار می‌دهد. سپس در محل هرکدام از قطره‌ها، یک خراش خیلی کوچک روی پوست درست می‌کند. اگر فرد به آن ماده محرک حساسیت داشته باشد، بعد از ۱۵ الی ۲۰ دقیقه روی پوستش دانه‌های قرمز کوجکی ظاهر می‌شوند.

۳. تست زیر پوستی

در این آزمایش پزشک به کمک یک سرنگ باریک و کوچک، مقدار اندکی از ماده محرک را زیر پوست تزریق می‌کند. اگر فرد به آن ماده حساسیت داشته باشد، پوست آن ناحیه واکنش نشان می‌دهد.

۴. آزمایش خون

زمانی که ماده حساسیت‌زا وارد بدن می‌شود، سیستم ایمنی شروع به تولید آنتی‌بادی برای مقابله با آن می‌کند. در آزمایش خون، مقادیر این آنتی‌بادی‌ها در خون سنجیده می‌شود. از آزمایش خون بیشتر در موارد ابتلا به درماتیت تماسی، شوک آنافیلاکسی و حساسیت‌های فصلی استفاده می‌شود.

۵. تست پچ

در این آزمایش پزشک برچسب‌های کوچکی را روی نقاط مختلف پوست قرار می‌دهد. روی این برچسب‌ها، مقادیر اندکی از مواد حساسیت‌زا قرار دارد. این برچسب‌ها بین ۴۸ تا ۹۶ ساعت روی پوست می‌مانند. در مراجعه بعدی بیمار به مطب، پزشک برچسب‌ها را خارج و پوست را از نظر وجود حساسیت پوستی یا بثورات بررسی می‌کند.

چگونه بفهمم به چه چیزی حساسیت دارم؟

آزمایش آلرژی بهترین راه برای تشخیص نوع حساسیت پوستی است. گاهی طی آزمایش مشخص می‌شود که فرد به ماده خاصی حساسیت خفیف دارد. در این شرایط پزشک از بیمار می‌خواهد تا آزمایش حساسیت پوستی را در خانه تکرار کند. برای انجام این آزمایش، بیمار باید ماده محرکی را که به آن شک دارد (مثلاً کرم ضدآفتاب) روی یک نقطه مشخص از پوستش قرار دهد. این کار را باید چند روز در همان محل از پوست تکرار کند تا حساسیت به آن ماده ثابت شود.

پیشگیری از حساسیت پوستی

بهترین راه پیشگیری از حساسیت پوستی، پرهیز از قرار گرفتن در معرض محرک‌ها و عدم مصرف مواد غذایی و داروهای حساسیت‌زا است. آزمایش‌های تشخیص حساسیت، به شما کمک می‌کنند تا بفهمید دقیقاً به چه موادی حساسیت دارید.

پیشگیری از تحریک اگزما

• از خارش و ساییدن پوست پرهیز کنید.
• روزی چند بار پوست را با لوسیون یا پمادهای بدون الکل و غیرمعطر مرطوب کنید. از لوسیون بلافاصله بعد از حمام و زمانی که پوست هنوز مرطوب است نیز استفاده کنید.
• از قرار دادن پشم یا روغن پشم گوسفند (لانولین) روی پوست پرهیز کنید. برخی محصولات بهداشتی حاوی لانولین هستند. قبل از خرید و استفاده از این محصولات، برچسب مواد تشکیل‌دهنده آن‌ها را مطالعه کنید.
• از صابون‌ها و شامپوهای ملایم استفاده کنید.
• بهتر است حمام، کوتاه‌مدت و با آب ولرم انجام شود. آب داغ باعث تحریک اگزما می‌شود.
• لباس‌های گشاد بپوشید.

پیشگیری از درماتیت تماسی

• از قرار گرفتن در معرض محرک‌ها پرهیز کنید.
• بعد از تماس با ماده محرک حساسیت پوستی، آن محل از پوست را فوری با آب و صابون بشویید.

پیشگیری از کهیر و آنژیوادم

• پزشک به افرادی که حساسیت شدید به یک ماده خاص دارند، توصیه می کند از قرار گرفتن در معرض آن اجتناب کنند. همچنین به آن‌ها توصیه می‌کند داروهای ضدحساسیت مثل اپی نفرین را نیز همیشه همراه با خود داشته باشند.
• در برخی افراد، مصرف الکل، آسپرین و سایر داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی باعث تشدید کهیرهای مزمن می‌شود. این افراد باید از مصرف این محرک‌ها پرهیز کنند.

کلام آخر دکترساینا

حساسیت پوستی به دلیل مواجهه با عوامل محرک از جمله آب‌وهوای سرد و خشک، گرمای شدید، لباس‌های پشمی، موی حیوانات یا مصرف مواد غذایی و داروهای خاص ایجاد می‌شود. بهترین راه برای پیشگیری از ابتلا به انواع آلرژی پوستی، تلاش برای پرهیز از قرارگرفتن در معرض آن‌ها است. 

افرادی که به اگزما مبتلا هستند، باید بیشتر از سایر افراد مراقب سلامت پوست خود باشند. همچنین افرادی که سابقه حساسیت شدید به یک ماده خاص را دارند، بهتر است طبق تجویز پزشک خود داروهای ضدحساسیت را در خانه نگهداری کنند.

سوالات متداول