اسکیزوفرنی چیست؟ | علت، انواع، علائم و تشخیص اسکیزوفرنی

اسکیزوفرنی یک اختلال جدی روان است که می‌تواند زندگی فرد مبتلا را مختل کند. اولین علائم اسکیزوفرنی معمولاً در سنین نوجوانی یا جوانی بروز پیدا می‌کنند. تشخیص زودهنگام این عارضه نقش مهمی در درمان این بیماری دارد. در این مقاله به علائم اسکیزوفرنی و روش‌های تشخیص آن می‌پردازیم.

اسکیزوفرنی چیست؟

اسکیزوفرنی یک بیماری جدی روان است که بر نحوه‌ی تفکر، احساسات و رفتار فرد تأثیر می‌گذارد. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است ارتباط خود را با واقعیت از دست دهند؛ این امر باعث مشکلاتی برای فرد، خانواده و دوستان می‌شود. علائم اسکیزوفرنی در صورت عدم درمان، زندگی فرد را مختل می‌کنند.

بنابه گزارش سازمان بهداشت جهانی حدود ۲۰ میلیون نفر در سراسر جهان به این بیماری مبتلا هستند. احتمال مرگ‌ومیر زودرس در این افراد بین دو تا سه برابر سایرین است.^[۱]

تفاوت اسکیزوفرنی یا شیزوفرنی چیست؟

برخی افراد گمان می‌کنند که اسکیزوفرنی و شیزوفرنی دو بیماری متفاوت هستند، اما باید بدانید که این دو عنوان هیچ تفاوتی با هم ندارند و تنها دو تلفظ متفاوت از نام انگلیسی Schizophrenia هستند.

علائم اسکیزوفرنی

اسکیزوفرنی طیف وسیعی از مشکلات را شامل مشکلات شناختی، رفتاری و احساسی ایجاد می‌کند. علائم و نشانه‌های اسکیزوفرنی می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند. همچنین نوع و شدت نشانه‌ها در طی زمان تغییر می‌کند؛‌ ممکن است علائم اسکیزوفرنی در دوره‌ای تشدید شوند و در دوره‌ای دیگر کاهش یابند. ممکن است برخی علائم همواره دیده شوند.

فرد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است حرکات غیرطبیعی از خود بروز دهد؛ از رفتارهای بچگانه تا پریشانی غیرقابل پیش‌بینی. رفتار فرد مبتلا بر یک هدف خاص متمرکز نیست؛ ازاین‌رو انجام کارها برایش دشوار است. رفتارها می‌تواند شامل مقاومت نسبت به دستورالعمل‌ها، وضعیت‌های بدنی نامناسب یا عجیب، عدم پاسخ یا حرکات بیش‌ازحد و بیهوده باشد.

علائم اسکیزوفرنی را می‌توان به سه دسته‌ی کلی تقسیم کرد:

علائم سایکوتیک یا روان‌پریشی

این دسته علائم شامل تغییر در ادراک (مثلاً تغییر در بینایی، شنوایی، بویایی، لامسه و چشایی)، افکار غیرطبیعی و رفتار عجیب است. افرادی که نشانه‌های سایکوتیک اسکیزوفرنی را دارند ممکن است درک واقعیت را از دست بدهند و تجربه‌ی تحریف‌شده‌ای از جهان پیرامون داشته باشند. به بیان دقیق‌تر، این افراد معمولاً موارد زیر را تجربه می‌کنند:

• توهم؛ مانند شنیدن صداها یا دیدن چیزهایی که وجود ندارند. توهم می‌تواند شامل هریک از حواس پنجگانه باشد؛‌ اما شنیدن صدا از همه رایج‌تر است.
• هذیان؛ که به معنای داشتن عقایدی است که مبنایی در واقعیت ندارند (مثلاً پارانویا – ترس‌های غیرمنطقی مبنی بر اینکه افرادی قصد جان او را دارند، یا باور به اینکه تلویزیون، رادیو یا اینترنت پیام‌های خاصی را پخش می‌کنند که باید به آن‌ها پاسخ دهد.)
• اختلال فکری؛ که شامل افکار غیرمعمول و پراکنده‌گویی است. ممکن است فرد نتواند ارتباط مؤثر برقرار کند و پاسخ به سؤالات نسبتاً یا کاملاً بی‌ربط باشند. به‌ندرت ممکن است کلام فرد مبتلا شامل کنار هم گذاشتن واژه‌های بی‌معنایی باشد که قابل فهم نیستند. گاهی به این حالت سالاد واژگان گفته می‌شود.

علائم منفی

علائم منفی اسکیزوفرنی شامل ازدست‌دادن انگیزه، عدم علاقه به فعالیت‌های روزمره، انزوای اجتماعی، دشواری در بروز احساسات و دشوار در عملکرد طبیعی. افراد دچار علائم منفی ممکن است نشانه‌های زیر را بروز دهند:

• کاهش انگیزه و مشکل در برنامه‌ریزی، آغاز و ادامه‌ی فعالیت‌ها
• نداشتن احساس لذت در زندگی روزمره
• کاهش بیان احساسات از طریق حالت‌های صورت یا لحن صدا
• کم سخن گفتن
• بی‌توجهی به بهداشت فردی

علائم شناختی

این علائم شامل مشکل در توجه، تمرکز و حافظه است. نشانه‌های شناختی اسکیزوفرنی برای برخی افراد خفیف است؛ اما در برخی دیگر مشهودتر است و با فعالیت‌هایی مانند پی گرفتن مکالمات، یادگیری چیزهای جدید یا به‌یادآوردن قرارها تداخل دارد. افراد با علائم شناختی معمولاً موارد زیر را تجربه می‌کنند:

• مشکل در پردازش اطلاعات و تصمیم‌گیری
• مشکل در استفاده از اطلاعات بلافاصله پس از یادگیری آن‌ها
• عدم تمرکز یا توجه کردن

رفتار حرکتی بسیار نامنظم یا غیرطبیعی

این نشانه به روش‌های مختلفی مشخص می‌شود؛ از رفتارهای بچگانه تا پریشانی غیرقابل پیش‌بینی. رفتار فرد مبتلا به شیزوفرنی بر یک هدف خاص متمرکز نیست؛ ازاین‌رو انجام کارها برایش دشوار است. رفتارها می‌تواند شامل مقاومت نسبت به دستورالعمل‌ها، وضعیت‌های بدنی نامناسب یا عجیب، عدم پاسخ یا حرکات بیش‌ازحد و بیهوده باشد.

علائم اسکیزوفرنی در نوجوانان

علایم اسکیزوفرنی یا شیزوفرنی در نوجوانان نیز مشابه بزرگسالان است؛ اما تشخیص آن ممکن است دشوارتر باشد. یکی از دلایل دشواری تشخیص در نوجوانان این است که برخی علائم اسیکزوفرنی مشابه نشانه‌های معمول رشد شخصیتی در نوجوانان است؛ مانند:

• گریز از خانواده و دوستان
• افت عملکرد در مدرسه
• مشکلات خواب
• تحریک‌پذیری و مود افسرده
• بی‌انگیزگی

همچنین ممکن است نوجوانان اقدام به سوءمصرف برخی مواد مانند ماریجوانا یا ال‌اس‌دی کنند که نشانه‌هایی شبیه اسکیزوفرنی دارد.

بروز نشانه‌های توهم دیداری در نوجوانان رایج‌تر از بزرگسالان است.

علت بروز اسکیزوفرنی

علل بروز اسکیزوفرنی به‌طور دقیق شناسایی نشده است؛ اما پژوهشگران معتقدند ترکیبی از عوامل ژنتیکی، ترکیبات شیمیایی مغز و عوامل محیطی در بروز این اختلال نقش دارند.

نوروترنسمیتورها دسته‌ای از ترکیبات شیمیایی مغز هستند. مشکل در نوروترنسمیتورهایی مانند دوپامین و گلوتامات احتمالاً در بروز اسکیزوفرنی نقش دارند. عکس‌برداری از نورون‌ها تفاوت‌هایی را در ساختار مغز و سیستم اعصاب مرکزی افراد مبتلا به اسکیزوفرنی نشان می‌دهد. پژوهش‌گران از علت دقیق این بیماری مطمئن نیستند؛‌ اما آن را یک بیماری مغزی می‌دانند.

علت دقیق اسکیزوفرنی شناخته شده نیست؛‌ اما به‌نظر می‌رسد ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز آن نقش دارند.

عوامل خطر شیزوفرنی

هرچند علت دقیق شیزوفرنی یا همان اسکیزوفرنی شناخته شده نیست؛ اما به‌نظر می‌رسد برخی عوامل خطر ابتلا یا آغاز نشانه‌های این بیماری را افزایش می‌دهند.

ژنتیک

 به‌نظر می‌رسد سابقه‌ی خانوادگی خطر ابتلا به اسکیزوفرنی را افزایش می‌دهد. البته توجه داشته باشید که ابتلای یکی از اعضای خانواده به این بیماری، به این معنا نیست که بقیه اعضا نیز دچار اسکیزوفرنی خواهند شد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که احتمالاً ژن‌های متعددی در بروز اسکیزوفرنی نقش دارند و هیچ یک از این ژن‌ها به‌تنهایی نمی‌توانند منجربه این بیماری شوند.

عوامل محیطی

 دانشمندان معتقدند ویژگی‌های ژنتیکی در ترکیب با عوامل محیطی نقش مهمی در بروز اسکیزوفرنی دارند. عوامل محیطی که ممکن است خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند عبارت‌اند از: فقر، تنش‌های محیطی و قرارگیری در معرض ویروس‌ها، سموم و سوءتغذیه در دوران جنینی.

ساختار و عملکرد مغز

 دانشمندان معتقدند تفاوت‌ها در ساختار و عملکرد مغز و تعامل بین پیام‌رسان‌های شیمیایی (نوروترانسمیتورها) در بروز اسکیزوفرنی نقش دارند. به‌عنوان‌مثال، در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی تفاوت‌هایی در حجم ترکیبات خاصی در مغز، در نحوه‌ی ارتباط نواحی مختلف مغز و همچنین تفاوت‌هایی در نوروترانسمیتورهایی مانند دوپامین مشاهده شده است.

تفاوت‌هایی که در ارتباط بخش‌های مختلف مغز دیده می‌شوند ممکن است پیش از تولد ایجاد شوند. تغییراتی که طی بلوغ در ساختار مغز رخ می‌دهند می‌توانند محرک بروز دوره‌های سایکوز در افرادی باشند که به دلیل ژنتیک، محرک‌های محیطی و تفاوت‌های مغزی در معرض خطر ابتلا هستند.

مصرف برخی داروها

 مصرف داروهایی که بر ذهن تأثیر می‌گذارند در نوجوانی یا اوایل جوانی (مانند داروهای روان‌گردان یا داروهای سایکوتروپیک) می‌تواند محرک بروز اسکیزوفرنی در افراد در معرض خطر باشد.

انواع اسکیزوفرنی

اسکیزوفرنی یک طیف است و انواع مختلفی دارد:

اسکیزوفرنی پارانوئید

این نوع، شایع‌ترین نوع اسکیزوفرنی است. اسکیزوفرنی پارانوئید ممکن است نسبت به انواع دیگر دیرتر بروز پیدا کند. علائم این نوع شامل هذیان و/یا توهم است؛ اما ممکن است گفتار و احساسات فرد طبیعی باشد.

اسکیزوفرنی آشفته یا سازمان‌نیافته

اسکیزوفرنی آشفته، سازمان‌نیافته یا هبفرنیک اغلب در سنین ۱۵ تا ۲۵ سالگی خود را نشان می‌دهد. علائم این نوع شامل رفتار و افکار آشفته در کنار هذیان‌ها و توهمات کوتاه‌مدت است. ممکن است فرد الگوی سخن گفتن آشفته‌ای داشته باشد و دیگران به سختی متوجه صحبت‌های او شوند.

افراد مبتلا به این نوع از شیزوفرنی اغلب در حالات چهره، لحن صدا و رفتار خود احساسات چندانی بروز نمی‌دهند.

اسکیزوفرنی یا شیزوفرنی کاتاتونیک

این نوع نادرترین شکل اسکیزوفرنی است و با حرکات غیرمعمول، محدود و ناگهانی مشخص می‌شود. فرد اغلب یا بسیار فعال یا بسیار ساکن است. ممکن است فرد بسیار صحبت کند و سخنان و حرکات دیگران را تقلید کند.

اسکزوفرنی نامتمایز

در تشخیص این نوع از اسکیزوفرنی نشانه‌هایی از اسکیزوفرنی‌های پارانوئید، آشفته و کاتاتونیک دیده می‌شود؛ اما نمی‌توان آن را در یکی از این سه دسته طبقه‌بندی کرد.

اسکیزوفرنی باقیمانده

این نوع هنگامی تشخیص داده می‌شود ‌که فرد سابقه‌ی سایکوز دارد، اما تنها نشانه‌های منفی اسکیزوفرنی (مانند حرکات کند، ضعف حافظه، مشکل در تمرکز و بهداشت نامناسب) را نشان می‌دهد.

اسکیزوفرنی ساده

این نوع نیز نادر است. در اسکیزوفرنی ساده ابتدا علائم منفی مشاهده شده و به‌مرور تشدید می‌شوند؛ درحالی‌که علائم مصبت به‌ندرت ظاهر می‌شوند.

اسکیزوفرنی سنستوپاتی

افراد مبتلا به این نوع از اسکیزوفرنی حواس بدنی غیرطبیعی را اغلب بدون هیچ عامل فیزیکی تجربه می‌کنند. فرد مبتلا معمولاً از مشکلات بدنی عجیبی شکایت می‌کند؛‌ به‌عنوان‌مثال ممکن است فرد تصور کند بخشی از بدنش جدا شده، کشیده شده یا تحت فشار است؛ تصور کند مغزش سفت‌تر یا شل‌تر است یا تصور کند بخشی از بدنش توخالی یا در معرض هواست.

اسکیزوفرنی نامعین

این نوع اشاره به حالتی دارد که نشانه‌ها دلالت بر ابتلا به اسکیزوفرنی دارند اما نمی‌توان آن را در هیچ یک از دسته‌های بالا گنجاند.

اسکیزوفرنی درصورت عدم درمان، می‌تواند زندگی فرد را به کل مختلف کند و منجربه بروز افکار خودکشی یا آسیب به دیگران شود.

تشخیص اسکیزوفرنی

تشخیص اسکیزوفرنی بر عهده‌ی روان‌پزشک است؛ البته هیچ آزمون واحدی برای تشخیص این بیماری وجود ندارد؛ ‌بلکه تشخیص اسکیزوفرنی شامل ارزیابی‌های متعدد و حذف سایر گزینه‌های احتمالی است؛ مثلاً باید مشخص شود که نشانه‌ها ناشی از دیگر اختلالات روان یا ناشی از مصرف دارو یا سوءمصرف مواد نیستند. پزشک از طریق بررسی‌های زیر این بیماری را تشخیص می‌دهد:

• معاینه‌ی فیزیکی: این کار می‌تواند به حذف برخی گزینه‌هایی که ممکن است منجربه علائم شده باشند کمک کند.
• آزمایش و غربالگری: نتایج آزمایش‌ها می‌تواند برخی گزینه‌های احتمالی دیگر را نیز حذف کند؛ همچنین سوءمصرف الکل و مواد نیز در این آزمایش‌ها مشخص می‌شوند. همچنین روان‌پزشک ممکن است انجام ام‌آرآی و سی‌تی‌اسکن را نیز برای بررسی ساختار و عملکرد مغز تجویز کند.
• ارزیابی روان‌پزشکی: پزشک با بررسی وضعیت ظاهری شما و پرسش درباره‌ی افکار، خلق، توهمات، هذیان‌ها، مصرف مواد و احتمال خشونت یا خودکشی وضعیت روانی شما را بررسی می‌کند. پزشک درباره‌ی تاریخچه‌ی شخصی و خانوادگی شما نیز سؤال می‌کند. همچنین متخصص ممکن است درک فرد را با استفاده از تست‌های شناختی یا تست‌هایی مانند تست رورشاخ (Rorschach Test) بسنجد. برای آشنایی با انواع تست اسکیزوفرنی کلیک کنید.
• معیارهای تشخیص اسکیزوفرنی: روان‌پزشکان از دستورالعمل تشخیص اختلالات روان انجمن روان‌شناسی آمریکا برای شناسایی این بیماری استفاده می‌کنند.

عوارض اسکیزوفرنی

اگر اسیکزوفرنی تحت درمان قرار نگیرد، می‌تواند منجربه مشکلات شدیدتری شود که بر هر جنبه‌ای از زندگی فرد تأثیر می‌گذارد. عوارض و مشکلات مرتبط با اسکیزوفرنی عبارت‌اند از:

• افکار خودکشی یا اقدام به خودکشی
• اختلال اضطراب و اختلال وسواسی-جبری
• افسردگی
• سوءمصرف الکل و مواد
• ناتوانی در کار یا تحصیل
• مشکلات مالی و بی‌خانمانی
• انزوای اجتماعی
• مشکلات سلامت
• قربانی شدن
• رفتارهای پرخاشگرانه (البته این مورد چندان رایج نیست)

اگر کسی از نزدیکان شما در خطر اقدام به خودکشی است، به‌هیچ‌وجه او را تنها نگذارید و هرچه سریع‌تر با یک روان‌پزشک صحبت کنید.

درمان اسکیزوفرنی

اسکیزوفرنی نیاز به درمان مادام‌العمر دارد؛ حتی اگر علائم آن فروکش کنند. درمان دارویی و روش‌های روان‌درمانی به مدیریت این بیماری کمک می‌کنند. در برخی مواقع نیاز است که بیمار بستری شود.

روان‌پزشک برنامه‌ی درمانی اسکزوفرنی را تنظیم می‌کند؛‌ اما ممکن است روان‌شناس و کاردرمان‌ها نیز به‌عنوان تیم درمانی به بیمار کمک کنند.

• درمان دارویی: مهم‌ترین بخش فرآیند درمان اسکیزوفرنی است و داروهای ضدروان‌پریشی (آنتی‌سایکوتیک) رایج‌ترین داروهای درمان اسکیزوفرنی هستند. تصور می‌شود این دسته از داروها با تأثیر بر روی دوپامین مغز، علائم اسکیزوفرنی را درمان می‌کنند. هدف درمان با داروهای ضدروان‌پریشی مدیریت علائم و نشانه‌ها در پایین‌ترین حد ممکن است. داروهای ضدافسردگی و داروهای ضداضطراب نیز ممکن است در درمان این بیماری به کار روند.

• مداخلات روانی اجتماعی: هنگامی‌که نشانه‌های روان‌پریشی کاهش پیدا می‌کنند، علاوه بر ادامه‌ی داروها، مداخلات روان‌شناسی و روانی اجتماعی نیز می‌توانند به بیمار کمک کنند.

• بستری شدن: ممکن است در طی دوره‌های بحرانی یا زمانی که علائم اسکیزوفرنی شدید است نیاز به بستری فرد مبتلا باشد تا امنیت، تغذیه‌ی مناسب، خواب کافی و بهداشت فرد تضمین شود.

• درمان با الکتروشوک: الکتروشوک می‌تواند به بالغین مبتلا به اسکیزوفرنی که به داروها پاسخ مناسبی نمی‌دهند کمک کند. این روش درمانی می‌تواند در کسانی نیز مفید باشد که علاوه بر اسکیزوفرنی به افسردگی نیز مبتلا هستند.

کلام آخر دکترساینا

اسکیزوفرنی یک اختلال جدی روان است که نیاز به مداخله‌ی روان‌پزشکی دارد. شناسایی زودهنگام علائم اسکیزوفرنی، شانس درمان آن را بالاتر می‌برد؛ البته درمان این بیماری قطعی نیست و فرد مبتلا باید تا پایان عمر داروهای خود را مصرف کند. به‌خاطر داشته باشید که اسکیزوفرنی نیاز به پیگیری روند درمان و حمایت اطرافیان دارد. فرد مبتلا با مراجه به متخصص و دریافت یک برنامه‌ی درمانی مناسب می‌تواند زندگی عادی خود را ادامه دهد.

سوالات متداول

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری