آشنایی با انواع و علائم روماتیسم + روش‌های پیشگیری

روماتیسم (Rheumatism) یک بیماری خودایمنی است که باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن به بخش‌هایی مانند مفاصل، تاندون‌ها، رباط‌ها، استخوان‌ها و ماهیچه‌ها حمله کند. بیش از ۱۰۰ نوع از انواع بیماری روماتیسم در جهان وجود دارد.

در این مقاله به بررسی انواع و علائم روماتیسم می‌پردازیم و شما را با پیشگیری از این عارضه آشنا می‌کنیم. 

برای مطالعه بخش موردنظر خود می‌توانید بر تیتر آن در فهرست کلیک کنید. اگر در موبایل می‌خوانید، تیتر را لمس کنید.

روماتیسم چیست؟

همانطور که اشاره کردیم روماتیسم یک بیماری خودایمنی است که باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن به بخش‌هایی مانند مفاصل، تاندون‌ها، رباط‌ها، استخوان‌ها و ماهیچه‌ها حمله کند. حمله سیستم ایمنی به بدن در فرد مبتلا به روماتیسم باعث آسیب به بخش‌های مختلف بدن شده و در ادامه، ناتوانی، درد و التهاب ایجاد می‌شود. روماتیسم، در صورت پیشروی تا سطوح پیشرفته، می‌توانند باعث مرگ فرد شوند.

بیماری‌های روماتیسمی ماهیت التهابی و خودایمنی دارند. این بدان معنی است که سیستم ایمنی بدن، به غلط و اشتباه، بافت‌های سالم را مورد حمله قرار می‌دهد.

بیماری رماتیسم:

• اغلب در نیمه اولیه زندگی، بین بزرگسالی و میانسالی رخ می‌دهد.
• از هر ۱۲ زن، یک نفر و از هر ۲۰ مرد، یک نفر را مبتلا می‌کند.^[۲]

روماتیسم و آسیب سیستم اسکتی-عضلانی

بیماری‌های رماتیسمی در اغلب اوقات، بخش‌های مرتبط با سیستم اسکلتی-عضلانی را تحت حمله قرار می‌دهند، از جمله:

• مفصل‌ها
• عضلات
• استخوان‌ها
• تاندون‌ها و رباط‌ها

ممکن است شنیده باشید که بیماری‌های رماتیسمی را تحت عنوان عمومی آرتریت بنامند. هرچند انواعی از بیماری‌های آرتریت در زیرشاخه گونه‌های رماتیسم قرار دارند، اما رماتیسم انواع متعددی دارد و منظور از روماتیسم فقط آرتریت نیست.

متخصصین روماتولوژی، قادرند تا شایع‌ترین نوع آرتریت-یعنی آرتروز- را درمان کنند، اما شایان توجه است که آرتروز جزء زیرگروه بیماری روماتیسم محسوب نمی‌شود؛ چرا که آرتروز در اثر فرسودگی استخوان‌ها و مفاصل در زمان‌های التهاب و البته به‌صورت طبیعی و فرسایشی ایجاد می‌شود. ضمن اینکه نرخ شیوع آن ٪۰.۳ تا ۱٪ از جمعیت است. ^[۱]

نشانه‌ها و علائم بیماری روماتیسم

برخی از شایع‌ترین و عمومی‌ترین نشانه‌ها و علائم روماتیسم عبارت‌اند از:

• درد و تنش که اغلب اما نه همیشه، در مفاصل تجربه می‌شود
• تورم که می‌تواند در مفاصل و اطراف آن یا حتی در سایر بخش‌های بدن رخ دهد
• انقباض و سفتی همراه با محدودیت دامنه حرکت
• حس کوفتگی و خستگی مفرط
• حس ناخوشی و کسالت عمومی
• تب
• کاهش وزن
• شانه سفت و منقبض- چنین موردی باعث دشواری در بالا بردن بازوان می‌شود. البته گاهی نیز این مورد به آسیب بافت، مثلاً به دلیل کشیدگی در عضله (یا عضله کشیده‌شده) ارتباط داشته باشد و در برخی از موارد نیز هیچ علت خاصی برای تعیین و شناسایی آن وجود ندارد.

سایر علائم روماتیسم 

• آسیب و فشار مکرر، این مورد اکثراً در دستان و مچ‌های کارمندان اداری دیده می‌شود؛ اما می‌تواند دیگر بخش‌های بدن را نیز درگیر کند
• سندرم موسوم به تونل کارپال- در این مورد، فشار وارده بر مچ دست، موجب گزگز کردن دست‌ها می‌شود.
• گردن‌درد- که به عنوان درد شانه نیز درنظر گرفته شده و در اغلب اوقات، چرخاندن سر را با مشکل و سختی مواجه می سازد.
• نقرس- که به دلیل التهاب ناشی از رسوب کریستال اسید اوریک در بافت مفصلی رخ می‌دهد.

هر نوع روماتیسم می‌تواند قسمت‌های مختلفی از بدن شما را تحت تأثیر قرار دهد و علائم منحصر به فردی داشته باشد. بیماری‌های خود ایمنی نه‌تنها مفاصل را درگیر می‌کنند بلکه می‌توانند بسیاری از سیستم‌های بدن را تحت تأثیر قرار دهند.

علت روماتیسم چیست؟

در اکثر مواقع روماتیسم زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن شما تحلیل رفته و به‌اشتباه به بافت‌های شما حمله می‌کند. پزشکان و متخصصان درباره علت آن کاملاً مطمئن نیستند. اما گاهی منشاء بیماری روماتیسم در ژن‌های شما است.

 در موارد دیگر، رماتیسم می‌تواند نتیجه عومال محیطی باشد؛ مانند دود سیگار، آلودگی یا هرچیزی که  قابلیت عفونت‌زایی دارد. جنسیت نیز نقش مهمی در ابتلا به بیماری روماتیسم ایفا می‌کند؛ به‌نظر می‌رسد که علائم روماتیسم بیشتر در زنان مشاهده می‌شود تا مردان.

عوامل زمینه‌ساز ابتلا به بیماری روماتیسم (فاکتورهای ریسک)

• ژن و سابقه خانوادگی ابتلا به روماتیسم
• محرک‌های محیطی
• سبک زندگی (سیگار، تغذیه…)
• عفونت
• آسیب‌های شدید روانی در زندگی
• مشکلات متابولیکی
• تنش و فشار یا ساییدگی مفاصل

محققان معتقدند ژنتیک در ایجاد انواع روماتیسم مثل اسپوندیلیت آنکیلوزان، فیبرومیالژیا، لوپوس و آرتریت روماتوئید نقش مهمی ایفا می‌کند.

انواع روماتیسم

بیش از ۱۰۰ نوع بیماری روماتیسم وجود دارد.^[۳]از جمله شایع‌ترین انواع روماتیسم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

نقرس

نوعی آرتریت است که با تجمع کریستال‌های اوریک اسید در یک مفصل و اغلب مفصل بزرگ انگشت شست پا، باعث ایجاد تورم و درد می‌شود.

آرتریت عفونی

یک نوع عارضه ناگهانی و دردناک است که در اثر عفونت ویروسی یا باکتریایی ایجاد می‌شود. آرتریت عفونی می‌تواند به‌سرعت و به‌طور دائمی به مفاصل آسیب برساند.

لوپوس

یک بیماری سیستمیک خود ایمنی است که با حمله سیستم ایمنی بدن به بافت‌ها و اندام‌های خود، باعث آسیب به مفاصل و اندام‌های مربوطه می‌شود.

آرتروز (OA)

آرتروز یک بیماری وابسته به سن است. بنابر گفته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، غضروف و استخوان را از بین برده، باعث ایجاد درد و در بعضی موارد ناتوانی می‌شود.^[۵] 

آرتریت روماتوئید(RA) 

روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید نیز یک بیماری خود ایمنی و التهابی بوده و هنگامی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن شما به‌اشتباه به بافت‌های بدن حمله کرده و باعث تورمی دردناک می‌شود.

آرتریت پسوریازیس (PsA)

نوعی التهاب است که برخی از افراد مبتلا به پسوریازیس را تحت تأثیر قرار می‌دهد. PsA در درجه اول پوست و مفاصل را تحت تأثیر قرار می‌دهد.^[۶]

بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان (AS)

نوعی بیماری شایع اسپوندیلو آرتریت محسوب می‌شود. اسپوندیلو آرتریت به ستون فقرات حمله کرده و در برخی افراد مفاصل بازوها و پاها را مورد حمله قرار می‌دهد. ^[۲]

اسپوندیلو آرتریت (nr-axSpA)

یک بیماری مرتبط دیگر به نام اسپوندیلوآرتریت محوری وجود دارد که غیر قابل مشاهده با رادیوگرافی است. این عارضه علائمی مانند کمردرد ایجاد می‌کند، اما برخلاف اسپوندیلو آرتریت آنکیلوزان، هیچ‌گونه آسیب قابل‌بررسی و مشاهده‌ای در آزمایش اشعه ایکس نشان نمی‌دهد. ^[۴]

فیبرومیلاژیا

نوعی اختلال روماتیسمی است که با علائمی همچون درد، مشکلات خواب، خستگی و مشکلات حافظه یا تمرکز شناخته می‌شود.

روماتیسم مفصلی پا

بیشتر بیماران مبتلا به روماتیسم التهابی با روماتیسم مفصلی پا مواجه هستند. علائم این نوع روماتیسم با بروز ناهنجاری در مفاصل کوچک و بزرگ پا خود را نشان خواهد داد. برای کسب اطلاعات بیشتر درخصوص علائم و نشانه‌های این بیماری مقاله «علل و و علائم روماتیسم مفصلی پا »را مطالعه نمایید.

عوارض شایع روماتیسم

ابتلا به روماتیسم اغلب شما را در معرض ابتلا به سایر بیماری‌ها قرار می‌دهد. التهاب مزمن می‌تواند منجر به مشکلات زیر شود:

• دیابت
• افسردگی
• بیماری قلبی
• فشار خون بالا
• کلسترول بالا
• بیماری‌های کلیوی
• اختلال در حافظه
• پوکی استخوان
• توده کم استخوانی ^[۸]

تشخیص بیماری روماتیسم

به‌طور کلی، هیچ آزمایش واحدی نمی‌تواند ابتلا به یک بیماری روماتیسم را نمایان کند. پزشک با معاینه و صحبت با شما علائم قابل‌مشاهده‌ مانند تورم، سفتی یا قرمزی مفاصل را بررسی می‌نماید. اگر پزشک شما به نوعی از روماتیسم مشکوک شد، برای تعیین علت احتمالی علائمی که دارید، یک یا چند آزمایش تجویز می‌کند.  

آزمایش‌های مربوط به تشخیص روماتیسم

آزمایش خون می‌تواند به شناسایی نشانه‌های التهاب، آنتی‌بادی‌های مرتبط با بیماری‌های خاص و عملکرد غیرطبیعی اعضای بدن کمک موثری کند. آزمایش‌های تصویربرداری مانند اشعه ایکس، اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT)، اسکن تصویربرداری با تشدید مغناطیسی (MRI) یا سونوگرافی از مفاصل و استخوان‌های شما می‌تواند به تشخیص التهاب، تجمع مایعات و مشخص کردن تغییرات استخوان‌ها یا مفاصل کمک کند.

تشخیص برخی بیماری‌های روماتیسمی مانند بیماری لایم، لوپوس و فیبرومیالژیا، به دلیل همپوشانی علائم آن‌ها با سایر بیماری‌ها، تا حدودی دشوار است

روماتیسم و آزمایش CRP و ESR

التهاب یکی از علائم شاخص بیماری‌های روماتولوژی است. پاسخ التهابی ثانویه که در اثر آسیب بافتی ایجاد می‌شود، عامل بیماری‌زایی را از بین می برد و میزان آسیب بافتی را کاهش داده و منجر به بهبودی و بازسازی بافت می‌شود. همه این تغییرات، با افزایش میزان رسوب گلبول‌های قرمز (ESR) و پروتئین واکنش‌پذیر C (CRP) در ارتباط است.

واحد اندازه‌گیری پروتیئن واکنش‌پذیر C میلی‌گرم در لیتر است به‌طور کلی پایین بودن سطح پروتئین CRP مطلوب ارزیابی می شود چرا که نشان‌دهنده التهاب کمتری در بدن است.

به آزمایش میزان رسوب گلبول‌های قرمز (ESR)، در برخی موارد آزمایش میزان رسوب (سدیمان) یا تست سرعت رسوب گفته می‌شود. ESR یک آزمایش غیر اختصاصی است (برای تشخیص یک بیماری خاص به‌کار نمی‌رود) و تنها به کادر درمان در تشخیص وجود التهاب در بدن کمک می‌کند.

روماتیسم با آرتریت چه فرقی دارد؟

اصطلاحات روماتیسم و آرتریت برای توصیف انواع علائمی مانند درد مفصل و التهاب به‌کار می روند.

آرتریت در لغت به معنای «التهاب مفصل» است، اما یک اصطلاح کلی است که به خانواده پیچیده‌ای از اختلالات اسکلتی-عضلانی اطلاق می‌شود که شامل بیش از ۱۰۰ بیماری مختلف است. 

پیش‌آگهی بیماری روماتیسم؛ چه چشم‌اندازی پیش روی مبتلایان است؟

پیش‌آگاهی بسته به نوع روماتیسم متفاوت است. در ادامه به چشم‌انداز پیش روی بیماران مبتلا به برخی از انواع روماتیسمی می‌پردازیم.

روماتیسم اسپوندیلیت آنکیلوزان

در برخی موارد از اسپوندیلیت آنکیلوزان، درمان منجر به بهبود بیماری می‌شود.^[۴]

روماتیسم فیبرومیالژیا

هیچ درمانی برای فیبرومیالژیا وجود ندارد، اما این مورد یک بیماری پیشرونده نیست. به این معنی که با گذشت زمان به‌طور مداوم بدتر نخواهد شد و درمان‌ها ممکن است به تسکین علائم و بهبود کیفیت زندگی کمک کنند. ^[۸]

روماتیسم لوپوس

یک بیماری مزمن است، اما اکثر افراد به‌طور مداوم علائم را تجربه نمی‌کنند و با پیگیری دقیق و درمان، ۸۰ تا ۹۰ درصد افراد مبتلا به این عارضه می‌توانند انتظار طول عمری طبیعی داشته باشند. ^[۹] 

آرتریت عفونی

 آرتریت عفونی معمولاً یک بیماری طولانی‌مدت نیست و به‌طور کلی قابل‌درمان است.

چگونه از روماتیسم پیشگیری کنیم؟

برای جلوگیری از برخی بیماری‌های روماتیسم، از جمله اسپوندیلیت آنکیلوزان، فیبرومیالژیا، نقرس، آرتریت عفونی، بیماری لایم، لوپوس، آرتریت پسوریازیس و روماتیسم مفصلی، هیچ روش شناخته‌شده‌ای وجود ندارد.

با این حال، در برخی موارد اجتناب یا کاهش برخی از عوامل محرک می‌تواند به جلوگیری از عود بیماری کمک کند. ضمن اینکه بنابر گفته بنیاد لوپوس ایالات متحده آمریکا ^[۱۰]، پیشگیری از عود بیماری لوپوس، به معنای اجتناب از عواملی مانند استرس، عفونت‌ها، داروهای خاص یا نور خورشید است.

درخصوص بیماری نقرس، عدم مصرف داروهای ادرارآور (که در درمان فشار خون بالا استفاده می‌شود)، نوشیدن الکل یا مصرف مواد غذایی یا نوشیدنی‌های سرشار از فروکتوز (مانند نوشابه) یا مواد غذایی غنی‌شده از پورین (مانند گوشت قرمز، ماهیچه، گوش ماهی یا ماهی تن)، می‌توانند به پیشگیری از این بیماری کمک شایانی بکنند.^[۱۱]

به‌زودی دکتر ساینا مقاله کاملی درباره درمان این بیماری منتشر می‌کند.

چرا باید روماتیسم به‌موقع درمان شود؟

اگر علائم روماتیسم را در خود مشاهده می‌کنید، مراجعه به‌موقع به دکترتان از اهمیت بسزایی برخوردار است. در بسیاری از موارد، تشخیص به‌موقع می‌تواند از جدی شدن بیماری یا ایجاد علائم شدیدتر جلوگیری کند.

کلام آخر دکترساینا

بیماری روماتیسم باتوجه به طیف و انواع گسترده‌ای که دارد، می‌تواند در بخش‌های مختلف بدن باعث نارسایی‌ها، التهاب و درد و ناتوانی شود. با بعضی از اقدامات پیشگیرانه می‌توان از بروز و شدت‌‌گیری آن جلوگیری کرد.

توصیه می‌کنیم که در صورت مشاهده علائم روماتیسم، به متخصص روماتولوژی مراجعه کنید تا پزشک با انجام آزمایش‌های مربوطه بتواند سریعتر درمان را شروع کند. در صورت ابتلا به روماتیسم، معمولاً می‌توانید از پیشرفت آن جلوگیری کنید. تغییر در تغذیه و برخورداری از سبک زندگی سالم به همراه گنجاندن ورزش و تحرک در برنامه روزانه، از جمله مواردی است که به کاهش و کنترل بیماری روماتیسم کمک شایانی می‌کند.

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری