استرس پس از سانحه چیست و چگونه درمان می‌شود؟

وقتی یک اتفاق بد یا ترسناک را از سر می‌گذرانیم، طبیعی است که احساس ترس و وحشت کنیم. ترس پاسخ طبیعی بدن است که به ما کمک می‌کند از خطر بالقوه دوری کنیم یا با آن مقابله کنیم. اکثر افراد مدتی بعد از یک سانحه ترسناک یا خطرناک به وضعیت عادی بر می‌گردند؛ اما برخی افراد نیز ممکن است به اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD مبتلا شوند. PTSD یک اختلال روانپزشکی است که باعث می‌شود سانحه بارها و بارها به شیوه‌های مختلف جلوی چشم فرد تکرار شود.

استرس پس از سانحه یا PTSD چیست؟

اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD که مخفف Posttraumatic stress disorder است یک اختلال روانپزشکی است که در برخی از افراد پس از تجربه یا مشاهده یک یا چند رویداد تروماتیک (آسیب‌زا) ایجاد می‌شود. رویداد تروماتیک یعنی اتفاقی که در آن، فرد باور داشته باشد که زندگی، سلامت و امنیت او در معرض تهدید قرار گرفته است و دچار احساساتی همچون ترس، وحشت یا درماندگی شود.

پس از چنین سوانحی، طبیعی است که خاطرات بد فرد را آزار دهند، اضطراب داشته باشد یا حتی شب‌ها نتواند به‌خوبی بخوابد. این علائم نهایتاً بعد از چند هفته رفع می‌شوند و فرد به زندگی عادی برمی‌گردد؛ اما در اختلال PTSD علائم با گذشت زمان بهتر نمی‌شوند. علائم این اختلال اغلب آن‌قدر شدید و مداوم هستند که تاثیر قابل‌توجهی روی زندگی روزمره بیمار به جا می‌گذارند.

این اختلال ممکن است هر شخصی با هر نژاد،‌ملیت و سنی را درگیر کند. تقریباً ۵/۳ درصد از جمعیت بزرگسالان ایالات متحده، سالانه تحت‌تأثیر اختلال PTSD قرار می‌گیرند. آمارها نشان می‌دهد از هر ۱۱ نفر تقریباً ۱ نفر در طول زندگی به اختلال PTSD مبتلا می‌شود. شیوع اختلال استرس پس از سانحه در زنان دوبرابر بیشتر از مردان است.

احساس ترس، اضطراب و یادآوری خاطرات بد بعد از اتفاقات آسیب‌زا طبیعی است و زود رفع می‌شود؛ اما در افراد مبتلا به PTSD، این علائم با گذشت زمان خوب نمی‌شوند یا بدتر می‌شوند.

به گزارش وب‌سایت webmd اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD یک مشکل جدی است که به دنبال تجربه یا مشاهده یک رویداد آسیب‌زا یا وحشتناک ایجاد می‌شود. اکثر افراد به چنین رویدادهایی با شوک، خشم، اضطراب، ترس و حتی احساس گناه پاسخ می‌دهند؛ اما برای افراد مبتلا به PTSD این احساسات با گذشت زمان تداوم می‌یابند یا حتی آن‌قدر بدتر می‌شوند که در زندگی عادی فرد تداخل ایجاد می‌کنند.

---

علت به وجود آمدن استرس پس از سانحه 

اختلال استرس پس از سانحه ممکن است پس از قرارگرفتن در معرض یک حادثه تروماتیک با خطر مرگ، آسیب جدی یا خشونت جنسی، شروع شود. رویدادهایی مثل جنگ، حمله تروریستی، تصادف، بلایای طبیعی، آزار جنسی و تجاوز و غیره می‌توانند تروماتیک باشند.

ممکن است این سانحه:

• به‌صورت مستقیم برای فرد رخ دهد.
• فرد شاهد آن باشد.
• متوجه شده باشد که یک شخص نزدیک به او دچار سانحه شده است.
• یا سوانح به‌صورت مکرر برای خود فرد یا دیگران رخ داده باشد.

هر شخص به سوانح و رویدادهای تروماتیک به شیوه متفاوتی واکنش نشان می‌دهد و توانایی‌های منحصربه‌فردی را در مدیریت ترس، فشار روانی و تهدید ناشی از رویدادهای تروماتیک از خود نشان می‌دهد. به همین دلیل، لزوماً هر کسی که رویداد تروماتیک را از سر بگذراند، به اختلال استرس پس از سانحه مبتلا نمی‌شود. همچنین کمک و حمایتی که فرد پس از رویداد تروما از دوستان، خانواده و متخصصین دریافت می‌کند، روی احتمال ابتلا به اختلال و شدت آن تأثیر دارد.

پژوهشگران هنوز نمی‌دانند که چرا بعضی افراد به PTSD مبتلا می‌شوند و بعضی نمی‌شوند. ژنتیک، عوامل زیست‌عصب‌شناختی، عوامل خطرساز و خصوصیات فردی می‌توانند روی احتمال ابتلای افراد به اختلال استرس پس از سانحه تأثیر بگذارند.

---

علائم استرس پس از سانحه

علائم اختلال استرس پس از سانحه ممکن است طی یک ماه بعد از رویداد تروماتیک شروع شود؛ اما گاهی اوقات علائم سال‌ها بعد از رویداد ظاهر می‌شوند. این علائم مشکلات قابل‌توجهی را در وضعیت اجتماعی، شغلی یا روابط فردی ایجاد می‌کنند. همچنین ممکن است در انجام کارهای روزمره معمولی نیز اختلال ایجاد کنند.

علائم PTSD عموماً به چهار دسته تقسیم می‌شوند: خاطرات مزاحم، اجتناب، تغییرات منفی در تفکر و خلق، و تغییرات در واکنش‌های جسمانی و هیجانی. این علائم ممکن است در طول زمان تغییر کنند و در یک فرد نسبت به فرد دیگر متفاوت باشند.

۱. خاطرات آزاردهنده

علائم خاطرات آزاردهنده ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• یادآوری مکرر و ناخواسته خاطرات آزاردهنده رویداد تروماتیک
• مرور مجدد حادثه تروماتیک انگار که دوباره در حال اتفاق‌افتادن است. (فلش‌بک)
• خواب‌ها یا کابوس‌های ناراحت‌کننده درباره رویداد تروماتیک
• رنج هیجانی شدید یا واکنش‌های جسمانی به چیزی که فرد را به یاد رویداد تروماتیک می‌اندازد.

۲. اجتناب

علائم اجتناب ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• تلاش برای اجتناب از فکرکردن یا صحبت‌کردن درباره رویداد تروماتیک
• اجتناب‌کردن از مکان‌ها، فعالیت‌ها یا افرادی که فرد را به یاد رویداد تروماتیک می‌اندازند.

۳. افکار و خلق‌وخوی منفی

علائم تغییرات منفی در افکار و خلق‌وخو ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• افکار منفی درباره خویشتن، دیگران یا جهان
• ناامیدی درباره آینده
• مشکلات حافظه همچون فراموش‌کردن جنبه‌های مهمی از رویداد تروماتیک
• مشکل در حفظ روابط نزدیک
• احساس جدا بودن از خانواده و دوستان
• عدم علاقه به فعالیت‌هایی که در گذشته برای فرد لذت‌بخش بوده‌اند.
• مشکل در تجربه هیجانات مثبت
• احساس بی‌تفاوتی هیجانی

۴. تغییر در واکنش‌های جسمی و روحی

علائم تغییر در واکنش‌های جسمی و هیجانی (که به آن‌ها علائم برانگیختگی هم گفته می‌شود.) ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• به‌راحتی یکه خوردن یا ترسیدن
• همواره گوش‌به‌زنگ بودن برای خطرات
• رفتار خودتخریبی مثل مصرف بیش از حد الکل یا رانندگی با سرعت بالا
• مشکل خواب
• مشکل در تمرکز
• زودرنجی، انفجارهای خشم یا رفتار پرخاشگرانه
• احساس گناه یا شرم طاقت‌فرسا

شدت علائم استرس پس از سانحه یا PTSD چقدر است؟

شدت علائم PTSD در طول زمان تغییر می‌کند. ممکن است زمانی که فرد تحت فشار روانی است یا زمانی که حادثه را یادآوری می‌کند، علامت‌های بیشتری داشته باشد. مثلاً ممکن است صدای اگزوز ماشین را بشنود و اتفاقات جنگ برای او زنده شود. یا ممکن است گزارشی را درباره آزار جنسی در اخبار ببیند و احساس کند خاطرات تجاوز به او غلبه کرده‌اند.

علائم استرس پس از سانحه در کودکان

برای کودکان ۶ سال به پایین، اختلال استرس پس از سانحه شامل قرارگرفتن در معرض خطر واقعی یا احتمالی مرگ، آسیب جدی، یا آزار جنسی به حداقل یکی از شیوه‌های زیر است:

• تجربه مستقیم رویداد(های) تروماتیک
• مشاهده مستقیم رخ‌دادن رویداد(ها) برای دیگران، به‌ویژه مراقبت‌کنندگان اصلی (شامل مشاهده این رویدادها در رسانه‌های الکترونیک مثل تلویزیون، فیلم یا عکس نمی‌شود.)
• مطلع شدن از این که رویداد(های) تروماتیک برای والد یا فرد مراقبت‌کننده اتفاق افتاده است.

علائم استرس پس از سانحه در کودکان شامل موارد زیر است:

• خاطرات آزاردهنده تکرارشونده، ناخواسته و مزاحم از رویداد(های) تروماتیک
• خواب‌های آزاردهنده مکرر که در آن‌ها محتوا و/یا اثر خواب با رویداد(های) تروماتیک مرتبط است.
• کودک احساس می‌کند یا طوری عمل می‌کند که انگار رویداد(های) تروماتیک مجدداً در حال وقوع هستند.
• رنج روان‌شناختی شدید یا طولانی‌مدت هنگام مواجهه با نمادهای رویداد(های) تروماتیک یا نمادهای مشابه آن
• واکنش‌های جسمانی قابل‌توجه به یادآورهای رویداد(های) تروماتیک
• اجتناب یا تلاش برای اجتناب از فعالیت‌ها، مکان‌ها یا یادآورهای فیزیکی که باعث یادآوری رویداد(های) تروماتیک می‌شوند.
• اجتناب یا تلاش برای اجتناب از افراد، گفت‌وگوها یا شرایط بین‌فردی که یادآور رویداد(های) تروماتیک هستند.
• افزایش قابل‌توجه حالات منفی هیجانی
• کاهش قابل‌توجه علاقه یا مشارکت در فعالیت‌های پراهمیت از جمله کم‌شدن بازی
• کناره‌گیری اجتماعی
• کاهش مداوم در بیان هیجانات مثبت
• زودرنجی و انفجارهای خشم (بدون این که کودک تحریک شده باشد یا با تحریک کم) که عموماً از طریق پرخاشگری زبانی یا فیزیکی نسبت به افراد یا اشیا ابراز می‌شود. (از جمله قشقرق‌های شدید)
• گوش‌به‌زنگ بودن
• یکه خوردن اغراق‌آمیز
• مشکل در تمرکزکردن
• اختلال در خواب

این علامت‌ها باید بعد از رویداد(ها) شروع یا بدتر شده و در حال حاضر وجود داشته باشند. همچنین باید بیش از یک ماه طول کشیده و رنج روانی یا نقص عملکردی قابل‌توجهی ایجاد کرده باشند.

---

چه عواملی خطر بروز استرس پس از سانحه را افزایش می‌دهند؟

همه افرادی که حوادث و سانحه‌های خطرناک را از سر می‌گذرانند، به اختلال PTSD مبتلا نخواهند شد. بسیاری از عوامل، احتمال بروز استرس پس از سانحه را در افراد افزایش می‌دهند. بعضی از این عوامل قبل از این که سانحه‌ای رخ دهد وجود دارند و بعضی دیگر، بعد از سانحه اهمیت پیدا می‌کنند.

عوامل خطری که می‌توانند خطر ابتلا به PTSD را افزایش دهند عبارت‌اند از:

• مواجهه با تجربیات تروماتیک در گذشته به‌خصوص در دوران کودکی
• آسیب‌دیدن یا شاهد آسیب‌دیدگی یا کشته‌شدن دیگران بودن
• احساس وحشت، درماندگی یا ترس شدید
• حمایت اجتماعی کم یا محرومیت از حمایت اجتماعی پس از رویداد
• دست‌وپنجه نرم کردن با استرس‌های دیگر بعد از رویداد مثل ازدست‌دادن عزیز، درد، آسیب‌دیدگی جسمی یا ازدست‌دادن شغل یا خانه
• داشتن سابقه فردی یا خانوادگی بیماری روانی یا مصرف مواد
• آسیب روانی شدید یا طولانی‌مدت
• داشتن شغلی که خطر قرارگیری در معرض آسیب را افزایش می‌دهد. (مثل شغل‌های نظامی و امدادی)
• ابتلا به دیگر مشکلات روانی همچون اضطراب یا افسردگی
• سوءمصرف مواد یا الکل

انواع رویدادهای تروماتیک

رویدادهای تروماتیک، هرگونه رویدادی هستند که در آن خطر یا احتمال مرگ، آسیب جدی یا آزار جنسی وجود داشته باشد. اکثر بزرگسالان حداقل یک رویداد تروماتیک را از سر گذرانده‌اند و حتی ممکن است بیش از یک‌بار در معرض این رویدادها قرار گرفته باشند.

تروما می‌تواند مزمن هم باشد؛ یعنی یک رویداد با ویژگی‌های ذکر شده در یک بازه زمانی طولانی چندین بار تکرار شود.

رویدادهای تروماتیک انواع زیادی دارند که مثال‌هایی از آن‌ها را در ادامه مرور می‌کنیم:

• قرارگیری در معرض جنگ
• آزار جسمی در دوران کودکی
• آزار جنسی
• حمله فیزیکی
• تهدیدشدن با اسلحه
• تصادف
• آتش‌سوزی
• بلایای طبیعی
• زورگیری
• سرقت با خشونت
• سقوط هواپیما
• شکنجه
• گروگان‌گیری
• تشخیص بیماری کشنده
• حملات تروریستی
• دیدن مرگ یا جنازه (که ممکن است مرتبط با شغل باشد.)
• مرگ ناگهانی عزیزان
• خشونت خانگی
• قرارگرفتن در معرض خشونت، قتل یا خودکشی یا شاهد آن بودن

---

مشکلات و پیامدهای استرس پس از سانحه

اختلال استرس پس از سانحه می‌تواند کل زندگی فرد را مختل کند و روی شغل، روابط بین‌فردی، سلامت و لذت‌بردن از فعالیت‌های روزمره اثر منفی داشته باشد.

ابتلا به PTSD همچنین می‌تواند خطر ابتلا به سایر مشکلات روان‌شناختی همچون افسردگی و اضطراب، مشکلات مربوط به مواد و الکل، اختلالات خوردن و افکار و اقدام به خودکشی را افزایش دهد.

PTSD و افکار خودکشی

مطالعات بارهاوبارها نشان داده‌اند که اختلال استرس پس از سانحه یکی از عوامل خطر برای افکار خودکشی و اقدام به آن است. در حقیقت، بر اساس پژوهش‌ها، PTSD یکی از معدود اختلال‌های روانپزشکی است که پیشروی از افکار خودکشی به اقدام به آن را پیش‌بینی می‌کند؛ بنابراین افکار و رفتار خودکشی یکی از عواقب بسیار نگران‌کننده و ناتوان‌کننده اختلال استرس پس از سانحه هستند که باید به آن‌ها توجه ویژه شود.

پژوهش انجام‌شده در دانشگاه UCL لندن نشان می‌دهد که زنان مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه تقریباً هفت‌برابر بیشتر از مردان مبتلا به این اختلال به دلیل خودکشی جان خود را از دست می‌دهند.

اگر شما یا یکی از اطرافیانتان به افکار خودکشی دچار شده‌اید حتماً در اولین فرصت با پزشک یا متخصص سلامت روان (روان‌شناس یا روانپزشک) صحبت کنید. امکان دریافت مشاوره روانپزشکی و روان‌شناسی به‌صورت تلفنی یا تصویری در بخش مشاوره روان‌شناسی دکتر ساینا برای همه کاربران فراهم شده است. این جلسات مشاوره تحت پوشش بیمه هستند.

ٰاگر فکر می‌کنید که ممکن است به خودتان آسیب بزنید یا اقدام به خودکشی کنید، حتماً بلافاصله از طریق یکی از روش‌های زیر کمک حرفه‌ای بگیرید:

• تماس با اورژانس ۱۱۵
• تماس با سامانه ره آوا با شماره ۵۴۴۶۷۰۰۰
• تماس با اورژانس اجتماعی با شماره ۱۲۳
• یا مراجعه به اورژانس بیمارستان یا مراکز بهداشت

توجه داشته باشید که داشتن افکار یا اقدام به خودکشی یک وضعیت اورژانسی است که سریعاً باید پیگیری شود.

سایر اختلالات پس از سانحه

پس از مواجهه با سوانح و رویدادهای تروماتیک، به جز PTSD ممکن است فرد دچار اختلالات مشابه دیگری نیز شود.

اختلال استرس حاد

اختلال استرس حاد درست مثل PTSD در واکنش به یک رویداد تروماتیک ایجاد می‌شود و علائم مشابهی نیز دارد. بااین‌حال، در اختلال استرس حاد، علائم بین سه روز تا یک ماه پس از تروما پدیدار می‌شوند. افراد مبتلا به اختلال استرس حاد ممکن است فلش‌بک یا کابوس داشته باشند، تروما مجدداً جلوی چشمشان زنده شود یا احساس بی‌تفاوتی یا جدا بودن از دیگران را داشته باشند. این علائم باعث رنج روانی شدید و مشکلات در زندگی روزمره فرد می‌شود.

حدود نیمی از مبتلایان به اختلال استرس حاد، به PTSD مبتلا خواهند شد. اختلال استرس حاد در ۱۹ تا ۵۰ درصد از افرادی که خشونت بین‌فردی (همچون تجاوز، حمله یا خشونت از سوی شریک عاطفی) را تجربه می‌کنند، تشخیص داده می‌شود. (منبع: APA)

اختلال استرس حاد نیز همانند PTSD پس از وقوع تروما شروع می‌شود و علائم مشابه دارد. تفاوت این دو اختلال در زمان شروع و دوره زمانی آن‌ها است. در اختلال استرس حاد علائم نهایتاً یک ماه طول می‌کشند؛ درحالی‌که برای تشخیص PTSD فرد باید حداقل به مدت یک ماه علامت داشته باشد. اختلال استرس حاد می‌تواند به PTSD تبدیل شود.

اختلال سازگاری

اختلال سازگاری در پاسخ به یک یا چند رویداد استرس‌زای زندگی رخ می‌دهد. عامل استرس‌زا ممکن است:

• یک رویداد (مثل جدایی عاطفی) یا حاصل انباشته‌شدن بیش از یک رویداد
• تکرارشونده یا مداوم (مثلاً یک بیماری دردناک مداوم با ناتوانی در حال پیشروی)
• همراه با تاثیر روی فقط یک فرد، کل یک خانواده، یا یک گروه بزرگ و اهالی یک منطقه (مثلاً بلایای طبیعی)

باشد. علائم هیجانی و رفتاری که افراد مبتلا به این اختلال در پاسخ به عوامل استرس‌زا تجربه می‌کند عموماً نسبت به آنچه که به طور معقول انتظار می‌رود، شدیدتر هستند. این علائم شامل موارد زیر است:

• احساس تنش
• ناراحتی یا ناامیدی
• کناره‌گیری از دیگران
• رفتار سرکشی یا تکانشی
• علائم جسمانی مثل لرزش، تپش قلب و سردرد

این علائم باعث رنج روانی شدید یا مشکلات عملکردی در حوزه‌های کلیدی زندگی فرد مثل کار، مدرسه یا تعاملات اجتماعی می‌شوند. علائم اختلال سازگاری طی سه ماه پس از رویداد استرس‌زا شروع می‌شوند و بیشتر از ۶ ماه بعد از رویداد استرس‌زا یا اتمام عواقب آن طول نمی‌کشند.

تقریباً ۵ تا ۲۰ درصد از افرادی که برای درمان‌های سرپایی سلامت روان مراجعه می‌کنند، تشخیص اختلال سازگاری را به عنوان تشخیص اصلی دریافت می‌کنند. یک مطالعه اخیراً نشان داده است که بیش از ۱۵ درصد بزرگسالان مبتلا به سرطان، به اختلال سازگاری نیز مبتلا هستند. این اختلال معمولاً با روان‌درمانی درمان می‌شود. (منبع: APA)

اختلال PTSD به دنبال رویدادهای تروماتیک که خطر مرگ، آسیب جدی یا آزار جنسی را به همراه دارند رخ می‌دهد؛ درحالی‌که اختلال سازگاری به دنبال رویدادهای استرس‌زا مثل جدایی عاطفی، ازدست‌دادن شغل، ابتلا به بیماری و غیره شروع می‌شود.

اختلال آمیختگی اجتماعی بازداری نشده

اختلال آمیختگی اجتماعی بازداری نشده (اختلال مشغولیت اجتماعی مهارگسسته) کودکانی را درگیر می‌کند که پیش از سن دوسالگی دچار غفلت یا محرومیت اجتماعی شدید بوده‌اند. این اختلال زمانی ایجاد می‌شود که کودک از نیازهای اساسی هیجانی برای تسکین، برانگیختگی و عاطفه محروم می‌شود یا زمانی که مراقبین کودک به‌صورت مکرر تغییر می‌کنند (مثل تغییر مراقبین در شیرخوارگاه) و کودک نمی‌تواند دلبستگی پایداری را تجربه کند. 

در اختلال آمیختگی اجتماعی بازداری نشده، کودک با بزرگسالان غریبه رفتار بیش از حد خودمانی یا رفتاری که از نظر فرهنگی نامتعارف است نشان می‌دهد. برای مثال ممکن است کودک بدون این که تردید زیادی داشته باشد، حاضر باشد همراه یک بزرگسال غریبه برود. تأخیرهای رشدی از جمله تأخیر شناختی و زبانی اغلب با این اختلال هم‌زمان می‌شوند.

اختلال آمیختگی اجتماعی بازداری نشده در دوران کودکی و در پی غفلت یا محرومیت اجتماعی شدید ایجاد می‌شود. در این اختلال کودک نسبت به افراد غریبه رفتار بیش از حد دوستانه‌ای دارد و به‌راحتی به آن‌ها اعتماد می‌کند.

اختلال دلبستگی واکنشی

اختلال دلبستگی واکنشی در کودکانی ایجاد می‌شود که طی سال نخست زندگی خود غفلت یا محرومیت اجتماعی شدید را تجربه کرده‌اند. این اختلال نیز مانند اختلال آمیختگی اجتماعی بازداری نشده، ممکن است کودکانی را درگیر کند که نیازهای اولیه هیجانی آن‌ها برای تسکین، برانگیختگی و عاطفه برآورده نشده است یا تغییرات مکرر در مراقبین آن‌ها، مانع شکل‌گیری دلبستگی‌های پایدار شده است.

کودکان مبتلا به اختلال دلبستگی واکنشی از نظر هیجانی از مراقبین بزرگسال خود کناره‌گیری می‌کنند. آن‌ها به‌ندرت برای تسکین، حمایت یا محافظت به مراقبین خود مراجعه می‌کنند. همچنین زمانی که آشفته هستند، به تسلی‌بخشی از سوی دیگران پاسخ نمی‌دهند. آن‌ها در تعاملات روزمره با مراقبین، هیجانات مثبت ناچیزی نشان می‌دهند و ممکن است ترس یا ناراحتی بدون علت از خود نشان دهند. این اختلال پیش از سن ۵ سالگی پدیدار می‌شود و ممکن است با تأخیرات رشدی به‌ویژه تأخیر شناختی و زبانی همراه باشد.

اختلال PTSD پیچیده

اختلال PTSD پیچیده ممکن است در نتیجه رویدادهای تروماتیک مکرر یا طولانی‌مدت ایجاد شود. مثال‌هایی از این رویدادها عبارت‌اند از:

• اذیت و آزار مداوم یا مورد غفلت قرارگرفتن در دوران کودکی
• خشونت خانگی
• آزار جنسی
• شکنجه، بردگی یا قاچاق جنسی
• جنگ

همچنین تجربه تروما در سن پایین، آسیب‌دیدن از سمت کسی که مورداعتماد بوده است و نداشتن امکان فرارکردن از تروما، احتمال ابتلا به PTSD پیچیده را افزایش می‌دهند.

علائم PTSD پیچیده شبیه به PTSD هستند؛ اما ممکن است شامل موارد زیر هم باشند:

• احساس بی‌ارزشی، شرم و گناه
• مشکل در کنترل‌کردن احساسات
• دشواری در احساس ارتباط با دیگران
• مشکلات در روابط مثل مشکل در حفظ روابط دوستی یا عاطفی

این اختلال عموماً با برخی رویکردهای روان‌درمانی مثل درمان شناختی رفتاری (CBT) یا درمان EMDR (در ادامه توضیح داده شده است.) درمان می‌شود.

---

روش تشخیص استرس پس از سانحه

برای تشخیص اختلال استرس پس از سانحه پزشک ممکن است اقدامات زیر را انجام دهد:

• معاینه جسمانی برای بررسی مشکلات پزشکی که ممکن است علت علائم بیمار باشند.
• ارزیابی روان‌شناسی، شامل صحبت درباره علائم و نشانه‌ها و رویداد یا رویدادهایی که منجر به آن‌ها شده‌اند.
• استفاده از ملاک‌های «دست‌نامه تشخیصی و آماری اختلالات روانی» (DSM-5) که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر شده است.

---

چه زمانی از متخصص کمک بگیریم؟

اگر:

• یک رویداد تروماتیک (بر اساس آنچه توضیح داده شد.) برای شما اتفاق افتاده است.
• بعد از رویداد آسیب‌زا دچار افکار و احساسات آزاردهنده و سایر علائم ذکر شده در این مقاله شده‌اید.
• علائم شما بیشتر از یک ماه طول کشیده‌اند، بسیار شدید هستند یا احساس می‌کنید که نمی‌توانید دوباره کنترل امور را به دست بگیرید.

 به پزشک یا متخصص سلامت روان مراجعه کنید. درمان زودهنگام می‌تواند به پیشگیری از بدتر شدن علائم PTSD کمک کند.

آمادگی‌های لازم قبل از رفتن پیش روان‌شناس و روانپزشک

اگر فکر می‌کنید ممکن است دچار اختلال استرس پس از سانحه شده باشید، از روان‌شناس یا روانپزشک وقت مشاوره بگیرید. اگر ممکن بود یکی از اعضای خانواده یا دوستان را همراه خودتان ببرید؛ چرا که گاهی اوقات به‌خاطر سپردن همه صحبت‌های پزشک دشوار است و ممکن است برخی نکات را فراموش کنید.

در این قسمت اطلاعاتی را که به شما کمک خواهند کرد برای جلسه مشاوره آماده شوید، با هم مرور می‌کنیم. بهتر است قبل از رفتن پیش روان‌شناس یا روانپزشک یک فهرست با اطلاعات زیر تهیه کنید:

• همه علائمی که دارید و مدت‌زمان آن‌ها
• اطلاعات شخصی مهم به‌ویژه رویدادها و تجربیاتی که باعث شده‌اند دچار ترس شدید، درماندگی یا وحشت شوید (حتی در گذشته‌های دور)
• کارهایی که به دلیل استرس متوقف کردید یا از آن‌ها اجتناب می‌کنید.
• اطلاعات پزشکی، شامل مشکلات جسمی یا روانی و هر گونه دارو یا مکمل مصرفی به همراه دوز آن‌ها
• سؤالاتی که می‌خواهید از پزشک بپرسید.

---

درمان استرس پس از سانحه

هدف درمان PTSD کاهش علائم هیجانی و جسمانی، بهبود عملکرد روزانه و کمک به مدیریت بهتر رویداد آسیب‌زای عامل PTSD است. درمان PTSD ممکن است از طریق روان‌درمانی، دارودرمانی یا ترکیب هر دو انجام شود.

روان‌درمانی

روان‌درمانی برای اختلال استرس پس از سانحه به فرد در یادگیری مهارت‌های مدیریت علائم و روش‌های مقابله با آن‌ها کمک می‌کند. هدف درمان، آموزش به فرد و خانواده او درباره اختلال و کمک به او برای غلبه‌کردن به ترس‌های مرتبط با رویداد تروماتیک است.

رویکردهای روان‌درمانی مختلفی برای درمان افراد مبتلا به PTSD مورداستفاده قرار می‌گیرند، از جمله:

• درمان شناختی رفتاری (CBT) شامل آموزش به فرد برای شناسایی و تغییر الگوهای فکری که منجر به هیجانات، احساسات و رفتار مشکل‌آفرین می‌شوند.
• مواجهه‌درمانی طولانی‌مدت نوعی از رفتاردرمانی که شامل تجسم رویداد تروماتیک یا مواجهه با اشیا یا شرایطی که منجر به اضطراب می‌شوند است. این کار در یک محیط کنترل شده و امن انجام می‌شود. مواجهه‌درمانی طولانی‌مدت، به فرد کمک می‌کند تا با ترس خود روبه‌رو شود و به‌تدریج در شرایط ترسناک یا اضطراب‌زا احساس راحتی کند. این درمان برای PTSD بسیار موفقیت‌آمیز بوده است.
• درمان روان پویشی روی کمک به فرد برای ارزیابی ارزش‌های شخصی و تعارضات هیجانی ناشی از رویداد تروماتیک متمرکز است.
• خانواده‌درمانی می‌تواند مفید باشد؛ چرا که رفتار فرد مبتلا به PTSD می‌تواند روی سایر اعضای خانواده اثر داشته باشد.
• گروه‌درمانی می‌تواند این امکان را به وجود بیاورد که فرد افکار، ترس‌ها و احساسات خود را با سایر افرادی که رویدادهای تروماتیک را از سر گذرانده‌اند، به اشتراک بگذارد.
• درمان EMDR (حساسیت‌زدایی و پردازش مجدد با حرکات چشم) یک شکل پیچیده از روان‌درمانی است. این روش در ابتدا برای کاهش رنج روانی مرتبط با خاطرات تروماتیک طراحی شد و اکنون برای درمان فوبیاها هم مورداستفاده قرار می‌گیرد.
• درمان شناختی رفتاری متمرکز بر تروما یک مدل درمانی مبتنی بر شواهد برای کودکان و نوجوانان است. در این روش از مداخلات حساس به تروما با اصول و تکنیک‌های شناختی رفتاری، خانوادگی و انسان‌گرا استفاده می‌شود.

دارودرمانی

پزشک (روانپزشک) از یک سری داروهای ضدافسردگی برای درمان PTSD و برای کنترل احساس اضطراب و علائم مرتبط با آن استفاده می‌کند. این داروها عبارت‌اند از:

• داروهای SSRI (مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین) مثل سیتالوپرام، فلووکسامین، فلوکستین، پاروکستین و سرترالین
• داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای مثل آمی‌تریپتیلین و ایزوکاربوکسازید
• داروهای تنظیم‌کننده خلق مثل دی‌والپروکس و لاموتریژین
• داروهای آنتی سایکوتیک آتیپیکال مثل آریپیپرازول و کوتیاپین

گاهی اوقات ممکن است پزشک برای کنترل برخی علائم از داروهای فشارخون خاصی استفاده کند:

• پرازوسین برای کابوس
• کلونیدین برای خواب
• پروپرانول برای به حداقل رساندن شکل‌گیری خاطرات تروماتیک

متخصصین مصرف داروهای مسکن همچون لورازپام یا کلونازپام را برای PTSD منع می‌کنند؛ چرا که مطالعات مفیدبودن آن‌ها را نشان نداده‌اند و علاوه بر این، خطر وابستگی فیزیکی یا اعتیاد را به همراه دارند.

---

توصیه‌هایی برای فرد دچار استرس پس از سانحه

اگر به اختلال استرس پس از سانحه مبتلا شده‌اید، اولین و مهم‌ترین اقدام مراجعه به متخصص روانپزشک یا روان‌شناس و شروع برنامه درمانی است. در کنار درمان‌های پزشکی، توصیه‌های زیر نیز می‌تواند به شما کمک کند:

• از برنامه درمانی پیروی کنید: کمی طول می‌کشد تا اثرات روان‌درمانی یا دارودرمانی را احساس کنید؛ اما این درمان‌ها مؤثر هستند و اکثر افراد بعد از درمان بهبود می‌یابند. به خودتان یادآوری کنید که این فرایند زمان می‌برد. از برنامه درمانی پیروی کنید و به طور منظم با متخصص سلامت روان در ارتباط باشید.
• درباره PTSD اطلاعات کسب کنید: مطالعه این مقاله و دیگر اطلاعاتی که درباره PTSD وجود دارد، به شما کمک می‌کند که احساسات خود را بهتر درک کنید و استراتژی‌های مقابله‌ای مفیدی را برای مواجهه با مشکلاتتان به وجود بیاورید.
• از خودتان مراقب کنید: به اندازه کافی استراحت کنید، غذای سالم بخورید، ورزش کنید و برای تفریح وقت بگذارید. سعی کنید مصرف کافئین و نیکوتین را حذف کنید یا به حداقل برسانید؛ چرا که این دو ماده اضطراب را بدتر می‌کنند.
• خوددرمانی نکنید: روی‌آوردن به الکل یا داروها و مواد اگرچه وسوسه‌برانگیز است؛ اما برای خاموش‌کردن احساسات کار سالمی نیست. این استراتژی ناسالم ممکن است مشکلات بیشتری را برای شما به وجود بیاورد، مانع اثربخشی روش‌های درمانی شود و از بهبود واقعی شما جلوگیری کند.
• چرخه معیوب رفتارهای ناسالم را بشکنید: وقتی احساس دلواپسی می‌کنید، پیاده‌روی سریع کنید یا به یک سرگرمی بپردازید تا بتوانید دوباره تمرکز کنید.
• ارتباطاتتان را حفظ کنید: با افراد حمایتگر و مراقبت‌کننده همچون خانواده، دوستان، راهنمایان معنوی و دیگران وقت بگذرانید. لزومی ندارد درباره آنچه اتفاق افتاده است حرف بزنید. تنها وقت گذراندن با افرادی که دوستشان دارید می‌تواند به بهبود و تسکین شما کمک کند.
• به گروه‌های حمایتی بپیوندید: از متخصص سلامت روان برای پیداکردن گروه‌های حمایتی کمک بگیرید.  

---

چگونه می‌توان به افرادی که دچار اختلال پس از سانحه هستند کمک کرد؟

اگر کسی را می‌شناسید که احتمال می‌دهید به PTSD دچار شده باشد، مهم‌ترین کار شما کمک به او برای تشخیص مشکل و گرفتن درمان مناسب است. بعضی افراد برای وقت گرفتن از پزشک یا متخصص سلامت روان به کمک نیاز دارند. بعضی دیگر ممکن است نیاز به همراهی فرد دیگری در جلسه مشاوره داشته باشند.

اگر یکی از دوستان نزدیک یا اعضای خانواده شما مبتلا به PTSD است، او را تشویق کنید که از برنامه درمانی‌اش پیروی کند. اگر علائم او بعد از ۶ تا ۸ هفته بهتر نشد، او را تشویق کنید که با پزشک در این باره صحبت کند. شما همچنین می‌توانید:

• از او حمایت عاطفی کرده و او را درک کنید، صبور باشید و او را تشویق کنید.
• درباره PTSD بیشتر یاد بگیرید تا بتوانید تجربه او را بهتر درک کنید.
• شنونده خوبی باشید. به احساسات او و شرایطی که ممکن است علائم PTSD را تشدید کند توجه کنید.
• با روش‌های مثبت مثل پیاده‌روی، بیرون رفتن و سایر فعالیت‌ها حواس او را پرت کنید.

---

روش‌های پیشگیری از استرس پس از سانحه 

بعد از نجات از یک رویداد تروماتیک، بسیاری از افراد در ابتدا علامت‌هایی شبیه به PTSD دارند. (برای مثال نمی‌توانند درباره آنچه اتفاق افتاده است فکر نکنند.) ترس، اضطراب، خشم، افسردگی و احساس گناه، همه واکنش‌های طبیعی به تروما هستند. بااین‌وجود اکثر افرادی که در معرض تروما قرار می‌گیرند، به اختلال استرس پس از سانحه مبتلا نخواهند شد.

برخی عوامل، خطر بروز PTSD پس از قرارگیری در معرض سانحه را کاهش می‌دهند. به این عوامل، عوامل تاب‌آوری گفته می‌شود و عبارت‌اند از:

• دریافت حمایت از دوستان، خانواده یا گروه‌های حمایتی
• یادگرفتن کنارآمدن با واکنش‌های خود در مواجهه با رویداد تروماتیک
• داشتن یک شیوه مقابله برای پشت سر گذاشتن رویداد تروماتیک و درس‌گرفتن از آن
• داشتن آمادگی و توانایی برای پاسخ‌دادن به رویدادهای ناراحت‌کننده علی‌رغم احساس ترس

دریافت به‌موقع کمک و حمایت می‌تواند از بدتر شدن واکنش‌های استرس نرمال و تبدیل‌شدن به PTSD جلوگیری کند. این کمک‌کردن می‌تواند به شکل‌های متفاوتی اتفاق بیفتد، مثلاً:

• کمک‌گرفتن از دوستان و اعضای خانواده که به حرف‌های شخص گوش داده و او را تسکین می‌دهند.
• کمک‌گرفتن از متخصصین و یک دوره درمانی کوتاه‌مدت
• یا حتی پناه‌بردن به ایمان و گروه‌های مذهبی

حمایت‌شدن از سوی دیگران همچنین می‌تواند از روی‌آوردن به روش‌های مقابله‌ای ناسالم مثل سوءمصرف مواد و الکل جلوگیری کنید.

---

کلام آخر دکترساینا

رویدادهای تروماتیک شوکه‌کننده‌اند و اغلب به‌صورت ناگهانی و تصادفی رخ می‌دهند. کنارآمدن با این اتفاقات،‌کار راحتی نیست و نمی‌توان یک‌شبه به زندگی عادی برگشت. با وجودی که تجربه احساسات و افکار منفی و ترسناک بعد از چنین وقایعی طبیعی است؛ اما گاهی اوقات در پی چنین رویدادهایی، فرد درگیر اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD می‌شود.

درصورتی‌که شما یا یکی از اطرافیانتان علائمی که در این مقاله به آن‌ها اشاره شد را تجربه می‌کنید، حتماً در اولین فرصت از متخصصین این حوزه کمک بگیرید. دکتر ساینا امکان ارتباط سریع با روان‌شناسان و روانپزشکان را برای همه کاربران فراهم آورده است. فرقی نمی‌کند که چه شیوه‌ای را (جلسات مشاوره حضوری، تلفنی، آنلاین یا حتی ارتباط متنی) برای کمک‌گرفتن انتخاب می‌کنید؛ به‌هرحال بهتر است که دراسرع‌وقت برنامه درمانی خود را شروع کنید. به یاد داشته باشید که PTSD یک اختلال روانپزشکی قابل‌درمان است و هیچ‌کس مجبور نیست برای همیشه با علائم آزاردهنده و دشوار این اختلال زندگی کند.

---