آزمایش تیروئید بارداری چیست؟ | تفسیر و زمان انجام

آزمایش تیروئید بارداری برای اندازه‌گیری مقدار هورمون‌هایی انجام می‌شود که از غده تیروئید مادر ترشح می‌شوند. اختلال در تولید این هورمون‌ها می‌تواند هم سلامت مادر را به خطر بیندازد و هم رشد جنین را با مشکل روبرو کند. به‌همین‌دلیل مادرانی که در معرض خطر بیماری‌های تیروئیدی هستند باید به‌صورت منظم این آزمایش‌ها را انجام دهند.

اما سوال اینجاست که چه افرادی بیشتر در معرض این بیماری‌ها هستند؟ آیا همه افراد باید آزمایش تیروئید بارداری را انجام دهند؟ چه زمانی این آزمایش‌ها باید انجام شوند؟ در این مقاله به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهیم.

آزمایش تیروئید بارداری چیست؟

آزمایش تیروئید بارداری برای بررسی عملکرد غده تیروئید انجام می‌شود. تیروئید غده‌ای کوچک و پروانه‌ای‌شکل نزدیک گلو است که هورمون‌های مهمی را تولید می‌کند. این هورمون‌ها در تنظیم سوخت‌وساز و درجه حرارت بدن، تعادل وزن، قدرت عضلات و حتی خلق‌وخو نقش دارند.

به گفته John Hopkins، طی ماه‌های ابتدایی بارداری، سلامت جنین وابستگی زیادی به هورمون‌های تیروئید مادر دارد. این هورمون‌ها نقش مهمی را در رشد جنین و به‌خصوص مغز او بازی می‌کنند. کم‌کاری تیروئید مادر می‌تواند اثر دائمی روی جنین داشته باشد.

علت انجام آزمایش تیروئید در بارداری

رشد جنین و جفت در دوران بارداری وابستگی زیادی به هورمون‌های تیروئید مادر دارد. علت آن هم این است که در دوران بارداری فعالیت غده تیروئید دچار تغییراتی می‌شود که میزان تولید هورمون‌های موردنیاز برای رشد جنین را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. هر نوع تغییری که باعث بالا یا پایین رفتن هورمون‌ها شود می‌تواند هم به سلامت جنین و هم به سلامت مادر آسیب بزند.

برای مثال کم‌کاری یا پرکاری تیروئید درمان‌نشده می‌توانند احتمال موارد زیر را افزایش دهند:

• زایمان زودرس
• وزن کم نوزاد هنگام تولد
• سقط‌جنین
• مرده‌زایی
• جداشدن جفت قبل از زایمان (دکولمان)
• پره اکلامپسی
• نارسایی قلبی
• اختلال‌های ذهنی نوزاد
• افسردگی
• نازایی

انجام آزمایش‌های تیروئید در بارداری به پزشک کمک می‌کند تا مشکلات مربوط به غده تیروئید را قبل از آسیب رسیدن به مادر و جنین شناسایی، کنترل و درمان کند.

پزشک به کمک آزمایش تیروئید بارداری تغییرات هورمون‌های تیروئیدی را دنبال کرده و با درمان به‌موقع بیماری تیروئید از آسیب‌دیدن مادر و جنین پیشگیری می‌کند.

چه کسانی باید آزمایش تیروئید بارداری را بدهند؟

درحال‌حاضر در خیلی از کشورها از جمله ایران، آزمایش تیروئید بارداری جزء آزمایش‌های روتین دوران بارداری و قبل از آن نیست. این آزمایش تحت شرایط زیر انجام می‌شود:

• خانم‌هایی که باردارند یا قصد باردارشدن را دارند و به تشخیص پزشک، احتمال ابتلای آن‌ها به بیماری تیروئیدی زیاد است.
• خانم‌های بارداری که علائم کم‌کاری یا پرکاری تیروئید را تجربه می‌کنند.
• خانم‌های بارداری که به تشخیص پزشک مشکل تیروئيدی دارند و روند بهبود آن‌ها باید دائماً توسط آزمایش تیروئید بارداری کنترل شود.

ریسک فاکتورها: عواملی که احتمال بیماری تیروئید بارداری را افزایش می‌دهند چیست؟

• سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری تیروئید
• ابتلای فعلی فرد به بیماری‌های تیروئید مثل هاشیموتو، گِرِیوز، پرکاری تیروئید و کم‌کاری تیروئید
• سن بالای ۳۰
• ابتلا به دیابت نوع یک
• بیماران خودایمنی
• سابقه پرتودرمانی سر یا گردن
• سابقه نازایی
• سابقه سقط‌جنین یا زایمان زودرس
• اضافه‌وزن
• زندگی در مناطقی که کمبود ید بین ساکنین آن‌ها شایع است.

آیا پس از بارداری هم باید آزمایش تیروئید بدهیم؟

آزمایش تیروئید بعد از بارداری فقط برای خانم‌هایی که پس از زایمان هم علائم بیماری تیروئید را دارند یا دارای ریسک فاکتورها هستند انجام می‌شود. همچنین «انجمن تیروئید آمریکا» (ATA) به پزشکان توصیه می‌کند برای خانم‌هایی که دچار افسردگی پس از زایمان می‌شوند انجام آزمایش تیروئید را درخواست کنند.

آیا آزمایش تیروئید برای جنین هم لازم است؟

معمولاً آزمایش تیروئید برای جنین انجام نمی‌شود؛ اما اگر مادر به پرکاری تیروئید مبتلا باشد، ممکن است برای بررسی تاثیر احتمالی بیماری مادر روی جنین، آزمایش تیروئید جنین هم انجام شود.

همچنین اگر پزشک طی سونوگرافی به ابتلای جنین به گواتر مشکوک شود یا سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری «کم‌کاری مادرزادی تیروئید» (Dyshormonogenesis) وجود داشته باشد از جنین هم تست تیروئيد گرفته می‌شود.

آزمایش تیروئید بارداری فقط تحت شرایط خاصی مثل سابقه ابتلا به بیماری تیروئید، سابقه خانوادگی، سابقه پرتودرمانی سر و گردن و غیره انجام می‌شود.

انواع آزمایش‌های تیروئید در بارداری

آزمایش‌های مختلفی برای بررسی وضعیت تیروئید در بارداری انجام می‌شود.

آزمایش اندازه‌گیری هورمون محرک تیروئید (TSH)

هورمون TSH (محرک ترشح تیروئید) توسط غده هیپوفیز در مغز ترشح می‌شود. این هورمون غده تیروئید را وادار به ترشح هورمون‌هایی مثل T3 و T4 می‌کند، به همین دلیل یکی از اصلی‌ترین آزمایش‌های تیروئید بارداری سنجش این هورمون است.

آزمایش اندازه‌گیری تری‌یدوتیرونین (T3)

هورمون T3 یکی از هورمون‌های مهم تولیدشده توسط غده تیروئید است. انجام آزمایش T3 در بارداری رایج نیست و در شرایط خاصی درخواست می‌شود.

آزمایش اندازه‌گیری تیروکسین (T4)

هورمون T4 نیز یکی از هورمون‌هایی است که توسط غده تیروئید ترشح می‌شود و در کنار هورمون T3 به تنظیم سوخت‌وساز بدن کمک می‌کند. درصورتی‌که نتیجه آزمایش TSH نرمال نباشد، آزمایش سنجش T4 انجام می‌شود.

آزمایش آنتی‌بادی‌های ضدتیروئید

آنتی‌بادی‌ها پروتئین‌های ساخته‌شده توسط سیستم ایمنی بدن هستند که با ویروس‌ها و باکتری‌ها مقابله می‌کنند. گاهی آنتی‌بادی‌های غده تیروئید به‌اشتباه سلول‌های سالم آن را هدف قرار می‌دهند و باعث ایجاد بیماری‌های خودایمنی تیروئیدی (مثل بیماری گریوز یا هاشیموتو) می‌شوند.

آزمایش‌های مربوط به آنتی‌بادی‌های ضدتیروئید که به تشخیص این نوع بیماری‌ها کمک می‌کنند عبارت‌اند از:

• آنتی‌بادی تیروئید پراکسیداز (TPO AB)
• تیروگلوبین آنتی‌بادی
• آنتی‌بادی گیرنده TSH

سایر آزمایش‌ها و روش‌های تشخیص تیروئید بارداری

یکی از روش‌های تشخیص بیماری تیروئید «ید رادیواکتیو» است؛ اما این روش برای تشخیص بیماری‌های تیروئید در خانم‌های باردار توصیه نمی‌شود. در عوض سونوگرافی به‌عنوان یک روش بی‌خطر و کم‌هزینه برای تشخیص بیماری در این دوران شناخته می‌شود.

همچنین اگر پزشک به وجود عامل عفونی یا سرطان شک داشته باشد، از روشی به نام «آسپیراسیون سوزنی نودول‌های تیروئید» (FNA) برای تشخیص بهتر استفاده می‌کند.

انواع آزمایش‌های تیروئید بارداری عبارت‌اند از: آزمایش ۳T، ۴T، TSH و آزمایش آنتی‌بادی‌های تیروئيدی.

زمان و نحوه انجام آزمایش تیروئید بارداری

برای تجربه یک بارداری سالم بهتر است آزمایش‌های تیروئید در زمان مناسب انجام شوند.

زمان انجام آزمایش تیروئید بارداری

خانم‌هایی که مبتلا به کم‌کاری تیروئید هستند و داروی «لووتیروکسین» مصرف می‌کنند باید بلافاصله بعد از بارداری آزمایش TSH ‌ بدهند.

خانم‌هایی که تحت درمان با داروهای «تیوآمید» یا مبتلا به بیماری‌های تیروئید خودایمنی‌اند باید به طور منظم آزمایش ۴T بدهند.

خانم‌هایی که به کم‌کاری تیروئید (از نوع شدید یا خفیف آن) مبتلا هستند و خانم‌هایی که خطر ابتلا به کم‌کاری در آن‌ها وجود دارد، باید تا اواسط بارداری هر ۴ هفته یک‌بار آزمایش تیروئید بدهند. این افراد حدود هفته ۳۰ بارداری نیز باید حداقل یک بار تست را تکرار کنند.

در خانم‌هایی که به پرکاری تیروئید مبتلا هستند مقادیر ۴T و TSH باید در ابتدا هر ۲ الی ۴ هفته و بعد از آن هر ۴ الی ۶ هفته و تا وقتی که هورمون‌ها به اندازه طبیعی برگردند اندازه‌گیری شود.

آمادگی‌های لازم برای آزمایش تیروئید بارداری

آزمایش تیروئید بارداری معمولاً نیاز به آمادگی خاص یا ناشتایی ندارد؛ اما ممکن است پزشک آزمایش‌های دیگری را نیز درخواست داده باشد که نیاز به چند ساعت ناشتایی دارند یا اینکه پزشک تشخیص بدهد که بهتر است برای آزمایش تیروئید هم ناشتا باشید.

همچنین مصرف برخی داروها نیز می‌تواند با نتیجه تست تداخل داشته باشد؛ بنابراین بهتر است قبل از مراجعه به آزمایشگاه درباره آمادگی‌های لازم با پزشک خود صحبت کنید.

آزمایش تیروئید بارداری چگونه انجام می‌شود؟

برای انجام آزمایش تیروئید بارداری از شما نمونه خون گرفته می‌شود. برای نمونه‌گیری ابتدا یک باند کشی دور بازو بسته می‌شود تا رگ‌ها پر از خون شوند. سپس به کمک یک سرنگ از رگ نمونه خون گرفته می‌شود. بعد از نمونه‌گیری به کمک چسب‌زخم یا پنبه و وارد کردن فشرا، جلوی خارج‌شدن خون گرفته می‌شود.

آماده شدن جواب آزمایش تیروئید بارداری چقدر طول می‌کشد؟

جواب آزمایش تیروئید معمولاً بعد از یک الی دو روز آماده می‌شود.

چه مواردی روی آزمایش تیروئید بارداری تاثیر می‌گذارد؟

• ناشتایی و ساعت انجام آزمایش: درصورت انجام آزمایش هنگام صبح و ناشتا ممکن است مقدار TSH بالاتر از حالتی باشد که آزمایش در طول روز و بدون ناشتایی انجام شده است. این موضوع باعث می‌شود برخی مشکلات مربوط به تیروئید مثل کم‌کاری خفیف به‌درستی تشخیص داده نشوند.
• استرس
• کم‌خوابی
• رژیم غذایی
• برخی داروها (از جمله: لیتیوم، آمینودارون، مکمل‌های حاوی ید، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، داروهای شیمی‌درمانی، داروهای بازدارنده کیناز مثل نکساوار و سونیتینیب، کلسیم کربنات، مکمل سولفات آهن، امپرازول، هپارین، فوروسماید و غیره)

تفسیر آزمایش تیروئید بارداری

بعد از اینکه آزمایشگاه نتیجه آزمایش را به شما تحویل داد باید آن را به پزشک نشان بدهید. پزشک براساس تجربه و دانش خود می‌تواند مشکل احتمالی را تشخیص دهد و آن را درمان کند.

در جدول زیر می‌توانید میزان طبیعی هورمون‌های تیروئید را در سه‌ماهه‌های مختلف بارداری مشاهده کنید.

سن بارداری	مقدار نرمال ۳T (pg/ml)	مقدار نرمال ۴T (pg/ml)	مقدار نرمال TSH (µIU/ml)
سه‌ماهه اول	۹۱/۱ تا ۵/۳	۸۶/۰ تا ۷۷/۱	۱/۰ تا ۵/۲
سه‌ماهه دوم	۸/۲ تا ۲/۴	۶۳/۰ تا ۲۹/۱	۲/۰ تا ۳
سه‌ماهه سوم	۴/۲ تا ۱/۴	۶۶/۰ تا ۱۲/۱	۳/۰ تا ۳

همچنین در جدول زیر می‌توانید نحوه تشخیص بیماری تیروئید را براساس مقادیر هورمون‌های تیروئیدی مشاهده کنید.

وضعیت	مقادیر TSH	مقادیر ۳T	مقادیر ۴T
کم‌کاری تیروئید	بالا	پایین	پایین
کم‌کاری خفیف	بالا	طبیعی	طبیعی
پرکاری خفیف	پایین	طبیعی	طبیعی
پرکاری تیروئید	پایین	بالا	بالا

چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟

اگر تحت‌درمان بیماری‌های تیروئید هستید، سابقه ابتلا به این بیماری‌ها را دارید یا دارای ریسک فاکتورها هستید باید بلافاصله بعد از اینکه متوجه شدید باردارید با پزشک خود صحبت کنید؛ چراکه لازم است دوز مصرفی داروها در دوران بارداری تغییر کند و آزمایش‌های تیروئید به‌صورت منظم انجام شوند.

همچنین درصورت مشاهده علائم بیماری‌های تیروئید از جمله:

• یبوست
• خستگی شدید
• اضافه‌وزن
• مشکل در تمرکزکردن و یادآوری
• حساسیت به سرما
• گرفتگی عضلات
• ضربان قلب نامنظم
• اضطراب شدید
• حالت تهوع و استفراغ شدید
• لرزش دست
• اختلال خواب
• کاهش وزن یا وزن نگرفتن در طول بارداری

باید به پزشک مراجعه کنید تا علت مشکل مشخص شود. توجه داشته باشید که خیلی از این علائم ممکن است نشانه‌های طبیعی بارداری باشند و تجربه آن‌ها لزوماً به معنای وجود مشکل تیروئید نیست.

کلام آخر دکترساینا

آزمایش تیروئید بارداری جزء آزمایش‌های روتین دوران بارداری نیست. این آزمایش فقط برای افرادی که به بیماری‌های تیروئیدی مبتلا هستند یا بیشتر از بقیه در معرض ابتلا قرار دارند انجام می‌شود. این آزمایش‌ها در طول دوران بارداری باید به‌صورت منظم برای این افراد انجام شوند تا از حفظ سلامت مادر و جنین اطمینان حاصل شود.

خلاصه بیماری

سوالات متداول

منابع