سردرد مشکلی است که همه ما هر از گاهی به آن دچار می‌شویم. سردرد در بارداری نیز مشکلی شایع است که گاهی کاملاً طبیعی و گاهی بسیار خطرناک است. به همین دلیل در دوران بارداری باید بتوانید فرق سردردهای معمولی و طبیعی خود را با سردردهای خطرناکی که نیاز به درمان اورژانسی دارند تشخیص دهید. در این مطلب درباره انواع سردرد بارداری، علل بروز، علائم آن‌ها و نحوه تشخیص علائم خطرناک صحبت می‌کنیم. همچنین روش‌های درمان دارویی و خانگی سردردها را در دوره بارداری مرور می‌کنیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
- آیا بارداری باعث سردرد می‌شود؟
- علائم خطر: چه زمانی سردرد بارداری نیاز به پیگیری دارد؟
- چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟
- انواع سردردهای بارداری و علائم آن‌ها
- علل و عوامل تحریک‌کننده سردرد در ماه‌های مختلف بارداری
- روش‌های درمان سردرد در دوران بارداری
- برای جلوگیری از سردرد در دوران بارداری چه کنم؟
- کلام آخر دکترساینا
- سوالات متداول
آیا بارداری باعث سردرد می‌شود؟
خیلی از خانم‌ها در دوران بارداری خود دچار سردردهای خفیف می‌شوند. مطالعات علمی نشان داده‌اند که حدود ۳۹ درصد خانم‌ها در این دوره به سردرد مبتلا می‌شوند (منبع: Pubmed). این سردردها معمولاً به دلیل تغییرات هورمونی به وجود می‌آیند.
آیا سردرد در بارداری طبیعی است؟
اگرچه تغییرات هورمونی طبیعی در بدن، اصلی‌ترین عامل سردرد است، با این حال همه سردردهای بارداری ریشه هورمونی ندارند و طبیعی نیستند. معمولاً ریشه سردردهایی که در سه‌ماهه دوم و سوم بارداری اتفاق می‌افتند با سردردهای ماه‌های اول متفاوت‌اند. در واقع عوامل مختلفی به جز هورمون‌ها می‌توانند باعث این اتفاق شوند.
سردرد بارداری از کی شروع می‌شود؟
سردردهای دوره بارداری در ماه‌های اول بارداری شایع‌تر هستند؛ اما این سردردها ممکن است در هر مقطعی از دوره بارداری ایجاد شوند.
اغلب سردردهای سه‌ماهه اول بارداری طبیعی و ناشی از تغییرات جدید بدن هستند. سردردهای سه‌ماهه دوم و سوم جدی‌تر هستند. این سردردها نیاز به پیگیری جدی‌تری دارند.
علائم خطر: چه زمانی سردرد بارداری نیاز به پیگیری دارد؟
سردرد در سه‌ماهه دوم و سوم بارداری می‌تواند نشانه فشارخون بالا باشد. طبق نتیجه پژوهش‌های علمی، حدود ۶ الی ۸ درصد از خانم‌های باردار بین ۲۰ تا ۴۴ ساله در آمریکا، به فشارخون بالا مبتلا هستند (منبع: CDC). فشارخون بالا قابل درمان بوده و عدم درمان آن هم برای مادر و هم جنین خطرناک است. احتمال سردرد ناشی از فشارخون بالا بعد از هفته ۲۰ بارداری بیشتر است.
عوارض خطرناک ناشی از فشارخون بالا در بارداری عبارتند از:
- سکته مغزی
- پره‌اکلامپسی (افزایش فشار خون و دفع پروتئین در ادرار)
- اکلامپسی (تشنج، نابینایی یا کمای مادر به دلیل ابتلا به پره‌اکلامپسی شدید)
- کاهش اکسیژن‌رسانی به جنین
- زایمان زودرس (قبل از هفته ۳۷)
- وزن کم نوزاد حین تولد
- جداشدن جفت
- مشکلات بینایی
- مشکل کبدی
- کاهش دفع ادرار
- کاهش پلاکت‌های خون
سردرد علامت شایع هر دو عارضه اکلامپسی و پره‌اکلامپسی است. این سردرد شبیه به سردردهای میگرنی است؛ یعنی درد ضربانی ایجاد می‌کند و با حالت تهوع و حساسیت به نور یا صدا همراه است.
با این حال علائم سردرد ناشی از پره‌اکلامپسی با سردرد میگرنی کمی متفاوت است. برای مثال سردرد پره‌اکلامپسی همراه با علائم نگران‌کننده بینایی مثل تاری دید یا دوبینی، ورم صورت، دست‌ها و پاها و شکم‌درد است. همچنین سردردهای میگرنی اغلب یک‌طرفه هستند؛ ولی سردرد پره‌اکلامپسی در تمام نواحی سر احساس می‌شود.
سردرد ناشی از فشار خون، مثل سردرد میگرنی ضربانی و همراه با حساسیت به نور و صدا است؛ اما برخلاف میگرن در تمام سر احساس می‌شود و با علائمی مثل تاری دید و دوبینی، ورم و شکم‌درد همراه است.
چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟
اگر علائم زیر را دارید، حتماً به پزشک مراجعه کنید:
- سردرد مداوم یا سردردی که به‌تدریج تشدید می‌شود.
- سردردی که می‌توانید آن را به‌عنوان «بدترین سردرد عمرتان» توصیف کنید.
- سردردی که به هیچ درمانی جواب نمی‌دهد.
- سردردی که الگو، شدت یا نوع درد آن با الگوی سردردهای همیشگی‌تان متفاوت است.
- سردردی که با علائمی مثل تاری دید، زنگ زدن گوش، بی‌حسی، سرگیجه، درد در قسمت بالا و سمت راست شکم یا ورم صورت، پاها و دست‌ها همراه است.
- سردردی که با تب، ضعف پاها یا دست‌ها، خواب‌آلودگی شدید یا سفت شدن گردن همراه است.
- در روزهای اخیر به سرتان ضربه خورده است.
- سردرد همراه با سوزش سر دل که با خوردن داروهای ضد اسید معده بهتر نمی‌شود.
- درد شدید زیر دنده‌ها احساس می‌کنید.
- بی‌هوشی و از حال رفتن را تجربه کرده‌اید.
- دچار تشنج شده‌اید.
برای مشاهده لیست بهترین متخصص زنان و بارداری کلیک کنید:
ارتباط تلفنی با متخصص بارداری ارتباط آنلاین با متخصص بارداری
انواع سردردهای بارداری و علائم آن‌ها
به‌طورکلی سردردها به دو نوع سردرد اولیه و سردرد ثانویه تقسیم‌بندی می‌شوند. سردردهای ثانویه به‌خاطر یک مشکل زمینه‌ای (مثلاً فشارخون بالا) ایجاد می‌شوند؛ اما سردردهای اولیه خودبه‌خود ایجاد می‌شوند و ناشی از یک مشکل یا اختلال زمینه‌ای نیستند. خیلی از سردردهای بارداری از نوع سردردهای اولیه و طبیعی هستند.
انواع الگوهای سردردهایی که ممکن است در دوران بارداری تجربه کنید عبارتند از:
۱. سردرد تنشی
این سردردها شایع‌ترین نوع سردرد بارداری هستند. طبق نتایج یک پژوهش علمی معتبر، حدود ۲۶ درصد از سردردهای بارداری از نوع تنشی هستند (منبع: Pubmed).
این سردردها حسی شبیه به له شدن سر (مثل یک هندوانه)، بستن یک کش سفت دور سر یا فشردن دوطرفه آن را به فرد مبتلا می‌دهند. اگر در شانه‌ها و گردن خود احساس فشار می‌کنید، احتمالاً به سردرد تنشی مبتلا هستید.
۲. حملات میگرنی
سردردهای میگرنی معمولاً یک‌طرفه و نبض‌دار هستند. این سردردها ابتدا با یک درد مبهم و خفیف شروع شده و سپس گسترده می‌شوند. سردردهای میگرنی با موارد زیر همراه‌اند:
- افزایش حساسیت به نور، صدا یا بو
- حالت تهوع
- استفراغ
- کاهش اشتها
این سردردها بین ۴ ساعت تا ۳ روز طول می‌کشند.
خانم‌هایی که به میگرن مبتلا هستند، ممکن است بعد از سه‌ماهه اول بارداری متوجه بهبود سردردها شوند. این اتفاق به دلیل پایدار شدن میزان هورمون استروژن بدن است. البته برخی افراد نیز ممکن است نه‌تنها بهبودی را مشاهده نکنند، بلکه حملات میگرنی شدیدتر یا با الگوی متفاوتی را تجربه کنند.
۳. سردردهای خوشه‌ای
این سردردها در دوران بارداری شیوع کمتری دارند. طبق نتایج یک پژوهش علمی، سردردهای خوشه‌ای فقط در ۰/۳ درصد از خانم‌های باردار اتفاق می‌افتند. سردرد خوشه‌ای باعث درد شدید و ناگهانی و تیر کشیدن دور چشم‌ها یا شقیقه‌ها می‌شود.
سردردهای خوشه‌ای معمولاً هر روز در زمان مشابهی ایجاد می‌شوند. همچنین گاهی ممکن است علائمی مثل احتقان بینی، اشک چشم یا ورم در ناحیه درد را نیز ایجاد کنند.
۴. سردرد سینوسی
این سردردها به علت عفونت سینوس‌ها ایجاد می‌شوند. احساس فشار دور چشم، گونه‌ها و جلوی سر همراه با گرفتگی بینی بارداری، از جمله علائم سردرد سینوس در این دوره هستند. اغلب اوقات سردرد سینوسی با خم کردن سر یا خوابیدن بدتر می‌شود.
انواع سردرد بارداری و علائم آن‌ها
| نوع سردرد | علائم | میزان شیوع |
| تنشی |
- شبیه به بستن کش سفت دور سر - احساس فشار دوطرفه - گاهی همراه با درد شانه و گردن |
شیوع زیاد به‌خصوص در سه‌ماهه اول (۲۶ درصد) |
| میگرنی |
- اغلب یک‌طرفه (گاهی دوطرفه) - درد نبض‌دار - همراه با حساسیت به نور، صدا و بو، حالت تهوع و استفراغ - شروع با درد مبهم و سپس تشدید آن به همراه تیر کشیدن پشت چشم‌ها |
شیوع متوسط به‌خصوص در سه‌ماهه اول: حدود ۱۰ درصد (در سه‌ماهه دوم و سوم شیوع کمتری دارد.) |
| خوشه‌ای |
- درد شدید و ناگهانی و تیر کشیدن دور چشم و شقیقه - هر روز و در زمان مشابه - گاهی همراه با گرفتگی بینی، اشک و ورم محل درد |
شیوع خیلی کم (۰/۳ درصد) |
| سینوسی |
- احساس فشار دور چشم‌ها، گونه‌ها و پیشانی - گرفتگی بینی - تشدید درد با خم‌شدن یا خوابیدن |
بسته به وضعیت سلامت فرد و ابتلای او به عفونت‌های سینوسی |
علل و عوامل تحریک‌کننده سردرد در ماه‌های مختلف بارداری
دلایل مختلفی باعث بروز سردرد در دوره بارداری می‌شوند. برخی از این عوامل به تغییرات دوران بارداری مرتبط‌اند؛ اما برخی سردردها ممکن است هیچ ارتباطی با بارداری نداشته باشند.
علل بروز سردرد ناشی از بارداری عبارتند از:
سردرد در سه‌ماهه اول بارداری
در ماه‌های اول بارداری، بدن طی یک بازه زمانی خیلی کوتاه با تغییرات عظیمی مواجه می‌شود. تغییرات هورمونی سریع، افزایش حجم خون در بدن و افزایش وزن سریع از جمله این تغییرات ناگهانی هستند.
چنین تغییراتی می‌توانند باعث بروز سردردهای تنشی شوند. همچنین برخی علائم بارداری (مثلاً حالت تهوع و استفراغ ناشی از ویار) نیز می‌توانند به تشدید سردرد یا بروز آن دامن بزنند.
برخی عواملی که می‌توانند باعث سردرد در سه ماهه اول بارداری شوند:
- تغییر سبک زندگی بعد از بارداری
- استرس و بی‌خوابی
- حذف ناگهانی کافئین از رژیم غذایی
- مصرف برخی مواد غذایی خاص مثل شکلات یا محصولات لبنی
سردرد در سه‌ماهه دوم و سوم بارداری
سردردهای سه‌ماهه دوم و سوم معمولاً ریشه هورمونی ندارند؛ چرا که در این بازه زمانی، بدن دیگر به تغییرات ناشی از بارداری عادت کرده است. با این حال برخی خانم‌ها ممکن است در این دوران نیز سردردهای تنشی ناشی از تغییرات هورمونی را نیز تجربه کنند.
هرچه سن بارداری بیشتر می‌شود، احتمال بروز سردرد به دلیل برخی عوامل بیشتر می‌شود. از جمله:
- افزایش وزن
- کشیدگی عضلات به دلیل بزرگ‌شدن جنین
- وضعیت نامناسب قرارگیری بدن
- عوارض خطرناک بارداری مثل پره‌اکلامپسی و دیابت بارداری
علت سردرد بارداری در ماه‌های مختلف
| ماه‌های مختلف بارداری | دلایل احتمالی |
| سه ماهه اول |
- تغییرات هورمونی - افزایش حجم خون - تغییر وزن - کم‌آبی بدن - ویار - استرس - کمبود خواب - ترک کافئین - تغذیه نامناسب - افت قند خون - تحرک کم - حساسیت به نور یا تغییرات قدرت بینایی - مصرف برخی مواد غذایی محرک سردرد |
| سه ماهه دوم و سوم |
- افزایش چشمگیر وزن - قرارگیری بدن در حالت نامناسب - کم‌خوابی شدید - رژیم غذایی - کشیدگی و گرفتگی عضلات - فشار خون بالا و پره‌اکلامپسی - دیابت |
علل سردرد غیرمرتبط به بارداری
از جمله عوامل غیرمرتبط با بارداری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مشکلات دهان و دندان
- سینوزیت
- سرماخوردگی، آنفولانزا و عفونت گوش
- سکته مغزی یا التهاب عروق مغز
- لخته شدن خون در عروق مغز
- تومورهای مغزی
به گفته وبسایت Very Well Health:
سردرد در بارداری می‌تواند به دلیل استرس، کم‌آبی بدن یا دلایل رایج دیگر اتفاق بیفتد. این سردردها معمولاً با درمان‌هایی مثل کمپرس سرد، چرت زدن یا حتی استامینوفن قابل‌درمان‌اند. استامینوفن یک داروی مسکن ایمن در بارداری است. در این دوره باید از مصرف مسکن‌های ضدالتهابی غیراستروئيدی (مثل ژلوفن و نوافن) اجتناب کنید.
همچنین سردرد در بارداری می‌تواند نشانه پره‌اکلامپسی باشد. پره‌اکلامپسی یکی از عوارض نادر بارداری است که می‌تواند به بروز مشکلات خطرناکی مثل فشار خون بالا و سایر عوارض منجر شود.
روش‌های درمان سردرد در دوران بارداری
درمان سردرد در دوران بارداری هم با دارو و هم با درمان‌های خانگی انجام می‌شود. درصورتی‌که سردرد ناشی از پره‌اکلامپسی یا بیماری‌های زمینه‌ای باشد، درمان‌های خانگی جوابگو نیستند. در این شرایط حتماً باید به توصیه پزشک درباره مصرف داروهای خاص عمل کنید.
۱. دارو درمانی
متخصصان استفاده از استامینوفن را برای درمان سردرد بارداری بی‌خطر می‌دانند. با این حال در چند سال گذشته، پژوهش‌ها ارتباط‌هایی درباره احتمال بروز آسم، ضریب هوشی پایین، اوتیسم، بیش‌فعالی (ADHD) و سایر مشکلات در کودکانی پیدا کرده‌اند که مادرشان در دوران بارداری استامینوفن مصرف کرده‌اند (منبع: JAMA). به همین دلیل بهتر است قبل از مصرف استامینوفن، با پزشک درباره بی‌خطر بودن آن مشورت کنید.
همچنین پزشکان مصرف داروهای مسکن از نوع ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID) مانند ایبوپروفن و داروهای مخدر مثل کدئین را به دلیل احتمال ایجاد نقص‌های مادرزادی جنین ممنوع کرده‌اند. طبق پژوهش‌های معتبر علمی، احتمال بروز نقص‌های مادرزادی در جنین مادرانی که در بارداری، داروهای NSAID مصرف کرده‌اند بیشتر است.
درصورتی‌که سردرد ناشی از فشارخون بالا یا پره‌اکلامپسی باشد، ممکن است پزشک داروهایی را برای کاهش فشار خون تجویز کند. در موارد ابتلای شدید، پزشک زایمان زودرس را توصیه می‌کند.
قبل از مصرف هرگونه دارو (حتی داروهای مسکن بدون نیاز به نسخه) در بارداری، با پزشک خود مشورت کنید.
۲. درمان خانگی
روش‌های درمان خانگی سردرد در دوران بارداری عبارت‌اند از:
- استفاده از کمپرس گرم یا سرد روی پیشانی و گردن
- پدهای مخصوص میگرن برای سردردهای میگرنی
- چرت زدن یا دراز کشیدن با چشمان بسته در محیط تاریک
- ماساژ گردن و سر
- استفاده از روغن‌های طبیعی گیاهان نعنا فلفلی، بابونه و رزماری
- دوش آب گرم برای رها کردن تنش عضلات
- تغییر موقعیت بدن و نشستن در حالت صحیح
- عدم استفاده از صفحه نمایش موبایل و کامپیوتر
- نرمش یا ورزش سبک (مثل شنا و یوگا)
برای جلوگیری از سردرد در دوران بارداری چه کنم؟
اگر گاهی دچار سردردهای خفیف می‌شوید، برای پیشگیری رعایت نکات زیر را فراموش نکنید:
- خواب کافی داشته باشید.
- روزانه حداقل ۸ لیوان آب بنوشید.
- در کلاس‌های یوگای بارداری شرکت کنید.
- از روش‌های مدیریت استرس و ریلکسیشن کمک بگیرید.
- بیشتر از ۴ ساعت متوالی گرسنه نمانید.
- از مصرف غذاهای فرآوری‌شده اجتناب کنید.
- برای بررسی سلامت چشمانتان، به متخصص چشم مراجعه کنید.
در صورت ابتلا به سردردهای میگرنی، باید محرک‌های حمله میگرنی را بشناسید و از آن‌ها اجتناب کنید.
از جمله محرک‌های شایع می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- برخی مواد غذایی مثل شکلات و افزودنی‌هایی مثل کافئین
- کم‌خوابی یا پرخوابی
- حذف وعده‌های غذایی
- ورزش سنگین
- استفاده زیاد از کامپیوتر و موبایل
- محرک‌های روانی مثل استرس و جروبحث
کلام آخر دکترساینا
اغلب سردردهای بارداری طبیعی هستند و بعد از عبور از سه‌ماهه اول بارداری بهبود می‌یابند؛ اما سردردهای سه‌ماهه دوم و سوم جدی‌ترند. چرا که در این دوره احتمال بروز عوارض خطرناکی مثل فشار خون بالا و پره‌اکلامپسی بیشتر است. به همین دلیل اگر سردرد شدید همراه با علائم نگران‌کننده و غیرطبیعی دیگری دارید حتماً پزشک خود را در جریان بگذارید.
سوالات متداول
درصورتی‌که علاوه بر سردرد علائم نگران‌کننده‌ای مثل تاری دید، دوبینی، سرگیجه، تشنج، ورم صورت، دست‌ها یا پاها، شکم‌درد، درد زیر دنده‌ها و غیره دارید، الگو یا شدت سردردتان عوض شده است، سردردتان با دارو یا درمان‌های خانگی خوب نمی‌شود یا به‌تدریج بدتر می‌شود.
خیر؛ کروموزوم‌های مادر و پدر جنسیت جنین را تعیین می‌کنند. سردرد در بارداری ناشی از عوامل هورمونی، میگرن، تغییر رژیم غذایی و عوارض دوره بارداری (مثل فشار خون بالا) است؛ بنابراین ارتباطی به تعیین جنسیت جنین ندارد.
| نام بیماری | سردرد در بارداری |
| تخصص مربوطه | زنان و زایمان |
| انواع |
|
| علل رایج و کم‌خطر |
|
| علل خطرناک |
|
| علائم انواع سردرد بارداری | تنشی:
میگرنی:
خوشه‌ای:
سینوسی:
|
| علائم سردرد خطرناک |
|
| روش‌های درمان |
|
| داروها |
|
| میزان شیوع |
|