دیابت بارداری؛ علائم، عوارض، شیوه درمان و کنترل آن

دوره بارداری همیشه با نگرانی‌هایی همراه است؛ در‌صورت ابتلا به دیابت بارداری این نگرانی‌ها دو‌چندان می‌شود. نگرانی بابت ابتلا به دیابت بارداری می‌تواند شما را با سوالات بسیاری روبه‌رو کند؛ از این قبیل که آیا دیابت بر روی سلامتی جنین اثر می‌گذارد یا ممکن است منجر به سقط شود. علاوه بر این ممکن است کنجکاو باشید که چه تغییری لازم است در رژیم غذایی‌تان بدهید.

در متن پیش رو قصد داریم علاوه بر معرفی کامل دیابت بارداری، شما را با عوارض احتمالی آن و مراقبت‌های ضروری برای حفظ سلامت خود و فرزندتان آشنا کنیم.

دیابت بارداری چیست؟

دیابت بارداری (GD) نوعی دیابت است که در دوره بارداری و به دنبال افزایش سطح قند خون رخ می‌دهد. دیابت بارداری عموماً در اواسط بارداری و بین هفته ۲۴ تا ۲۸ بارداری رخ می‌دهد. دقت کنید که ابتلا به دیابت بارداری به این معنی نیست که شما قبل از بارداری دیابت داشته‌اید. بلکه این وضعیت به دنبال بارداری رخ می‌دهد. مبتلایان به دیابت نوع ۱ و ۲ در زمان بارداری چالش‌های جداگانه‌ای دارند.

دیابت بارداری چقدر شایع است؟

سازمان پیشگیری و کنترل بیماری‌های آمریکا CDC تخمین می‌زند که سالیانه بین ۲ تا ۱۴ درصد از زنان باردار در ایالات متحده آمریکا به دیابت بارداری مبتلا می‌شوند. 

انواع دیابت بارداری

دیابت بارداری به دو دسته تقسیم می‌شود:

دیابت بارداری نوع A1: این نوع دیابت بارداری تنها با رژیم غذایی کنترل می‌شود.

دیابت بارداری نوع A2: برای کنترل این نوع دیابت بارداری لازم است از انسولین یا داروی خوراکی استفاده شود.

به گفته Cleveland Clinic برخی افراد در دوره بارداری دچار قند خون بالا می‌شوند. به این وضعیت دیابت بارداری (GD یا Gestational Diabetes) گفته می‌شود. یک رژیم غذایی سالم و انجام ورزش اغلب می‌تواند این مشکل را کنترل کند؛ اما گاهی انسولین برای کنترل دیابت بارداری ضروری است. این بیماری درصورتی‌که درمان نشود،‌ می‌تواند باعث مشکلاتی هم برای شما و هم برای جنین شود.

نشانه‌های دیابت بارداری چیست؟

دیابت بارداری به‌ندرت علامت‌دار می‌شود. این مشکل اغلب طی غربالگری‌های روتین دوره بارداری تشخیص داده می‌شود. بااین‌حال، اگر علامت‌دار شود، علائم خفیفی ایجاد می‌کند؛ از جمله:

• خستگی
• تاری دید
• تشنگی بیش‌ازحد
• تکرر ادرار
• عفونت قارچی واژن

به افزایش قند خون در دوره بارداری دیابت بارداری گفته می‌شود. دیابت بارداری اغلب علامت‌دار نمی‌شود و با آزمایش خون تشخیص داده می‌شود.

آیا دیابت بارداری علائم هشدار‌دهنده دارد؟

دیابت بارداری عموماً هیچگونه علائم هشداردهنده‌ای ندارد. علائم اغلب خفیف هستند و تا زمانی که در سه‌ماهه دوم بارداری آزمایش ندهید، بیماری تشخیص داده نمی‌شود.

علت دیابت بارداری

دیابت بارداری به دنبال تغییرات هورمونی طی دوره بارداری و تغییر در نحوه تبدیل غذا به انرژی توسط بدن ایجاد می‌شود. هورمون انسولین وظیفه دارد که گلوکز یا قند را از مواد غذایی دریافت کند و آن را به سلول‌ها برساند. انسولین سطح قند خون را در محدوده طبیعی حفظ می‌کند. اما اگر انسولین به‌درستی عمل نکند و یا سطح آن در بدن کافی نباشد، سطح قند خون افزایش می‌یابد و منجر به بروز دیابت می‌شود.

در طول بارداری هورمون‌ها ممکن است در روند کار انسولین تداخل ایجاد کنند. ازاین‌رو به دنبال عدم تنظیم سطح قند خون ممکن است دیابت بارداری رخ دهد. ژنتیک و اضافه‌وزن (BMI  بیشتر از ۲۵) از عواملی هستند که می‌توانند زمینه‌ساز دیابت بارداری شوند.

چه مواردی شانس ابتلا به دیابت بارداری را افزایش می‌دهند؟

دیابت بارداری در هر زن بارداری ممکن است رخ بدهد. اما برخی عوامل هستند که می‌توانند احتمال ابتلا به آن را افزایش دهند؛ از جمله:

• ابتلا به بیماری قلبی – عروقی
• فشار خون بالا
• عدم تحرک
• چاقی
• سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت بارداری
• ابتلا به سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
• سابقه تولد فرزندی با وزن ۴ کیلوگرم یا بیشتر
• ابتلا به پیش‌دیابت یا پره‌دیابت (قند خون بالاتر از نرمال)

دیابت بارداری چه خطرات و عوارضی دارد؟

دیابت بارداری درصورتی‌که به‌درستی کنترل نشود، می‌تواند باعث افزایش غیرطبیعی سطح قند خون شود. قند خون بالا می‌تواند زمینه‌ساز عوارض مختلفی برای شما و جنین شود.

عوارض و خطرات برای مادر

دیابت بارداری می‌تواند احتمال عوارض زیر را در مادر افزایش دهد:

فشار خون بالا و پره‌اکلامپسی: دیابت بارداری احتمال فشار خون بالا و پره‌اکلامپسی را در طول بارداری افزایش می‌دهد. پره‌اکلامپسی یکی از عوارض جدی دوره بارداری است که می‌تواند باعث افزایش فشار خون و سایر علائمی شود که جان مادر و جنین را تهدید می‌کنند.

زایمان سزارین: در‌صورت ابتلا به دیابت بارداری بیشتر احتمال دارد که به زایمان سزارین نیاز پیدا کنید.

عوارض بلندمدت دیابت بارداری برای مادر: دیابت بارداری بعد از زایمان به صورت طبیعی برطرف می‌شود. با این حال در‌صورت ابتلا به دیابت بارداری بیشتر احتمال دارد که در آینده به موارد زیر دچار شوید:

• دیابت بارداری در حاملگی‌های بعدی
• دیابت نوع ۲

به‌همین‌دلیل لازم است حدود ۶ الی ۱۳ هفته پس از زایمان و نیز به صورت سالیانه آزمایش قند خون بدهید. درصورت بروز علائم دیابت از قبیل تکرر ادرار، احساس تشنگی بیش‌ازحد و خشکی دهان پزشک خود را در جریان قرار دهید و منتظر زمان آزمایش بعدی نمانید.

آزمایش‌های غربالگری را لازم است به صورت منظم انجام دهید؛ زیرا بسیاری از مبتلایان به دیابت هیچ علامتی از خود نشان نمی‌دهند. همچنین لازم است توصیه‌های لازم را برای کاهش خطر ابتلا به دیابت از قبیل رعایت رژیم غذایی، انجام منظم ورزش و حفظ وزن در محدوده طبیعی دنبال کنید.

عوارض و خطرات برای جنین

درصورت ابتلا به دیابت بارداری، احتمال عوارض زیر در جنین افزایش می‌یابد:

وزن بالای بدو تولد: در صورتی که قند خون از حد طبیعی بالاتر باشد، می‌تواند باعث رشد بیش از حد جنین شود. کودکان با وزن خیلی بالا -۴ کیلوگرم یا بیشتر- بیشتر احتمال دارد که در کانال زایمان گیر کنند و دچار جراحت‌های حین زایمان شوند و یا احتیاج به سزارین پیدا کنند.

تولد زودتر از موعد: قند خون بالا ممکن است احتمال زایمان زودرس را افزایش دهد یا به دلیل بزرگ بودن کودک زایمان زودرس ضرورت یابد.

مشکلات جدی تنفسی: نوزادان زودرس در معرض سندروم زجر تنفسی هستند؛ وضعیتی که در آن تنفس کودک دچار مشکل می‌شود.

قند خون پایین (هایپوگلیسمی): برخی نوزادان به مدت کوتاهی پس از تولد دچار هایپوگلیسمی یا افت قند خون می‌شوند. موارد شدید هایپوگلیسمی می‌تواند کودک را در معرض تشنج قرار دهد.

چاقی و دیابت نوع ۲ در آینده: این کودکان بیشتر احتمال دارد که در آینده دچار چاقی و دیابت نوع ۲ شوند.

مرگ: دیابت بارداری درمان‌نشده می‌تواند باعث مرگ کودک قبل یا مدت کمی پس از زایمان شود.

از جمله عوارض دیابت بارداری برای جنین می‌توان به وزن بالای بدو تولد، هیپوگلیسمی و تولد زودرس اشاره کرد.

آیا دیابت بارداری باعث تحرک بیشتر جنین می‌شود؟

محققین هنوز پاسخ دقیقی برای این سوال پیدا نکرده‌اند که آیا دیابت بارداری می‌تواند باعث تحرک بیشتر یا کمتر جنین شود یا خیر. برخی مطالعات نشان داده است که دیابت بارداری تاثیر کمی بر روی حرکت‌های جنین دارد. با این حال ما می‌دانیم که غذایی که مادر مصرف می‌کند به جنین می‌رسد؛ از این رو جنین ممکن است که عوارض جانبی مواد غذایی با قند بالا را احساس کند. برخی افراد با کنترل دیابت بارداری متوجه تغییر در حرکت‌های جنین می‌شوند در حالی که برخی دیگر تغییری را احساس نمی‌کنند.

بنابراین از آنجایی که هیچ پاسخ دقیقی برای این سوال وجود ندارد، لازم است که پزشک خود را در جریان هرگونه تغییر حرکت جنین قرار دهید.

آیا دیابت بارداری باعث سقط جنین می‌شود؟

یکی از عوارض دیابت بارداری درمان‌نشده سقط جنین و مرده‌زایی است. زنان مبتلا به دیابت بارداری بیش از سایرین در معرض این عوارض هستند. بااین‌حال، دریافت درمان مناسب و مدیریت بیماری تا حد زیادی از بروز این عوارض پیشگیری می‌کند.

دیابت بارداری چگونه تشخیص داده می‌شود؟

دیابت بارداری با انجام آزمایش قند خون در دوره بارداری تشخیص داده می‌شود. بهتر است این آزمایش ممکن است دو بخش داشته باشد:

تست چالش گلوکز یا تست تحمل گلوکز یک‌ساعته (GCT)

برای انجام این آزمایش ابتدا یک محلول قندی می‌نوشید. پس از حدود یک ساعت آزمایش خون می‌دهید تا سطح قند خون ارزیابی شود. درصورتی‌که قند خون بالا باشد، پزشک آزمایش تحمل گلوکز سه‌ساعته درخواست می‌کند.

تست تحمل گلوکز (GTT)

این آزمایش تنها در صورتی درخواست می‌شود که تست چالش گلوکز غیرطبیعی باشد. برای انجام این آزمایش لازم است که ناشتا باشید. سپس قند خون شما در حالت ناشتا و سپس یک، دو و سه ساعت پس از مصرف محلول قندی اندازه‌گیری می‌شود. تست تحمل گلوکز می‌تواند تشخیص دیابت بارداری را قطعی کند.

مدیریت و درمان دیابت بارداری

در‌صورت تشخیص دیابت بارداری ممکن است لازم باشد که در فواصل کمتری پزشک خود را ملاقات کنید. پزشک ممکن است قند خون‌تان را به‌طور منظم ارزیابی کند. علاوه بر این ممکن است لازم باشد که قند خون‌تان را در خانه و با استفاده از دستگاه گلوکومتر اندازه‌گیری کنید.

برخی افراد برای کنترل دیابت به انسولین یا داروی خوراکی نیاز دارند. درحالی‌که اغلب مبتلایان با استفاده از تغییر رژیم غذایی و انجام منظم ورزش می‌توانند قند خون‌شان را کنترل کنند.

درمان دارویی

درصورتی‌که انجام ورزش و تغییر رژیم غذایی برای مدیریت سطح قند خون کافی نباشند، ممکن است لازم باشد انسولین تزریق کنید. با‌این‌حال تعداد کمی از مبتلایان به دیابت بارداری برای مدیریت قند خون به انسولین نیاز پیدا می‌کنند.

تعداد کمی از پزشک‌ها برای کنترل قند خون، داروی خوراکی تجویز می‌کنند. دیگر پزشکان بر این عقیده‌ هستند که مطالعات بیشتری لازم است تا ثابت کند که داروهای خوراکی به اندازه تزریق انسولین کم‌خطر و موثر هستند.

سبک زندگی

سبک زندگی – ورزش و تغذیه – نقش مهمی را در حفظ قند خون در محدوده طبیعی ایفا می‌کنند. پزشکان اغلب توصیه به کاهش وزن در دوره بارداری نمی‌کنند؛ زیرا بدن سخت کار می‌کند تا به‌درستی از جنین درحال‌رشد محافظت کند. اما پزشک می‌تواند به شما در تعیین میزان افزایش وزن ضروری بر‌اساس وزن پیش از بارداری کمک کند.  

تغذیه: برای کنترل دیابت بارداری ممکن است لازم باشد که رژیم غذایی خود را تنظیم کنید. تلاش کنید که:

• از مصرف غذاهای فرآوری‌شده و نوشیدنی‌های قندی خودداری کنید.
• تعادل سالمی بین پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها، فیبر و چربی برقرار کنید.
• وعده‌های غذایی خود را در زمان مشخصی در طول هر روز مصرف کنید.

ورزش: انجام ورزش به بدن کمک می‌کند تا گلوکز بیشتری مصرف کند و در نتیجه سطح قند خون پایین بیاید. در‌صورت ابتلا به دیابت بارداری با پزشک خود صحبت کنید تا یک برنامه ورزشی مطمئن در‌اختیار شما قرار دهد. برنامه ورزشی شما باید متناسب با نیازهای منحصر به فرد شما باشد؛ از جمله:

• سن
• میزان ورزشی که پیش از بارداری انجام می‌دادید
• وضعیت عمومی سلامتی
• وزن

دیابت بارداری اغلب با اصلاح سبک زندگی یعنی رعایت رژیم غذایی و انجام ورزش قابل کنترل است. با این حال برخی زنان به انسولین نیاز پیدا می‌کنند.

رژیم غذایی برای دیابت بارداری

یک رژیم غذایی متعادل به مدیریت دیابت بارداری کمک می‌کند. به‌ویژه مبتلایان به دیابت بارداری لازم است توجه ویژه‌‍ای به میزان دریافت چربی، پروتئین و کربوهیدرات داشته باشند. سازمان کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC) پیشنهاد می‌کند که برای داشتن یک برنامه غذایی مناسب یا پیروی از برخی متدهای غذایی خاص مثل روش بشقاب با یک متخصص تغذیه در‌ارتباط باشید.

همچنین در صورت ابتلا به دیابت بارداری ممکن است لازم باشد از مصرف برخی مواد غذایی خاص خودداری کنید.

کربوهیدرات

طبق بررسی منابع معتبر در سال ۲۰۲۰ (PubMed) آکادمی دیابت آمریکا (ADA) و آکادمی تغذیه و رژیم غذایی آمریکا پیشنهاد می‌کنند که همه زنان باردار حداقل ۱۵۷ گرم کربوهیدرات و ۲۸ گرم فیبر روزانه مصرف کنند.

کالج زنان و زایمان آمریکا (ACOG) خوردن کربوهیدرات‌های پیچیده به جای کربوهیدرات‌های ساده را به مبتلایان به دیابت بارداری توصیه می‌کند. کربوهیدرات‌های پیچیده آهسته‌تر هضم می‌شوند، کمتر احتمال دارد که قند خون را بالا ببرند و ممکن است در کاهش مقاومت به انسولین مفید باشند.

پزشک می‌تواند به شما در تعیین میزان دقیق کربوهیدرات مصرفی روزانه کمک کند.

از جمله کربوهیدرات‌های مغذی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• غلات کامل
• برنج قهوه‌ای
• لوبیا، نخود، عدس و سایر حبوبات
• میوه‌های کم‌شیرین
• سبزی‌های حاوی نشاسته

پروتئین

طبق گفته PubMed مقدار توصیه‌شده در رژیم غذایی (RDA) برای پروتئين در دوره بارداری در هر ۳ماهه بارداری و براساس نیازهای هر فرد متفاوت است. در طول ۳ ماهه نخست بارداری مقدار توصیه‌شده حدود ۴۶ گرم پروتئین در یک روز و در سه ماهه دوم و سوم حدود ۷۱ گرم در روز است.

از جمله منابع مفید پروتئین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• گوشت کم‌چرب
• طیور
• ماهی
• توفو یا پنیر سویا

با‌این‌حال دقت کنید که به توصیه ACOG لازم است از مصرف برخی ماهی‌های خاص مثل ماهی تن به دلیل سطح جیوه‌ی بالا خودداری کنید.

چربی

منابع سالم چربی می‌توانند به تامین برخی مواد مغذی از قبیل ویتامین‌ها و مواد معدنی کمک کنند. از جمله چربی‌هایی که می‌توانند به تقویت سلامتی کمک کنند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آجیل بدون نمک
• دانه‌ها
• روغن زیتون
• آووکادو

آیا می‌شود از دیابت بارداری پیشگیری کرد؟

دیابت بارداری به طور کامل قابل پیشگیری نیست؛ اما با انجام برخی کارها می‌توانید احتمال بروز آن را کاهش دهید. یک رژیم غذایی سالم و متعادل و انجام منظم ورزش قبل و حین بارداری بهترین راه برای کاهش خطر ابتلا به دیابت بارداری است.

آیا با دیابت بارداری می‌توان بارداری سالمی داشت؟

بله؛ با‌وجود ابتلا به دیابت بارداری می‌توانید یک بارداری سالم و یک فرزند سالم داشته باشید. دیابت بارداری به‌خوبی قابل درمان و کنترل است. اما لازم است توصیه‌های پزشک خود را برای دریافت درمان مناسب و کنترل سطح قند خون در محدوده طبیعی دنبال کنید.

آمادگی‌های لازم برای بارداری‌های بعدی چگونه است؟

درصورتی‌که در حاملگی‌های قبلی سابقه ابتلا به دیابت بارداری داشته‌اید و قصد دارید که مجدد باردار شوید، پزشک خود را در‌جریان قرار دهید. آن‌ها غربالگری زودهنگام برای ارزیابی عوامل خطر و اطمینان از یک بارداری سالم را انجام خواهند داد.

درصورتی‌که پزشک تشخیص دهد که احتمال ابتلای شما به دیابت بارداری بالا است، در سه ماهه نخست بارداری برای‌تان آزمایش‌هایی درخواست می‌کند که ببیند به دیابت بارداری مبتلا هستید یا خیر. این درحالی است که اغلب زنان باردار این آزمایش‌ها را در سه ماهه دوم بارداری انجام می‌دهند.

بهترین راه برای کاهش خطر ابتلا به دیابت بارداری، حفظ سلامتی و آماده کردن بدن برای بارداری مجدد است. درصورت ابتلا به چاقی یا اضافه وزن می‌توانید با انجام کارهای زیر وزن‌تان را به محدوده طبیعی نزدیک کنید:

• یک رژیم غذایی سالم و متعادل داشته باشید
• به طور منظم ورزش کنید
• به کاهش وزن خود توجه کنید

اگر ورزش نمی‌کنید، فارغ از این که اضافه وزن دارید یا خیر،‌ لازم است به طور منظم و حداقل ۳ بار در هفته ورزش کنید. هر بار حداقل ۳۰ الی ۶۰ دقیقه ورزش کنید. همچنین یک رژیم غذایی سالم شامل میوه‌ها، سبزی‌ها و غلات را دنبال کنید.

چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟

در صورت امکان به محض این که تصمیم گرفتید برای بارداری اقدام کنید،‌ با پزشک متخصص خود مشورت کنید تا او براساس وضعیت عمومی سلامت شما میزان خطر ابتلای شما به دیابت بارداری را ارزیابی کند. با آغاز بارداری پزشک دیابت بارداری را در غربالگری‌های روتین مورد ارزیابی قرار می‌دهد.

در‌صورت ابتلا به دیابت بارداری ممکن است لازم باشد که پزشک خود را در فواصل کمتری ملاقات کنید. به‌ویژه در سه ماهه آخر بارداری که پزشک وضعیت سلامتی جنین و قند خون شما را ارزیابی می‌کند.

کلام آخر دکتر‌ساینا

دیابت بارداری زمانی ایجاد می‌شود که سطح قند خون در دوره بارداری افزایش یابد. دیابت بارداری اغلب در اواسط دوره بارداری و با انجام چند آزمایش خون ساده تشخیص داده می‌شود. این بیماری اگرچه اغلب به‌راحتی قابل مدیریت و درمان است، اما درصورتی‌که درمان نشود می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری برای مادر و جنین ایجاد کند. برای دریافت برنامه درمانی مناسب لازم است ارتباط خود را با پزشک معالج خود در طول دوره بارداری حفظ کنید. همچنین لازم است با پزشک خود برای کاهش خطر ابتلا به دیابت بارداری در حاملگی‌های بعدی مشورت کنید.

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.

سوالات متداول