ویار بارداری: علت، انواع و راه‌های درمان آن

در دوران بارداری، بدن دچار تغییر و تحولات زیادی می‌شود. ویار بارداری یکی از این تغییرات مهم است که گاهی حتی قبل از اینکه فرد بفهمد باردار است، خود را نشان می‌دهد. تغییرات شدید اشتها، اصرار ناگهانی به غذا و حساسیت نسبت به بعضی مزه‌ها و بوها از جمله علائم اولیه بارداری هستند که در این دوران می‌توانند آزاردهنده باشند. مسئله‌ای که خیلی از خانم‌ها را درباره این ویارها نگران می‌کند این است که آیا این شرایط تا آخر بارداری ادامه دارد؟ این تغییرات عجیب در اشتها برای جنین خطرناک نیست؟ چطور باید علائم آزاردهنده ویار مثل حالت تهوع را تحمل کرد؟
در این مطلب از مجله دکتر ساینا قصد داریم هر چیزی را که درباره ویار، علت ایجاد، علائم، زمان شروع و پایان و راه‌حل درمان آن باید بدانید برای شما شرح دهیم.

ویار بارداری چیست؟

زنی که نیمه‌شب در آشپزخانه به دنبال بستنی و لواشک می‌گردد یا وسط روز ناگهان هوس زردآلو و شکلات می‌کند؛ ویار در بارداری معمولاً خود را با این هوس‌های عجیب و میل شدید به خوردن مواد غذایی گوناگون یا ترکیب‌های جدید نشان می‌دهد.
البته همه خانم‌ها ویار را در دوران حاملگی خود به شکل یکسانی تجربه نمی‌کنند. گاهی ممکن است فرد نسبت به بو و طعم غذایی که تا همین چند ماه قبل آن را با عشق می‌خورد، احساس نفرت کند یا نسبت به مواد غیر‌خوراکی (مثل خاک و گچ) و مواد فاقد ارزش غذایی (مثل یخ و جوش شیرین) میل شدیدی پیدا کند.

ویار بارداری به‌صورت میل شدید به خوردن یک ماده غذایی خاص، تنفر از بو یا طعم غذاها و میل به خوردن مواد غیرخوراکی مثل خاک یا گچ خود را نشان می‌دهد.

به گفته وب‌سایت Pregnancy Birth Baby:

ویار همان اشتهای شدیدی است که اکثر خانم‌ها در دوران بارداری خود برای خوردن مواد خوراکی و غیرخوراکی تجربه می‌کنند.
گاهی ویار خود را به‌صورت میل به خوردن مواد غذایی معمولی مثل کیک شکلاتی یا سیب نشان می‌دهد؛ گاهی هم ممکن است فرد میل شدیدی به خوردن مواد غذایی غیرمتداول یا غذاهایی که در حالت عادی دوستشان ندارد پیدا کند.
بستنی، شکلات و سایر شیرینی‌ها، ماهی، میوه و محصولات لبنی از جمله رایج‌ترین ویارهای بارداری هستند.

علت ویار در بارداری چیست؟

هنوز درباره دلیل اصلی که باعث بروز این تغییرات در خانم‌های باردار می‌شود، به اندازه کافی تحقیق نشده است و پژوهشگران از علت آن به‌طور دقیق مطلع نیستند؛ اما حدس و گمان‌هایی درباره علت ویار بارداری وجود دارد که هیچ‌کدام به‌صورت علمی تایید نشده‌اند. بعضی از دلایلی که تصور می‌شود می‌توانند دلیل ایجاد علائم ویار باشند عبارت‌اند از:

۱. تغییرات هورمونی

در دوران بارداری (به‌خصوص در سه ماهه اول آن) طوفانی از تغییرات هورمونی در بدن اتفاق می‌افتد. این تغییرات میلیون‌ها بار شدیدتر از تغییرات روحی و جسمی هستند که خانم‌ها به دلیل تغییرات هورمونی در دوران PMS خود (سندرم پیش از قاعدگی) تجربه می‌کنند. یکی از حدس‌هایی که درباره علت ویار وجود دارد، همین نوسانات هورمونی است که می‌تواند حس شما نسبت به غذاها و بوها و همچنین خلق‌تان را عوض کند.
برای مثال ترشح هورمون HCG (هورمونی که بعد از لانه‌گزینی جنین در رحم توسط سلول‌های جفت تولید می‌شود) می‌تواند باعث ایجاد ویار صبحگاهی بارداری شود. ویار صبحگاهی به حالت تهوع و استفراغ به‌خصوص در سه‌ماهه اول بارداری گفته می‌شود که برخلاف اسمش ممکن است در تمام ساعات روز اتفاق بیفتد.
علاوه‌براین، تغییرات هورمونی می‌تواند مزه داخل دهان را عوض کند (طعم شور یا شبیه طعم فلز) که در تغییر طعمی که فرد از غذاها درک می‌کند اثرگذار است.

۲. تیز شدن حس بویایی

خیلی از خانم‌های باردار در دوران بارداری خود تیز شدن حس بویایی را تجربه می‌کنند. بو نقش مهمی را در ایجاد میل به خوردن غذا بازی می‌کند. وقتی حس بویایی فرد از قبل قوی‌تر می‌شود، طعم غذاهایی که بوهای تند و تیز یا ناخوشایند دارند بیشتر از قبل ناخوشایند به نظر می‌رسد و برعکس، میل به خوردن غذاهایی که بوی بهتری دارند، بیشتر از قبل می‌شود.

۳. تغییر نیازهای غذایی بدن

در دوران بارداری بدن نیاز بیشتری به کلسیم و آهن دارد. یک فرضیه این است که تغییر در نیازهای غذایی بدن باعث تغییرات اشتها برای پاسخ به این نیازها می‌شود. طبق این فرضیه برای مثال بدن در بارداری به کلسیم نیاز دارد، پس مغز سعی می‌کند این نیاز را با وادار کردن فرد به خوردن بستنی و بقیه مواد دارای کلسیم برطرف کند. بااین‌حال هنوز شواهد کافی برای تایید این فرضیه وجود ندارد.

۴. تلاش بدن برای رفع تهوع بارداری

یکی از فرضیه‌هایی که در مقالات علمی درباره دلیل ویار در دوران بارداری مطرح شده این است که بدن به کمک ویار تلاش می‌کند علائم ناخوشایندی مثل تهوع صبحگاهی و استفراغ در بارداری را بهبود دهد. برای مثال شکلات حاوی موادی است که می‌تواند تهوع بارداری را کمتر کند؛ در نتیجه بدن با ویار به شکلات، به علائم ناخوشایند تهوع و استفراغ پاسخ می‌دهد.
با اینکه شروع علائم تهوع و ویار تقریباً همزمان است و می‌توان این فرضیه را تا حدی درست دانست، اما همچنان جای بحث زیادی دارد؛ چرا که اثرگذاری خیلی از مواد غذایی در رفع علائم تهوع نیاز به زمان طولانی دارد.

۵. فرهنگ غذایی جامعه

شاید عجیب به نظر برسد، اما فرهنگ غذایی هم یکی دیگر از عواملی است که محققان حدس می‌زنند در ایجاد ویار بارداری نقش بازی کند. مثلاً اکثر افرادی که در فرهنگ کشور آمریکا بزرگ شده‌اند، در دوران PMS و بارداری خود میل زیادی به شکلات دارند؛ درحالی‌که اکثر خانم‌های ژاپنی در این دوران اشتهای زیادی برای خوردن برنج پیدا می‌کنند.

اصلی‌ترین دلیل ویارهای بارداری تغییرات هورمونی هستند که باعث حالت تهوع و استفراغ، تغییر طعم دهان و تیز شدن حس بویایی می‌شوند.

انواع ویار بارداری

علائم ویار حاملگی می‌توانند به شکل‌های مختلفی ظاهر شوند. انواع ویار بارداری عبارت‌اند از:

• میل شدید به خوردن برخی غذاهای خاص
• تنفر از بو و طعم غذاها
• انحراف اشتها یا پیکا: میل به خوردن مواد غیرمتداول مثل یخ، گچ یا خاک

در جدول پایین می‌توانید انواع این ویارها را به همراه علائم آن‌ها و متداول‌ترین مواد خوراکی که خانم‌ها به آن‌ها ویار دارند ببینید.

دقت کنید که ویار در همه افراد به شکل مشابهی اتفاق نمی‌افتد. برای مثال ممکن است فردی در دوران بارداری نسبت به بو و مزه غذاهای پر ادویه‌ یا گوشت حساس شود و فرد دیگری در این دوران میل شدیدی به خوردن این نوع غذاها داشته باشد.

ویار بارداری از چه زمانی شروع می‌شود؟

ویار ممکن است در هر مقطع زمانی از بارداری شروع شود، اما معمولاً اکثر خانم‌ها از سه‌ماهه اول (حدود هفته پنجم بارداری) علائم ویار را احساس می‌کنند. این علائم در طول سه‌ماهه دوم شدیدتر می‌شوند، در سه‌ماهه سوم شروع به کم‌رنگ شدن می‌کنند و بعد از زایمان کاملاً از بین می‌روند.

چه عواملی ویار حاملگی را تشدید می‌کنند؟

بعضی از عواملی که می‌توانند علائم ویار حاملگی

(به‌خصوص ویار از نوع تنفر غذایی) را تشدید کنند عبارت‌اند از:

• قرار گرفتن در معرض غذاها و بوها
• بارداری چندقلو
• بارداری اول
• سابقه ویار شدید در بارداری قبلی
• ابتلا به بیماری یا تهوع حرکت (کسانی که در وسایل نقلیه حالت تهوع می‌گیرند)
• ابتلا به سردردهای میگرنی
• سابقه خانوادگی ابتلا به ویار شدید
• سابقه حالت تهوع هنگام مصرف قرص‌های ضدبارداری
• چاقی (شاخص توده بدنی یا BMI بالای ۳۰)
• استرس

آیا ویار بارداری خطرناک است؟

هر از گاهی تن دادن به ویار به‌تنهایی خطری برای مادر و جنین ندارد؛ با این فرض که رژیم غذایی شما به اندازه کافی متنوع و شامل مواد مغذی مختلف باشد. اما ویار شدید می‌تواند مانع رسیدن مواد مغذی به مادر و جنین شود.

از طرفی، گاهی ویار شدید بارداری تبدیل به انحراف اشتها یا پیکا می‌شود. دراین‌حالت فرد تمایل به خوردن چیزهای غیر‌خوراکی مثل الکل، خاک، گچ، جوش شیرین و … پیدا می‌کند. پیکا می‌تواند هم برای مادر و هم جنین خطرناک باشد؛ چرا‌که مواد غیر‌خوراکی ممکن است محتوی مواد سمی، انگل‌ها و غیره باشند.
از جمله مشکلاتی که پیکا می‌تواند برای جنین ایجاد کند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• وزن کم نوزاد هنگام تولد
• محدودیت رشد جنین داخل رحم
• اختلالات یادگیری و مشکلات رفتاری در آینده
• زایمان زودرس
• مرگ جنین یا مادر (در موارد شدید که ویار پیکا بدون درمان و مراجعه به پزشک رها شده باشد)

همچنین انحراف اشتها یا پیکا می‌تواند نشان‌دهنده کمبود مواد معدنی یا کم‌خونی باشد که نیاز به بررسی و درمان دارد. مثلاً علاقه به خوردن خاک یا یخ یکی از علائم کمبود آهن است و باید درمان شود.

آیا نادیده گرفتن ویار خطرناک است؟

برخی افراد به دلیل اضطراب بابت اضافه‌وزن، بالا رفتن قند و … ویار خود به شکلات، فست‌فود و سایر مواد مضر را نادیده می‌گیرند. گروهی دیگر از افراد که رژیم غذایی خاصی را پیش از بارداری دنبال کرده‌اند (مثلاً گیاه‌خواری) و حالا در دوران بارداری به گوشت ویار دارند، نمی‌دانند در این شرایط باید چگونه عمل کنند.
نادیده گرفتن ویار بارداری خطری برای مادر و جنین ندارد؛ در واقع تا زمانی که رژیم بارداری خود را دنبال می‌کنید، غذاهای سالم مختلف از تمام گروه‌های غذایی می‌خورید و مواد مغذی مورد نیاز خود و کودکتان را دریافت می کنید، دلیلی برای نگرانی در مورد ولع غذایی پراکنده وجود ندارد. بنابراین همه چیز به انتخاب خود شما برمی‌گردد که می‌خواهید گوشت بخورید یا به رژیم قبلی خود پایبند باشید. تا وقتی که رژیم غذایی سالم و متعادلی را رعایت می‌کنید، جایی برای نگرانی بابت نادیده گرفتن ویار یا خوردن گاه‌به‌گاه فست‌فود و شیرینی وجود ندارد.
اگر نگران هستید که خوردن فست‌فود و شیرینی برای خودتان یا جنین مضر باشد یا اگر مبتلا به دیابت، چربی و فشار خون بالا هستید بهتر است با پزشک مشورت کنید. همچنین میل به خوردن گوشت هم می‌تواند نشانه بیماری کم‌خونی باشد و بهتر است در این زمینه نیز با پزشک متخصص خود صحبت کنید.

ویار حاملگی به‌تنهایی برای مادر و جنین خطرناک نیست و نادیده گرفتن آن نیز خطری برای مادر و جنین ندارد. ویار به مواد غیرطبیعی مثل خاک می‌تواند برای مادر و جنین خطرناک باشد و باید درمان شود.

آیا ارتباطی بین ویار بارداری و جنسیت جنین وجود دارد؟

در دوران بارداری ممکن است تمایل به برخی طعم‌ها و غذاها بیشتر شود. پژوهش‌های علمی تا به امروز هیچ ارتباطی بین نوع ویار و جنسیت جنین پیدا نکرده‌اند؛ اما در فرهنگ‌های مختلف باورهایی درباره ارتباط بین بعضی علائم و نشانه‌ها در ویار خانم باردار با دختر بودن یا پسر بودن جنین است.

همان‌طورکه گفتیم، یافته‌های علمی صحت چنین ادعاهایی را تایید نمی‌کنند؛ اما شاید باز هم برای افراد باردار جالب باشد که درباره این باورهای فرهنگی و سنتی بیشتر بدانند.

ویار جنین دختر

برخی می‌گویند که هوس خوردن غذاهای شیرین مانند شیرینی، میوه‌های شیرین، شکلات، بستنی، کلوچه و… نشان می‌دهد که شما دختر باردار هستید.

برخی از علائم و نشانه‌های دیگر که نشان دهنده جنین دختر است:

1. وضعیت شکم در بارداری دختر: شکم رو به بالا 
2. پوست چرب و موهای کدر از نشانه‌ها دختردار شدن است.
3. رنگ ادرار 
4. تهوع شدید صبحگاهی

و …

ویار جنین پسر

از طرف دیگر، طبق باورهای سنتی جنین پسر ظاهراً شما را به‌خوردن غذاهای شور‌ و ترش مانند انواع ترشی، لواشک، آلوچه، گوجه سبز، لیمو و پرتقال، غذاهای گوشتی و … وادار می‌کنند و این می‌تواند نشان دهنده پسر بودن جنین باشد.

اما نشانه‌های دیگری هم برای جنین بودن پسر وجود دارد مانند:

1. وضعیت شکم در بارداری پسـر: شکم رو به پائین 
2. بزرگ شدن سینه
3. رشـد مـوها
4. خشکی پوست

و …

در پایان باز یادآوری می‌کنیم که ارتباط بین ویار‌های بارداری و جنسیت جنین صرفاً ریشه در باورهای سنتی داشته و جنبه‌ سرگرمی دارند. پژوهش‌های علمی به‌هیچ‌وجه وجود چنین ارتباطی را تایید نمی‌کنند.

توصیه‌هایی برای مدیریت ویار بارداری

برای اینکه ویار دوران حاملگی را با کم‌ترین ناراحتی پشت سر بگذارید، راه‌های ساده‌ای وجود دارد؛ از رعایت رژيم غذایی سالم و متعادل گرفته تا مصرف دمنوش‌های گیاهی مفید برای ویار. همچنین در مواردی که ویار شدید و غیرقابل‌تحمل باشد، پزشکان برای کاهش علائم ناخوشایند ویار (حالت تهوع و استفراغ) دارو تجویز می‌کنند. در ادامه به بررسی این موارد می‌پردازیم.

تاثیر رژيم غذایی و سبک زندگی سالم در مدیریت ویار بارداری

رژیم غذایی در دوران بارداری باید سالم و متعادل باشد. یک رژیم سالم باید ترکیبی از مواد زیر را در خود داشته باشد:

• سبزیجات و حبوبات
• نان و گندم
• شیر، ماست و پنیر
• گوشت قرمز، مرغ و ماهی
• میوه
• آب و مایعات کافی (روزانه ۸ تا ۱۰ لیوان)

بااین‌حال ممکن است به دلیل ویار مصرف برخی از مواد غذایی (مثلاً گوشت) امکان‌پذیر نباشد. این افراد باید با مشورت پزشک مواد خوراکی یا مکمل‌های جایگزین را برای تامین مواد موردنیاز بدن خود و جنین مصرف کنند.
علاوه بر مواد خوراکی طبیعی، در این دوران بدن به مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی همچون آهن، ید و فولیک اسید هم احتیاج دارد که توسط پزشک تجویز می‌شوند.

اگر به دلیل ویار نمی‌توانید مواد غذایی ضروری در رژیم بارداری را بخورید، با پزشک برای مصرف مواد جایگزین یا مکمل‌ها مشورت کنید.

هنگام بارداری از مصرف غذاهای زیر اجتناب کنید

• مواد غذایی خام یا نیمه‌پخت (تخم‌مرغ، گوشت، صدف و …)
• کافئین
• شیر پاستوریزه نشده
• نوشیدنی‌های انرژي‌زا
• سوشی

هنگام بارداری مصرف مواد غذایی زیر را محدود کنید

• چربی‌های اشباع (بیسکویت، کیک، خامه و کره)
• غذاهای حاوی نمک زیاد (فست‌فود، ماهی شور و …)
• مواد غذایی حاوی قند زیاد (مثل آبمیوه‌های کارخانه‌ای، نوشابه و …)

اگر نسبت به بو یا طعم غذاها حساس شده‌اید، رعایت توصیه‌های زیر به شما کمک می‌کند تا این وضعیت را راحت‌تر تحمل کنید:

• استراحت (خستگی حالت تهوع را بدتر می‌کند)
• دوری از غذاها و بوهایی که حالتان را بدتر می‌کنند
• خوردن یک تکه نان یا بیسکویت قبل از برخاستن از رختخواب
• مصرف غذاهایی با کربوهیدرات بالا و چربی کم در وعده‌های کوچک اما به تعداد زیاد
• مصرف غذا به‌صورت سرد (بوی غذای داغ می‌تواند باعث بدتر شدن حالت تهوع شود)
• پیاده‌روی (تاثیر زیادی در کاهش حالت تهوع دارد)

طب سنتی و درمان گیاهی

مصرف دمنوش‌های گیاهی می‌تواند علائم ویار بارداری مثل حالت تهوع را کمتر کند. از جمله دمنوش‌هایی که مصرف آن‌ها در این دوران برای خانم‌های باردار خطر ندارد می‌توان به چای تمشک قرمز، چای نعنا و چای زنجبیل اشاره کرد.
«آروماتراپی» یا «رایحه‌درمانی» هم یکی دیگر از راه‌های بی‌خطری است که می‌توان برای درمان حالت تهوع از آن استفاده کرد. در آروماتراپی از اسانس‌ها و روغن‌های گیاهی به‌صورت موضعی یا با استشمام برای درمان بیماری‌ها استفاده می‌شود.
یکی دیگر از راهکارهای درمانی طب سنتی برای بهبود علائم ویار «طب سوزنی» است. بعضی از پژوهش‌هایی که در این زمینه انجام شده نشان داده است که طب سوزنی می‌تواند حالت تهوع ویار را کمتر کند؛ ‌بااین‌حال، این پژوهش‌ها برای نتیجه‌گیری قطعی در این مورد کافی نیستند و بهتر است پیش از انجام طب سوزنی با پزشک مشورت کنید.

چند پیشنهاد جایگزین برای هوس‌های رایج غذایی در دوران بارداری

هرچند تسلیم شدن در برابر ویارهای شدید، می‌تواند شما را از یک رژیم غذایی سالم محروم کند؛ اما از سوی دیگر، بی‌توجهی به ویار و رعایت رژیم غذایی سالم برای خیلی افراد دشوار است.

با رعایت توصیه‌های زیر، می‌توانید ویارهای ناسالم رایج را با خوراکی‌های سالم‌تر جایگزین کنید:

بستنی:‌‌‌‌ اگر میل شدید به بستنی دارید، می‌توانید آن را با ماست یخ‌زده کم‌چرب یا ماست یونانی ساده شیرین‌شده با میوه یا عسل جایگزین کنید. 

بیسکویت: هر از چند گاهی خوردن یکی دو تکه بیسکوییت ضرری برای شما ندارد؛ اما مدام هوس بیسکوییت می‌کنید، بهتر است به فکر جایگزینی سالم‌تر باشید. به‌طورمثال کوکی‌های بدون شکر یا کراکر غلات کامل را با کمی کره بادام زمینی امتحان کنید.

شکلات: اشکالی ندارد که چند تکه شکلات بخورید ولی در خوردن آن نباید زیاده روی کنید. بهتر است شکلات تلخ سالم (۷۰ درصد یا بالاتر) را برای خوردن انتخاب کنید. به خاطر داشته باشید که شکلات حاوی کافئین است و مصرف میزان متعارفی از کافئین در دوران بارداری خطر سقط جنین را به همراه دارد. در حال حاضر کالج آمریکایی زنان و زایمان (ACOG) مصرف روزانه ۲۰۰ میلی گرم کافئین را در دوران بارداری توصیه می‌کند.

فست‌فود: فست‌فودها مقداری زیادی نمک، قند و چربی مضر دارند و مصرف آن‌ها می‌تواند برای مادر و جنین مضر باشد. بهتر است فست‌فود‌ها را در منزل و از مواد غذایی تازه و مفید تهیه کنید. مثلاً می‌توانید برای درست کردن پیتزا، به جای سوسیس و کالباس از مرغ و سبزی‌های تازه استفاده کنید.

کمک گرفتن از پزشک و درمان دارویی ویار بارداری

پزشک برای افرادی که ویار شدید دارند و به دلیل حالت تهوع نمی‌توانند غذا بخورند، دارو تجویز می‌کند. از جمله این داروها می‌توان به مکمل ویتامین B6، داروهای ضدتهوع و داروهای دسته آنتی‌هیستامین مثل «دوکسیلامین» اشاره کرد.
ازآنجاکه استفراغ می‌تواند تعادل مایعات بدن و مواد معدنی موجود در آن مثل پتاسیم و سدیم را به هم بزند، در موارد نسبتاً شدیدتر پزشک برای شما سرم خوراکی تجویز می‌کند. اگر حالت تهوع و استفراغ در حدی شدید باشد که نتوانید دارو بخورید، پزشک برای شما داروهای تزریقی تجویز می‌کند.

کلام آخر دکترساینا

ویار بارداری یکی از اولین و شایع‌ترین علائمی است که افراد باردار آن را تجربه می‌کنند. ویار معمولاً مسئله نگران‌کننده‌ای نیست؛ اما اگر ویار شما باعث شده که نتوانید تغذیه سالم و مناسبی داشته باشید یا همراه با ویار، تهوع شدید یا علامت دیگری دارید که شما را نگران کرده است، می‌توانید از یک متخصص زنان کمک بگیرید.

سؤالات متداول

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.