پیش دیابت به وضعیتی گفته می‌شود که قند خون بالاتر از حد طبیعی است. این وضعیت معمولاً علائم بالینی ندارد؛ اما زنگ خطری برای ابتلا به قندخون و دیابت است. ازاین‌رو شناسایی به‌موقع و درمان پیش دیابت اهمیت ویژه‌ای دارد. در این مقاله به بررسی پیش دیابت، روشهای تشخیص و درمان آن می‌پردازیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
پیش دیابت چیست؟
پیش دیابت به حالتی گفته می‌شود که قند خون از حالت طبیعی بالاتر باشد؛ ولی آن‌قدر زیاد نباشد که فرد، مبتلا به دیابت تشخیص داده شود. درمان نکردن پیش دیابت و عدم اصلاح سبک زندگی ممکن است بستر را برای تبدیل پیش دیابت به دیابت نوع دو فراهم کند. آمارها نشان می‌دهند سالانه پنج تا ده درصد از افرادی که به پیش دیابت دچار هستند به دیابت نوع دو مبتلا می‌شوند.[۱]
میزان قند خون در افراد پیش دیابتی بالاتر از حد طبیعی است؛ اما هنوز به مرحله‌ای نرسیده که دیابت تلقی شود.
میزان شیوع
در سال ۲۰۱۷ در حدود هفت درصد از مردم جهان مبتلا به پیش دیابت تشخیص داده شدند؛ یعنی در حدود ۳۵۲ میلیون نفر.[۲] شیوع پیش دیابت در ایران تقریباً دوبرابر میانگین جهانی و معادل ۱۵ درصد از جمعیت بزرگسالان است.[۳] پیش دیابت همچنین احتمال بروز برخی بیماری‌ها مانند بیماری‌های قلبی و سکته را افزایش می‌دهد.
علائم پیش دیابت
پیش دیابت اغلب علامت خاصی ندارد و معمولاً با چکاپ‌های دوره‌ای و آزمایش‌های خون تشخیص داده می‌شود؛ ولی ممکن است با بعضی علائم نیز همراه باشد. یکی از نشانه های پیش دیابت، تیره شدن پوست در نواحی گردن، زیربغل، آرنج، زانوها و سرانگشتان است.
سایر علائم بالینی اغلب نشان‌دهنده‌ی این هستند که پیش دیابت در فرد به دیابت نوع دو تبدیل شده است:
- افزایش عطش و احساس تشنگی
- تکرر ادرار
- گرسنگی بیش‌ازحد
- خستگی
- تاری دید
چه افرادی در معرض پیش دیابت هستند؟
عوامل خطر پیش دیابت را می‌توان به دو دسته تقسیم‌بندی کرد. بعضی عوامل از سبک زندگی و عادت‌های روزمره‌ی افراد ناشی می‌شوند؛ این موارد با اصلاح سبک زندگی قابل پیشگیری هستند. دسته‌ی دوم که عوامل ژنتیکی و ذاتی هستند، قابل اجتناب نیستند.
از فاکتورهای قابل پیشگیری پیش دیابت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اضافه‌وزن؛ شاخص توده‌ی بدنی (BMI) بالاتر از ۲۵ می‌تواند خطرناک باشد.
- اندازه‌ی دور کمر؛ انواع مختلف چاقی خطرات متفاوتی دارند، چاقی اطراف شکم (چاقی سیبی‌شکل) خطرناک‌تر از چاقی اطراف ران و لگن (چاقی گلابی‌شکل) است.
- کم‌تحرکی؛ ورزش کمتر از سه بار در هفته می‌تواند منجر به پیش دیابت شود.
- فشار خون بالا و کلسترول بالای خون
- سندرم متابولیک؛ این سندرم ترکیبی از فشار خون بالا، کلسترول بالا و اضافه‌وزن است.
- استعمال سیگار
سایر عوامل خطرزا
همان‌طور که گفتیم بعضی عوامل خطرساز ابتلا به پیش دیابت تحت کنترل فرد نیستند. این موارد عبارت‌اند از:
- سن؛ سن بالاتر از ۴۵ سال از عوامل خطر پیش‌دیابت محسوب می‌شود.
- سابقه‌ی خانوادگی دیابت نوع دو؛ ابتلای والدین یا خواهر و برادر به دیابت نوع دو شما را در معرض خطر پیش دیابت قرار می‌دهد.
- سابقه‌ی دیابت بارداری
- ابتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
- مصرف برخی داروها؛ مانند داروهای استروئیدی، برخی از داروهای ضدروان‌پریشی و بعضی از داروهای HIV
- اختلالات هورمونی؛ مانند سندرم کوشینگ و آکرومگالی
- اختلالات خواب؛ نظیر آپنه خواب (وقفه تنفسی در خواب)
- نژاد؛ افراد آفریقایی-آمریکایی، آمریکای لاتین، بومی آمریکایی و نژاد آسیایی-آمریکایی بیشتر از دیگران به پیش دیابت مبتلا می‌شوند.
اگر این عوامل خاطر شامل شما می‌شوند، با پزشک درباره‌ی احتمال ابتلای خود به پیش دیابت مشورت کنید.
عوارض پیش دیابت
خطرناک‌ترین و شایع‌ترین عارضه‌ی ناشی از پیش دیابت، تبدیل شدن آن به دیابت نوع ۲ است. دیابت نوع دو بیماری خطرناکی است که می‌تواند به بیماری‌های جدی دیگری منجر شود؛ ازجمله:
- فشار خون بالا
- کلسترول بالا
- بیماری‌های قلبی-عروقی
- سکته‌ی قلبی
- بیماری‌های کلیوی
- آسیب دیدن اعصاب
- مشکلات بینایی و در موارد جدی‌تر نابینایی
- ازدست‌دادن اندام‌های بدن؛ مانند انگشتان دست‌وپا
در بعضی موارد پیش دیابت هرگز به دیابت نوع دو تبدیل نمی‌شود؛ ولی حتی در این شرایط نیز می‌تواند خطرناک باشد و منجر به بیماری‌های قلبی یا سکته‌ی قلبی شود.
پیش دیابت معمولاً علائم بالینی ندارد و با آزمایش خون شناسایی می‌شود.؛ بنابراین انجام چکاپ‌های سالانه از اهمیت خاصی برخوردار است.
روش های تشخیصی
پیش‌تر گفتیم که پیش دیابت اغلب از طریق انواع آزمایش خون تشخیص داده می‌شود. آزمایش‌هایی که برای تشخیص پیش دیابت تجویز می‌شوند عبارت‌اند از:
آزمایش قند خون ناشتا (FBS)
آزمایش قند خون ناشتا یکی از پایه‌ای‌ترین آزمایش‌های خون محسوب می‌شود. برای انجام این آزمایش باید به مدت حداقل ۸ ساعت از خوردن و آشامیدن هرگونه ماده‌ی غذایی پرهیز کنید.
- قند خون ناشتا کمتر از ۱۰۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر طبیعی و سالم است.
- قند خون ناشتا بین ۱۰۰ تا 125 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر پیش دیابت محسوب می‌شود.
- درصورتی‌که قند خون ناشتا بیشتر از ۱۲۶ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر باشد فرد احتمالاً به دیابت نوع ۲ مبتلا است.
تست تحمل گلوکز خوراکی
این آزمایش نیز در حالت ناشتا انجام می‌شود. در این آزمایش پزشک ابتدا سطح قند خون را در حالت ناشتا اندازه می‌گیرد؛ سپس از شما می‌خواهد یک نوشیدنی شیرین را که حاوی مقدار مشخصی گلوکز است طی مدت مشخصی بنوشید. پس از سپری شدن دو ساعت، مجدداً قند خون شما را اندازه‌گیری می‌شود.
این آزمایش نشان می‌دهد بدن شما قند را چگونه و با چه سرعتی جذب می‌کند؛ درصورتی‌که قند خون پس از دو ساعت بین ۱۴۰ تا ۱۹۹ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر باشد شما مبتلا‌به پیش دیابت تشخیص داده می‌شوید.
برای مشاهده لیست بهترین فوق تخصص غدد کلیک کنید:
ارتباط تلفنی با متخصص غدد ارتباط آنلاین با متخصص غددآزمایش هموگلوبین A1C
این نوع آزمایش خون سطح قند خون فرد در ۲ الی ۳ ماه گذشته را نشان می‌دهد. برای انجام این آزمایش نیازی به ناشتا بودن نیست.
درصورتی که سطح هموگلوبین A1C بین ۵.۷ تا ۶.۴ باشد فرد مبتلا به پیش دیابت تشخیص داده می‌شود. هرچه سطح هموگلوبین A1C بالاتر باشد احتمال تبدیل شدن پیش دیابت به دیابت نوع دو نیز بیشتر است.
حفظ وزن در محدوده‌ی طبیعی، ورزش منظم و تغذیه‌ی سالم از مهمترین راه‌کارهای درمان پیش دیابت هستند.
درمان پیش دیابت
اصلاح سبک زندگی و تغییر برخی از عادت‌های روزمره بهترین راه برای پیشگیری و درمان پیش دیابت و درنهایت دیابت نوع ۲ است.
در ادامه به مؤثرترین روشهای درمان و بهبود پیش دیابت می‌پردازیم:
- کاهش و کنترل وزن: کاهش ۵ تا ۷ درصدی وزن برای کسانی که به اضافه‌وزن دچار هستند می‌تواند تأثیر بسیار پررنگی داشته باشد.
- ورزش منظم و روزانه: ورزش روزانه به‌مدت حداقل ۳۰ دقیقه و پنج روز در هفته، یعنی ۱۵۰ دقیقه ورزش هفتگی در درمان پیش دیابت و جلوگیری از بسیاری از بیماری‌های قلبی-عروقی مؤثر است.
- کاهش و کنترل سطح استرس
- ترک سیگار و کنار گذاشتن نوشیدنی‌های الکلی
- تشخیص و درمان اختلالات خواب؛ مانند آپنه‌ی خواب
- مشاوره با متخصص تغذیه برای دریافت یک رژیم غذایی سالم و متعادل و رعایت آن
- کنترل یا درمان عارضه‌های مرتبط با دیابت؛ مانند فشار خون یا کلسترول بالا
- ملحق شدن به گروه‌های حمایتی و پشت سر گذاشتن چالش‌های پیش دیابت به همراهی دیگران
پیش دیابتی ها چه بخورند؟
مطالعات نشان داده‌اند که کم بودن کربوهیدرات در رژیم غذایی روزانه می‌تواند به بهبود مدیریت گلوکز خون، بهبود مقاومت به انسولین و کنترل و کاهش وزن کمک کند.[۴] البته اغلب مطالعات بر دیابت نوع یک و دو متمرکز هستند؛ ولی به‌نظر می‌رسد کاهش کربوهیدرات رژیم غذایی بر بهبود پیش دیابت نیز مؤثر باشد.
رژیم کم‌کربوهیدرات، رژیمی است که کربوهیدرات نهایتاً ۲۶ درصد از کل کالری‌های مصرفی روزانه را تشکیل دهد؛ به‌عبارت‌دیگر، میزان کربوهیدرات مصرفی باید کمتر از ۱۳۰ گرم در روز باشد.[۵] رژیم غذایی کم‌کربوهیدرات به افرادی که به بیماری‌های قلبی یا کلیوی دچار هستند یا کلسترول بالایی دارند توصیه نمی‌شود.
یادتان باشد رژیم غذایی هر فرد منحصر به‌فرد است و قبل از شروع هرگونه رژیم غذایی باید با متخصص تغذیه مشورت کنید.
برای مشاهده لیست بهترین متخصص تغذیه کلیک کنید:
ارتباط تلفنی با متخصص تغذیه ارتباط آنلاین با متخصص تغذیهتوصیههای غذایی
علاوه‌بر رژیم غذایی کم‌کربوهیدرات، اعمال بعضی تغییرات در رژیم غذایی روزانه نیز در کنترل و بهبود پیش دیابت مؤثر است:
- مصرف سبزی‌ها را افزایش دهید. فیبر موجود در میوه‌ها و سبزیجات باعث می‌شود بدون این‌که قند خون افزایش پیدا کند احساس سیری کنید.
- تاجای‌ممکن از مصرف میوه‌ها و سبزی‌های حاوی کربوهیدرات و نشاسته پرهیز کنید.
- هنگام صرف میان‌وعده از میوه‌ها استفاده کنید.
- از غلات کامل در رژیم غذایی خود استفاده کنید.
- دانه‌ها و آجیل را به مواد غذایی مصرفی خود اضافه کنید.
- از مصرف پروتئین در رژیم غذایی روزانه غافل نشوید.
- از مصرف نوشیدنی‌های پرقند و شیرین بپرهیزید.
- تاجای‌ممکن به غذاها و مواد غذایی مصرفی خود شکر اضافه نکنید.
- از خوردن صبحانه غافل نشوید.
آیا پیش دیابت قابل پیشگیری است؟
خوشبختانه برخلاف دیابت، پیش دیابت عارضه‌ای قابل پیشگیری و قابل بهبود است. رعایت برخی موارد می‌تواند در کاهش احتمال بروز پیش دیابت مؤثر باشد:
- وزن متعادل و متناسب با قد خود داشته باشید.
- از اهمیت ورزش منظم غافل نشوید و در هفته حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت هوازی داشته باشید.
- مصرف غذاهای دریایی حاوی امگا ۳ را افزایش دهید.
- سبزی‌ها و میوه‌ها را به مواد غذایی مصرفی خود اضافه کرده و به‌طور روزانه مصرف کنید.
- غذاهای غنی از فیبر، مانند غلات کامل را در رژیم غذایی خود لحاظ کنید.
- نمک مصرفی خود را تاجای‌ممکن کاهش دهید.
- از مصرف نوشیدنی‌های پر از قند پرهیز کنید.
کلام آخر دکترساینا
پیش دیابت معمولاً علامت یا عارضه‌ای ایجاد نمی‌کند؛ اما زنگ خطر ابتلا به قندخون است. ازآنجایی‌که دیابت درمان قطعی ندارد؛ بهترین راه، انجام چکاپ‌های سالانه و شناسایی آن در مرحله پیش دیابت است. مرحله پیش دیابت با مراقبت‌هایی مانند رژیم، ورزش و دارو قابل درمان است و می‌تواند جلوی ابتلا به دیابت را بگیرد. دکترساینا به شما توصیه می‌کند چکاپ‌های سالانه را جدی بگیرید و درصورتی‌که قند خون بالاتر از حد طبیعی یا هر یک از عوامل خطر پیش دیابت را دارید با پزشک دراین‌باره مشورت کنید.
برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.
سؤالات متداول
احتمال بروز دیابت نوع دو در بزرگسالان ۴۰ تا ۷۰ ساله و کسانی که به اضافه‌وزن دچار هستند بیشتر از دیگران است. به‌طورکلی توصیه می‌شود سالانه با آزمایش خون مواردی مانند پیش دیابت را بررسی کنید و تحت نظر داشته باشید.
پیش دیابت وضعیتی است که در آن قند خون ازحالت‌طبیعی بیشتر بوده ولی هنوز به بیماری دیابت تبدیل نشده است؛ به‌همین‌دلیل قابل درمان و پیشگیری است. رعایت برخی موارد مانند کم کردن وزن، اصلاح رژیم غذایی، ورزش روزانه و مصرف دارو در درمان پیش دیابت مؤثر هستند.
همراهان مجله سلامت دکترساینا، شما عزیزان نیز می‌توانید سؤالات خود را در رابطه با موضوع این مقاله در بخش نظرات بنویسید. متخصصان ما در تلاش هستند تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ دهند.
جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری
| نام بیماری | پیش دیابت (Prediabetes) |
| تخصص مربوطه | متخصص غدد |
| علائم | اغلب بدون علائم، گاهی تیره شدن پوست در بعضی نقاط، افزایش عطش و احساس تشنگی، تکرر ادرار، گرسنگی بیش‌ازحد، خستگی، تاری دید |
| عوارض | دیابت نوع دو، بیماری‌های قلبی، سکته‌ی قلبی |
| علت | ژنتیک، سابقه‌ی خانوادگی، اضافه‌وزن، کم‌تحرکی، رژیم غذایی نامناسب |
| موارد ریسک بالای ابتلا | افراد دچار اضافه‌وزن، فشار خون بالا، سن بالای ۴۵ سال |
| روشهای تشخیص | آزمایش قندخون ناشتا (FBS)، آزمایش هموگلوبین A1C، تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) |
| روشهای درمان | اصلاح سبک زندگی، کاهش وزن، کنترل تغذیه، ورزش منظم |
| داروها | متفورمین |
| میزان شیوع | ۳۵۲ میلیون نفر (در سال ۲۰۱۷) |
| آمار ایران | ۱۵ درصد جامعه‌ی بزرگسالان (۳۵ تا ۷۰ سال) |
[۱] Forouhi, N. G., Luan, J., Hennings, S., & Wareham, N. J. (2007). Incidence of Type 2 diabetes in England and its association with baseline impaired fasting glucose: the Ely study 1990-2000. Diabetic medicine : a journal of the British Diabetic Association, ۲۴(۲), ۲۰۰–۲۰۷. https://doi.org/10.1111/j.1464-5491.2007.02068.x
[۲] Hostalek U. (2019). Global epidemiology of prediabetes – present and future perspectives. Clinical diabetes and endocrinology, 5, 5. https://doi.org/10.1186/s40842-019-0080-0
[۳] Khamseh, M. E., Sepanlou, S. G., Hashemi-Madani, N., Joukar, F., Mehrparvar, A. H., Faramarzi, E., Okati-Aliabad, H., Rahimi, Z., Rezaianzadeh, A., Homayounfar, R., Moradpour, F., Valizadeh, N., Kheirandish, M., Zaboli, E., Moslem, A., Ahmadi, A., Hamzeh, B., Harooni, J., Pourfarzi, F., Abolghasemi, M. R., … Malekzadeh, R. (2021). Nationwide Prevalence of Diabetes and Prediabetes and Associated Risk Factors Among Iranian Adults: Analysis of Data from PERSIAN Cohort Study. Diabetes therapy : research, treatment and education of diabetes and related disorders, 12(11), 2921–۲۹۳۸. https://doi.org/10.1007/s13300-021-01152-5
[۴] Bolla, A. M., Caretto, A., Laurenzi, A., Scavini, M., & Piemonti, L. (2019). Low-Carb and Ketogenic Diets in Type 1 and Type 2 Diabetes. Nutrients, ۱۱(۵), ۹۶۲. https://doi.org/10.3390/nu11050962
[۵] Oh R, Gilani B, Uppaluri KR. Low Carbohydrate Diet. [Updated 2021 Jul 12]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2021 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537084/
[۶] Centers for Disease Control and Prevention; National Diabetes Prevention Program