هر آنچه باید از روش‌های طبیعی جلوگیری از بارداری بدانید!

روش‌های طبیعی جلوگیری از بارداری شامل روش‌هایی است که در آن از دارو، جراحی و یا ابزارهای جلوگیری استفاده نمی‌شود. اگر می‌خواهید روش‌های طبیعی جلوگیری از بارداری را بشناسید و میزان اثربخشی هر کدام را بدانید، با ما همراه باشید. در این متن تلاش می‌کنیم تا به سؤالات شما پیرامون انواع روش‌های طبیعی جلوگیری، نحوه به‌کارگیری و میزان اثربخشی آن‌ها پاسخ دهیم. فراموش نکنید که در این روش‌ها، همراهی شریک زندگی‌تان نیز لازم است.

منظور از روش طبیعی جلوگیری از بارداری چیست؟

منظور از پیشگیری طبیعی از بارداری، جلوگیری به‌گونه‌ای است که از دارو، ابزار و یا جراحی استفاده نشود. این موارد می‌تواند شامل روش‌های بر پایه زمان تخمک‌گذاری باشد، یا از اقداماتی مانند کنترل انزال استفاده شود. لازم به ذکر است که روش‌های طبیعی به‌اندازه روش‌های هورمونی برای جلوگیری تأثیرگذار نیستند. در ادامه با جزئیات بیشتر به توضیح انواع روش‌ها و میزان تأثیرگذاری آن‌ها می‌پردازیم.

به گفته وبسایت Medicalnewstoday، حتی در صورت اجرای دقیق روش‌های طبیعی، جلوگیری از بارداری ۱۰۰% نیست. هر فرد باید گزینه‌های کنترل باروری را با متخصصان این حوزه مطرح کند تا روش مناسب برای او پیشنهاد شود.

انواع روش‌های طبیعی و خانگی پیشگیری از بارداری

محاسبه زمان و تشخیص تخمک‌گذاری 

• اندازه‌گیری چرخه قاعدگی (روش تقویمی): چرخه قاعدگی از اولین روز پریود تا روز قبل از شروع پریود بعدی طول می‌کشد. این دوره به طور میانگین ۲۸ روزه است؛ اما ممکن است کوتاه‌تر یا طولانی‌تر هم باشد. از ۲۱ تا ۴۰ روز چرخه نرمال طبیعی درنظر گرفته می‌شود. معمولاً ۱۶-۱۰ روز قبل از پریود بعدی، تخمک از تخمدان شما آزاد می‌شود. تخمک تا ۲۴ ساعت (نهایتاًٌ دو روز) امکان باروری دارد. اسپرم نیز تا ۵ روز (نهایتاً ۷ روز) در دستگاه تناسلی زن زنده می‌ماند. پس در فاصله‌ای قبل و بعد از تخمک‌گذاری امکان بارورشدن تخمک وجود دارد. در روش تقویمی، شما دوره باروری خود را اندازه‌گیری کرده و از داشتن رابطه جنسی در این دوره خودداری می‌کنید. برای استفاده از این روش، باید زمان چرخه‌های قاعدگی‌تان را ثبت کنید تا بتوانید براساس اطلاعات آن، روزهای دوره باروری‌تان را محاسبه کنید. برای این کار می‌تواند از اپلیکیشن‌های موجود یا از یک تقویم معمولی استفاده کنید. برای محاسبه باید:

1. زمان ۶ تا ۱۲ چرخه قاعدگی خود را ثبت کنید.
2. طول کوتاه‌ترین چرخه قاعدگی را منهای ۱۸ کنید.
3. طول طولانی‌ترین چرخه قاعدگی را منهای ۱۱ کنید.
4. فاصله روزهای به‌دست‌آمده، دوره باروری شماست. در این دوره از رابطه جنسی محافظت‌نشده خودداری کنید.

برای مثال؛ اگر کوتاه‌ترین چرخه ۲۶ روز و طولانی‌ترین ۳۲ روز باشد، روز ۲۱-۸ چرخه قاعدگی شما دوره باروری است.

به یاد داشته باشید که عوامل مختلفی از جمله دارو، بیماری و استرس، بر زمان تخمک‌گذاری تأثیر می‌گذارند. همچنین، اگر چرخه قاعدگی نامنظمی دارید این روش برای شما مناسب نخواهد بود. برای محاسبه این بازه زمانی، اپلیکیشن‌های مختلفی نیز وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید.

• روش روزهای استاندارد: این روش نیز همانند روش قبلی، اما ساده‌تر است. در این روش، برای همه افراد روز ۱۹-۸ به‌عنوان دوره باروری درنظر گرفته می‌شود. استفاده از این روش آسان‌تر است و درصورتی‌که چرخه قاعدگی شما بین ۲۶ تا ۳۲ روز باشد، اثربخش‌تر است.  
• استفاده از کیت‌های پیش‌بینی تخمک‌گذاری: برای تخمین زمان تخمک‌گذاری، می‌توانید از کیت‌های پیش‌بینی تخمک‌گذاری استفاده کنید. این کیت‌ها میزان LH را در ادرار اندازه می‌گیرند. این هورمون باعث بالغ‌شدن تخمک‌ها شده می‌شود و ۴۸-۲۰ ساعت قبل از تخمک‌گذاری بالا می‌رود و ۱۲-۸ ساعت پس از بالا رفتن، در ادرار قابل‌اندازه‌گیری است. براساس تاریخ چرخه‌های قبلی، باید حدود ۲ تا ۳ روز قبل از زمان تخمک‌‌گذاری استفاده از این کیت را آغاز کنید. بیشترین شانس باردارشدن، ۲۴ ساعت پس از افزایش هورمون LH است. کیت‌ های پیش‌بینی تخمک‌گذاری بیشتر برای افزایش شانس باردارشدن استفاده می شود، اما می‌تواند به شما نشان دهد که در آستانه تخمک‌گذاری هستید و در صورت تمایل، باید اقدامات احتیاطی لازم جهت جلوگیری را انجام دهید.

• روش ترشحات دهانه رحم: ترشحات دهانه رحم در دوره‌های مختلف چرخه قاعدگی متفاوت است. پس از پایان قاعدگی ترشح بسیار کمی وجود دارد. هنگام تخمک‌گذاری معمولاً ترشح افزایش می‌یابد. همچنین تغییراتی در رنگ و شکل آن نیز در طول دوره ممکن است مشاهده شود. می‌توانید فاصله بین این دو را برای داشتن رابطه جنسی انتخاب کنید و به‌محض دیدن تغییر در ترشحات، حداقل ۳ تا ۴ روز از داشتن رابطه جنسی خودداری کنید. در این دوره توصیه می‌شود که فقط یک روز در میان رابطه جنسی داشته باشد زیرا وجود مایع منی تشخیص ماهیت ترشحات دهانه رحم را دشوارتر می‌کند.

ترشحات در دوره باروری ممکن است ظاهری شبیه سفیده تخم‌مرغ، شفاف، لغزنده و کشدار داشته باشد. بااین‌حال بهتر است در هر چرخه ترشحات خود را (روی لباس زیر، پد یا دستمال توالت) بررسی کنید و نموداری از تغییرات آن داشته باشید تا بتوانید الگوی ترشحات خود را بدست آورید. جدول زیر، شکل و رنگ ترشحات را در روزهای مختلف دوره بیان می‌کند.

زمان	رنگ	شکل	احتمال باروری
در دوران پریود	تبدیل به خون شده	غیر قابل بررسی	احتمال بسیار کم
بلافاصله پس از پریود	بدون ترشح	بدون ترشح	بسته به طول چرخه، ممکن است بارور باشد
قبل از تخمک‌گذاری	زرد، سفید یا غیرشفاف	چسبناک	احتمال بیشتر
درست قبل و حین تخمک‌گذاری	شفاف یا شبیه سفیده تخم‌مرغ	لغزنده و کشدار	بیشترین احتمال
بعد از تخمک‌گذاری	بدون ترشح، یا ترشح غیرشفاف	بدون ترشح، یا چسبناک	احتمال کم

• اندازه‌گیری دمای پایه بدن: ۲۴-۱۲ ساعت قبل از آزادشدن تخمک از تخمدان، دمای بدن زن افت کرده و با آزادشدن تخمک مجدداً بالا می‌رود. متأسفانه این اختلاف دما بسیار کم (حدود نیم درجه سانتی‌گراد) است. در این روش باید هر روز صبح قبل از برخاستن از جای خود، دمای بدنتان را اندازه بگیرید. حتماً این کار را با یک دماسنج دقیق و با حساسیت بالا انجام دهید و این اطلاعات را هر ماه ثبت کنید.

برای استفاده از این روش به‌عنوان روش جلوگیری از بارداری، باید از زمان کاهش دمای بدن تا حداقل ۷۲-۴۸ ساعت پس از افزایش مجدد دما، از داشتن رابطه جنسی خودداری کنید.

مواردی مثل داشتن بیماری، نوشیدن مشروبات الکلی، سفر به مکان‌های مختلف یا حتی بیدارشدن در زمان‌های متفاوت، خوابیدن در اتاقی گرم‌تر یا سردتر از حد معمول، روی دمای پایه بدن شما تأثیر می‌گذارد و استفاده از این روش را سخت‌تر می‌کند. به یاد داشته باشید که با این روش نیز نمی‌توانید به‌طور دقیق زمان تخمک‌گذاری را بدانید.

خروج یا بیرون کشیدن آلت تناسلی

در این روش، مرد قبل از انزال آلت خود را از واژن زن بیرون می‌کشد و به این ترتیب اسپرم درون واژن نمی‌ریزد. به این روش ویتدراوال (Withdrawal) نیز گفته می‌شود. در مورد ویتدراوال دو مشکل اساسی وجود دارد: اول، در مایعی که قبل از انزال از آلت مرد خارج می‌شود (پیشاب) ممکن است مقداری اسپرم وجود داشته باشد و موجب باروری شود. دوم، نیاز به کنترل و زمان‌بندی دقیقی دارد تا مرد بتواند قبل از انزال آلت را از واژن خارج کند. انجام موفقیت‌آمیز این کار ممکن است برای مرد دشوار باشد.  

دوران شیردهی

به گفته CDC، اگر کمتر از ۶ ماه از زایمانتان می‌گذرد، فرزندتان فقط از شیر شما تغذیه می‌کند و هنوز بعد از زایمان پریود نشده‌اید، این روش می‌تواند برای شما مناسب باشد. حتی اگر یکی از این موارد را نداشتید، باید از روش جایگزین استفاده کنید. شیردهی حداقل با فاصله ۴ ساعت در روز و ۶ ساعت در شب، از تخمک‌گذاری جلوگیری می‌کند. البته به یاد داشته باشید تخمک‌گذاری حدود دو هفته قبل از پریود شدن اتفاق می‌افتد. پس ممکن است در دوره باروری بوده و از آن بی‌اطلاع باشید!

ادرار کردن و دوش واژن

دوش واژینال، استفاده از یک محلول برای شستشوی مخاط و آلودگی‌های واژن است. بسیاری از زنان این کار را به‌عنوان یک روش معمول روتین برای حفظ بهداشت واژن انجام می‌دهند. امروزه انجام این کار توسط اکثر متخصصان توصیه نمی‌شود. صرف نظر از انجام این کار به دلایل بهداشتی، برخی تصور می‌کنند دوش واژینال در پیشگیری از بارداری نیز مؤثر است. در حقیقت، حین رابطه جنسی اسپرم طی ۵ دقیقه پس از انزال می‌تواند به دهانه یا حتی قسمت‌های بالاتر رحم برسد. شما نمی‌توانید دوش واژینال را آنقدر زود انجام دهید که بتواند در از بین بردن اسپرم‌ها و پیشگیری از بارداری مؤثر باشد.

قبلاً برخی از زنان تصور می‌کردند ایستادن و ادرار کردن بلافاصله پس از رابطه جنسی، احتمال باردار شدن را کاهش می‌دهد. فکر می‌کردند جاذبه از بالا رفتن اسپرم به سمت دهانه رحم جلوگیری کرده و ادرار نیز در ناحیه واژن جاری شده و اسپرم‌ها را می‌شوید (مانند تصور درباره دوش واژینال). با این حال، درست مانند دوش واژینال، ادرارکردن پس از رابطه جنسی نیز اثر ضدبارداری ندارد.

گیاهان برای پیشگیری از بارداری

طرفداران درمان‌های سنتی برخی گیاهان را برای پیشگیری از بارداری پیشنهاد می‌دهند. گیاهان ذکرشده، مورد تأیید FDA نبوده و مطالعات بسیار اندکی فقط در مورد برخی از آن‌ها انجام شده است. بنابراین ایمنی و اثربخشی آن‌ها مورد تأیید نیست. به‌علاوه، مکانیسم اثر برخی از این گیاهان ممکن است باعث سقط جنین شود. برخی نیز ممکن است اثرات سمی داشته باشند. در مورد استفاده از آنان حتماً با پزشکتان مشورت کنید.

برخی از گیاهان پیشنهادشده عبارتند از:

• چریش
• خارمریم
• دانه هویج وحشی
• ریشه زنجبیل
• کوهوش آبی
• پاپایا
• ریشه گیاه پنبه
• ریشه سنگ‌دانه
• آنقوزه
• سُداب
• گلپر
• کاسنی

در مورد اثر گیاهان در جلوگیری از بارداری مطالعات بسیار اندکی انجام شده و اثربخشی و ایمنی هیچ کدام هنوز مورد تأیید نیست. بنابراین در مورد استفاده از آنان حتماً با پزشکتان مشورت کنید.

اقدامات خانگی برای پیشگیری از بارداری

ممکن است در مورد برخی راهکارهای خانگی برای پیشگیری از بارداری شنیده باشید. متأسفانه هیچ کدام از این روش‌ها مؤثر نبوده و حتی برخی می‌توانند مضر هم باشند. برخی از این روش‌ها و مضراتشان را در اینجا ذکر می‌کنیم:

• شستشو با سرکه، آب و صابون، الکل و مواد ضدعفونی‌کننده. این روش نه تنها مؤثر نیست، بلکه ممکن است منجر به تحریک، عفونت و سوختگی شیمیایی شود.
•  قرار دادن لیمو در واژن. امی‌تواند بافت واژن را تحریک کرده و تعادل باکتری‌های طبیعی واژن را به هم بزند. خاصیت اسپرم‌کشی نیز ندارد.
• بالا و پایین پریدن بعد از رابطه جنسی. اگرچه به شما آسیبی نمی‌زند، اما برای پیشگیری از بارداری نیز کاری انجام نمی‌دهد.
• قرار دادن اسفنج در واژن قبل از رابطه جنسی. فقط اسفنج‌هایی که به‌عنوان اسفنج ضدبارداری فروخته می‌شوند می‌توانند به جلوگیری از بارداری کمک کنند (چون حاوی مواد اسپرم‌کش هستند). استفاده از هر اسفنج دیگری به این شکل، شما را در معرض عفونت واژن قرار می‌دهد.

روش‌های طبیعی و خانگی پیشگیری از بارداری چه میزان در جلوگیری از بارداری تاثیر دارد؟

به گفته CDC، استفاده معمول از روش‌های طبیعی پیشگیری از بارداری ممکن است تنها تا ۷۷% از وقوع بارداری پیش‌بینی‌نشده جلوگیری می‌کند. ممکن است برای اطمینان بیشتر نیاز باشد از سایر روش‌ها مانند کاندوم در کنار این روش‌ها استفاده شود. هرچند، گفته شده در صورت اجرای دقیق و کامل دستورالعمل هر روش، می‌تواند تا ۹۹% مؤثر واقع شود.

مقایسه روش‌های طبیعی و روش‌های پزشکی پیشگیری از بارداری

نام روش پیشگیری از بارداری	احتمال باروری	مزایا	معایب
محسابه زمان تخمک‌گذاری	%۲۴	رایگان نداشتن عوارض جانبی به‌هم‌نریختن تعادل هورمونی بدون نیاز به نسخه	محاسبه دوره باروری (زمان اجتناب از رابطه جنسی یا استفاده از روش جایگزین) ممکن است دشوار باشد.
بیرون کشیدن آلت تناسلی	%۲۲	رایگان نداشتن عوارض جانبی به‌هم‌نریختن تعادل هورمونی بدون نیاز به نسخه	اسپرم ممکن است قبل از بیرون کشیدن آلت آزاد شود.
آمنوره در دوران شیردهی	%۲	رایگان نداشتن عوارض جانبی بدون نیاز به نسخه	ممکن است تخمک‌گذاری آغاز شده ولی فرد از آن بی‌اطلاع باشد.
کاندوم	%۱۸	به‌هم‌نریختن تعادل هورمونی پیشگیری از بیماری‌های مقاربتی	تحریک و سوزش احتمال پارگی کاندوم خارج شدن کاندوم از واژن واکنش آلرژیک به کاندوم‌های لاتکس
IUD	کمتر از ۱%	اثرگذاری طولانی عدم تداخل با شیردهی نداشتن عوارض هورمونی در صورت تصمیم به بارداری، به راحتی آن را خارج می‌کنید.	گرفتگی عضلات تا چند روز پس از گذاشتن پریود نشدن، خونریزی بین پریودها، پریودهای شدیدتر خطرات کمتر شایع اما جدی شامل بیماری التهابی لگن و خارج شدن IUD از رحم یا عبور از دیواره رحم است.
حلقه ضدبارداری	%۹	استفاده آسان عوارض هورمونی کمتر نسبت به قرص‌ها در صورت تصمیم به بارداری، به راحتی آن را خارج می‌کنید. برای زنانی که به لاتکس حساسیت دارند، بی‌خطر است.	سردرد ناراحتی معده درد پستان تحریک و ترشحات واژن تغییرات در پریود فشار خون بالا خطرات کمتر شایع اما جدی شامل لخته شدن خون، سکته مغزی و حمله قلبی است. این خطر در افراد سیگاری و زنان بالای ۳۵ سال بیشتر است.
آمپول ضدبارداری	%۶	نسبتاً طولانی‌اثر عدم تداخل با شیردهی مناسب برای افرادی که نمی‌توانند از روش‌های استروژنی استفاده کند.	خونریزی بین دوره‌ها، پریود نشدن افزایش وزن تغییر خلق‌وخو درد پستان سردرد تحلیل استخوان در استفاده طولانی‌مدت (با توقف مصرف برگشت‌پذیر است)
چسب ضدبارداری	%۹، در زنان بالاتر از ۹۰ کیلوگرم ممکن است کمتر باشد.	استفاده آسان در صورت تصمیم به بارداری، به راحتی آن را خارج می‌کنید. دوز ثابتی از هورمون را در بدن آزاد می‌کند.	تحریک پوست ناراحتی معده تغییرات در پریود تغییر در خلق‌وخو درد پستان سردرد افزایش وزن فشار خون بالا خطرات کمتر شایع اما جدی شامل لخته شدن خون، سکته مغزی و حمله قلبی است. این خطر در افراد سیگاری و زنان بالای ۳۵ سال بیشتر است.
ایمپلنت ضدبارداری	کمتر از ۱%	اثرگذاری طولانی به هم نریختن تعادل هورمونی قابل‌برگشت بودن کاهش خونریزی و دردهای پریود	سردرد پریود نامنظم افزایش وزن درد پستان مشکل در برداشتن ایمپلنت (نادر)
وازکتومی	کمتر از ۱%	اثرگذاری طولانی به هم نریختن تعادل هورمونی شانس موفقیت بالا	درد در دوران نقاهت عوارض جراحی

به‌طورکلی، روش‌های طبیعی جلوگیری از بارداری نسبت به روش‌های هورمونی، عوارض و همچنین اثربخشی کمتری دارند.

مزایای روش‌های طبیعی کنترل بارداری

• روش‌های طبیعی عارضه جانبی (مانند عوارض روش‌های هورمونی پیشگیری از بارداری) ایجاد نمی‌کنند.
• میزان هورمون‌های تولید شده در بدن را تغییر نمی‌دهند.
• رایگان هستند.
• نیاز به نسخه و دستور پزشک برای استفاده از آن‌ها وجود ندارد.

معایب روش‌های طبیعی پیشگیری از بارداری

• اگر دقیق اجرا نشوند ممکن است نرخ شکست حدود ۲۳% داشته باشند. به‌عبارتی، به‌اندازه سایر روش‌های جلوگیری از بارداری تأثیرگذار نیستند.
• در طول دوره باروری، یا باید از داشتن رابطه جنسی خودداری کرده و یا از روش دیگری استفاده شود؛ ممکن است این کار برای برخی از زوج‌ها دشوار باشد. پرهیز از رابطه ممکن است گاهی تا ۱۶ روز طول بکشد.
• چند دوره طول می‌کشد تا بتوانید دوره باروری را محاسبه کنید؛ در این مدت باید از روش دیگری برای پیشگیری از بارداری استفاده کرد.
• استرس، سفر، بیماری و سبک زندگی ممکن است علائم باروری و زمان تخمک‌گذاری را تحت‌تأثیر قرار دهد.
• برای افرادی که پریود نامنظم دارند یا در ردیابی دوره باروری خود مشکل دارند، قابل اتکا نبوده و ممکن است نیاز به استفاده از روش دیگری برای پیشگیری از بارداری باشد.
• از ابتلا به عفونت‌های مقاربتی (STIs) جلوگیری نمی‌کنند.
• اگر از قرص اورژانسی استفاده کنید، باید دو چرخه قاعدگی کامل صبر کنید تا بتوانید دوباره از پیشگیری طبیعی از بارداری استفاده کنید.

چه افرادی می‌توانند از روش‌های طبیعی پیشگیری از بارداری را استفاده کنند؟

• کسانی که به دنبال یک روش غیرهورمونی برای پیشگیری از بارداری هستند.
• کسانی که نگران عوارض جانبی روش‌های هورمونی پیشگیری از بارداری هستند.
• کسانی که به دلیل سابقه لخته خون یا سایر شرایط پزشکی، منع یا احتیاط در استفاده از روش‌های هورمونی دارند.

هنگام استفاده از روش‌های طبیعی جلوگیری از بارداری چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟

در صورتی که نمی‌دانید کدام روش برای شما مناسب است، بهتر است در مورد روش جلوگیری خود با پزشک مشورت کنید. او می‌تواند بسته به شرایط جسمی، وضعیت سلامت و سبک زندگی شما یک روش مناسب را توصیه کند. همچنین، باتوجه‌به اینکه در روش‌های طبیعی جلوگیری از بارداری، تعادل هورمونی دستخوش تغییر نمی‌شود و انتظار به‌هم‌ریختگی چرخه قاعدگی را نداریم، در صورت تأخیر در پریود برای بررسی بارداری به پزشک مراجعه کنید.

کلام آخر دکترساینا

روش‌های طبیعی جلوگیری از بارداری به روش‌هایی گفته می‌شود که در آن‌ها هیچ دارو، جراحی و یا ابزاری استفاده نمی‌شود. اگرچه روش‌های طبیعی عوارض روش‌های هورمونی را ندارند، اما تأثیرگذاری آن‌ها با روش‌های هورمونی متفاوت و از آن‌ها کمتر است. میزان تأثیرگذاری به‌دقت اجرای هر روش بستگی دارد. سعی کنید از استفاده از اقدامات خانگی خودداری کنید و درباره‌ی  مورداستفاده از گیاهان نیز حتماً با پزشک مشورت کنید.

سوالات متداول

خلاصه مقاله روش‌های طبیعی پیشگیری از بارداری