اصلی‌ترین علت فراموشی + علائم و خطرات ناشی از آن

فراموشی یکی از مشکلات شایع است که همه‌ی ما در طول زندگی به نحوی با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنیم. برخی از انواع این عارضه مانند فراموشی لحظه ای طبیعی‌اند، اما برخی دیگر بیماری محسوب می‌شوند. در این مقاله از مجله سلامت دکتر ساینا به بررسی انواع و علت فراموشی می‌پردازیم و در انتها راه‌های پیشگیری و درمان از آن‌را معرفی می‌کنیم.

فراموشی چیست؟

افراد ممکن است در هر سنی فراموشی موقت یا فراموشی لحظه ‌ای را تجربه کنند. فراموشی کوتاه‌مدت و موقت طبیعی است و در اغلب موارد جای نگرانی ندارد؛ ولی فراموشی در سالمندان، یا فراموشی مداوم و شدید می‌تواند نشانه‌ی بیماری‌هایی از جمله آلزایمر و زوال عقل (دمانس) باشد.

برخلاف آنچه در فیلم‌های سینمایی می‌بینیم، در اغلب موارد فراموشی معادل فراموش کردن خود و تمامی خاطرات نیست؛ بلکه فراموشی یعنی از یاد بردن خاطراتی از جمله برخی حقایق، وقایع، اطلاعات و تجربیات. افراد مبتلا به بیماری فراموشی در یادگیری موضوعات جدید یا به‌خاطر سپردن خاطرات جدید به مشکل برمی‌خورند.

در فراموشی، توان یادآوری خاطرات مختل می‌شود. فراموشی موقتی و کوتاه‌مدت معمولاً جای نگرانی ندارد؛ اما فراموشی شدید یا بلندمدت می‌تواند یکی از علائم بیماری آلزایمر باشد و باید حتماً پیگیری شود.

تفاوت فراموشی و آلزایمر

هرچند فراموشی گرفتن یکی از نشانه‌های آلزایمر است؛ امّا این دو با هم بسیار متفاوت‌اند. فراموشی بسیار ناگهانی اتفاق می‌افتد؛ درحالی‌که آلزایمر پیشرفت نسبتاً کندی دارد و به‌آهستگی شدید می‌شود.

بیماری فراموشی صرفاً بر شکل‌گیری خاطرات اثر می‌گذارد و اغلب خاطرات جدید را تحت تأثیر قرار می‌دهد و مانع از شکل‌گیری خاطرات جدید می‌شود؛ ولی آلزایمر یکی از اشکال زوال عقل است که کل مغز را دیگر می‌کند و می‌تواند بر تمام فعالیت‌های ذهنی اثر بگذارد. با پیشرفت آلزایمر ممکن است بیمار نتواند فعالیت‌های روزمره خود را انجام دهد و برای ساده‌ترین فعالیت‌ها به دیگران وابسته باشد؛ امّا فراموشی اصلاً این‌گونه نیست و منحصراً بر خاطرات اثر می‌گذارد.

دکتر ساینا در مقاله آلزایمر چیست به‌طور کلی به بررسی علل و علائم این عارضه پرداخته است.

علت بیماری فراموشی چیست؟

اگر فراموشی شدید و طولانی‌مدت باشد، حالت بیماری پیدا می‌کند. بیماری فراموشی می تواند ناشی از آسیب‌های مغزی باشد:

• سکته
• التهاب مغزی (آنسفالیت)
• عدم وجود میزان کافی اکسیژن در مغز (برای مثال بر اثر ناراحتی تنفسی یا مسمومیت با مونواکسید کربن)
• سوء مصرف طولانی‌مدت الکل که منجر به کمبود تیامین (ویتامین B1) در بدن می‌شود.
• تومورهای مغزی
• بیماری‌های زوال عقل مانند آلزایمر
• تشنج
• عوارض جانبی برخی از داروها

سایر علل فراموشی

فراموشی می‌تواند علت‌های دیگر نیز داشته باشد:

• استرس و اضطراب
• افسردگی
• بیماری‌های متابولیک، مانند بیماری‌های غدد تیروئید، دیابت یا نارسایی کبد و کلیه
• کمبود ویتامین ب۱۲
• عفونت‌ها

علائم بیماری فراموشی

فراموشی معمولاً با دو نشانه‌ی اصلی و اولیه بروز پیدا می‌کند:

• دشواری در یادگیری اطلاعات جدید
• دشواری در به‌خاطرآوردن اطلاعات و اتفاقات گذشته

اکثر افراد مبتلا به فراموشی دچار مشکلات حافظه‌ی کوتاه مدت‌اند و نمی‌توانند اطلاعات جدید را به‌خاطر بسپارند. این افراد اطلاعات و خاطرات جدید را فراموش می‌کنند؛ ولی احتمالاً قادر به یادآوری خاطرات قدیمی‌تر هستند. ممکن است این افراد خاطرات کودکی، هم‌بازی‌های قدیمی و همسایه‌های قدیمی خود را بشناسند؛ امّا همسایه‌های فعلی خود را به یاد نداشته باشند و وعده‌های غذایی یا اینکه چه ماهی از سال است را فراموش کنند.

این نوع از فراموشی بر هوش، آگاهی، دانش عمومی، قضاوت، شخصیت و هویت افراد اثر نمی‌گذارد. این افراد احتمالاً می‌توانند مهارت‌های جدیدی مانند دوچرخه‌سواری را بیاموزند و حتی ممکن است بدانند که به فراموشی دچار هستند.

انواع طبیعی فراموشی

همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، فراموشی انواع مختلفی دارد و الزاماً به معنی زوال عقل و مشکلی دائمی نیست. این عارضه الزاماً مختص سالمندان نیست؛ فراموشی در جوانان نیز می‌تواند دیده شود. انواع مختلفی از فراموشی وجود دارند که طبیعی‌اند و رخ دادن آن‌ها به معنی ابتلا به بیماری فراموشی نیست. در ادامه هفت حالت طبیعی فراموشی را معرفی می‌کنیم:

فراموشی گذرا

فراموشی گذرا به معنی از یاد بردن اتفاقات و جزئیات رویدادها به‌مرور زمان است. اگر خاطرات از حافظه‌ی کوتاه‌مدت به حافظه‌ی بلندمدت منتقل نشوند، تقریباً بلافاصله پس از یادگیری فراموش می‌شوند.

یکی از ویژگی‌های حافظه این است که با مرور خاطرات می‌توانیم از فراموش کردن آن‌ها جلوگیری کنیم؛ به‌عبارت‌دیگر اگر از خاطرات استفاده نکنیم فراموش می‌شوند. دانشمندان این قابلیت مغز را فرآیند مثبتی می‌دانند؛ زیراکه مغز را از خاطرات بلااستفاده پاک کرده و فضا را برای خاطرات جدید آماده می‌کند.

فراموشی همیشه بیماری نیست؛ انواع مختلفی از فراموشی وجود دارند که اکثر آن‌ها طبیعی محسوب می‌شوند و اکثر افراد آن را تجربه می‌کنند.

 

حواس‌پرتی

این نوع فراموشی اغلب ناشی از کم‌توجهی است. برای مثال ممکن است به دلیل اینکه حواستان گرم موضوع دیگری بوده است فراموش کرده‌اید خودکارتان را کجا گذاشته‌اید و به دلیل درگیر بودن ذهن، مغز جزئیات این رویداد را به خاطر نسپرده است. حواس‌پرتی همچنین باعث می‌شود انجام بعضی کارها، مثل خوردن دارو سرموقع یا قرار کاری را فراموش کنید.

مسدود شدن خاطرات

تابه‌حال شده کسی از شما سؤالی بپرسد که مطمئن‌اید جواب آن را می‌دانید؛ ولی در آن لحظه به ذهنتان خطور نکند؟ این نوع فراموشی که نسبتاً شایع است باعث می‌شود به‌طور موقت به یک خاطره یا اطلاعات دسترسی نداشته باشید. در بسیاری از موارد دلیل این اتفاق این است که یک خاطره‌ی مشابه با خاطره‌ی هدف شما، مانند یک سد عمل می‌کند و به شما اجازه نمی‌دهد اطلاعات مورد نظر خود را به یاد بیاورید.

دانشمندان معتقدند مسدود شدن خاطرات با بالا رفتن سن بیشتر اتفاق می‌افتد و یکی از دلایلی است که سالمندان در به خاطر آوردن نام افراد به مشکل برمی‌خورند. مطالعات نشان داده‌اند دست‌یابی به خاطره‌ی مسدودشده اغلب کمتر از یک دقیقه طول می‌کشد.

انتساب نامناسب خاطرات

در این فراموشی شما قسمتی از یک خاطره را به خوبی به یاد می‌آورید، ولی در به یاد آوردن جزئیاتی مانند رنگ‌ها، زمان، مکان و اشخاص به مشکل برمی‌خورید. مثال دیگر برای این نوع فراموشی زمانی است که فکر می‌کنید یک ایده‌ی جدید، کاملاً خالص و اصیل به ذهن شما رسیده است؛ درحالی‌که این ایده از یک فیلم یا کتاب یا هر چیز دیگری الهام گرفته شده است. فراموشی باعث می‌شود شما منبع اصلی و الهام‌بخش ایده را به یاد نیاورید.

این عارضه درست مانند سایر انواع فراموشی در افراد سالمند شدیدتر می‌شود؛ با بالا رفتن سن، تعداد خاطرات و عمر آن‌ها نیز بیشتر می‌شوند. خاطرات قدیمی بیشتر در معرض این نوع از فراموشی هستند.

تلقین‌پذیری

تلقین‌پذیری یکی از نقاط ضعف خاطرات در برابر قدرت تلقین است؛ در تلقین‌پذیری ممکن است به خاطر چیزی که از کسی شنیده‌اید یا اطلاعاتی که به‌تازگی کسب کرده‌اید، جزئیات یک خاطره‌ی قدیمی‌تر در ذهن سشما تغییر کند.

شما فکر می‌کنید جزئیات یک خاطره را به‌خوبی در ذهن دارید؛ درحالی‌که بخشی از آن خاطره واقعی نیست و مغز شما بعدها آن را اضافه کرده است. حتی ممکن است مغز یک خاطره‌ی کاملاً تخیلی بسازد و شما فکرکنید در واقعیت چنین تجربه‌ای داشته‌اید. جزئیات تلقین‌پذیری و چگونگی آن هنوز برای دانشمندان شفاف نیست.

جانب‌داری و تعصب

هیچ خاطره‌ای در ذهن ما کاملاً مصون نیست؛ خاطرات ممکن است با احساسات، تعصبات، باورها و دانسته‌های ما آمیخته شوند و تحت تأثیر آن‌ها تغییر کنند. هنگام ثبت شدن یک خاطره در مغز این تمایلات و احساسات نیز به همراه آن در ذهن ذخیره می‌شوند. این احساسات باعث می‌شوند خاطرات به‌طور کاملاً واقعی ثبت نشوند و بعدها زمانی که آن خاطرات را به یاد می‌آورید خاطره ناقص و متعصبانه باشد.

ماندگاری خاطرات

در اغلب مواقع همه‌ی ما تمایل داریم خاطرات را با نهایت شفافیت و دقت ممکن به خاطر بسپاریم؛ ولی موقعیت‌هایی وجود دارند که خاطرات ذهن ما را شکنجه می‌کنند و ترجیح می‌دهیم این خاطرات را فراموش کنیم. ماندگاری خاطرات وقایع تلخ و آزاردهنده و ترس‌ها یکی دیگر از مشکلات حافظه است.

افراد مبتلا به افسردگی و کسانی که به اختلال استرس پس از سانحه دچارند بیشتر از دیگران در معرض این مشکل حافظه هستند و اغلب نمی‌توانند خاطرات مزاحم و تلخ خود را به‌راحتی فراموش کنند. بعضی از شدیدترین مواردی که می‌توانند منجر به ماندگاری خاطرات تلخ شوند، تجربه‌ی تجاوز جنسی و تجربه‌ی حضور در جنگ هستند.

چطور فراموشی را تشخیص دهیم؟

پزشکان و متخصصان مغز و اعصاب قادرند فراموشی را تشخیص دهند. پزشک از شما سؤالاتی در مورد علائم بالینی می‌پرسد. همچنین ممکن است با افراد خانواده یا دوستان شما نیز صحبت کنند. برخی از تست‌های شناختی نیز در تشخیص به پزشک کمک می‌کنند.

پزشک ممکن است برای تشخیص دقیق‌تر آزمایش‌های تکمیلی مانند عکس‌برداری از مغز یا آزمایش خون تجویز کند. پزشک از این آزمایش‌ها برای تشخیص آسیب‌های مغزی، بیماری‌های زمینه‌ای، بررسی کمبودهای تغذیه‌ای در خون و عفونت‌های احتمالی استفاده می‌کند.

همچنین پزشک برای تشخیص دقیق سؤالاتی ازاین‌دست نیز از شما می‌پرسد:

• مشکلات فراموشی شما از چه زمانی آغاز شده‌اند؟
• آیا دارو یا دیگر قرص‌هایی مانند قرص‌های مکمل مصرف می‌کنید؟
• آیا به‌تازگی مصرف داروی جدیدی را شروع کرده‌اید؟
• انجام دادن چه فعالیت‌هایی برایتان دشوارتر است؟
• برای کنار آمدن با مشکلات حافظه چه کارهایی کرده‌اید؟
• آیا الکل مصرف می‌کنید؟
• آیا اخیراً تجربه‌ی آسیب‌دیدگی سر داشته‌اید؟
• آیا به تازگی بیمار بوده‌اید؟
• احساس ناراحتی، افسردگی یا اضطراب دارید؟
• آیا به تازگی یک فقدان بزرگ، تغییر عمده یا استرس‌زا در زندگی خود داشته‌اید؟

پیشگیری از فراموشی

هرچند بعضی از علت‌های بروز فراموشی مانند ضربه به سر، سکته و تشنج چندان قبل پیشگیری نیستند؛ امّا تغییر دادن برخی از عادت‌های روزمره می‌تواند احتمال بروز این عارضه را کاهش دهد:

• پرهیز از سوءمصرف الکل و انواع مواد مخدر
• پوشیدن کلاه کاسکت و محافظ سر هنگام انجام فعالیت‌هایی مانند موتورسواری و ورزش
• داشتن فعالیت ذهنی روزانه و مفید، مانند یادگیری زبان جدید، کتاب خواندن، انجام بازی‌هایی مانند سودوکو و جدول و دیگر فعالیت‌هایی که ذهن را فعال و پویا نگه می‌دارند.
• داشتن فعالیت فیزیکی روزانه
• رژیم غذایی سالم و کامل (حاوی سبزیجات، میوه‌ها، غلات و پروتئین)
• نوشیدن آب به مقدار کافی

درمان فراموشی بستگی به علت آن دارد. درمان فراموشی ناشی از آلزایمر یا زوال عقل ممکن نیست؛ اما می‌توان جلوی پیشرفت بیماری را گرفت. بنابراین زمان در اقدام به درمان این بیماری‌ها نقش حیاتی دارد.

درمان فراموشی

بهترین راه درمان فراموشی، درمان علت بروز آن است. بعضی از انواع فراموشی که ناشی از افسردگی، مصرف الکل، آسیب‌های مختصر به سر و مصرف برخی داروها هستند قابل درمان‌اند. پزشک با تجویز داروی مناسب به بهبود وضعیت مغز و درمان کمک می‌کند.

متأسفانه فراموشی ناشی از زوال عقل درمان‌پذیر نیست و داروها و درمان‌های موجود فقط می‌توانند روند پیشرفت بیماری را کند کرده یا به‌طور کامل متوقف کنند؛ ولی عمده‌ی آسیب واردشده به مغز قابل برگشت نیست.

چه زمانی برای فراموشی به پزشک مراجعه کنم؟

همان‌طور که گفتیم، بسیاری از موارد فراموشی طبیعی هستند و مورد نگران‌کننده‌ای محسوب نمی‌شوند؛ ولی اگر فراموشی برای شما به یک معضل تبدیل شده، بهتر است با یک پزشک متخصص صحبت کنید.

اگر مدتی است علائم زیر را تجربه می‌کنید با پزشک مشورت کنید:

• اگر انجام فعالیت‌های روزانه‌تان مختل شده است.
• اگر احساس می‌کنید وضعیت فراموشی شما شدیدتر شده است.
• اگر در پیدا کردن کلمات مناسب دچار مشکل می‌شوید.
• اگر مدام وسایل خود را گم می‌کنید و همواره در پیدا کردن آن‌ها دچار مشکل می‌شوید.
• اگر در بیادآوردن مکان و زمانی که در آن هستید دچار مشکل می‌شوید.

کلام آخر دکتر ساینا

همان‌طور که گفتیم فراموشی می‌تواند طبیعی یا بیماری باشد. به علائم فراموشی دقت کنید و اگر احساس می‌کنید فراموشی شما شدیدتر شده یا در زندگی روزمره شما اختلال ایجاد می‌کند، حتماً با پزشک مشورت کنید. آسیب‌های ناشی از بیماری‌های زوال عقل معمولاً برگشت‌ناپذیرند و تنها می‌توان جلوی پیشرفت بیماری را گرفت. ازاین‌روی زمان در درمان این بیماری‌ها حرف اول را می‌زند.

دکتر ساینا به شما توصیه می‌کند در صورت مواجهه با علائم فراموشی هرچه سریع‌تر به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.

سؤالات متداول

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.