هرآنچه باید درباره یائسگی مردان بدانید!

یائسگی مردان یا «آندروپوز» با آنچه که به‌عنوان یائسگی در خانم‌ها می‌شناسیم کمی متفاوت است. در واقع یائسگی خانم‌ها به معنای پایان دوره فرزندآوری آن‌ها است؛ اما در یائسگی آقایان این اتفاق نمی‌افتد. علائم ناشی از یائسگی در آقایان با بالارفتن سن آن‌ها ظاهر می‌شود. این علائم می‌توانند در زندگی روزمره آن‌ها تداخل ایجاد کنند. خوشبختانه روش‌هایی وجود دارد که به کمک آن‌ها می‌توان از بروز این اتفاق پیشگیری کرد.

منظور از یائسگی مردان چیست؟

به کاهش مقدار تولید هورمون تستوسترون در مردان که هم‌زمان با بالارفتن سن اتفاق می‌افتد «یائسگی مردانه» گفته می‌شود.

هورمون «تستوسترون» در مردان داخل بیضه‌ها تولید می‌شود. این هورمون مسئولیت‌های مختلفی مثل ایجاد ویژگی‌های مردانه در دوران بلوغ، تنظیم میل جنسی، کمک به حفظ توده‌های عضلانی بدن، حفظ انرژی جسمی و سلامت روان، تولید اسپرم، تنظیم نحوه واکنش بدن نسبت به موقعیت‌های استرس‌زا و غیره را به عهده دارد.

یائسگی مردان از چه سنی شروع می‌شود؟

یائسگی در مردان در طول زمان و به‌تدریج اتفاق می‌افتد. سرعت ترشح هورمون تستوسترون در مردان از اواخر دهه ۴۰ یا اوایل دهه ۵۰ زندگی کاهش می‌یابد. این بازه زمانی تقریباً همان وقتی است که زنان وارد دوره یائسگی می‌شوند.

البته در یائسگی زنانه، فعالیت تخمدان‌ها و در نتیجه ترشح هورمون‌های استروژن و پروژسترون با سرعت زیادی قطع می‌شود؛ اما یائسگی در مردان اینگونه اتفاق نمی‌افتد و فعالیت بیضه‌ها و ترشح تستوسترون متوقف نمی‌شود. در واقع بدن آقایان حتی بعد از سن۸۰ سالگی هم هنوز می‌تواند اسپرم تولید کند.

علت یائسگی مردان

اگرچه کاهش تستوسترون و ظاهرشدن علائم آن با بالارفتن سن کاملاً طبیعی است؛ اما گاهی این علائم فقط ناشی از کاهش تستوسترون نیستند و دلایل دیگری باعث ایجاد آن‌ها شده است. از جمله این دلایل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. مشکلات روحی

خیلی اوقات سطح تستوسترون بدن خوب است و این مشکلات روحی روانی هستند که باعث بروز علائم یائسگی در مردان (مثل خستگی، کاهش میل جنسی و غیره) می‌شوند. البته وارد شدن به دوره یائسگی مردانه و کاهش طبیعی تستوسترون نیز می‌تواند این علائم را تشدید کند.

• افسردگی مردان: برخی علائم افسردگی مثل کاهش میل جنسی، خستگی و نوسان خلق مشابه با علائم یائسگی مردان هستند.
• اضطراب: با بالارفتن سن و بروز تغییراتی مثل بازنشستگی، مشکلات مالی، جدایی از همسر و سایر موارد مشابه، اضطراب هم افزایش می‌یابد. همچنین افسردگی هم خود می‌تواند باعث افزایش میزان اضطراب شود.
• استرس: استرس نیز می‌تواند روی میل جنسی و خلق‌وخو اثر منفی بگذارد.
• عزت‌نفس پایین

۲. سبک زندگی نامناسب

در افرادی که سبک زندگی سالمی ندارند، هم احتمال بروز مشکلاتی مثل کاهش انگیزه، ازدست‌دادن میل جنسی، نوسان خلق و بیماری‌های روحی هم احتمال کاهش تستوسترون بیشتر است. از جمله مثال‌های سبک زندگی ناسالم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خواب ناکافی
• تغذیه نامناسب
• کم‌تحرکی
• مصرف بیش از حد الکل
• مصرف دخانیات

سبک زندگی ناسالم و مشکلات روحی مثل افسردگی و اضطراب شدید می‌توانند باعث کاهش تستوسترون و ایجاد علائمی مثل خستگی، بی‌انگیزگی و اختلال خواب در آقایان سالمند شوند.

۳. هایپوگونادیسم با شروع دیرهنگام

«سندرم هایپوگونادیسم» به کاهش توانایی بدن در تولید هورمون‌های جنسی به میزان کافی گفته می‌شود. این سندرم گاهی مادرزادی بوده و علامت آن در مردان بلوغ دیررس یا کوچک بودن بیضه‌ها است. یکی دیگر از انواع این سندرم، هایپوگونادیسم با شروع دیرهنگام است که در اواخر دهه ۴۰ زندگی اتفاق می‌افتد.

از جمله دلایل بروز این سندرم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بالارفتن سن
• کاهش عملکرد محور هیپوتالاموس – هیپوفیز
• کاهش عملکرد سلول‌های لیدیگ در بیضه‌ها (سلول‌های مسئول تولید تستوسترون)

هایپوگونادیسم با شروع دیرهنگام در مردان مبتلا به چاقی و دیابت نوع ۲ بیشتر دیده می‌شود.

۴. مشکلات مربوط به سلامتی

گاهی وجود یک مشکل زمینه‌ای باعث می‌شود مقدار تستوسترون در بدن به‌شدت افت کند. از جمله این مشکلات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سکته مغزی
• حمله قلبی
• جراحی کیسه صفرا
• کولیت اولسراتیو (کولیت روده)
• دیابت کنترل نشده
• آسیب‌دیدن یا ازدست‌دادن بیضه‌ها
• سرطان بیضه
• اختلال‌های خودایمنی
• ابتلا به ایدز و HIV

۵. داروها

بعضی داروها هم می‌توانند باعث افت تستوسترون در بدن و یائسگی مردان شوند. از جمله این داروها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• داروهای مسکن افیونی (مثل ویکودین)
• مواد مخدر (مثل هروئین)
• شیمی‌درمانی و پرتودرمانی
• داروهای دسته کورتیکواستروئید (این داروها برای درمان التهاب مفاصل، بیماری انسداد ریوی مزمن، MS و غیره تجویز می‌شوند.)
• سایر آرام‌بخش‌ها (داروهای دسته بنزودیازپین مثل زاناکس و داروهای دسته باربیتورات مثل لومینال، پنتوباربیتال و غیره)

آیا کاهش میل جنسی در مردان همیشه به علت کاهش هورمون های جنسی است؟

خیر. کاهش میل جنسی به دلایل مختلفی اتفاق می‌افتد که کاهش تستوسترون فقط یکی از آن‌ها است. از جمله سایر دلایلی که باعث کاهش میل جنسی در مردان می‌شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مشکلات مربوط به غدد
• اضطراب، افسردگی و خستگی
• برخی داروها (مثل داروهای ضدافسردگی، داروهای فشارخون و داروهای صرع)
• مصرف الکل، سیگار یا مواد مخدر
• ابتلا به برخی بیماری‌ها مثل دیابت و آپنه انسدادی خواب
• اعتمادبه‌نفس پایین یا تجربه‌های بد قبلی در رابطه جنسی
• سابقه سوءاستفاده جنسی
• آسیب‌های روانی و سندرم استرس پس از سانحه (PTSD)

علائم کاهش هورمون‌های مردانه و یائسگی

یائسگی در مردان باعث ایجاد مجموعه‌ای از علائم جسمی و روانی می‌شود. برخی از این علائم عبارت‌اند از:

• افت انرژی
• افسردگی
• کاهش انگیزه
• ازدست‌دادن اعتمادبه‌نفس
• کاهش تمرکز
• بی‌خوابی
• افزایش چربی بدن
• کاهش توده عضلانی بدن و ضعف جسمی
• بزرگ‌شدن پستان‌ها
• کاهش تراکم استخوان
• اختلال نعوظ
• کاهش میل جنسی
• ناباروری مردان

علائم نادر یائسگی در مردان عبارت‌اند از:

• تورم یا حساس شدن پستان‌ها
• کاهش اندازه بیضه‌ها
• ریزش موی بدن
• گرگرفتگی
• پوکی‌استخوان

کاهش میل جنسی، افسردگی و ضعف جسمی از جمله عوارض شایع یائسگی و کاهش تستوسترون در مردان است.

تشخیص یائسگی در مردان

تشخیص یائسگی در مردان و علت بروز آن در مرحله اول با گرفتن شرح‌حال انجام می‌شود. طی شرح‌حال پزشک درباره موارد زیر سوال می‌پرسد:

• سابقه ابتلا به بیماری‌ها
• داروهای مصرفی
• سابقه مصرف الکل، سیگار یا مخدرها
• علائم روحی مثل خستگی و افسردگی
• زمان شروع علائم یائسگی
• سابقه خانوادگی ابتلا به کمبود تستوسترون

در مرحله بعد ممکن است اندازه‌گیری قد و وزن (برای سنجش مقدار توده بدنی) و معاینه فیزیکی برای بررسی وضعیت بیضه‌ها، پستان‌ها و موهای بدن نیز انجام شود.

آزمایش‌های یائسگی در مردان

بعد از معاینه و گرفتن شرح‌حال، آزمایش‌هایی برای بررسی علت ایجاد علائم یائسگی انجام می‌شود. این آزمایش‌ها عبارت‌اند از:

• آزمایش‌های مربوط به بیماری‌های زمینه‌ای (مثل کلسترول، فشارخون و قند خون)
• آزمایش تستوسترون
• آزمایش هورمون لوتئینه‌کننده: این هورمون از غده هیپوفیز ترشح می‌شود و وجود آن برای تولید تستوسترون در بیضه‌ها ضروری است. مشکلات غده هیپوفیز می‌توانند روی میزان ترشح این هورمون اثر منفی بگذارند.
• آزمایش پرولاکتین: مقادیر بالای پرولاکتین در کنار تستوسترون خیلی کم می‌تواند نشان‌دهنده وجود مشکل در غده هیپوفیز باشد.
• آزمایش هموگلوبین: هموگلوبین یکی از پروتئین‌های تشکیل‌دهنده خون است که وظیفه اکسیژن‌رسانی را در بدن به عهده دارد. اندازه‌گیری مقدار هموگلوبین خون به پزشک کمک می‌کند تا اختلال‌های خونی یا سایر مشکلاتی را که باعث کاهش تستوسترون شده‌اند تشخیص دهد.

به گفته وبسایت Mayo Clinic:

متخصصان توصیه می‌کنند آزمایش یائسگی فقط برای آقایان سالمندی انجام شود که دچار علائم کمبود تستوسترون هستند. درصورتی­که آزمایش اولیه نشان بدهد که میزان تستوسترون کم است، باید آن را تکرار کرد تا تشخیص قطعی شود. اگر کمبود تستوسترون تایید شود، آزمایش‌های بعدی برای ارزیابی عملکرد غده هیپوفیز و شناسایی علت کمبود هورمون‌ها انجام می‌شوند.

بسته به تشخیص پزشک ممکن است آزمایش‌های دیگری هم برای بررسی علت یائسگی در مردان و عوارض آن در بدن انجام شوند. از جمله این آزمایش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سنجش تراکم استخوان
• MRI
• آزمایش ژنتیک
• آزمایش A1C خون
• آزمایش FSH ( بررسی هورمون محرک فولیکولی که توسط هیپوفیز تولید می‌شود و نقش مهمی را در عملکرد جنسی بازی می‌کند.)
• آزمایش هورمون استرادیول (یکی از انواع هورمون استروژن)

کاهش تستوسترون فقط با بالارفتن سن اتفاق نمی‌افتد. گاهی وجود یک بیماری زمینه‌ای باعث افت شدید و ناگهانی آن و بروز علائم می‌شود. در این شرایط پزشک علاوه بر آزمایش تستوسترون، آزمایش‌های دیگری را هم برای تشخیص علت مشکل تجویز می‌کند.

مدیریت و درمان یائسگی

بسته به علت ایجاد یائسگی در مردان، روش‌های درمانی مختلفی وجود دارد.

۱. تغییر در سبک زندگی

گاهی علائم یائسگی به دلیل مشکلات روحی یا سبک زندگی ناسالم تشدید می‌شوند و روی کیفیت زندگی فرد اثر منفی می‌گذارند. در این شرایط پزشک به فرد توصیه می‌کند با تغییر سبک زندگی خود علائم افسردگی و استرس را مدیریت کند. همچنین ممکن است فرد را برای درمان مشکلاتی که منشا روانی دارند به روان‌شناس و روانپزشک ارجاع دهد.

مدیریت ساعت خواب، تغییر رژیم غذایی، تحرک کافی، ترک مواد مخدر و کاهش مصرف سیگار و الکل در درمان این مشکل موثر هستند.

۲. اصلاح رژیم غذایی

پزشکان به افرادی که به دلیل چاقی، بیماری‌های قلبی و دیابت کنترل‌نشده دچار کاهش تستوسترون شده‌اند، توصیه می‌کنند رژیم غذایی خود را اصلاح کنند. این افراد برای کنترل چربی، فشار و قند خون خود باید از رژیم‌های غذایی خاصی پیروی کنند.

۳. ورزش

ورزش‌کردن در بهبود علائم افسردگی و کاهش اثر منفی یائسگی در مردان اثر دارد. همچنین ازآنجاکه وزن بالا و دیابت هم می‌توانند باعث تشدید علائم یائسگی شوند، به کمک ورزش می‌توان این مشکلات را نیز مدیریت کرد.

۴. هورمون تراپی

اصلی‌ترین روش درمان یائسگی مردان، هورمون‌درمانی است. در این روش کمبود تستوسترون در بدن به کمک داروهای هورمونی جبران می‌شود. از جمله روش‌های جبران کمبود تستوسترون در مردان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• داروهای پوستی هورمونی (ژل، کرم و چسب)
• آمپول
• قرص‌های هورمونی
• ایمپلنت تستوسترونی

این روش‌های درمانی در بهبود علائم ناشی از یائسگی موثر هستند؛ اما ممکن است عوارض احتمالی مثل نازایی یا لخته خون هم ایجاد کنند. به همین دلیل باید حتماً تحت‌نظر پزشک انجام شوند.

۵. درمان جایگزین هورمون BHRT

درمان با داروهای هورمونی بیولوژیکی (معروف به BHRT مخفف Bioidentical Hormone Replacement Therapy) یکی دیگر از روش‌های درمان کمبود تستوسترون است. منشا ساخت این داروها گیاهی است و شباهت زیادی به هورمون‌های تولیدشده توسط بدن دارند.

داروهای هورمونی بیولوژیکی نیز مانند سایر داروهای هورمونی عوارض دارد. همچنین درباره تاثیرگذاری بیشتر این داروها نسبت به سایر داروها شواهد علمی وجود ندارد.

آیا درمان سنتی برای یائسگی مردان وجود دارد؟

درصورتی‌که یائسگی مردان ناشی از یک بیماری زمینه‌ای باشد، درمان‌های خانگی برای درمان آن کافی نیست. در این شرایط لازم است برای جبران کمبود شدید تستوسترون، مشکل زمینه‌ای درمان شده و داروهای مخصوصی مصرف شوند.

اما روش‌هایی وجود دارند که به کمک آن‌ها می‌توان علائم ناشی از کاهش تستوسترون با بالارفتن سن را کاهش داد یا از بروز آن‌ها پیشگیری کرد.

جلوگیری از یائسه شدن مردان

از جمله روش‌های جلوگیری از یائسگی در مردان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ورزش‌کردن
• کاهش وزن (در صورت ابتلا به اضافه‌وزن)
• رژیم غذایی سالم و متعادل شامل چربی‌های سالم، کربوهیدرات و پروتئین‌ها
• افزایش مصرف مواد غذایی حاوی منیزیم (مثل اسفناج و انواع بادام)
• افزایش مصرف مواد غذایی حاوی زینک (مثل لوبیا، آجیل و غلات کامل)
• کاهش مصرف قند، شکر و کافئین
• عدم مصرف غذاهای فراوری‌شده (مثل فست‌فودها و غذاهای کنسروی)
• دوری از عوامل استرس‌زا
• مدیریت ساعت خواب
• مصرف مکمل ویتامین D و مواد غذایی حاوی این ویتامین (مثل ماهی)
• مصرف مکمل‌های مولتی‌ویتامین
• کاهش مصرف الکل و سیگار
• ترک مواد مخدر
• عدم مصرف خودسرانه مسکن‌های افیونی

بحران یائسگی مردان با چه عوارضی همراه است؟

کمبود تستوسترون روی زندگی شخصی فرد اثر منفی قابل‌توجهی دارد. از جمله اثرات منفی آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افسردگی و انزوا
• استرس
• کاهش اعتمادبه‌نفس
• خستگی و نداشتن انگیزه برای انجام فعالیت‌ها
• بی‌خوابی
• ضعف جسمی
• کاهش تمرکز
• مشکل نعوظ
• کاهش میل جنسی

اگر کمبود شدید تستوسترون در مردان به حال خود رها شود و درمان نشود، ممکن است عوارض خطرناکی را برای فرد به همراه بیاورد. از جمله این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بیماری‌های قلبی
• چاقی
• دیابت نوع ۲
• سرطان
• پوکی‌استخوان

چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟

• علائم افسردگی، استرس و اضطراب دارید.
• دچار کاهش قابل‌توجه میل جنسی یا اختلال نعوظ شده‌اید.
• سایر علائم کاهش تستوسترون را تجربه می‌کنید.
• علائم به‌صورت ناگهانی ظاهر شده‌اند.

کلام آخر دکترساینا

یائسگی مردان به معنای کاهش هورمون تستوسترون در بدن است. این اتفاق در بدن مردانه به شکل کاملاً متفاوتی با زنان اتفاق می‌افتد. کاهش هورمون تستوسترون در بدن با افزایش سن طبیعی است؛ اما اگر به طور ناگهانی دچار علائم کاهش تستوسترون شده‌اید لازم است به پزشک مراجعه کنید. زیرا گاهی مشکلات دیگری مثل بیماری‌های غدد یا مشکلات روحی روانی باعث بروز این علائم می‌شوند.

سوالات متداول