برخی از نمک‌ها و مواد معدنی از طریق کلیه‌ها و ادرار از بدن دفع می‌شوند؛ اما گاهی این مواد تجمع پیدا می‌کنند و انواع سنگ کلیه را تشکیل می‌دهند. زمینه‌های ژنتیکی، برخی بیماری‌ها و همچنین برخی عادت‌های غلط تغذیه‌ای شانس ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهند. در این مقاله به بررسی علائم سنگ کلیه ، عوامل خطر آن، راه‌های پیشگیری و درمان سنگ کلیه می‌پردازیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
سنگ کلیه چیست؟
سنگ کلیه رسوبات سختی هستند که در کلیه تشکیل می‌شوند. این رسوبات از جنس نمک و مواد معدنی هستند و ممکن است در کلیه، مجراهای ادراری یا مثانه تشکیل شوند؛ ولی اغلب در کلیه و زمانی که ادرار غلیظ میشود شکل می‌گیرند.
رژیم غذایی، اضافه‌وزن، برخی از بیماری‌های زمینه‌ای، بعضی از مکمل‌های غذایی و برخی داروها می‌توانند سبب تشکیل چنین سنگ‌هایی شوند.
تجمع و سخت شدن برخی مواد معدنی منجر به تشکیل سنگ کلیه میشود.
انواع سنگ کلیه
سنگ‌های کلیه براساس مواد تشکیل‌دهنده‌ی آن‌ها به انواع مختلفی دسته‌بندی می‌شوند. تشخیص نوع سنگ کلیه به علت بروز آن کمک می‌کند. با پیدا کردن دلیل تشکیل سنگ کلیه می‌توانید از تشکیل دوباره‌ی آن پیشگیری کنید.
سنگ کلیه کلسیمی
شایع‌ترین نوع سنگ کلیه سنگ‌های کلسیمی‌اند که اغلب از جنس اگزالات کلسیم هستند. اگزالات ترکیبی است که روزانه هم توسط کبد ساخته شده و هم از طریق رژیم غذایی جذب میشود.
مصرف مقادیر بالای ویتامین دی، عمل بای‌پس روده، بعضی از اختلالات گوارشی و مصرف بی‌رویه‌ی برخی از مواد غذایی از جمله آجیل، شکلات، بعضی از میوه‌ها و سبزیجات که حاوی مقادیر بالای اگزالات هستند می‌توانند احتمال تشکیل سنگ کلسیمی کلیه را افزایش دهند.
سنگ‌های کلسیم ممکن است به شکل کلسیم فسفات نیز ایجاد شوند. این نوع سنگ بیشتر در اختلالات متابولیک مانند اسیدوز توبولار کلیوی شایع است. همچنین ممکن است با داروهای خاصی مانند توپیرامات (توپاماکس) که برای درمان میگرن یا تشنج استفاده میشود همراه باشد.
سنگ استروویت
سنگ‌های استروویت در پاسخ‌به عفونت ادراری ایجاد می‌شوند. این سنگ‌ها می‌توانند به‌سرعت رشد کنند و بسیار بزرگ شوند. سنگ‌های استروویت گاهی اوقات بدون علائم بالینی یا با علائم بالینی خفیف تشکیل می‌شوند.
سنگ اوریک‌اسید
سنگ‌های اسید اوریک اغلب در افرادی که به‌دلیل اسهال مزمن یا سوءجذب، بیشتر از حد طبیعی مایعات دفع می‌کنند، کسانی که رژیم غذایی با پروتئین بالا دارند و کسانی که به دیابت یا سندرم متابولیک مبتلا هستند ایجاد می‌شوند. برخی عوامل ژنتیکی نیز ممکن است خطر ابتلا به سنگ‌های اسیداوریک را افزایش دهند.
سنگ سیستین
این سنگ‌ها در افراد مبتلا به نوعی اختلال ارثی به نام سیستینوری ایجاد می‌شوند. این عارضه باعث میشود کلیه‌ها مقدار زیادی از یک نوع آمینواسید خاص را دفع کنند.
علائم سنگ کلیه
سنگ کلیه معمولاً تا زمانی‌که در داخل کلیه حرکت نکند یا به میزنای (لوله‌ای که کلیه را به مثانه متصل می‌کند) منتقل نشود علائمی ایجاد نمی‌کند. اگر سنگ کلیه در میزنای قرار بگیرد ممکن است جریان ادرار را مسدود کند و باعث متورم شدن کلیه و اسپاسم میزنای شود. این اتفاق می‌تواند بسیار دردناک باشد. در این حالت ممکن است علائم و نشانه‌های زیر را تجربه کنید:
- درد شدید و تیز در پهلوها و کمر، درست زیر دنده‌ها
- دردی که به قسمت پائینی شکم و کشاله‌ی ران ساطع میشود.
- دردی که به شکل موج احساس شود و شدت آن تغییر کند.
- احساس درد یا سوزش هنگام دفع ادرار.
علائم و نشانه های دیگر سنگ کلیه ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ادرار صورتی، قرمز یا قهوه‌ای ناشی از زخم و خون‌ریزی دستگاه ادراری
- ادرار کدر یا بدبو ناشی از عفونت
- نیاز مداوم به دفع ادرار، تکرر ادرار بیشتر از حد معمول یا کاهش حجم ادرار
- تهوع و استفراغ
- تب‌ولرز درصورت وجود عفونت
در صورت مشاهده‌ی این علائم هرچه سریع‌تر با پزشک متخصص کلیه و مجاری ادرار (ارولوژی) مشورت کنید.
درد سنگ کلیه چگونه است؟
یکی از شایع ترین علائم سنگ کلیه احساس درد شدید و گرفتگی در پشت و پهلو است. این احساس اغلب به پایین شکم یا کشاله‌ی ران منتقل میشود. درد ناشی از سنگ کلیه اغلب به‌طور ناگهانی شروع میشود و موج می‌زند. زمانی‌که بدن درحال دفع سنگ کلیه است ممکن است درد کم و زیاد شود.
سنگ کلیه می‌تواند منجربه بروز درد ناگهانی و شدید شود. همچنین ممکن است تغییر رنگ یا بوی ادرار مشاهده شود.
عوامل مؤثر در تشکیل سنگ کلیه
عواملی که خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:
- سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به سنگ کلیه: اگر کسی از افراد خانواده‌ی شما قبلاً به سنگ کلیه دچار شده است احتمال بروز این عارضه در شما بیشتر میشود. اگر قبلاً یک یا چند سنگ کلیه داشته‌اید نیز خطر بروز مجدد سنگ کلیه در شما بیشتر است.
- کم‌آبی بدن: عدم نوشیدن آب کافی در روز خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهد. افرادی که در آب‌وهوای گرم‌و‌خشک زندگی می‌کنند و کسانی که زیاد عرق می‌کنند ممکن است بیشتر از دیگران در معرض خطر باشند.
- برخی از رژیم‌های غذایی: رژیم غذایی سرشار از پروتئین، سدیم (نمک) و قند ممکن است خطر ابتلا به برخی از انواع سنگ کلیه را افزایش دهد. این امر به‌ویژه در مورد رژیم غذایی پرنمک صادق است. افزایش مصرف نمک در رژیم غذایی روزانه باعث میشود میزان کلسیمی که باید توسط کلیه‌ها تصفیه شود افزایش پیدا کند. این اتفاق خطر ابتلا به سنگ کلیه را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد.
- اضافه‌وزن: شاخص توده‌ی بدنی بالا (BMI)، اندازه‌ی دور کمر زیاد و بالا رفتن وزن با خطر بروز سنگ کلیه رابطه‌ی مستقیمی دارند.
- بیماری‌های گوارشی و جراحی: جراحی بای‌پس معده، بیماری التهابی روده یا اسهال مزمن می‌توانند باعث تغییراتی در فرآیند گوارش شوند که بر جذب آب و کلسیم تأثیر می‌گذارد و میزان مواد تشکیل‌دهنده‌ی سنگ را در ادرار افزایش می‌دهد.
- سایر بیماری‌ها مانند اسیدوز توبولار کلیوی، سیستینوری، هایپرپاراتیروئیدیسم و عفونت‌های مکرر مجاری ادراری نیز می‌توانند خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهند.
- برخی مکمل‌ها و داروها مانند ویتامین C، مکمل‌های غذایی، ملین‌ها (در صورت استفاده‌ی بیش‌ازحد)، آنتی‌اسیدهای برپایه‌ی کلسیم و برخی داروهای مورد استفاده برای درمان میگرن یا افسردگی نیز می‌توانند خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهند.
عوارض سنگ کلیه
درصورت درمان نکردن سنگ کلیه ممکن است سنگ وارد میزنای شده و مسیر انتقال ادرار را از کلیه به مثانه تنگ یا مسدود کند. این اتفاق خطر بروز عفونت را افزایش می‌دهد. همچنین باعث میشود ادرار در کلیه محبوس شود و فشار بر کلیه را زیاد کند.
دیگر عوارض احتمالی سنگ کلیه عبارت‌اند از:
- تشکیل آبسه
- تشکیل فیستول ادراری
- عفونت کلیه
- آسیب دیدن مجرای ادراری
- عفونت‌های دستگاه ادراری (اوروسپسیس)
البته این عوارض نادر هستند و سنگ کلیه معمولاً قبل از ایجاد چنین مشکلاتی دفع میشود.
سابقه‌ی خانوادگی، کم‌آبی بدن، اضافه‌وزن و برخی بیماری‌ها احتمال ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهند.
تشخیص سنگ کلیه
همان‌طورکه گفتیم سنگ کلیه در اغلب موارد با احساس درد شدید در شکم و کمر یا مشاهده‌ی خون در ادرار همراه است. در چنین شرایطی پزشک با استفاده از ابزارهای تصویربرداری مانند دستگاه سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن وجود سنگ را تشخیص می‌دهد. دستگاه‌های تصویربرداری همچنین به پزشک امکان مشاهده‌ی محل سنگ و اندازه‌ی آن را نیز می‌دهند.
بعضی اوقات سنگ کلیه با هیچ‌گونه علائم بالینی یا درد همراه نیست. به چنین سنگ‌هایی «سنگ کلیه خاموش» گفته میشود. سنگ کلیه خاموش در اغلب موارد به‌طور اتفاقی و در چکاپ‌های دوره‌ای توسط دستگاه‌های تصویربرداری دیده میشود.
درمان سنگ کلیه
در اکثر مواقع پزشکان ترجیح می‌دهند سنگ کلیه به‌طورطبیعی و بدون انجام جراحی دفع شود. در چنین شرایطی معمولاً توصیه می‌کنند مقدار زیادی آب و مایعات بنوشید. همچنین ممکن است داروهایی که اسیدی بودن ادرار را کاهش می‌دهند برای‌تان تجویز کنند.
در مواقعی که سنگ بزرگ باشد، عفونت ایجاد کرده باشد یا میزنای را مسدود کرده باشد پزشکان از طریق جراحی سنگ کلیه مشکل را برطرف می‌کنند.
یکی دیگر از روش‌های مورد استفاده برای دفع راحت‌تر سنگ کلیه سنگ‌شکنی یا لیتوتریپسی سنگ کلیه است.
برای مشاهده لیست بهترین متخصص اورولوژی کلیک کنید:
ارتباط تلفنی با متخصص اورولوژی ارتباط آنلاین با متخصص اورولوژیدارودرمانی
داروهای رایج برای درمان سنگ کلیه بر اساس جنس سنگ متفاوت هستند:
- سنگ‌های کلسیمی: برای درمان این سنگ‌ها اغلب از پتاسیم سیترات استفاده میشود. این ماده سیترات موجود در ادرار را افزایش می‌دهد و pH ادرار را قلیایی می‌کند. همچنین داروهای مُدر (مخصوص بیماران دیابتی) نیز برای دفع این سنگ‌ها مفید هستند.
- سنگ‌های اسیداوریک: داروی آلوپورینول از جمله داروهایی است که برای کم کردن سطح اسیداوریک مورد استفاده قرار می‌گیرد. پتاسیم سیترات نیز برای دفع این سنگ تجویز میشود.
- سنگ‌های استروویت: پزشکان برای درمان این سنگ‌ها از آنتی‌بیوتیک و استوهیدروکسامیک اسید (Acetohydroxamic acid) به منظور جلوگیری از عفونت استفاده می‌کنند.
- سنگ‌های سیستین: درمان رایج برای چنین سنگ‌هایی داروی مرکاپتوپروپیونیل گلیسین و پتاسیم سیترات هستند.
رعایت رژیم غذایی
رژیم غذایی نیز در درمان و پیشگیری از سنگ کلیه اثربخشی بالایی دارد. در مقاله‌ی رژیم غذایی سنگ کلیه به‌طور کامل به تغذیه‌ی مناسب این بیماری پرداخته‌ایم.
همچنین دکتر ساینا به‌زودی مقاله‌ای درمورد درمان خانگی سنگ کلیه منتشر خواهد کرد.
نوشیدن روزانه ۱۲ لیوان آب یا مایعات در پیشگیری از سنگ کلیه نقش دارد.
روش‌های پیشگیری
- بهترین راه پیشگیری از سنگ کلیه نوشیدن روزانه مقدار مناسبی از مایعات است. افراد بالغ باید روزانه در حدود ۱۲ لیوان آب یا دیگر مایعات بنوشند. اگر به علت مشکلات کلیوی باید مقدار کمتری آب بنوشید حتماً با پزشک خود درمورد حجم آب مصرفی‌تان مشورت کنید.
- یکی دیگر از راه‌های پیشگیری از سنگ کلیه کاهش دادن میزان نمک و پروتئین حیوانی (گوشت) در رژیم غذایی روزانه است. اگر سابقه‌ی ابتلا به سنگ کلیه دارید حتماً با پزشک خود درمورد جنس سنگ کلیه و تغذیه‌ی مناسب برای پیشگیری از بروز مجدد آن صحبت کنید.
- اگر به علت بیماری‌های زمینه‌ای مستعد ابتلا به سنگ کلیه هستید حتماً درمورد روش‌های پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه با پزشک خود مشورت کنید.
کلام آخر دکترساینا
سنگ کلیه معمولاً مشکل جدی ایجاد نمی‌کند؛ اما در صورت عدم توجه به آن می‌تواند منجر به عفونت و آسیب به بافت دستگاه ادراری شود. با مصرف مایعات کافی و رژیم غذایی مناسب می‌توانید از بروز سنگ کلیه پیشگیری کنید. اگر سابقه‌ی ابتلا به سنگ کلیه را دارید، از پزشک درباره‌ی مراقبت‌های لازم برای عدم بروز مجدد آن مشورت بگیرید. شما می‌توانید همین حالا در سامانه‌ی دکترساینا از بهترین پزشکان متخصص اورولوژی مشاوره‌ی آنلاین دریافت کنید.
سؤالات متداول
سنگ‌های کلیه به‌ندرت خطر جدی برای افراد ایجاد می‌کنند؛ ولی درصوتی‌که چندین بار به سنگ کلیه دچار شوید یا سنگ کلیه منجر به بروز عفونت یا انسداد در مجاری ادراری شود می‌تواند خطرناک باشد.
بعضی افراد به دلایل مختلف مستعد سنگ کلیه هستند. دلایل شایع برای تکرار سنگ کلیه عبارت‌اند از:
- داشتن رژیم غذایی مملو از پروتئین و فاقد فیبر
- کم‌تحرکی یا استراحت مطلق بودن
- سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به سنگ کلیه
- داشتن سابقه‌ی ابتلا به عفونت‌های مجاری ادراری یا کلیوی
- داشتن سابقه‌ی ابتلا به سنگ کلیه، خصوصاً در افرادی که اولین سنگ کلیه قبل از ۲۵ سالگی تشکیل شده باشد.
بهنظر میرسد کسانی که کلیهی سنگساز دارند بیشتر از دیگران درمعرض فشار خون بالا و سایر بیماری‌های کلیوی باشند.[۱] اگر سابقه‌ی خانوادگی فشار خون دارید حتماً این مسئله را با پزشک خود مطرح کنید.
پزشکان متخصص اورولوژی در حوزهی بیماری‌های مجاری ادراری و کلیوی تخصص دارند.
برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.
[۱] Cupisti, A., Morelli, E., Meola, M., Cozza, V., Parrucci, M., & Barsotti, G. (1996). Hypertension in kidney stone patients. Nephron, 73(4), 569–۵۷۲. https://doi.org/10.1159/000189142