قوز قرنیه (کراتوکونوس) | علائم، عوارض، تشخیص و درمان

قوز قرنیه به دلیل تغییر حالت طبیعی قرنیه و مخروطی شدن آن ایجاد می‌شود. علائم قوز قرنیه با سایر بیماری‌های چشمی شباهت دارد، بنابراین برای تشخیص آن به دستگاه‌های بینایی‌سنجی و تشخیص متخصص نیاز است.

در ادامه‌ی این مقاله‌ی دکتر ساینا به بررسی نکات بیشتری درباره قوز قرنیه و راه های پیشگیری و درمان آن خواهیم پرداخت. برای مطالعه بخش موردنظر خود می‌توانید بر تیتر آن در فهرست کلیک کنید. اگر در موبایل می‌خوانید، تیتر را لمس کنید.

قوز قرنیه چیست؟ 

قوز قرنیه یا کراتوکونوس (keratoconus) زمانی اتفاق می‌افتد که قرنیه، یا همان سطح شفاف و گنبدی‌شکل چشم شما، به‌تدریج نازک می‌شود و به‌صورت مخروطی تغییر شکل می‌دهد. به‌طور معمول قرنیه شما که لنز خارجی شفاف یا «شیشه جلوی» چشم است شکلی گنبدی دارد. گاهی  ساختار آن به اندازه کافی مستحکم نیست که بتواند شکل گرد و کروی خود را حفظ کند بنابراین به‌صورت مخروطی به سمت بیرون برآمده می‌شود. به این نوع تغییر شکل قرنیه قوز قرنیه گفته می‌شود.

قوز قرنیه باعث تاری دید می‌شود و ممکن است حساسیت به نور هم ایجاد کند. این مشکل معمولاً هردو چشم را درگیر می‌کند اما اغلب بر یک چشم بیشتر از چشم دیگر تأثیر می‌گذارد. این عارضه معمولاً در افراد بین ۱۰ تا ۲۵ سالگی شروع می‌شود و می‌تواند طی ۱۰ سال یا بیشتر رفته‌رفته پیشرفت کند.

علت قوز قرنیه چیست؟

دقیقاً مشخص نیست چه عواملی موجب بروز قوز قرنیه می‌شوند. محققان معتقدند که از بدو تولد احتمال ابتلای بعضی از افراد به این بیماری بیشتر از دیگران است. ممکن است عوامل زیر به بروز این بیماری مرتبط باشند:

سابقه خانوادگی

اگر شخصی در خانواده شما به قوز قرنیه مبتلا باشد، خطر ابتلای شما به آن افزایش خواهد یافت. اگر خودتان به بیماری قوز قرنیه چشم مبتلا هستید، بهتر است از حدود ۱۰ سالگی فرزندتان را برای معاینه ببرید تا علائم مرتبط با این بیماری در چشمش بررسی شود.

سن

قوز قرنیه معمولاً از دوران نوجوانی شروع می‌شود، اما ممکن است زودتر و در سنین کودکی بروز کند یا تا ۳۰ سالگی خودش را نشان ندهد. قوز قرنیه می‌تواند در افراد بالای ۴۰ سال هم نمایان شود اما احتمالش کمتر است.

برخی از اختلالات

مطالعات نشان داده‌ است که بین قوز قرنیه چشم و بیماری‌های سیستمیک مانند سندروم داون، سندروم اهلرز-دنلوس، اختلال استخوان‌زایی(استئوژنز) و التهاب رنگدانه‌ای شبکیه (رتینیت پیگمنتوزا) ارتباط وجود دارد.

مالش چشم

مالش شدید چشم در طول زمان می‌تواند قرنیه چشم را دچار آسیب کند. اگر از قبل قوز قرنیه داشته باشید، مالش شدید چشم می‌تواند باعث پیشرفت سریع‌تر آن شود.

التهاب

التهابات ناشی از آلرژی، آسم یا بیماری آتوپیک چشم می‌تواند موجب آسیب به بافت قرنیه شود.

نژاد

مطالعه‌ای روی ۱۶۰۰۰ فرد مبتلا به قوز قرنیه نشان داده است که افرادی سیاه‌پوست یا لاتین تقریباً ۵۰ درصد بیشتر از سفیدپوستان به قوز قرنیه چشم مبتلا می‌شوند.

قوز قرنیه یک بیماری با زمینه ژنتیکی است و اگر فردی در خانواده شما به این بیماری مبتلا باشد، احتمال ابتلا در سایر افراد خانواده نیز افزایش می‌یابد. اگر به قوز قرنیه مبتلا هستید، از حدود ۱۰ سالگی کودک خود را نزد چشم‌پزشک ببرید تا از نظر علائم این بیماری بررسی شود.

علائم قوز قرنیه چیست؟

علائم قوز قرنیه بسیار متغیر است و به مرحله‌ بیماری بستگی دارد. در اوایل بیماری ممکن است هیچ علامتی وجود نداشته باشد ولی در نوع پیشرفته قوز قرنیه کاهش و تحریف بینایی قابل‌توجهی ایجاد می‌شود.

•  چندبینی در یک چشم (احساس مشاهده تصاویر متعدد «شبح‌مانند» در چشم)
•  تاری دید
• کاهش قدرت بینایی
•  ضعف تدریجی بینایی که با عینک اصلاح نمی‌شود
•  اختلال در ادراک بینایی
•  افزایش حساسیت کنتراست
•  اعوجاج‌های بینایی خط‌دار و موج‌دار دیدن محیط اطراف منابع نور

سایر علائم قوز قرنیه

•  آنیزومتروپی مشخص (تفاوت بینایی دو چشم)
•  خیرگی و اذیت ناشی از نور
•  نورهراسی (افزایش حساسیت به نور)
• خستگی چشم هنگام تلاش برای خواندن به‌طور واضح
•  دید ضعیف در شب
•  خارش چشم

ممکن است علائم قوز قرنیه در مراحل ابتدایی بیماری نهفته باشد. به همین دلیل بهتر است در صورت مشاهده علائمی مانند تاری دید، دوبینی، ناتوانایی در رانندگی هنگام شب و تغییر مداوم شماره عینک حتما با یک متخصص چشم‌پزشکی مشورت کنید.

مراحل مختلف قوز قرنیه 

مراحل پیشرفت قوز قرنیه و نرخ آن در هر چشم متفاوت است. قوز قرنیه در سنین پایین با سرعت بیشتری پیشرفت می‌کند. با این حال ممکن است در افراد ۴۰ الی ۵۰ ساله هم رخ دهد و بعد از مدتی تثبیت شود.

قوز قرنیه اولیه: مرحله ۱

در مرحله ۱ یا مرحله اولیه کراتوکونوس چشم اعوجاج بسیار جزئی قرنیه مشاهده می‌شود. علائم قوز قرنیه فوق‌العاده خفیف است و به همین دلیل گاهی نمی توان آن‌ها را تشخیص داد. قوز قرنیه تأثیر کمی بر کیفیت بینایی دارد و گاهی اصلاً تأثیری ندارد. در قوز قرنیه اولیه پیشرفت بیماری جزئی است یا پیشرفتی ندارد.

در این مرحله استفاده از عینک و لنزهای تماسی نرم به اصلاح نزدیک‌بینی و آستیگماتیسم کمک‌ می‌کند.

قوز قرنیه متوسط: مرحله ۲  

در مرحله ۲ اعوجاج قرنیه افزایش می‌یابد و بینایی شخص ضعیف‌تر می‌شود. استفاده از عینک در قوز قرنیه متوسط ​​گزینه مناسبی محسوب نمی‌شود. بنابراین از لنزهای تماسی سخت نفوذپذیر با گاز برای بهبود کیفیت بینایی استفاده می‌شود.

لنز سخت برای قوز قرنیه نفوذپذیر بوده و با گاز (RGP) سطح قرنیه را می‌پوشانند و به کاهش ۹۰ درصدی اعوجاج قرنیه کمک می‌کند. احتمال وجود نزدیک‌بینی، دوربینی، آستیگماتیسم، شبح‌بینی و موج‌دار دیدن نور همه با کمک لنزهای RGP کاهش می‌یابد.

قوز قرنیه پیشرفته: مرحله ۳  

در این مرحله زخم کوچکی ​​در قرنیه وجود دارد. تاری دید به وجود می‌آید و بینایی مدام ضعیف‌تر می‌شود. این امر منجر به افزایش نزدیک‌بینی و آستیگماتیسم در شخص می‌شود.

استفاده از لنزهای تماسی سخت نفوذپذیر با گاز بزرگ‌مقیاس مفید است، زیرا باعث ایجاد ثبات و راحتی در بینایی شخص می‌شود. این لنزها با انحنای داخلی بیشتری طراحی شده‌اند تا جایگاه لنز درون چشم به‌خوبی حفظ شود.

قوز قرنیه حاد: مرحله ۴

اعوجاج قرنیه، نازک‌شدن قرنیه و زخم قابل‌توجه قرنیه نشانه‌های قوز قرنیه حاد هستند. در این مرحله تحمل لنز تماسی برای بیمار سخت می‌شود و بینایی به سرعت کاهش می‌یابد. انجام عمل پیوند قرنیه به عنوان درمان کراتوکونوس در مرحله ۴ بیماری توصیه می‌شود.

عوامل زمینه‌ساز ابتلا به قوز قرنیه

موارد زیر ممکن است خطر ابتلا به قوز قرنیه چشم را افزایش دهند:

• عوامل ژنتیکی: بیمارانی که سابقه خانوادگی کراتوکونوس چشم دارند یا دارای برخی اختلالات سیستمیک مانند سندرم داون هستند در معرض خطر بیشتری هستند.
• التهاب مزمن چشم: التهاب مداوم چشم ناشی از آلرژی یا مواد تحریک‌کننده می‌تواند به تخریب بافت قرنیه منجر شود که ریسک ابتلا به قوز قرنیه را افزایش می‌دهد.
• مالش چشم: مالش چشم به‌طور مداوم با ایجاد قوز قرنیه مرتبط است. مالیدن چشم ممکن است یک عامل خطر برای پیشرفت بیماری قوز فرنیه هم باشد.
• سن: قوز قرنیه اغلب در سال‌های نوجوانی بروز پیدا می‌کند. به‌طور کلی بیماران جوان مبتلا به قوز قرنیه پیشرفته با گسترش بیماری به احتمال زیاد به نوعی مداخله جراحی نیاز خواهند داشت.

شایع‌ترین خطرات قوز قرنیه چیست؟

در برخی شرایط ممکن است قرنیه به سرعت متورم شود و موجب کاهش ناگهانی بینایی و ایجاد زخم در قرنیه شود. این امر به دلیل شرایطی رخ می‌دهد که در آن لایه داخلی قرنیه شما پاره می‌شود و اجازه می‌دهد مایعات وارد قرنیه شود (هیدروپس).

این نوع تورم معمولاً به‌خودی‌خود فروکش می‌کند اما ممکن است زخمی ایجاد شود که بر بینایی شما تأثیر بگذارد.

ممکن است قوز قرنیه پیشرفته هم باعث ایجاد زخم در قرنیه شما شود، به‌ویژه در برجسته‌ترین نقطه مخروط قرنیه. قرنیه زخمی باعث بدتر شدن مشکلات بینایی می‌شود و ممکن است به عمل پیوند قرنیه نیاز داشته باشد.

آیا قوز قرنیه باعث کوری میشود؟ 

در صورتی که هیچ‌گونه درمانی برای بیماری قوز قرنیه صورت نگیرد، قوز قرنیه به پیشرفت خود ادامه می‌دهد. قرنیه شما نازک و نازک‌تر و بینایی شما ضعیف‌تر می‌شود تا این که دیدن کلاً برایتان مشکل می‌شود. این روند می‌تواند چندین سال طول بکشد اما نازک‌شدن و تحدب قرنیه برگشت ‌پذیر نیست.

زخم قرنیه هم می‌تواند با قوز قرنیه ایجاد شود و باعث ایجاد مشکلات بیشتری در بینایی شود. در این مرحله درمان و بهبود بینایی دشوارتر خواهد بود.

معمولاً قوز قرنیه باعث کوری کامل نمی‌شود، اما می‌تواند به کاهش شدید بینایی، آستیگماتیسم نامنظم، تاری دید، نزدیک‌بینی، خیرگی و اذیت ناشی از نور و حساسیت شدید به نور منجر شود. همچنین به دلیل فرم غیرطبیعی قرنیه می‌تواند استفاده از لنزهای تماسی را غیرممکن کند.

تشخیص قوز قرنیه 

برای تشخیص بیماری قوز قرنیه چشم‌پزشک یا بینایی‌سنج به بررسی سابقه پزشکی و خانوادگی شما می‌پردازد و معاینات چشمی را انجام می‌دهد. ممکن است پزشک تصمیم بگیرد برای تشخیص جزئیات بیشتری درباره شکل قرنیه شما آزمایش‌های دیگری هم انجام دهد. آزمایش‌های تشخیص قوز قرنیه شامل موارد زیر است:

انکسار چشم 

در این آزمایش پزشک شما از تجهیزات خاصی استفاده می‌کند که چشمان شما را ارزیابی می‌کند تا مشکلات بینایی را پیدا کند. ممکن است از شما بخواهد درون دستگاهی که شامل لنزهای مختلف است (فوروپتر) نگاه کنید و ببینید کدام ترکیب لنزها بهترین دید را برایتان فراهم می‌کند.

ممکن است بعضی از پزشکان از یک وسیله دستی (رتینوسکوپ) برای ارزیابی چشم شما استفاده کنند.

معاینه با اسلیت‌لامپ 

در این آزمایش پزشک یک پرتوی نور عمودی را به سطح چشم شما هدایت می‌کند و از یک میکروسکوپ کم‌قدرت برای مشاهده چشمتان استفاده می‌کند. او از این طریق شکل قرنیه شما را ارزیابی می‌کند و سایر مشکلات احتمالی در چشمتان را مشخص می‌کند.

کراتومتری

در این آزمایش چشم ‌پزشک یک دایره نور را روی قرنیه شما متمرکز می‌کند و بازتاب آن را اندازه می‌گیرد تا شکل اولیه قرنیه‌تان را مشخص کند.

تصویربرداری از قرنیه 

آزمایش‌های ویژه تصویربرداری از قرنیه مانند توموگرافی و توپوگرافی قرنیه تصاویری را ثبت می‌کنند تا یک نقشه دقیق از شکل قرنیه‌تان به‌دست آورند.

 توموگرافی قرنیه می‌تواند ضخامت قرنیه را اندازه‌گیری کند. قبل از این که قوز قرنیه از طریق معاینه با اسلیت‌لامپ قابل مشاهده باشد توموگرافی قرنیه می‌تواند علائم اولیه آن را تشخیص دهد. 

چنانچه شدت قوز قرنیه خفیف باشد بینایی فرد مبتلا با عینک اصلاح می‌شود؛ اما اگر بیماری پیشرفت کرده باشد، بیمار باید از لنزهای تماسی استفاده کند. در صورت داشتن زخم قرنیه، نازک‌ شدن شدید قرنیه یا عدم توانایی در استفاده از هر نوع لنز تماسی ممکن است به انجام جراحی قرنیه نیاز باشد.

درمان قوز قرنیه

درمان قوز فرنیه چشم به شدت و سرعت پیشرفت آن بستگی دارد. به‌طور کلی در درمان قوز قرنیه دو رویکرد وجود دارد: کاهش سرعت پیشرفت بیماری و بهبود بخشیدن به بینایی.

بهبود بینایی شما به شدت پیشرفت قوز قرنیه بستگی دارد. قوز قرنیه خفیف تا متوسط ​​با عینک یا لنز تماسی قابل درمان است. احتمالاً این درمان در طولانی‌مدت جوابگو خواهد بود به‌خصوص اگر شدت قوز قرنیه در طول زمان یا کراس لینکینگ (اتصال بین کلاژن‌های قرنیه) ثابت بماند.

درمان با عینک یا لنزهای تماسی نرم 

عینک یا لنزهای تماسی نرم قوز قرنیه می‌توانند باعث اصلاح تاری و اعوجاج دید در قوز قرنیه اولیه شوند. اما به‌دلیل تغییر شکل مداوم قرنیه چشم افراد باید به‌طور مرتب عینک یا لنز خود را تعویض کنند.

درمان با لنزهای تماسی سخت

لنزهای سخت (انعطاف‌ناپذیر و قابل نفوذ به گاز) قوز قرنیه غالبا مرحله بعدی در درمان قوز قرنیه پیشرفته‌تر هستند. ممکن است در ابتدا لنزهای سخت برای بیمار احساس ناخوشایندی ایجاد کنند اما بسیاری از افراد با آن‌ها سازگاری پیدا می‌کنند و می‌توانند دید بسیار خوبی داشته باشند. این نوع لنزها می‌توانند متناسب با قرنیه شما ساخته شوند.

درمان قوز قرنیه با لنزهای (piggyback) H3

 اگر استفاده از لنزهای سخت برایتان دشوار باشد، ممکن است پزشک استفاده از لنزهای (piggyback) را توصیه کند که شامل لنزی سخت روی یک لنز نرم است.

درمان با لنزهای ترکیبی 

این لنزهای تماسی دارای یک مرکز سخت و یک حلقه نرم‌تر دور قسمت خارجی هستند که برای افزایش راحتی شخص به کار می‌روند. ممکن است افرادی که تحمل استفاده از لنزهای سخت برای قوز قرنیه را ندارند لنزهای ترکیبی را ترجیح دهند.

درمان با لنزهای اسکلرال 

این لنزها برای اصلاح تغییر شکل بسیار غیرمعمول قرنیه شما در قوز قرنیه پیشرفته مفید هستند. لنزهای اسکلرال مانند لنزهای تماسی قدیمی روی قرنیه قرار نمی‌گیرند بلکه روی قسمت سفید چشم (اسکلرا یا صلبیه) می‌نشینند و بدون اینکه تماسی با قرنیه داشته باشند روی آن گنبد می‌زنند.

اگر قوز قرنیه دارید و از لنز استفاده می‌کنید باید به‌طور مرتب توسط پزشک معاینه شوید تا اطمینان حاصل کنید که لنزها هنوز به‌خوبی سر جای خودشان قرار دارند. لنزی که به‌درستی در چشمتان قرار داده نشده باشد می‌تواند به قرنیه آسیب برساند.

عمل و جراحی قوز قرنیه 

در صورت داشتن زخم قرنیه، نازک‌ شدن شدید قرنیه، ضعف بینایی با قوی‌ترین لنزهای تجویزشده یا عدم توانایی در استفاده از هر نوع لنز تماسی ممکن است به انجام جراحی قرنیه نیاز داشته باشید.

معمولاً فوق تخصصص قرنیه بر اساس محل مخروط برآمده قرنیه و شدت قوز قرنیه، گزینه‌های جراحی زیر را انتخاب می‌کند:

پیوند نفوذی قرنیه 

اگر دچار زخم قرنیه یا نازک‌ شدن شدید آن باشید، احتمالاً به پیوند نفوذی قرنیه (کراتوپلاستی نفوذی) نیاز خواهید داشت. کراتوپلاستی نفوذی یک پیوند قرنیه کامل است.

در این روش پزشک متخصص قرنیه تمام ضخامت قرنیه مرکزی شما را برمی‌دارند و بافت اهداکننده قرنیه را جایگزین آن می‌کنند.

پیوند لایه‌ای عمیق قدامی قرنیه(DALK)  

در عمل پیوند قرنیه DALK پوشش داخلی قرنیه (اندوتلیوم) حفظ می‌شود. این روش کمک می‌کند که این لایه داخلی حیاتی در پیوند پس ‌زده نشود، اما در پیوند با ضخامت کامل ممکن است چنین اتفاقی بیفتد.

عموماً عمل پیوند قرنیه برای درمان قوز قرنیه بسیار موفقیت آمیز است، اما عوارض احتمالی‌ای شامل پس زدن پیوند، دید ضعیف، عفونت چشم و آستیگماتیسم هم وجود دارد.

البته آستیگماتیسم اغلب با استفاده مجدد از لنزهای تماسی سخت کنترل می‌شود. معمولاً بعد از پیوند قرنیه استفاده از لنزهای تماسی راحت‌تر می‌شود. 

عوارض عمل جراحی قوز قرنیه 

عمل کراس لینکینگ هم مانند اکثر جراحی‌ها با عوارض احتمالی همراه است. عوارض احتمالی عمل قوز قرنیه عبارتند از:

•  عفونت چشم
•  درد یا تورم چشم
•  آسیب به قرنیه یا بافت پوششی (اپیتلیوم)
•  تاری دید، دید مه‌آلود، یا سایر مشکلات بینایی

عفونت یکی از عوارض احتمالی عمل جراحی قوز قرنیه است. در صورت مشاهده هرگونه علائم مانند تب و ترشحات غیرطبیعی حتما با جراح خود مشورت کنید. همچنین اگر دارویی برایتان تجویز شده است، آن‌ را طبق دستور پزشکتان مصرف کنید.

مراقبت بعد از عمل جراحی قوز قرنیه 

عمل کراس لینکینگ به‌طور کلی یک جراحی کم‌خطر است، اما ممکن است سه تا پنج روز پس از جراحی پیوند قرنیه درد وجود داشته باشد. بلافاصله پس از عمل یک لنز تماسی پانسمان نرم وارد چشم می‌شود که باید تا وقتی اپیتلیوم به ثبات می‌رسد باقی بماند. ممکن است این کار پنج روز طول بکشد.

همچنین پزشک پس از جراحی یک قطره آنتی بیوتیک برای پنج روز اول و یک قطره استروئید را برای دو هفته تجویز می‌کند.در صورت لزوم می‌توانید از اشک مصنوعی هم استفاده کنید. حداقل یک هفته پس از عمل نباید کار یا رانندگی کنید. بیماران اغلب پس از عمل پیوند قرنیه حساسیت شدید به نور را تجربه می‌کنند.

لازم است قبل از شروع مجدد هرگونه فعالیت بدنی یا ورزش با پزشک معالج خود مشورت کنید. دو هفته پس از جراحی می‌توانید لنزهای تماسی چشم خود را استفاده کنید اما اگر قبلاً از لنز تماسی استفاده نکرده‌اید، ممکن است پزشک از شما بخواهد که پیش از استفاده از آن حداقل یک ماه صبر کنید.

کلام آخر دکتر ساینا 

بیماری قوز قرنیه در چند مرحله خفیف، متوسط، پیشرفته و حاد نمود پیدا می‌کند. اگر در ابتدای روند این بیماری پزشک بتواند قوز قرنیه را تشخیص دهد، می‌توان امیدوار بود که پیشرفت و علائم بیماری را با استفاده از عینک تا حدودی کنترل شود. اگر سابقه خانوادگی این عارضه را دارید، خوب است برای اطمینان از سلامت چشم فرزندتان حتماً برای بینایی‌سنجی او به چشم‌پزشک مراجعه کنید.

امیدواریم این مقاله اطلاعات اولیه و کاملی را در اختیار شما گذاشته باشد؛ برای تشخیص و درمان ، حتماً با چشم‌پزشک خود مشورت کنید.

سوالات متدوال 

همراهان مجله سلامت دکتر ساینا شما عزیزان می‌توانید در بخش نظرات انتهای مقاله سوالات خود را با ما درمیان بگذارید. متخصصان ما در تلاش هستند تا در کمترین زمان سوالات شما را پاسخ دهند.

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری