۹ روش جلوگیری از انتقال ایدز با کاندوم

هر چند احتمال انتقال ایدز با کاندوم کمتر می‌شود؛ اما باز هم ممکن است ویروس علی‌رغم استفاده از کاندوم منتقل شود. در این مقاله شانس ابتلا به HIV در صورت استفاده از کاندوم را بررسی و راه‌کارهایی را برای برقراری رابطه جنسی ایمن ارائه می‌کنیم. به‌خاطر داشته باشید حتی در صورت ابتلا به ایدز هم با استفاده صحیح از روش‌های جلوگیری، از قبیل کاندوم و رعایت سایر نکات ضروری می‌توانید از انتقال آن به شریک جنسی خود پیشگیری کنید. 

ایدز چیست؟

ایدز یا همان سندرم نقص ایمنی اکتسابی یک بیماری مزمن و بالقوه کشنده است که در اثر ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) ایجاد می‌شود. HIV از طریق آسیب به دستگاه ایمنی، مقابله‌ی بدن با بیماری‌ها و عفونت‌ها را دچار چالش می‌کند.

HIV از عفونت‌های مقاربتی از راه تماس جنسی (STI) است؛ علاوه‌براین، ویروس می‌تواند از طریق خون آلوده و سرنگ مشترک هم منتقل شود. زایمان، شیردهی و بارداری مادر آلوده به ویروس نیز با خطر انتقال بیماری به فرزند همراه است.

درحال‌حاضر هیچ درمان قطعی برای ایدز/HIV در دسترس نیست؛ اما داروها می‌توانند به کنترل بیماری و جلوگیری از پیشرفت آن کمک کنند. درمان‌های ضدویروس HIV در سال‌های اخیر مرگ‌ومیر ناشی از ابتلا به ایدز را در سراسر جهان به میزان قابل توجهی کاهش داده‌اند.

تفاوت بیماری ایدز و عفونت HIV

اگرچه عموم مردم این دو را اغلب به جای یکدیگر استفاده می‌کنند، اما واقعیت این است که در اصطلاح علمی ایدز و HIV با یکدیگر تفاوت مهمی دارند. برای این که تفاوت این دو را بفهمید، لازم است ابتدا مختصری با مکانیسم ویروس در بدن آشنا شویم.

HIV در حقیقت نوعی ویروس است که نوع خاصی از سلول‌های سیستم ایمنی بدن یا همان گلبول‌های سفید خون به نام CD4 را هدف می‌گیرد. هرچه تعداد سلول‌های CD4 در خون کمتر شود، سیستم ایمنی هم ضعیف‌تر می‌شود.

پیش از ابتلا به ایدز، ممکن است برای سال‌ها HIV را در بدن داشته باشید، بدون این که علائمی بروز پیدا کرده باشد. در حقیقت زمانی گفته می‌شود شما مبتلا به ایدز هستید که یا تعداد سلول‌های CD4 در خون به زیر ۲۰۰ بیاید و یا عوارض بیماری از قبیل برخی عفونت‌ها یا سرطان‌های جدی بروز یابد.

آلودگی به ویروس HIV لزوماً به معنای ابتلا به ایدز نیست؛ آلودگی به ویروس را می‌توان با داروها تا حد خوبی کنترل کرد و ممکن است کسی که HIV مثبت است هیچ‌گاه به ایدز مبتلا نشود.

راه‌های انتقال ویروس HIV

برای انتقال HIV لازم است که خون، منی یا ترشحات آلوده واژن وارد بدن شما شود. این موارد از راه‌های مختلفی ممکن است رخ بدهند؛ از جمله:

1. رابطه جنسی: درصورت برقراری رابطه جنسی واژینال، رابطه جنسی مقعدی و یا رابطه جنسی دهانی با فردی که خون، منی یا ترشحات واژن آلوده به ویروس داشته باشد، ممکن است شما هم به HIV آلوده شوید. فراموش نکنید که ویروس می‌تواند از طریق زخم دهانی یا خراش‌های کوچکی که حین فعالیت جنسی بر روی واژن یا رکتوم (بخش انتهایی روده بزرگ) ایجاد می‌شود منتقل شود.
2. سرنگ مشترک: استفاده کردن از سرنگ یا سوزن مشترک با احتمال انتقال HIV و سایر بیماری‌های عفونی از قبیل هپاتیت همراهی دارد. پیرسینگ و تتوی غیربهداشتی هم خطر مشابهی دارد.
3. انتقال خون: در برخی موارد ویروس می‌تواند از طریق انتقال خون به فرد دیگری منتقل شود؛ بااین‌حال بیمارستان‌ها و بانک خون‌ها دائماً خون را از نظر HIV غربالگری می‌کنند؛ بنابراین احتمال انتقال ویروس از این راه بسیار کم است.
4. بارداری، زایمان و شیردهی: مادران مبتلا به HIV می‌توانند ویروس را به فرزند خود منتقل کنند. بااین‌حال در مادران تحت درمان، خطر انتقال ویروس به فرزند به مراتب کمتر است.

رابطه جنسی یکی از راه‌های انتقال ویروس ایدز می‌باشد

ایدز می‌تواند از طریق خون، منی، ترشحات واژن و مقعد منتقل شود. درصورتی‌که در طول رابطه جنسی از کاندوم استفاده نکنید، احتمال انتقال ویروس به‌مراتب بیشتر است. در میان انواع رابطه جنسی، احتمال انتقال HIV از طریق رابطه مقعدی بیشتر است؛ به‌ویژه برای شریک «پذیرا» که آلت تناسلی به مقعدش وارد می‌شود.

همچنین رابطه جنسی واژنی هم در نبود روش‌های پیشگیری با خطر انتقال HIV به‌ویژه برای زن همراه است. البته در هر دو نوع رابطه جنسی واژنی و مقعدی، فردی که دخول را انجام می‌دهد هم در خطر ابتلا به این ویروس است.

خطر انتقال ویروس در رابطه جنسی دهانی اگرچه به‌مراتب کمتر، اما همچنان محتمل است. (رابطه دهان به واژن، مقعد یا آلت)

احتمال انتقال ویروس HIV از منبع آلوده از طریق راه‌های مختلف

احتمال انتقال ایدز در انواع رابطه جنسی

در رابطه جنسی واژنی بدون کاندوم، دیواره واژن بیشتر از سطح آلت تناسلی ممکن است دچار خراشیدگی شود (حتی اگر خون واضحی دیده نشود.) از سوی دیگر در رابطه مقعدی هم سطح رکتوم بیشتر از سطح آلت تناسلی در معرض خراشیدگی است. این خراشیدگی‌های جزئی، سطح مناسبی را برای انتقال عفونت‌های منتقله از راه تماس جنسی از قبیل HIV فراهم می‌کنند.

بااین‌حال فراموش نکنید احتمال انتقال ویروس به فردی هم که دخول را انجام می‌دهد وجود دارد؛ به‌ویژه اگر میزان ویروس در خون فرد مبتلا بالا باشد، می‌تواند از طریق ترشحات واژن یا مقعد منتقل شود. حال اگر زخمی بر روی آلت تناسلی یا دهان مرد وجود داشته باشد، شرایط برای انتقال ویروس به مرد فراهم می‌شود. همچنین انتقال ویروس حتی وقتی انزال اتفاق نیفتاده هم ممکن است.

احتمال ابتلا به HIV در رابطه واژنی و مقعدی و برای فرد پذیرنده بیشتر است.

احتمال انتقال ایدز در رابطه بدون کاندوم

علیرغم این‌که کاندوم‌ها در پیشگیری از انتقال HIV مؤثر هستند، اما اثربخشی آن‌ها ۱۰۰ درصد نیست. برخی مطالعات نشان داده است که اثربخشی کاندوم در رابطه جنسی مقعدی یا واژنی وقتی یکی از طرفین HIV مثبت باشد حدود ۷۰ درصد است. به همین علت است که برخی علیرغم استفاده از کاندوم به HIV مبتلا شده‌اند. ازاین‌رو اگرچه کاندوم می‌تواند از عفونت‌های مقاربتی و بارداری ناخواسته جلوگیری کند، اما اثربخشی آن به‌اندازه درمان نیست.

احتمال انتقال ویروس در انواع رابطه جنسی بدون کاندوم با یکدیگر متفاوت است:

رابطه مقعدی

طبق مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۰ انجام شده، احتمال انتقال HIV در رابطه مقعدی بدون کاندوم به فرد پذیرا- فارغ از جنسیت- حدود ۱.۴ درصد در هر بار رابطه است. مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۰ انجام شده است، احتمال انتقال ویروس در فردی که دخول را انجام می‌دهد بررسی کرده است. مطابق با این مطالعه احتمال انتقال در مرد ختنه‌نشده ۰.۶۲ درصد و برای مرد ختنه‌شده حدود ۰.۱۱ درصد عنوان شده است.

رابطه واژنی

مطالعات نشان داده است که احتمال انتقال ویروس در رابطه جنسی بدون کاندوم به خانم ۰.۰۸ درصد است؛ این در حالی است که احتمال انتقال ویروس به مرد از خانم مبتلا در طول رابطه جنسی بدون کاندوم حدود ۰.۰۴ است.

رابطه دهانی

اگرچه مطالعات کمی تاکنون بر روی احتمال انتقال HIV از طریق رابطه دهانی بدون کاندوم انجام شده است، اما همه آن‌ها شانس انتقال ویروس از این راه را بسیار کم گزارش کرده‌اند.

احتمال انتقال ایدز با کاندوم در رابطه جنسی

به گفته موسسه ملی بهداشت (NIH) درصورتی‌که کاندوم به‌درستی و مداوم استفاده شود، می‌تواند تا ۸۵ درصد خطر انتقال HIV را کاهش دهد.

طبق مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۸ انجام شده است، استفاده از کاندوم در رابطه جنسی مرد با مرد، احتمال انتقال ویروس را تا ۹۱ درصد کاهش می‌دهد. از سوی دیگر مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۶ انجام شده نشان داده است که استفاده از کاندوم در رابطه واژنی احتمال انتقال HIV را به فرد غیرمبتلا تا ۷۰ درصد کاهش می‌دهد.

موارد زیر، شانس انتقال ویروس را افزایش می‌دهند:

• ابتلا به سایر بیماری‌های مقاربتی
• بودن شریک جنسی در مراحل انتهایی بیماری ایدز
• لود بالای ویروس در خون

موارد زیر، شانس انتقال ویروز را کاهش می‌دهند:

• استفاده از کاندوم
• ختنه شدن مرد
• مصرف داروهای ضدویروس
• مصرف داروهای PEP

پیشگیری از انتقال ایدز با کاندوم در انواع رابطه برای پیشگیری از ایدز

یکی از روش‌های مؤثر برای جلوگیری از انتقال HIV به شریک جنسی، استفاده از کاندوم است؛ کاندوم‌ها درصورتی‌که به‌درستی و به‌صورت مداوم استفاده شوند، می‌توانند از انتقال ویروس جلوگیری کنند.

اغلب کاندوم‌ها در پیشگیری از انتقال HIV و سایر بیماری‌های منتقله از راه تماس جنسی مؤثر هستند؛ بااین‌حال در برابر بیماری‌هایی که می‌توانند از طریق زخم یا خراش پوستی منتقل شوند، مثل زگیل و تبخال تناسلی و سیفلیس کمتر مؤثر هستند.

کاندوم‌ها می‌توانند در پیشگیری از انتقال HIV در فعالیت‌های جنسی پرخطر مثل رابطه واژنی یا مقعدی و فعالیت‌های جنسی کم‌خطر مثل رابطه دهانی و استفاده از اسباب‌بازی‌های جنسی کمک‌کننده باشند.

۱. انتخاب کاندوم مناسب

نکات زیر را در انتخاب کاندوم به خاطر بسپارید:

• به سایز کاندوم توجه کنید

کاندوم‌ها سایزهای مختلفی دارند؛ سایز کاندوم عموماً بر اساس طول و پهنای آن محاسبه می‌شود. کاندومی را انتخاب کنید که کاملاً اندازه باشد. کاندومی که مناسب نباشد، ممکن است حین رابطه پاره شود. 

• به جنس کاندوم توجه کنید

همیشه از کاندومی استفاده کنید که از لاتکس و یا مواد مصنوعی مثل پلی‌اورتان ساخته شده است. برخی کاندوم‌ها حاوی مواد اسپرم‌کش هستند. CDC استفاده از این کاندوم‌ها را برای جلوگیری از انتقال ویروس توصیه نمی‌کند؛ زیرا با تخریب بافت ناحیه تناسلی می‌توانند احتمال انتقال ویروس HIV را افزایش دهند.

۲. استفاده صحیح از کاندوم مردانه

یک بخش مهم در اثربخشی کاندوم در جلوگیری از انتقال ایدز، نحوه صحیح استفاده از آن است. برای استفاده صحیح از کاندوم مردانه نکات زیر را به خاطر بسپارید:

• کاندوم را پس از نعوظ بر روی آلت تناسلی قرار دهید به‌نحوی‌که مخزن آن رو به بالا باشد؛ درصورتی‌که آلت ختنه نشده است، ابتدا پوست ختنه‌گاه را به عقب بکشید.
• به‌آرامی مخزن انتهای کاندوم را فشار دهید تا مطمئن شوید هرگونه حباب هوا از آن خارج شده است.
• کاندوم را تا انتهای آلت تناسلی باز کنید.

خارج کردن کاندوم مردانه:

• درحالی‌که انتهای کاندوم را نگه داشته‌اید، قبل از اینکه آلت نرم شود به‌آرامی آلت را خارج کنید.
• به‌آرامی کاندوم را از آلت جدا کنید.
• کاندوم را دور بیندازید.

با استفاده صحیح از کاندوم در تمام انواع رابطه جنسی و انجام تست‌های غربالگری برای خود و شریک جنسی‌تان، می‌توانید شانس ابتلا به ایدز را کاهش دهید.

۳. استفاده صحیح از کاندوم زنانه

به کاندوم‌ زنانه کاندوم داخلی هم گفته می‌شود. مطالعات نشان داده است اثربخشی کاندوم‌های زنانه و مردانه یکسان است.

برای استفاده صحیح از کاندوم زنانه موارد زیر را به خاطر بسپارید:

• در یک موقعیت راحت بنشینید یا دراز بکشید.
• حلقه انتهای بسته‌ی کاندوم را فشار دهید.
• با استفاده از انگشت اشاره، کاندوم را به‌آرامی تا جایی که می‌رود، داخل واژن قرار دهید. از انجام هرگونه حرکات چرخشی خودداری کنید.
• از حلقه بزرگ انتهای باز کاندوم برای پوشاندن بخش خارجی واژن استفاده کنید.
• مطمئن شوید که آلت تناسلی در حین رابطه جنسی وارد کاندوم شود.

خارج کردن کاندوم زنانه

• حلقه بزرگ انتهای باز کاندوم را بگیرید.
• حین خروج کاندوم، حلقه را به‌آرامی بچرخانید.
• کاندوم را دور بیندازید.

۴. استفاده صحیح از کاندوم دهانی

هرچند احتمال انتقال ایدز از طریق رابطه دهانی بسیار کم است، اما غیرممکن نیست. استفاده از کاندوم دهانی می‌تواند در جلوگیری از انتقال ایدز مؤثر باشد. برای استفاده صحیح از کاندوم دهانی موارد زیر را به خاطر بسپارید:

• کاندوم دهانی را به‌دقت از محفظه آن جدا کنید.
• کاندوم دهانی را به نحوی قرار دهید که صاف بوده و ورودی واژن یا مقعد را به‌خوبی بپوشاند.

۵. جلوگیری از پاره شدن کاندوم در پیشگیری از ایدز

برای جلوگیری از پاره شدن کاندوم و پیشگیری از انتقال ایدز، نکات زیر را رعایت کنید:

• کاندومی را انتخاب کنید که اندازه آن مناسب باشد.
• کاندوم‌ها را در محلی خشک و خنک نگهداری کنید.
• به تاریخ انقضای کاندوم توجه کنید.
• به‌آرامی پوشش کاندوم را باز کرده و از قیچی یا دندان استفاده نکنید.
• قبل از استفاده از کاندوم از سالم بودن آن مطمئن شوید.
• کاندوم را به‌درستی قرار دهید؛ خیلی زود درآوردن یا خیلی دیر گذاشتن کاندوم، باز کردن آن قبل از قرار دادن، عدم خروج هوا از نوک آن مواردی هستند که می‌توانند باعث کاهش اثربخشی کاندوم شوند.
• هرگز از دو کاندوم هم‌زمان استفاده نکنید.
• از لوبریکانت بر پایه آب و یا سیلیکون استفاده کنید. لوبریکانت بر پایه روغن می‌تواند باعث پارگی کاندوم شود.
• هرگز از یک کاندوم دو بار استفاده نکنید.

اگرچه استفاده از کاندوم در پیشگیری از انتقال ایدز مؤثر است، اما تا زمانی که به‌درستی مورداستفاده قرار نگیرد، می‌تواند با خطر انتقال HIV همراهی داشته باشد. ازاین‌رو لازم است علاوه بر توجه به نکات ضروری در انتخاب کاندوم، استفاده صحیح از انواع کاندوم را نیز بیاموزید.

۶. جلوگیری از جا ماندن کاندوم در واژن

جا ماندن کاندوم در واژن هم می‌تواند باعث انتقال ویروس HIV شود. برای پیشگیری از جا ماندن کاندوم در واژن:

• از کاندوم سایز مناسب استفاده کنید.
• بلافاصله پس از انزال آلت تناسلی را از واژن خارج کنید.
• از روان‌کننده‌های مناسب استفاده کنید.
• موقع خارج کردن آلت تناسلی، انتهای کاندوم را با دست بگیرید.

اقدامات لازم پس از رابطه پرخطر

درصورتی‌که رابطه پرخطری داشتید و از ابتلا به ایدز می‌ترسید، در قدم اول لازم است که با پزشک متخصص مشورت کنید. در ایران می‌توانید به مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری مراجعه کنید. پزشک شمارا برای انجام آزمایش ایدز و مصرف دارو راهنمایی خواهد کرد.

۷۲ ساعت طلایی

سه روز اول پس از رابطه جنسی محافظت‌نشده بسیار مهم است و به‌عنوان ۷۲ ساعت طلایی شناخته می‌شود. PEP یا داروی پیشگیری پس از مواجهه، دارویی است که مصرف آن در این دوره می‌تواند تا حد زیادی احتمال انتقال HIV را کم کند. هرچه زودتر برای دریافت این داروها مراجعه کنید، احتمال پیشگیری از HIV بالاتر است.

تست غربالگری

پس از مواجهه احتمالی با ویروس، حداقل ده روز زمان می‌برد تا نتیجه تست مثبت شود. درصورتی‌که جواب تست منفی شد لازم است تست را سه ماه و شش ماه بعد تکرار کنید. 

درصورتی‌که احتمال می‌دهید به HIV آلوده شده‌اید و یا در معرض آن هستید، لازم است سریعاً با پزشک مشورت کنید. در ایران می‌توانید به مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری مراجعه کنید.

اقدامات پس از مثبت شدن تست HIV

اگر پاسخ تست HIV مثبت شده است، فراموش نکنید امروزه درمان‌های مؤثری برای HIV و ایدز در دسترس است؛ به‌نحوی‌که هم شانس انتقال آن به شریک جنسی کاهش می‌یابد و هم می‌توانید یک عمر طولانی داشته باشند.

در قدم اول لازم است با پزشک دراین‌باره گفتگو و یا به مراکز تخصصی درمان HIV مراجعه کنید. آن‌ها پس از انجام تست‌های اختصاصی و قطعی شدن تشخیص HIV، درمان مناسب را برای شما آغاز می‌کنند.

آغاز درمان

با قطعی شدن تشخیص HIV لازم است که بلافاصله درمان مؤثر آغاز شود؛ هرچه زودتر بیماری تشخیص داده و درمان آغاز شود، اثربخشی درمان و احتمال بروز ایدز کمتر است. درمان اختصاصی HIV با عنوان ART شناخته می‌شود که لازم است زیر نظر متخصصین این حوزه آغاز شود. فراموش نکنید درمان ایدز یک درمان مادام‌العمر بوده و لازم است تا پایان عمر مصرف داروها را ادامه دهید.

حمایت روحی

فراموش نکنید بین آلودگی به HIV و ابتلا به بیماری ایدز خیلی فاصله است. مثبت شدن تست HIV به معنای ابتلا به ایدز نیست. تا زمانی که سطح سلول‌های ایمنی در خون از یک حدی پایین‌تر نرود، شما مبتلا به ایدز نیستید. درصورتی‌که درمان‌تان را به‌درستی پیگیری کنید، می‌توانید با پایین نگه‌داشتن سطح ویروس در خون یک عمر طولانی را تجربه کنید. در صورت نیاز می‌توانید از روانشناس یا گروه‌های حمایتی که مشکلی مشابه شما دارند کمک بگیرید.

رابطه جنسی با شریک HIV مثبت

فراموش نکنید اگر شریک جنسی‌تان مبتلا به HIV است، بازهم می‌توانید با یکدیگر رابطه جنسی داشته باشید. تنها لازم است که مراقبت‌های ضروری را دنبال کنید؛ ازجمله:

• از کاندوم و لوبریکانت‌های بر پایه آب استفاده کنید.
• مصرف صحیح داروها را فراموش نکنید؛ ART درمان ضدویروس HIV است که به کاهش سطح ویروس در خون به حد غیرقابل‌اندازه‌گیری کمک می‌کند. امروزه ثابت شده است اگر سطح ویروس در خون قابل‌اندازه‌گیری نباشد، یعنی قابل‌انتقال هم نیست. PrEP دارویی است که مصرف آن در فرد غیرمبتلا پیش از فعالیت جنسی تا ۹۹ درصد می‌تواند از انتقال ویروس جلوگیری کند. 
• در فواصل منظم غربالگری‌های مربوط به بیماری‌های منتقله از راه تماس جنسی از جمله ایدز را انجام دهید.
• علائم ایدز و سایر عفونت‌های مقاربتی را بشناسید.

کلام آخر دکترساینا

در پایان می‌توانیم به‌روشنی به این سؤال پاسخ دهیم که آیا کاندوم می‌تواند از انتقال ایدز جلوگیری کند یا خیر. پاسخ این است که بله؛ همان‌طور که گفته شد استفاده از انواع کاندوم تا حد زیادی در پیشگیری از انتقال HIV مؤثر است. بااین‌حال برای اثربخشی بهتر لازم است که نحوه صحیح استفاده از کاندوم و انتخاب کاندوم مناسب را بشناسید.

در این مقاله همچنین درباره تفاوت ایدز و HIV گفتیم. اگرچه HIV درمان قطعی ندارد اما درمان‌های فعلی در جلوگیری از پیشرفت آن به سمت ایدز مؤثر هستند؛ شما می‌توانید با رعایت نکات مراقبتی از قبیل استفاده از کاندوم، انجام منظم تست‌های غربالگری و دریافت به‌موقع درمان یک طول عمر طولانی همراه با رابطه جنسی فعال را تجربه کنید.

سؤالات متداول

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.