اختلال شخصیت نمایشی یا هیستریونیک؛ از علت تا درمان

اختلال شخصیت نمایشی یا شخصیت هیستریونیک، همان‌طور که از نامش می‌توان حدس زد، اشاره به تمایل افراد برای نمایش بیش‌ازحد خود در جمع دارد. اما ویژگی‌های شخصیت نمایشی چیست. نحوه رفتار با شخصیت نمایشی چگونه است و آیا هر شخصیت برونگرا یا پرحرفی را می‌توان شخصیت نمایشی نامید؟

دکتر ساینا در این مقاله سعی دارد به تمامی این سوالات پاسخ دهد و شما را با علائم اختلال شخصیت نمایشی و روش‌های پیشنهادی درمان آن آشنا ‌کند. برای مطالعه‌ی بخش موردنظر خود می‌توانید بر تیتر آن در فهرست کلیک کنید. اگر در موبایل می‌خوانید، تیتر را لمس کنید.

اختلال شخصیت نمایشی 

اختلال شخصیت هیستریونیک یکی از اختلالات گروه “کلاستر B” است. اختلالات شخصیت به سه گروه A، B و C تقسیم‌بندی می‌شوند که در این میان اختلالات گروه B به نظر نمایشی، احساساتی و دمدمی می‌آیند. اختلالات گروه B عبارت‌اند از: اختلال شخصیت ضداجتماعی، اختلال شخصیت مرزی، هیستریونیک یا نمایشی و نارسیستیک یا خودشیفته.

افراد درگیر با این نوع اختلال، احساسات شدید، ناپایدار و و تصویر تغییریافته­‌ای از خود را تجربه می‌کنند. عزت‌نفس در این افراد برگرفته از احساس ارزشمندی خود نبوده، بلکه به تائید اطرافیان وابسته است.

این افراد تمایل زیادی دارند که مرکز توجه قرار گیرند و برای جلب‌توجه اطرافیان ممکن است به انجام رفتارهای جلب توجه‌کننده و یا نامناسب متوسل شوند. واژه‌ی هیستریونیک را می‌توان “نمایشی یا تئاتری” ترجمه کرد. برای آشنایی بیشتر با انواع اختلالات کافی‌ست مقاله‌ی «انواع اختلالات شخصیتی» را مطالعه کنید.

میزان شیوع اختلال شخصیت نمایشی 

اختلال شخصیت نمایشی در میان خانم‌ها نسبت به آقایان شایع‌تر است و معمولاً در سنین بلوغ یا اوایل بزرگسالی نمود می‌کند.

درحالی‌که تقریباً ۹ درصد از افراد جامعه حداقل یک ناهنجاری شخصیتی دارند، میزان شیوع اختلال شخصیت هیستریونیک در بین عموم افراد جامعه ۲ تا ۳ درصد است.^[۱] 

علت اختلال شخصیت نمایشی چیست؟

هرچند عامل اصلی ابتلا به اختلال شخصیت نمایشی کاملاً مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد که مجموعه‌ای از عوامل در شکل‌گیری منشأ آن تأثیرگذارند. در شکل‌گیری شخصیت هیستریونیک احتمالاً مجموعه‌ای از عوامل محیطی و وراثتی دخالت دارند. فرضیه‌ای وجود دارد که بیان می‌کند اختلال شخصیت نمایشی ممکن است درنتیجه‌ی تجربه‌ی نوعی آسیب روحی-روانی یا تروما در دوران کودکی ایجاد شود.

ناهنجاری‌های شخصیتی در دوران کودکی، معمولاً در اثر تلاش کودک برای سازگاری با شرایط تنش‌زا یا محیط تروماتیک ایجاد می‌شود. کودکان تروما را با سازگار شدن با محیط تحمل می‌کنند و این مسئله ممکن است باعث به وجود آمدن ناهنجاری‌های شخصیتی در آن‌ها شود.

شیوه‌‌های فرزندپروری نیز ممکن است باعث بروز اختلال شخصیت نمایشی ‌در افراد شود. فرزندپروری بدون مرز مشخص، بیش‌ازحد آزاد گذاشتن و یا بیش‌ازحد سختگیر بودن والدین نیز می‌تواند فرزندان را مستعد بروز این اختلال کند. به‌علاوه والدین دم‌دمی‌مزاج، خشن، یا والدینی که رفتار جنسی نامناسب دارند، فرزندان خود را در معرض خطر ابتلا به ناهنجاری‌های شخصیتی قرار می‌دهند. ازآنجایی‌که اختلال شخصیت نمایشی در زنان بیشتر دیده می‌شود، برخی نظریه‌ها اشاره به‌ احتمال وابسته به ژن بودن این نوع اختلال می‌کنند.

همانند بسیاری از اختلالات روان‌پزشکی، داشتن سابقه‌ی خانوادگی در اختلالات شخصیتی، سابقه‌ی بیماری‌های روانی و سوءمصرف مواد می‌تواند ریسک ابتلا به شخصیت نمایشی را افزایش دهد.^[۲] 

آشنایی با علائم اختلال شخصیت نمایشی 

افراد دچار شخصیت نمایشی در بسیاری از موارد از نظر مهارت‌های اجتماعی در سطح مناسبی هستند. اگرچه معمولاً از این مهارت‌ها برای کنترل دیگران و کانون توجه قرار گرفتن استفاده می‌کنند.

فردی که دچار این اختلال است احتمالاً:

• درصورتی‌که در مرکز توجه قرار نگیرد احساس ناراحتی می‌کند.
• لباس نامناسب می‌پوشد و یا رفتارها و برخورد نامناسب انجام می‌دهد.
• احساساتش به‌سرعت تغییر می‌کند.
• بسیار نمایشی رفتار می‌کند، گویی در حال اجرای نمایش برای مخاطبان با بیان احساسات اغراق‌شده است؛ اما رفتار و گفتارش صادقانه به نظر نمی‌رسد.
• بیش‌ازحد در مورد ظاهر خود نگران است.
• دائماً به دنبال تائید شدن است.
• ساده‌لوح است و به‌سادگی تحت تأثیر حرف دیگران قرار می‌گیرد.
• به‌شدت در مقابل انتقاد و نظر مخالف آسیب‌پذیر و حساس است.
• در برابر شکست بسیار کم‌تحمل است و به‌راحتی از انجام کارهای تکراری خسته می‌شود. اغلب کارها را نیمه‌کاره رها می‌کند و دائماً از کاری به کار دیگر می‌پرد.
• پیش از انجام کار فکر نمی‌کند.
• تصمیمات عجولانه می‌گیرد.
• خودمحور است و به‌ندرت برای دیگران نگران می‌شود.
• در ارتباط با دیگران با مشکل مواجه می‌شود و به نظر می‌رسد روابطش با دیگران کم‌عمق و سطحی است.
• برای جلب‌توجه دیگران ممکن است تهدید به خودکشی کرده و یا به آن اقدام کند.

یادتان باشد که در بسیاری از موارد، فرد مبتلا متوجه نیست که به اختلال شخصیت نمایشی مبتلاست. به همین دلیل بسیار مهم است که اگر یکی از عزیزانتان مشکوک به این اختلال است حتما از روان‌شناس یا روان‌پزشک مشاوره بگیرید تا شما را راهنمایی کنند.

تشخیص اختلال نمایشی بر اساس DSM-5   

بر اساس معیار‌های DSM-5 تشخیص اختلال شخصیت نمایشی نیازمند مشاهده‌ی یک الگوی فراگیر و همیشگی از رفتارهای با هدف جلب‌توجه مداوم و نوسانات عاطفی همراه با بروز نشانه‌های خاص است. برای تشخیص بایستی حداقل ۵ مورد از معیار‌های زیر مشاهده شود:

• احساس ناراحتی زمانی که فرد در مرکز توجه قرار ندارد.
• فرد رفتارهای تحریک‌آمیز یا گمراه‌کننده داشته باشد.
• احساسات کم‌عمق و بی‌ثبات داشته باشد.
• برای جلب‌توجه دیگران از ظاهر خود استفاده کند.
• احساسات نمایشی یا اغراق‌آمیز داشته باشد.
• دمدمی‌مزاج باشد. (به‌راحتی تحت تأثیر دیگران قرار گیرد.)
• روابط را صمیمانه‌تر ازآنچه در واقعیت هست در نظر می‌گیرد.
• این بیماران از سرکوب و تفرقه به‌عنوان مکانیسم دفاعی استفاده می‌کنند.

برای تشخیص شخصیت نمایشی فرد باید حداقل پنج مورد از علائم ارائه‌شده در DSM-5 را داشته باشد. شدت این اختلال در افراد مختلف متفاوت است و ممکن است فرد بدون مشکل خاصی روال طبیعی زندگی خود را داشته باشد و از سوی دیگر ممکن است روال زندگی‌اش مختل شده و اقدام به رفتارهایی همچون خودکشی نمایشی کند.

اختلال نمایشی و خطرات آن  

خطر ابتلا به افسردگی در افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی نسبت به عموم مردم بالاتر است. به‌علاوه خطر اقدام به سوءمصرف مواد و مصرف بی‌رویه الکل نیز در این افراد بالاتر است.

در افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی احتمال تجربه‌ی اختلال روان‌تنی، حملات پانیک و اختلال تبدیلی بالاتر است. تلاش این افراد برای جلب توجه، ممکن است آن‌ها را به سمت اقدام به خودکشی و یا اجرای نمایشی آن سوق دهد.

درمان اختلال شخصیت نمایشی

اختلال شخصیت نمایشی در صورتی که فرد مبتلا واقعاً بخواهد واکنش‌های احساسی و روانی خود را تغییر دهد، قابل‌درمان است.

در افراد مبتلا به شخصیت هیستریونیک که نیاز به آرامش، سکوت و حمایت اجتماعی و روانی دارند، می‌توانند به‌صورت بستری یا غیربستری از مراکز درمانی روان استفاده کنند.

روان‌درمانی روش ترجیحی درمان این اختلال است. برخی دیگر از روش‌هایی که تأثیر مثبت آن‌ها ثابت شده است عبارت‌اند از:

رفتاردرمانی شناختی (CBT)  

در این روش، افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی فکر کردن و عمل کردن آرام‌تر و با تعمق و تدبیر بیشتر را آغاز می‌کنند. این روش در درمان افسردگی و اضطراب که معمولاً به همراه اختلال شخصیت هیستریونیک بروز می‌کند نیز مؤثر است.

روان‌درمانی سایکودینامیک یا روان‌پریشی 

هدف از درمان‌های روان‌درمانی، کاهش واکنش‌های احساسی با شناسایی و از بین بردن منشاء اختلال شخصیت هیستریونیک است.

گروه‌درمانی 

زنان و مردان مبتلابه اختلال شخصیت هیستریونیک می­توانند با شرکت کردن در گروه‌های بحث و جلسات نقش‌آفرینی، رفتارهای اجتماعی و روابط فردی خود را بهبود دهند.

خانواده‌درمانی و زوج‌درمانی 

تمامی انواع روابط خانوادگی که تحت تأثیر اختلالات شخصیتی قرار می‌گیرند و تمامی مسائلی که به دلیل وجود اختلال هیستریونیک به وجود می‌آیند می‌توانند در جلسات خانواده‌درمانی و یا زوج‌درمانی در محیطی راه‌حل‌محور برطرف شوند.

تمرین‌های جامع ذهن و جسم‌ 

انجام تکنیک‌های ذهن‌آگاهی مانند مدیتیشن، یوگا، تای‌چی، بیوفیدبک و سایر درمان‌های طب کل‌نگر به افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی که نیازمند برنامه‌ریزی مجدد ذهنشان برای افزایش کنترل مؤثر بر واکنش‌های احساسی و محرک‌های عاطفی هستند توصیه می‌شود.

آیا اختلال شخصیت نمایشی قابل درمان است؟ 

اختلال شخصیت هیستریونک درمان نمی‌شود اما با گذشت زمان تأثیر این اختلال بر کنترل واکنش‌های احساسی کاهش یافته و به سطح قابل مدیریت می‌رسد.

افراد درگیر اختلال شخصیت نمایشی با مراقب و همدردی مستمر که از ابتدای روند درمانشان آغاز شده و تا پس‌ازآن ادامه می‌یابد، یاد می‌گیرند که تأثیر شرایط محیطی بر زندگی خود را به حداقل برسانند.

تفاوت اختلال شخصیت نمایشی و خودشیفته

شخصیت نمایشی و شخصیت خودشیفته هر دو به‌صورت تلاش برای جلب‌توجه شناخته می‌شوند؛ اما افراد درگیر با اختلال خودشیفته نیاز به توجه ستایشگرانه دارند. از سوی دیگر ویژگی اصلی در شخصیت خودشیفته یا NPD، عدم توانایی فرد در همدلی با احساسات دیگران است. درصورتی‌که فقدان همدلی از ویژگی‌های شخصیت هیستریونک نیست و این افراد معمولاً بیشتر احساسات خود را بروز می‌دهند. تنها ممکن است رفتار این افراد گاهی سرد و بدون احساس به نظر برسد.

خودشیفتگی و اختلال شخصیت نمایشی روابط فردی و وضعیت عمومی فرد مبتلا را تحت تأثیر قرار می‌دهند. هر دو دسته روابط ناپایدار و یا مختل شده دارند. با این تفاوت که فردی که شخصیت نمایشی دارد برای صمیمی شدن با دیگران تلاش می‌کنند درصورتی‌که افراد با اختلال خودشیفتگی آسیب‌های عاطفی قابل‌توجهی به دیگران وارد می‌کنند.

کلام آخر دکترساینا

اختلال شخصیت نمایشی یا شخصیت هیستریونیک می‌تواند خفیف بوده یا می‌تواند آن‌قدر شدید شود که زندگی فرد را دچار اختلال کرده و حتی در معرض خطر جدی قرار دهد؛ اما این اختلال با مداخلات روان‌درمانی و حمایت اطرافیان قابل‌درمان است. افراد مبتلا به این اختلال اغلب از مشکل خود بی‌اطلاع‌اند. شناخت اطرافیان از این اختلال و صبر و حمایت آنان می‌تواند برای فرد مبتلا بسیار کمک‌کننده بوده و آن‌ها را برای پذیرش مداخلات درمانی مجاب کند.

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.

سؤالات متداول

همراهان مجله سلامت دکتر ساینا، شما عزیزان می‌توانید سوالات خود را در رابطه با موضوع این مقاله در بخش نظرات بنویسید. متخصصان ما در تلاش هستند تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ دهند.

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری