هپاتیت ب | علائم، راه‌های انتقال و پیشگیری

هپاتیت ب (Hepatitis B) یکی از شایع‌ترین بیماری‌های عفونی در جهان است که در صورت عدم درمان سریع بسیاری را به کام مرگ یا انتظار طولانی مدت در لیست پیوند کبد می‎کشاند. شاید ندانید که ۷۰۰ هزار مرگ سالانه در دنیا به علت ابتلا به هپاتیت ب رخ می‌دهد!

وقتی این ویروس وارد بدن شود به سلول‌های کبد آسیب رسانده و در ابتدا باعث ایجاد زخم در بافت کبد می‌شود. اگر به هر دلیلی بیماری تشخیص داده نشود، این ویروس به پیشروی‌های خصمانه خود ادامه داده تا جایی که باعث نارسایی کبد و حتی سرطان کبد می‌شود.

اما این ویروس چگونه وارد بدن می‌شود؟ آیا هپاتیت ب به معنای نارسایی کبد و مرگ است؟ با دکتر ساینا همراه شوید تا پاسخ مناسبی برای سوالات خود دریافت کنید.

برای مطالعه بخش موردنظر خود می‌توانید بر تیتر آن در فهرست کلیک کنید. اگر در موبایل می‌خوانید، تیتر را لمس کنید.

هپاتیت ب چیست؟

قبل از هرچیز باید بدانید که تاکنون ۵ نوع از ویروس هپاتیت شناخته شده است که هپاتیت ب یکی از آنهاست. دکتر ساینا در مقاله «انواع هپاتیت و علائم آنها» به‌طور کامل به بررسی این بیماری پرداخته است.

در برخی افراد، بیماری هپاتیت با علائم خفیفی بروز پیدا می‌کند که معمولا نیازی به درمان ندارد؛ اما در صورتی که بیماری طولانی شود باعث ایجاد زخم در کبد شده و نارسایی کبدی رخ می‌دهد. نارسایی کبدی به‌شدت زندگی بیمار را تهدید می‌کند. هپاتیت B نوعی عفونت کبدی است که توسط ویروس HBV ایجاد می‌شود. ویروس هپاتیت B از طریق تماس با مایعات بدن، خون و زخم‌های باز منتقل می‌شود. خوشبختانه واکسن این بیماری وجود دارد.

این بیماری خیلی جدی است، اما اگر در بزرگسالی به هپاتیت ب مبتلا شوید، بیماری طولانی مدت نخواهد بود. بدن شما در عرض چند ماه با آن مبارزه می‌کند و تا آخر عمر از آن مصونیت پیدا خواهید کرد. به بیان دیگر یعنی دیگر درگیر بیماری هپاتیت ب نخواهید شد. اما اگر از هنگام تولد به آن مبتلا شوید، دیگر بعید است که از بین برود.

میزان شیوع هپاتیت B  

ابتلا به هپاتیت B یکی از مهمترین معضلات بهداشتی در جهان است.تقریباً ۲۵۷ میلیون نفر مبتلا به عفونت HBV مزمن هستند که منجر به مرگ ۸۸۷۰۰۰ نفر در سال ۲۰۱۵ شده است. میزان شیوع آنتی ژن سطحی هپاتیت b  در جهان (HBsAg)، ۳.۶٪ تخمین زده شد، که بیشترین میزان درگیری در مناطق آفریقا و اقیانوس آرام غربی مشاهده شده است.^[۱] در یک متاآنالیز در سال ۲۰۱۶، شیوع عفونت هپاتیت ب در میان جمعیت عمومی در ایران ۲.۲٪ بوده است.^[۲]

هپاتیت b با ۶۸۶ هزار مرگ در سال، یکی از مهمترین دلایل مرگ در جهان است. نرخ مرگ براساس سن برابر با ۱.۱مورد در هر ۱۰۰۰۰۰ نفر است.

انواع هپاتیت ب

حاد

هنگامی که بدن برای اولین بار به هپاتیت ب آلوده می‌شود، در ابتدا یک عفونت حاد در بدن رخ می‌دهد. سیستم ایمنی بسیاری از افراد قادر به از بین بردن عفونت و بهبودی است. در واقع از هر ۵ فرد بزرگسال ، ۴ نفر به شرط داشتن سیستم ایمنی سالم می‌توانند عفونت را در بدن خود از بین ببرند.

مزمن

چنانچه عفونت در بدن بیشتر از شش ماه طول بکشد و دربدن باقی بماند، هپاتیت ب مزمن ایجاد می‌شود. (مزمن به معنای طولانی مدت است). هپاتیت b مزمن منجربه التهاب و بیماری‌های کشنده مانند سیروز کبدی و سرطان کبد خواهد شد. درمان در این مرحله  سرعت گسترش بیماری را کند کرده و خطر ابتلا به سرطان کبد را کاهش می‌دهد.

علت هپاتیت ب

علت بیماری هپاتیت ب ویروس HBV است که بدن را آلوده می‎کند. این ویروس از طریق مایعات بدن مانند مایع منی، ترشحات واژن، و خون قابل انتقال است. یکی دیگر از راههای انتقال ویروس، انتقال از مادر به کودک حین زایمان است. اعتیاد تزریقی و استفاده از سوزن آلوده مشترک و همچنین برقراری رابطه جنسی محافظت نشده (بدون کاندوم) نیز خطر ابتلا به هپاتیت ب را افزایش می‌دهد.

سفر به مناطقی که این ویروس شیوع بیشتری دارد نیز ممکن است شانس ابتلا به هپاتیت را افزایش دهد.

گاهی ممکن است فرد بدون هیچ گونه علائمی ناقل بیماری باشد و آن را به دیگران منتقل کند.

علائم هپاتیت ب

بيماري هپاتيت ب گاهی ممکن است بدون هیچ گونه علائمی رخ دهد؛ اما در برخی دیگر ممکن است علائم هفته‌ها طول بکشد. علائم هپاتیت ب ممکن است جزئی یا شدید باشد. ۱۰ مورد از شایع‌ترین علائم هپاتیت ب عبارتند از:

• درد در عضلات یا مفاصل
• دل درد
• سردرد
• از دست دادن اشتها
• تب خفیف
• مدفوع شل (اسهال)
• کمبود انرژی
• یبوست
• خارش پوست
• داشتن پوست یا چشم به رنگ زرد (زردی).
• مشکلات گوارشی
• ادرار تیره و قهوه ای رنگ

بیش از ۹۰% افرادی که در بزرگسالی به هپاتیت B مبتلا می‌شوند در نهایت بهبود یافته و علائم در آن‌ها از بین می‌رود.

راه‌های انتقال هپاتیت ب

برای آنکه از انتقال بیماری هپاتیت ب پیشگیری کنیم، ابتدا باید راههای انتقال این ویروس را بشناسیم.

مهمترین راه انتقال ویروس هپاتیت ب از طریق تماس با مایعات بدن مانند خون، مایع منی و ترشحات واژن است که از طریق موارد زیر رخ می‌دهد.

• رابطه جنسی: این ویروس می‎تواند از طریق ایجاد خراش در واژن، مقعد، مجرای ادرار یا دهان وارد بدن شود.

• استفاده از سوزن مشترک: استفاده از سوزن‌های مشترک یا سایر تجهیزات (مانند پنبه، قاشق و آب) که برای تزریق داروهای اعتیادآور استفاده می‌شوند نیز عاملی برای انتقال ویروس است.

• کار در مراکز درمانی: افرادی که در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی مشغول کار هستند در صورت تماس با مایعات بدن فرد آلوده ، سوزن یا سایر ابزار تیز و برنده در معرض ابتلا به هپاتیت ب قرار دارند.

• تماس با ترشحات بدن:  در صورت تماس( پاشیدن) خون و سایر ترشحات بدن با نواحی مانند چشم‎ها، دهان یا زخم باز در پوست احتمال انتقال این ویروس وجود دارد.

• انتقال از مادر به فرزند: متأسفانه در برخی مواقع ویروس از طریق مادر به فرزند حین عبور از کانال زایمان منتقل می‎شود. اما این ویروس در دوران شیردهی به کودک منتقل نمی‌شود.

• خالکوبی و تاتو: در صورتی که فرایند خالکوبی یا تاتو بدون رعایت اصول بهداشتی و با سوزن‌های آلوده انجام شود خطر ابتلا به ویروس را افزایش می‎دهد.

• استفاده از لوازم شخصی فرد آلوده: لوازم شخصی مانند مسواک یا تیغ در صورت آلوده بودن به ویروس می‌توانند بیماری را به فرد دیگر منتقل کنند.

هپاتیت ب از چه راههایی منتقل نمی‌شود؟

ویروس هپاتیت B از طریق تماس‌های معمول مانند دست دادن، در آغوش گرفتن، بوسیدن، عطسه یا سرفه کردن، به اشتراک گذاشتن غذا یا نوشیدنی قابل انتقال نیست.

در گذشته انتقال خون و پیوند اعضا یکی از راه‌های ابتلا به هپاتیت بوده که خوشبختانه امروزه با روش‎های غربالگری پیشرفته خطر آن کاهش یافته است.

عوامل زمینه ساز ابتلا به هپاتیت ب

چه کسانی در معرض خطر هپاتیت ب هستند؟

اگرچه هر کسی می‌تواند به بیماری هپاتیت b مبتلا شود؛ اما احتمال بروز آن در موارد زیر بیشتر است:

• نوزادانی که از مادران آلوده متولد می‌شوند.
• افرادی که اعتیاد تزریقی دارند و انواع سوزن، سرنگ و تجهیزات دارویی دیگری را به صورت مشترک استفاده می‎کنند.
• رابطه جنسی با فرد مبتلا به هپاتیت ب
• مردان هم جنس گرا
• افرادی که با کسی که به هپاتیت b مبتلا است زندگی مشترک دارند.
• کارکنان مراکز درمانی و بهداشتی
• بیماران همودیالیزی^[۳]

عوارض هپاتیت ب

اگرچه برخی مبتلایان به هپاتیت ب ممکن است از ابتلای خود به بیماری مطلع نباشند و تنها در مراحل پایانی بیماری متوجه آن شوند؛ اما در برخی دیگر این بیماری با عوارض جدی همراه است. این عوارض شامل:

• سیروز کبدی یا ایجارد زخم در کبد: انجام فعالیت‌های کبد را مختل کرده و در نهایت منجر به نارسایی کبد می‌شود.

• سرطان کبد: هپاتیت ب مزمن ممکن است باعث بروز سرطان کبد شود. پزشک با انجام سونوگرافی کبد و نمونه برداری از بافت کبد می‌تواند سرطان کبد را تشخیص دهد.

• نارسایی کبدی: این اختلال زمانی اتفاق می‌افتد که کبد دیگر قادر به انجام وظایف خود نیست نارسایی کبد در مراحل انتهایی بیماری رخ می‌دهد و در موارد شدید هپاتیت ب مزمن دیده می‎شود.

• بیماری کلیوی: محققان دریافته‌اند که افراد مبتلا به سیروز ناشی از هپاتیت ب ممکن است بیشتر به انواع خاصی از بیماری‌های کلیوی مبتلا شوند.

• مشکلات عروقی: از دیگر عوارض هپاتیت ب می‌توان به مشکلات عروقی اشاره کرد که در آن رگ‌ها دچار التهاب می‎شوند.

تشخیص هپاتیت ب

سه روش اصلی برای تشخیص عفونت HBV وجود دارد که در ادامه با آنها آشنا خواهید شد:

• آزمایش خون: آزمایشات سرم خون نشان می‌دهد که سیستم ایمنی بدن شما چگونه به ویروس واکنش نشان می‌دهد. آزمایش خون همچنین می‌تواند به شما اطمینان دهد که آیا از HBV در امان هستید یا خیر. این آزمایش یک آزمایش خون معمول نیست. غالباً، افراد وقتی برای انتقال خون مراجعه می کنند ممکن است طی فرایند غربالگری فراورده های خونی متوجه ابتلا به این ویروس شوند. غربالگری یک فرایند اجباری در اهدای خون است.

• سونوگرافی شکمی: در این سونوگرافی از امواج صوتی برای نشان دادن اندازه، شکل کبد و میزان جریان خون استفاده می‌شود.

• نمونه برداری ار بافت کبد(بیوپسی): نمونه کوچکی از بافت کبد با ایجاد یک برش کوچک برداشته شده و برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه ارسال می‌شود.

تشخیص افتراقی هپاتیت ب

تشخیص افتراقی عفونت HBV به دلیل وجود علائم غیر اختصاصی مانند خستگی، درد شکم، حالت تهوع و استفراغ گسترده است. سایر عوامل هپاتیت  به عنوان مثال، هپاتیتA ، هپاتیتC ، هپاتیتE ، هپاتیت الکلی و هپاتیت خودایمن) نیز باید همراه با گرفتن شرح حال مناسب و انجام تست‌های آزمایشگاهی مربوطه در نظر گرفته شوند.

افزایش بار آهن (هموکروماتوز) می‌تواند با ایجاد حساسیت شکمی و سطح غیرطبیعی ترانس آمینا‌زهای کبدی همراه باشد. یافته‌های مربوط به تشخیص هموکروماتوز در مقایسه با هپاتیت ب شامل تغییر رنگ پوست پراکنده (دیابت برونز) و اختلال در تحمل گلوکز است.^[۴]

بیماری ویلسون که ناشی از تجمع بیش از حد مس است، با اختلالات روانی که ناشی از تجمع مس در گانگلیون‌های پایه می‌باشد، همراه است.

حلقه‌های Kayser-Fleischer  شاخص بیماری برای تشخیص بیماری ویلسون‌اند؛ اما نیاز به تأیید یک پزشک متخصص در این زمینه نیز هست. ارزیابی آزمایشگاهی برای تشخیص بیماری ویلسون، شامل سطح پایین سرولوپلاسمین در سرم  و افزایش مس در ادرار است. اگر این معیار غیر طبیعی باشد نیاز به ارزیابی بیشتر توسط متخصص کبد نیز است.

• هپاتیت الکلی
• هپاتیت خود ایمنی
• سیروز
• آسیب کبدی ناشی از دارو
• هموکروماتوز
• هپاتیت A،C،DوE
• کارسینوم سلول‌های کبد( سرطان کبد)
• ویروس نقص ایمنی انسانی(ایدز)
• بیماری ویلسون

پیشگیری از هپاتیت ب

برای جلوگیری از شیوع عفونت هپاتیت ب اقدامات زیر را درنظر بگیرید:

•  واکسیناسیون مهمترین راه پیشگیری است (اگر قبلاً آلوده نشده‌اید). لازم به ذکر است که بدانید مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها(CDC) انجام واکسیناسیون را در همه کودکان و نوجوانان کمتر از ۱۹ سال و افراد در معرض خطر( کادر درمان) توصیه می‌کند.  
• در زمان برقراری رابطه جنسی از کاندوم استفاده کنید.
• اگر مجبور به تمیز کردن ملافه‌ها و برداشتن پانسمان هستید که ممکن است آلودگی در آن‌ها وجود داشته باشد، حتماً از دستکش استفاده کنید.
• تمام بریدگی‌ها یا زخم‌های باز را بپوشانید.
• تیغ، مسواک، ابزار مراقبت از ناخن یا گوشواره‌های استفاده شده را به هیچ وجه با کسی به اشتراک نگذارید.
• اطمینان حاصل کنید که هر گونه سوزن برای تزریق مواد مخدر، سوراخ کردن گوش، خالکوبی – یا ابزارهایی برای مانیکور و پدیکور ناخن – به درستی ضدعفونی شده‌اند.
• مکان‌های آلوده شده با خون یا ترشحات بدن را با یک محلول ۱۰ درصد سفیدکننده خانگی (وایتکس) رقیق شده با آب پاک کنید.

درمان هپاتیت ب

هیچ درمان یا داروی خاصی برای عفونت حاد HBV وجود ندارد. با این حال عدم درمان به‌موقع هپاتیت ب متاسفانه عوارض جبران ناپذیری مانند نارسایی کبدی و سرطان کبد را به دنبال دارد. متداولترین روش‌های درمان این عارضه عبارتند از:

• پروتکل پیشگیری: هرکسی که به‌طور تصادفی در معرض بیماری  ویروسهپاتیت ب قرار گرفته باشد، می‌تواند تحت پروتکل پیشگیری پس از مواجهه قرار بگیرد که شامل واکسیناسیون در برابرHBV  و دریافت ایمونوگلوبین هپاتیت ب (HBIG) است.
• درمان عفونت مزمن HBV: برای عفونت مزمن هپاتیت ب، داروهای ضد ویروسی متنوعی موجود است که از تکثیر ویروس جلوگیری کرده و از پیشرفت آن و تبدیل شدنش به یک بیماری پیشرفته کبدی جلوگیری می‌کند.

دکتر ساینا در مقاله روش‌های درمان هپاتیت ب به بررسی انواع روش‌های درمانی این عارضه پرداخته است.

کلام آخر دکتر ساینا

ویروس هپاتیت ب از طریق تماس با مایعات بدن مانند خون یا مایع منی منتقل می‌شود. روابط و رفتارهای پرخطر جنسی از دیگر راه‌های انتقال این بیماری است. هپاتیت B ممکن است بدون علائم پیشرفت کند و فرد زمانی از آن مطلع شود که بیماری وارد مرحله ی جدی و خطرناک شده است.

عدم درمان به‌موقع هپاتیت ب متاسفانه عوارض جبران ناپذیری مانند نارسایی کبدی و سرطان کبد را به دنبال دارد. توصیه دکتر ساینا برای مقابله با این ویروس مهلک، شناسایی علائم هپاتیت ب، راههای انتقال و جلوگیری از آنهاست. همچنین انجام معاینات دوره ای کبد و آزمایش‌های کبدی در تشخیص سریع بیماری هپاتیت ب بسیار اهمیت دارد. با محافظت از خود بیشتر هوای این عضو حیاتی را داشته باشید.

جدول مشخصات بیماری

سوالات متدوال

همراهان مجله سلامت دکتر ساینا، شما عزیزان می‌توانید سوالات خود را در رابطه با موضوع این مقاله در بخش نظرات بنویسید. متخصصان ما در تلاش هستند تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ دهند.