خار پاشنه چیست؟ | علت، علائم و درمان خارپاشنه

خار پاشنه زائده‌ای کوچک ناشی از رسوب کلسیم در استخوان پاشنه‌ی پاست که اغلب موارد مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند؛ اما در برخی افراد با درد و التهاب همراه است. در این مقاله به علت خار پاشنه و راه‌های مختلف درمان آن می‌پردازیم. پیش از مطالعه‌ی مقاله، پیشنهاد می‌کنیم نظرات دکتر عاطفه ابوترابی از متخصصان ارتوپدی دکترساینا را مشاهده کنید.

خار پاشنه چیست؟

خار پاشنه به رشد یک زائده‌ی شبه‌استخوانی ناشی از رسوب کلسیم در زیر پاشنه‌ی پا گفته می‌شود. حدود ۱۵ درصد افراد به خار پاشنه دچار می‌شوند._^[۱] خار پاشنه اغلب از زیر پاشنه و رو به انگشتان پا شروع می‌شود؛ البته این عارضه ممکن است در قسمت‌های دیگر استخوان پاشنه‌ی پا نیز تشکیل شود. خار پاشنه می‌تواند بین ۳ تا ۵ میلی‌متر طول داشته باشد و اغلب با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیست.

خار پاشنه به‌مرور زمان شکل می‌گیرد و اکثر مردم تا زمانی‌که خار پاشنه باعث ایجاد درد نشود متوجه آن نمی‌شوند. تشخیص خار پاشنه می‌تواند چالش برانگیز باشد؛ چراکه خار پاشنه همیشه باعث درد نمی‌شود و همه‌ی دردهای پاشنه نیز بر اثر خار پاشنه ایجاد نمی‌شوند. روش‌های مختلفی شامل جراحی و روش‌های غیرجراحی برای درمان خارپاشنه وجود دارند.

گاهی کلسیم در زیر استخوان پاشنه رسوب می‌کند و تشکیل زائده‌ای استخوانی‌شکل به نام خار پاشنه می‌دهد.

تفاوت فاسئیت پلانتار و خار پاشنه

یک نوار عضلانی ضخیم در کف پا و از پاشنه تا انگشتان پا کشیده شده است؛ این نوار را فاسیا یا فاشیا می‌نامند. گاهی فاسیا دچار التهاب می‌شود که به آن فاسئیت پلانتار یا التهاب فاسیا گفته می‌شود. درد ناشی از التهاب فاسیا اغلب صبح‌ها با اولین قدم‌ها احساس می‌شود؛ اما به‌مرور در طول روز کمتر می‌شود. التهاب فاسیا علاوه بر درد، می‌تواند منجربه تشکیل خار پاشنه شود. نکته‌ی جالب اینجاست که خارپاشنه در اغلب موارد به‌خودی‌خود علامتی ندارد؛ بلکه دردی که احساس می‌شود ناشی از التهاب فاسیا است.

توجه داشته باشید که لزوماً هر مورد التهاب فاسیا منجربه تشکیل خار پاشنه نمی‌شود؛ از طرفی هر خار پاشنه‌ای در اثر التهاب فاسیا ایجاد نمی‌شود.

علائم خار پاشنه

در برخی موارد ممکن است خار پاشنه هیچ علامتی نداشته باشد. همچنین ممکن است هیچ تغییری در بافت‌های نرم یا استخوان‌های اطراف پاشنه مشاهده نشود. خار پاشنه اغلب فقط از طریق تصویربرداری اشعه‌ی ایکس و سایر آزمایش‌های معاینه‌ی پا قابل تشخیص است. در واقع اغلب اوقات علائم خار پاشنه زمانی مشاهده می‌شود که این عارضه در اثر التهاب فاسیای کف پا ایجاد شده باشد.

علائم خار پاشنه ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• درد
• التهاب
• تورم در جلوی پاشنه‌ی پا

همچنین ممکن است ناحیه‌ی آسیب‌دیده گرم‌تر از سایر نواحی باشد. درد و التهاب خار پاشنه ممکن است تا گودی کف پا گسترش پیدا کند. در شدیدترین حالت ممکن است یک برآمدگی کوچک استخوانی زیر پاشنه قابل مشاهده باشد.

علل ایجاد خار پاشنه

علت خار پاشنه، تجمع رسوبات کلسیم در قسمت زیرین استخوان پاشنه است. این اتفاق معمولاً در طی چند ماه می‌افتد. خار پاشنه اغلب به دلیل التهاب فاسیای کف پا ایجاد می‌شود؛ درنتیجه علل ایجاد آن با علل التهاب فاسیا یکسان است: کشیدگی عضلات و رباط‌های پا، کشیدگی بافت همبند کف پا و پارگی مکرر غشایی که استخوان پاشنه را می‌پوشاند. خار پاشنه در بین ورزشکارانی که حرفه‌ی ورزشی آن‌ها شامل دویدن و پریدن است بیشتر دیده می‌شود.

از سایر علل خار پاشنه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آرتروز
• کبودی پاشنه پا
• اضافه‌وزن
• پوشیدن کفش‌های نامناسب
• مشکلات راه رفتن
• پوشیدن بیش‌ازحد دمپایی
• پوشیدن کفش‌های کهنه

عوامل خطر ایجاد خارپاشنه

بعضی عوامل می‌توانند احتمال تشکیل خار پاشنه را افزایش دهند:

• ناهنجاری‌های راه رفتن که باعث فشار بیش‌ازحد بر استخوان پاشنه، رباط‌ها و اعصاب نزدیک پاشنه پا می‌شوند.
• دویدن، به‌ویژه روی سطوح سخت
• کفش‌های نامناسب یا اشتباه پوشیدن کفش‌ها، به‌ویژه پوشیدن کفش‌هایی که از قوس کف پا حفاظت نمی‌کنند.
• اضافه‌وزن و چاقی مفرط
• افزایش سن؛ با بالا رفتن سن، انعطاف‌پذیری بافت همبند کف پا کاهش پیدا می‌کند و لایه‌ی چربی محافظ پاشنه‌ی پا نازک می‌شود.
• دیابت
• سر پا ایستادن به‌مدت طولانی در شبانه‌روز
• تکرار فعالیت‌های بدنی شدید و کوتاه مدت
• داشتن کف پای صاف یا گودی بیش‌ازحد کف پا

عوارض و خطرات خار پاشنه

خارپاشنه در بسیاری از افراد عارضه‌ی جدی و خطرناکی ایجاد نمی‌کند؛ بااین‌حال این مشکل برای بسیاری از افراد می‌تواند منجر به درد شدید و حتی ناتوان‌کننده شود. البته همان‌طورکه گفتیم این درد اغلب ناشی از التهاب بافت همبند کف پا (التهاب فاسیای کف پا) است. در صورت عدم درمان خار پاشنه می‌تواند فعالیت شما را به میزان قابل‌توجهی محدود کند؛ چراکه ممکن است قادر به تحمل وزن خود روی پای آسیب‌دیده نباشید.

روش‌های تشخیصی

ازآنجایی‌که علائم خار پاشنه با بسیاری از مشکلات پا مشابه‌اند؛ تشخیص این عارضه بدون استفاده از تجهیزات عکس‌برداری بسیار دشوار است؛ به‌همین‌دلیل برای تشخیص خار پاشنه بهتر است با متخصص ارتوپدی مشورت کنید.

پزشک احتمالاً قبل از تصویربرداری پای شما را از لحاظ التهاب، قرمزی و آسیب‌های احتمالی معاینه می‌کند. ممکن است از شما بخواهد روی یک پا بایستید یا کمی راه بروید. درنهایت معمولاً پزشک برای تشخیص دقیق خار پاشنه، درخواست تصویربرداری می‌دهد و با بررسی عکس پا، خار پاشنه را تشخیص می‌دهد.

خار پاشنه اغلب بدون نیاز به جراحی و با ورزش، فیزیوتراپی و کفش‌های مخصوص درمان می‌شود.

درمان خار پاشنه

درد ناشی از خار پاشنه در اغلب موارد بدون نیاز به جراحی و با کمک روش‌های دیگر بهبود می‌یابد. روش‌های درمان خار پاشنه اغلب همان درمان‌های التهاب فاسیا هستند؛ چراکه درد و ناراحتی خار پاشنه عموماً از التهاب فاسیا ناشی می‌شود. رایج‌ترین درمان‌های غیرجراحی خارپاشنه عبارت‌اند از:

فیزیوتراپی خار پاشنه

ازآنجایی‌که داروهای ضدالتهاب برای استفاده‌ی طولانی‌مدت مناسب نیستند، متخصصان ارتوپدی در بسیاری از موارد توصیه می‌کنند درد و التهاب و درد خار پاشنه را با تمرینات و حرکات مخصوص فیزیوتراپی تحت کنترل داشته باشید.

تمرینات خار پاشنه شامل کشش عضلات پاشنه و بافت همبند کف پا هستند. فیزیوتراپیست حرکاتی را که در خانه قابل انجام هستند به شما آموزش می‌دهد. این حرکات کششی را می‌توانید در هر زمانی از روز انجام دهید؛ اما انجام حرکات کششی در شب و قبل از خواب می‌تواند اثربخشی بالاتری داشته باشد.

ورزش خار پاشنه

تمرینات کششی روش‌های خوبی برای بهبود سلامت کلی بدن هستند. این تمرینات به شما کمک می‌کنند تا عضلات دردناک و رباط‌های سفت را با ورزش تسکین دهید و از آسیب‌دیدگی نیز جلوگیری کنید. تمرینات کششی به بهبود التهاب و درد ناشی از خار پاشنه نیز کمک می‌کنند.

انواع مختلفی از حرکات کششی می‌توانند به بهبود درد و التهاب در ناحیه‌ی پاشنه و ساق پا کمک کنند:

• کشش ساق پا در مقابل دیوار
• کشش ساق پا روی پله‌ها
• ماساژ دادن کف پا با توپ گلف یا تنیس
• تمرینات کششی نشسته
• گرفتن حوله با انگشتان پا (انقباض انگشتان و سایر ماهیچه‌های پا)

برای آگاهی بیشتر در رابطه با نحوه‌ی انجام این حرکات می‌توانید از متخصص فیزیوتراپی کمک بگیرید.

استراحت

استراحت کردن در حالت نشسته یا خوابیده نه‌تنها به کاهش درد حاد و شدید کمک می‌کند؛ بلکه از وخیم شدن وضعیت خار پاشنه و پیشرفت التهاب نیز جلوگیری می‌کند. همچنین استراحت‌دادن به پاها پس از ایستادن به‌مدت طولانی و سایر فعالیت‌های ایستاده بسیار مهم است.

در مواردی که درد ناشی از خارپاشنه پا شدید باشد، متخصص ارتوپدی ممکن است از شما بخواهد تا زمانی‌که علائم شما بهبود پیدا کنند به پای خود استراحت دهید. قرار دادن وزن روی پاشنه پا درحالی‌که درد دارید، می‌تواند این وضعیت را بدتر کند و همچنین می‌تواند زمان بهبودی شما را طولانی‌تر کند.

کفش مناسب خار پاشنه پا

استفاده از کفی‌های طبی و ارتوتیک، مانند پد خار پاشنه، می‌تواند به شما کمک کند تا فشار روی قوس کف پا و پاشنه پا را کاهش داده و درد ناشی از خار پاشنه را بهبود دهید. پدهای پاشنه پا همچنین می‌توانند از ساییدگی و آسیب بیشتر جلوگیری کنند. این پدها به‌تنهایی خار پاشنه را بهبود نمی‌دهند و باید به همراه کفش مناسب و طبی مورد استفاده قرار بگیرند.

جراحی خارپاشنه

درد و التهاب خار پاشنه در بیش از ۹۰ درصد افراد با درمان‌های غیرجراحی بهبود می‌یابد. اگر علائم خار پاشنه پس از یک دوره‌ی ۹ تا ۱۲ ماهه‌ی درمان‌های غیرتهاجمی بهبود پیدا نکرد، ممکن است برای تسکین درد و بهبود وضعیت خار پاشنه به جراحی نیاز داشته باشید.

رایج‌ترین انواع جراحی خار پاشنه عبارت‌اند از:

• جراحی بافت همبند کف پا: در این جراحی، التهاب فاسیا که منجربه درد شده درمان می‌شود.
• برداشتن خار پاشنه: این عمل به‌ندرت انجام می‌شود.

پزشک معمولاً قبل از انجام جراحی با انجام بعضی آزمایش‌ها، ضرورت عمل و نحوه‌ی انجام جراحی را تشخیص می‌دهد.

در اغلب موارد پزشک به شما توصیه می‌کند با اقداماتی مانند استفاده از کمپرس سرد، استراحت، و اعمال فشار بر محل جراحی، التهاب و درد بعد از جراحی را کاهش دهید. در برخی موارد ممکن است لازم باشد بیماران پس از جراحی از بانداژ، آتل، گچ، کفش جراحی یا عصا استفاده کنند. دوره‌ی نقاهت پس از عمل بسیار مهم است و توصیه‌های پزشک در این دوره باید جدی گرفته شوند.

عوارض جراحی خارپاشنه

از عوارض احتمالی جراحی پاشنه می‌توان به درد عصبی، درد مکرر پاشنه پا، بی‌حسی دائمی ناحیه‌ی جراحی‌شده، عفونت و زخم پاشنه اشاره کرد. علاوه‌براین با آزاد شدن بافت همبند (فاسیا) کف پا، خطر برهم‌خوردگی تعادل، گرفتگی پا، شکستگی و تاندونیت (التهاب تاندون) نیز وجود دارد.

درمان خانگی خارپاشنه

علاوه‌بر روش‌های درمانی گفته‌شده، بعضی از درمان‌های خانگی نیز در بهبود درد و التهاب ناشی از خار پاشنه مؤثرند:

• کمپرس سرد: استفاده از کمپرس سرد به مدت ۱۵ دقیقه می‌تواند به‌طور موقت درد پاشنه را تسکین دهد. استفاده از کمپرس سرد تورم پاشنه را نیز کاهش می‌دهد.
• داروهای بدون نیاز به نسخه: مسکن‌های رایج برای برطرف کردن درد ناشی از خار پاشنه مؤثر هستند. توجه داشته باشید که این داروها تنها درمان علامتی انجام می‌دهند و اصل مشکل را از بین نمی‌برند؛ بنابراین حتماً این داروها را زیر نظر پزشک ارتوپد مصرف کنید.

پیشگیری از ایجاد خارپاشنه

اهمیت دادن به سلامت پا یکی از مؤثرترین روش‌های پیشگیری از خار پاشنه است. پوشیدن کفش‌های مناسب با کفی ضربه‌گیر و تقویت عضلات پا در جلوگیری از تشکیل خار پاشنه مؤثرند. انتخاب کفش مناسب برای هر فعالیت بدنی؛ گرم کردن بدن و انجام حرکات کششی قبل از ورزش و فعالیت جسمی؛ و زیاده‌روی نکردن در هنگام انجام حرکات ورزشی نیز در پیشگیری از این عارضه مؤثرند.

توصیه می‌کنیم از پوشیدن کفش‌هایی با کفی و پاشنه‌ی ساییده‌شده نیز خودداری کنید. اگر اضافه‌وزن دارید، کاهش وزن نیز ممکن است به جلوگیری از خار پاشنه کمک کند.

با پوشیدن کفش‌های مناسب برای هر فعالیت بدنی می‌توانید از خار پاشنه جلوگیری کنید.

چه زمانی برای خارپاشنه به پزشک مراجعه کنیم؟

بهتر است درصورت مشاهده‌ی علائم زیر در اسرع وقت به پزشک متخصص ارتوپدی مراجعه کنید:

• درد و تورم شدید در نزدیکی پاشنه پا
• ناتوانی در خم کردن پای خود به سمت پایین، بلند شدن روی انگشتان پا یا راه رفتن عادی
• درد پاشنه همراه با تب، بی‌حسی یا گزگز در پاشنه‌ی پا
• درد شدید پاشنه بلافاصله پس از آسیب‌دیدگی

کلام آخر دکترساینا

خار پاشنه به‌خصوص اگر با التهاب بافت همبند کف پا همراه باشد منجربه درد و ناراحتی می‌شود. برای درمان خار پاشنه در اغلب اوقات نیازی به جراحی نیست و التهاب و درد این عارضه با درمان‌های غیرتهاجمی بهبود پیدا می‌کند. اگر بیش از یک هفته است که در ساعاتی از روز، به‌خصوص صبح‌ها، دچار درد کف پا می‌شوید حتماً با یک پزشک ارتوپد مشورت کنید.

سؤالات متداول

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری