زخم‌معده یکی از مشکلات شایع دستگاه گوارش است. علائم زخم معده معمولاً با سوزش معده، سوءهاضمه و سایر مشکلات گوارشی مشخص می‌شود. زخم معده در برخی مواقع خاص از آسیب اسید معده به بافت معده ناشی می‌شود. در این مقاله به بررسی علل ایجاد زخم معده، علائم زخم معده و روش‌های درمان آن می‌پردازیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
زخم معده چیست؟
زخم معده یا زخم پپتیک به زخم در پوشش معده یا ابتدای روده‌ی کوچک گفته می‌شود. به‌طورطبیعی یک پوشش ضخیم از مخاط دیواره‌ی معده در برابر اسید معده محافظت می‌کند؛ اما برخی شرایط باعث آسیب به پوشش معده و ایجاد زخم معده می‌شوند.
علائم زخم معده
شایع‌ترین علائم زخم معده درد سوزشی شکم است که از قسمت ناف تا جناغ سینه ادامه دارد و ممکن است خفیف تا شدید باشد. درصورتی‌که درد شدت زیادی داشته باشد، ممکن است باعث بیدار شدن فرد از خواب شود. سایر علائم زخم معده عبارت‌اند از:
- تغییرات اشتها
- حالت تهوع
- مدفوع تیره یا خونی
- سوءهاضمه
- کاهش وزن بدون دلیل مشخص
- استفراغ
- درد قفسه سینه
علائم زخم معده را با حمله‌قلبی اشتباه نگیرید
نکتهای که باید به آن توجه کرد این است که حمله‌ی قلبی نیز می‌تواند علائمی مانند زخم معده و مشکلات گوارشی ایجاد کند. بنابراین در صورت داشتن علائمی مانند سوزش سر دل، انتشار درد به شانه و کتف و حالت تهوع با پزشک تماس بگیرید تا از نظر سلامت قلب بررسی شوید. در این شرایط از هرگونه خوددرمانی پرهیز کرده و تشخیص قطعی را به متخصص واگذار کنید.
اگر علائمی مانند سوزش سر دل، انتشار درد به کتف و شانه و حالت تهوع دارید بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.
عوامل ایجاد کننده زخم معده
برخی عوامل ممکن است باعث بروز زخم معده در فرد شوند؛ در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- استفاده بیش‌ازحد از داروهای مسکن غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن
- سابقه‌ی خانوادگی زخم معده
- ابتلا به بیماری‌های کبد، ریه و کلیه
- مصرف سیگار و نوشیدنی‌های الکلی
عوارض زخم معده
زخم‌های درمان‌نشده با گذشت زمان وخیم‌تر می‌شوند و می‌توانند عوارض جدی برای سلامتی فرد ایجاد کنند. عوارض زخم معده عبارت‌اند از:
- سوراخ شدن جداره‌ی معده: سوراخ شدن آستر معده یکی از عوارض جدی زخم معده درمان‌نشده است که باعث ایجاد عفونت می‌شود. این عارضه با درد ناگهانی و شدید شکم مشخص می‌شود.
- خونریزی داخلی: زخم‌های خونریزی‌دهنده می‌توانند منجربه ازدست‌دادن قابل توجه خون شوند که گاهی ممکن است بیمار نیاز به بستری شدن داشته باشد. علائم زخم خون‌ریزی‌دهنده‌ی معده شامل سرگیجه، سبکی سر و مدفوع سیاه است.
- ایجاد زخم در پوشش معده: ایجاد زخم در بافت معده باعث می‌شود عبور غذا از دستگاه گوارش با مشکل روبرو شود. علائم زخم در پوشش معده شامل استفراغ و کاهش وزن است.
آسیب به آستر مخاطی معده منجربه رسیدن اسید معده به بافت داخلی و ایجاد زخم معده می‌شود.
تشخیص زخم معده
تشخیص زخم معده اغلب با بررسی علائم بیمار و تاریخچه‌ی پزشکی او آغاز می‌شود. یکی از دلایل زخم معده ابتلا به عفونت باکتری H.pylori است که با انجام آزمایش تشخیص داده می‌شود. برای تأیید تشخیص زخم معده از روش‌های زیر استفاده می‌شود.
- آندوسکوپی: درصورتی‌که علائم شدید باشد ممکن است برای تشخیص از آندوسکوپی استفاده شود. در این روش پروب مجهز به دوربین از طریق دهان و گلو وارد معده می‌شود تا ناهنجاری احتمالی معده بررسی شود.
- آزمایش هلیکوباکتر پیلوری: تست تنفسی برای تشخیص هلیکو باکتر آسانترین روش تشخیص این باکتری است. همچنین آزمایش خون و مدفوع نیز برای بررسی بیشتر درخواست می‌شود.
- تصویربرداری: عکس‌برداری با اشعه ایکس و سی‌تی‌اسکن نیز روش دیگری برای تشخیص زخم معده است.
درمان زخم معده
روش‌های مختلفی برای درمان زخم معده استفاده می‌شوند.
درمان دارویی
- داروهای مهارکننده‌ی ترشح اسید یکی از رایج‌ترین داروهای مورد استفاده در درمان زخم معده هستند که شامل مهارکننده‌ی پمپ پروتون و مسدودکننده‌های گیرنده H2 هستند. این داروها تولید اسید معده را متوقف می‌کنند. ازآنجاکه درمان طولانی‌مدت با آنتی‌اسیدها مانع جذب کلسیم می‌شود و خطر پوکی استخوان را افزایش می‌دهد، مصرف مکمل کلسیم در کنار داروهای ضداسید توصیه می‌شود.
- همچنین کاهش مصرف داروهای مسکن غیراستروئیدی یا تغییر دوز آن‌ها در درمان و پیشگیری از زخم معده مؤثر است. مصرف برخی داروهای کورتون، بیس‌فسفونات و ضدانقعاد ممکن است با صلاح‌دید پزشک مربوطه قطع شود.
- برای درمان زخم معده ناشی از هلیکوباکتر پیلوری نیز ترکیبی از مصرف دو آنتی‌بیوتیک و یک مسدودکننده‌ی پمپ پروتون استفاده می‌شود. معمولاً این داروها به مدت ۷ تا ۱۴ روز مصرف می‌شوند.[۱] در صورت عدم موفقیت در درمان، ممکن است داوری بیسموت و برخی آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده شود.
جراحی
درصورتی‌که بیمار به روش‌های درمان دارویی پاسخ مناسب ندهد، درمان جراحی یکی از گزینه‌های درمانی است که شامل قطع عصب واگ یا برداشتن قسمت کوچکی از معده (گاسترکتومی جزئی) می‌شود.[۲]
همان‌طورکه اشاره کردیم، یکی از دلایل شایع بروز زخم معده، عفونت هلیکوباکتر است. برخی از انواع این باکتری خطر سرطان معده را افزایش می‌دهند؛ بنابراین باید درمان زخم معده را به‌طور جدی پیگیری کرد.
عدم درمان زخم معده ممکن است منجربه سرطان معده شود.
رژیم غذایی زخم معده
رژیم غذایی نقش مهمی در پیشگیری و بهبود زخم معده دارد. بهتر است از مصرف غذاهای تند و ادویه‌دار که تولید اسید معده را افزایش می‌دهند مانند فلفل سیاه یا کافئین خودداری شود. مصرف نوشیدنی‌های الکلی نیز باید به‌طور کامل متوقف شود. رژیم غذایی مناسب برای زخم معده باید حاوی ویتامین A و فیبر کافی باشد. برای اطلاعات بیشتر مقاله رژیم غذایی در زخم معده را مطالعه کنید
برای پیشگیری از زخم معده چه مواردی را باید رعایت کنیم؟
گاهی ممکن است خطر ابتلا به زخم معده را نتوان به‌طورکامل از بین برد؛ اما با انجام برخی اقدامات می‌توان میزان خطر را کاهش داد. اقدامات پیشگیری‌کننده‌ی زخم معده عبارت‌اند از:
- از مصرف بیش‌ازحد داروهای مسکن غیراستروئیدی مانند ایبوپرفن یا ناپروکسن خودداری کنید.
- در صورت نیاز به مصرف داروهای غیر استروئیدی آن‌ها را به همراه غذا یا داروهای محافظ پوشش معده مصرف کنید.
- از کشیدن سیگار و دخانیات خودداری کنید چراکه خطر ابتلا به سرطان‌های گوارشی را افزایش می‌دهد.
- در صورت تشخیص عفونت هلیکوباکتر حتماً دوره‌ی درمان با آنتی‌بیوتیک را به‌طور کامل ادامه دهید.
- به‌طور منظم ورزش کنید؛ ورزش سطح التهاب را کاهش می‌دهد و سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند.
برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.
کلام آخر دکترساینا
علائم زخم معده با مشکلات مختلف گوارشی مانند سوزش معده همراه است. این علائم در برخی بیماری‌های دیگر نیز دیده می‌شوند. بنابراین برای تشخیص علت علائم خود، با پزشک گوارش مشورت کنید.
همچنین به‌خاطر داشته باشید که عدم درمان زخم‌معده می‌تواند به‌مرور منجر به آسیب‌های جدی به بافت معده و حتی سرطان شود؛ بنابراین درصورتی‌که از مشکلات گوارشی رنج می‌برید، با پزشک دراین‌باره صحبت کنید. شما در سامانه دکترساینا می‌توانید از بهترین پزشکان فوق تخصص گوارش در کوتاه‌ترین زمان مشاوره آنلاین پزشکی دریافت کنید.
سؤالات متداول
خوشبختانه روش‌های مختلفی برای درمان زخم معده وجود دارد که شامل انواع داروهاست. در صورت عدم موفقیت درمان دارویی ممکن است جراحی توصیه شود.
بسته به‌علت و شدت زخم معده، درمان بین ۲ تا ۳ ماه ممکن است ادامه داشته باشد. درصورتی‌که زخم معده ناشی از باکتری هلیکوباکتر پیلوری درمان نشود، دوباره عود می‌کند و نیاز به درمان آنتی بیوتیکی دارد.
معمولاً از داروهای آنتی‌اسید، آنتی‌بیوتیک و بیسموت برای درمان زخم معده استفاده می‌شود.
همراهان مجله سلامت دکتر ساینا، شما عزیزان نیز می‌توانید سوالات خود را در رابطه با موضوع این مقاله در بخش نظرات بنویسید. متخصصان ما در تلاش هستند تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ دهند.
جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری
| نام بیماری | Peptic ulcer |
| تخصص مربوطه | گوارش |
| علائم | شکم درد به همراه سوزش، احساس سیری، تهوع، عدم تحمل غذای چرب، انقباض معده |
| عوارض | خونریزی داخلی معده، عفونت، انسداد مسیر بلع غذا |
| علت | باکتری هلیکوباکتر، مصرف بیش از مسکن، مصرف برخی داروها |
| موارد ریسک بالای ابتلا | سیگار، الکل، مصرف بیش از حد ادویههای تند، عدم مدیریت استرس |
| روش‌های تشخیص | آنوسکوپی، آزمایش هیلکو باکتر، عکس برداری از دستگاه گوارش |
| روش‌های درمان | دارو درمانی، رژیم غذایی |
| داروها | داروهای ضد اسید، آنتی بیوتیک، داروهای محافظتکننده از لایه داخلی معده |
| میزان شیوع | ۶-۱۵ درصد در جهان |
| نرخ مرگ‌ومیر | ۱ مرگ در هر ۱۰۰ هزار ابتلا |
| آمار ایران | ۳۴ درصد |
[۱] Malfertheiner, P., Megraud, F., O’Morain, C. A., Gisbert, J. P., Kuipers, E. J., Axon, A. T., Bazzoli, F., Gasbarrini, A., Atherton, J., Graham, D. Y., Hunt, R., Moayyedi, P., Rokkas, T., Rugge, M., Selgrad, M., Suerbaum, S., Sugano, K., El-Omar, E. M., & European Helicobacter and Microbiota Study Group and Consensus panel (2017). Management of Helicobacter pylori infection-the Maastricht V/Florence Consensus Report. Gut, ۶۶(۱), ۶–۳۰. https://doi.org/10.1136/gutjnl-2016-312288
[۲] Sachdeva, A. K., Zaren, H. A., & Sigel, B. (1991). Surgical treatment of peptic ulcer disease. The Medical clinics of North America, ۷۵(۴), ۹۹۹–۱۰۱۲. https://doi.org/10.1016/s0025-7125(16)30426-6