تب در کودکان: علل، درمان و نکات مهم

خیلی از والدین (به‌خصوص آن‌هایی که برای بار اول صاحب فرزند شده‌اند) با مشاهده علائم تب در کودک خود دستپاچه و نگران می‌شوند؛ اما تب در کودکان گاهی نه‌تنها جای نگرانی ندارد، بلکه می‌تواند نشان‌دهنده عملکرد درست بدن او در مبارزه با ویروس‌ها باشد. البته این بدان معنا نیست که باید نسبت به تب کودکان بی‌توجه باشید.

تب در برخی موارد می‌تواند خطرناک باشد و حتی جان کودک را تهدید کند. در این مطلب به بررسی روش تمایز تب خطرناک از تب‌های خفیف، آموزش نحوه اندازه‌گیری تب کودک با دستگاه‌های تب‌سنج مختلف و روش درمان خانگی تب می‌پردازیم.

تب در کودکان چیست؟

دمای بدن کودکان به‌صورت طبیعی در یک بازه عددی مشخص قرار دارد. اگر دمای بدن آن‌ها از این بازه بالاتر برود، کودک به تب مبتلا شده است. البته باید توجه کنید که سنجیدن تب کودک با روش‌های مختلف از طریق دهان، مقعد، گوش و زیربغل انجام می‌شود. بازه عددی دمای طبیعی در هر کدام از این روش‌ها، اندکی متفاوت است.

علت تب در کودکان

بالارفتن دمای بدن نشان‌دهنده فعال شدن سیستم ایمنی است. این اتفاق معمولاً به دلیل ورود یک عفونت به بدن و آماده شدن سیستم دفاعی برای مبارزه با آن رخ می دهد. بالا رفتن دما به بدن کمک می‌کند تا با عوامل ناشناخته مثل ویروس‌ها و باکتری‌ها راحت‌تر بجنگد.

سایر دلایل تب در کودکان عبارتند از:

• پوشاندن لباس زیاد
• واکسیناسیون
• دندان درآوردن
• عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی
• آنفلوانزا
• عفونت گوش
• ویروس روزئولا
• التهاب لوزه
• عفونت کلیه یا مجاری ادراری
• بیماری‌های شایع کودکان مثل آبله‌مرغان و سیاه‌سرفه

آیا تب در کودکان خطرناک است؟

تب یک اتفاق طبیعی است و همه کودکان به آن مبتلا می‌شوند؛ بنابراین خود به‌تنهایی خطرناک نیست. خیلی از تب‌ها نیاز به درمان خاصی ندارند و به کودک کمک می‌کنند تا سریع‌تر از شر عفونت خلاص شود. در واقع تب خیلی اوقات نشانه خوبی است. چون نشان می‌دهد سیستم دفاعی در حال محافظت از بدن کودک است.

ولی برخی از انواع تب کودکان باید به‌سرعت پایین آورده شوند؛ چرا که خطر تشنج، آسیب مغزی و حتی مرگ را به دنبال دارند. به همین دلیل دانستن نحوه تشخیص تب خطرناک از تب‌های غیراورژانسی و اندازه‌گیری صحیح آن، برای والدین بسیار مهم است. 

دمای طبیعی بدن کودکان

بالارفتن جزئی دمای بدن کودک از حد استاندارد نباید به‌سرعت باعث نگرانی شما شود. چرا که نحوه و محل اندازه گیری تب، نوع تب‌سنج و دقت آن، ساعت روز، سن کودک و میزان فعالیت او همگی روی درجه دمای بدن او اثر می‌گذارند.

دمای طبیعی کودک در سنین مختلف

توجه کنید که معمولاً دمای دهان ۰/۵ درجه و دمای مقعد ۰/۵ الی ۱ درجه بالاتر از دمای زیربغل است.

دمای طبیعی کودک بسته به محل اندازه‌گیری

تشخیص تب در کودک

همانطور که گفتیم نوع تب‌سنج (دیجیتالی یا جیوه‌ای) و روش اندازه‌گیری تب روی درجه طبیعی بدن اثر می‌گذارد. علاوه‌براین علائم همراه با تب بالای کودک نیز به شما در تشخیص شدت تب و نیاز احتمالی به پزشک یا اورژانس کمک می‌کند. در ادامه قدم به قدم همراه ما باشید تا به شما برای تشخیص تب کودکتان کمک می‌کنیم:

توجه به علائم تب در کودکان

کودک مبتلا به تب ممکن است دچار علائم مختلفی شود. مهم‌ترین این علائم، احساس گرمای غیرطبیعی هنگام لمس کمر یا قفسه سینه کودک است. سایر علائم عبارتند از:

• برافروختگی پوست
• تعریق یا لرز
• ناخوش به نظر رسیدن
• بی‌حالی و خواب‌آلودگی
• بازی نکردن و کاهش تحرک
• بی‌قراری و گریه مکرر
• کاهش اشتها
• تند نفس کشیدن یا افزایش ضربان قلب

والدین باید با مشاهده این علائم، دمای بدن کودک را با تب‌سنج اندازه‌گیری کنند. بعد از اندازه‌گیری درجه تب، بسته به شدت آن باید اقدامات درمانی و مراقبتی را در خانه انجام دهند یا به پزشک (و در صورت نیاز به اورژانس) مراجعه کنند.

استفاده از ترمومتر دیجیتال یا دماسنج

سه نوع تب‌سنج در بازار به فروش می‌رسد:

1. تب‌سنج‌های جیوه‌ای: تب‌سنج‌های جیوه‌ای از یک شیشه خیلی باریک حاوی مقدار اندکی جیوه یا مایعات مشابه و بی‌خطر ساخته شده‌اند.
2. تب‌سنج‌های تماسی حرارتی (دیجیتالی یا کریستالی): تب‌سنج‌های حرارتی نسبت به گرما حساس هستند. تب‌سنج‌های حرارتی کریستال مایع، نسل قدیم این دستگاه‌ها هستند. این تب‌سنج‌ها معمولاً به شکل یک نوار باریک پلاستیکی و دارای درجه‌بندی هستند. داخل این نوار باریک، کریستال‌های مایع ریزی وجود دارد که نسبت به گرما حساس هستند. هر کدام از این کریستال‌ها، نسبت به دمای خاصی واکنش نشان می‌دهد و رنگی می‌شود.
3. تب‌سنج‌های غیرتماسی (مادون قرمز): در حال حاضر تب‌سنج‌های کریستالی و جیوه‌ای به دلیل دقت خیلی پایین و خطر شکستن شیشه جیوه کاربرد ندارند. امروزه دستگاه‌های دیجیتالی جدیدترین و دقیق‌ترین نسل تب‌سنج‌ها هستند.

تب‌سنج‌های جیوه‌ای و نواری خیلی قدیمی هستند و دقت کمی نیز دارند. بهتر است برای اندازه‌گیری تب کودک از تب‌سنج‌های دیجیتالی از نوع تماسی و چندمنظوره (برای زیر بغل، دهان و مقعد)، غیرتماسی (مادون قرمز) و داخل گوشی استفاده کنید.

روش‌های اندازه‌گیری دما

روش اندازه‌گیری تب کودک هر دماسنج ممکن است با دیگری تفاوت جزئی داشته باشد. به همین دلیل بهتر است دستورالعمل راهنمای موجود در جعبه آن را نیز مطالعه کنید.

1. دمای مقعدی: اندازه‌گیری تب از راه مقعد دقیق‌ترین روش برای کودکان بالای ۳ ماهه تا ۴ ساله است. به کمک دماسنج‌های جیوه‌ای یا دیجیتالی، می‌توانید دمای مقعدی کودک را اندازه‌گیری کنید.

برای اندازه‌گیری دمای مقعدی:

• نوک دماسنج را ضدعفونی و تمیز کنید. سپس آن را با مقدار کمی وازلین نرم کنید.
• برای نوزادان و کودکان در سنین پایین، صورت او را رو به ران پایتان قرار دهید یا او را روی کمر بخوابانید. سایر کودکان یا بزرگسالان می‌توانند روی شکم خود دراز بکشند.
• تب‌سنج را روشن کنید و نوک آن را به‌آرامی وارد مقعد کنید. فقط کافی است حدود ۱ سانتی‌متر از آن را وارد مقعد کنید.
• کودک را تا زمانی که بوق دستگاه به صدا دربیاید بی‌حرکت قرار دهید. اگر از دماسنج جیوه‌ای استفاده می‌کنید، ۵ دقیقه صبر کنید. سپس دماسنج را بیرون بیاورید.
• برای مقایسه درجه تب با دمای دهانی، ۱ درجه از عدد خوانده شده کم کنید.

۲. دمای دهانی: دمای دهانی بیشتر برای بزرگسالان کاربرد دارد و در کودکان زیر ۴ سال زیاد دقیق نیست. چرا که حین اندازه‌گیری دما، دهان باید کاملاً بسته بماند.

برای اندازه‌گیری دمای دهانی:

• دست‌هایتان را بشویید و نوک تب‌سنج را تمیز کنید.
• تب‌سنج را روشن کنید و آن را زیر زبان کودک قرار دهید.
• دهان کودک را ببندید و مراقب باشید حین اندازه‌گیری تب، باز نشود.
• در صورت استفاده از تب‌سنج دیجیتال منتظر شنیدن صدای بوق بمانید. اگر تب‌سنج جیوه‌ای دارید، حدود ۵ دقیقه صبر کنید.
• تب‌سنج را بیرون بیاورید و عدد آن را بخوانید. سپس نوک آن را تمیز کنید.

بلافاصله بعد از خوردن یا نوشیدن از تب‌سنج دهانی استفاده نکنید. بهتر است برای گرفتن نتیجه دقیق‌تر، ۲۰ الی ۳۰ دقیقه صبر کنید.

۳. دمای زیر بغل: برای اندازه‌گیری دمای زیر بغل به دماسنج دیجیتالی نیاز دارید.

برای اندازه‌گیری دمای زیربغل:

• نوک تب‌سنج را بشویید یا ضدعفونی کنید.
• تب‌سنج را روشن کنید و نوک آن را داخل عمیق‌ترین نقطه زیربغل قرار دهید.
• بازوی کودک را ببندید تا نتیجه دقیق‌تری دریافت کنید.
• بعد از شنیدن صدای بوق، درجه تب‌سنج را بخوانید.
• برای تفسیر نتیجه، باید ۱ درجه به عدد خوانده‌شده اضافه کنید. این عدد تقریباً معادل درجه تب دهانی است.

۴. دمای گوش: استفاده از تب‌سنج‌های گوشی در کودکان کمی سخت‌تر است. همچنین به دلیل کوچک بودن کانال گوش آن‌ها، نتایج دقت کمتری دارد.

برای اندازه‌گیری دمای گوش:

• نوک گوشی را به بالا و عقب هل بدهید.
• آن را داخل گوش (ورودی کانال) قرار دهید. دقت کنید که پروب باید رو به کانال گوش و نه دیواره‌های آن قرار داشته باشد.
• دکمه را فشار دهید تا صدای بوق شنیده شود.
• توجه کنید که وجود جرم اضافی در گوش باعث کاهش دقت این روش اندازه‌گیری می‌شود.
• دمای شریان تمپورال: شریان تمپورال درست زیر پوست پیشانی قرار دارد. برای اندازه‌گیری تب از طریق پیشانی، تب‌سنج‌های مختلفی وجود دارند. برای اندازه‌گیری با تب‌سنج دیجیتالی تماسی مراحل زیر را دنبال کنید:
• دکمه دستگاه را پایین نگه دارید.
• پروب را روی نواحی مختلف پیشانی بگردانید و وقتی اندازه‌گیری تمام شد، دکمه را رها کنید.
• در برخی مدل‌های تب‌سنج، لازم است پروب روی پیشانی و گردن (قسمت زیر گوش) گردانده شود.
• برای مقایسه نتیجه با دمای دهانی، ۱ درجه به عدد خوانده‌شده اضافه کنید.

چه زمانی نیاز به تماس با پزشک است؟

تحت این شرایط با پزشک تماس بگیرید:

• هر نوع تب یا حتی کاهش دمای بدن نوزادان زیر ۳ ماهه (کمتر از ۳۶/۵ درجه سانتی‌گراد) را به پزشک اطلاع دهید.
• اگر تب کودک بالای ۳ ماه بالاتر از ۴۰ درجه است یا با داروهای تب‌بر پایین نمی‌آید، با پزشک تماس بگیرید.
• اگر تب بیشتر از ۵ روز طول کشیده است.
• تب کودک حتی با مصرف داروهای تب‌بر مثل استامینوفن (تجویزشده توسط پزشک) نیز پایین نمی‌آید.
• کودک به جز تب علائم دیگری نیز دارد؛ مثل مشکل در بیدار شدن، عدم مصرف مایعات، خیس کردن کمتر از ۴ پوشک در طول روز یا عدم دفع ادرار طی ۸ الی ۱۲ ساعت (در کودکان سنین بالاتر).
• در هر شرایطی که نگران سلامت فرزندتان هستید؛ در این صورت صحبت‌کردن با پزشک می‌تواند نگرانی شما را برطرف کند.

چه زمانی به اورژانس مراجعه کنیم؟

اگر کودک هر کدام از علائم زیر را داشت، باید با اورژانس تماس بگیرید:

• گریه‌ای که اصلاً قطع نمی‌شود
• بی‌قراری و تحریک پذیری شدید 
• کرختی و مشکل در بیدار شدن از خواب
• بثورات پوستی یا دانه‌های بنفش شبیه کبودی روی پوست
• آبی‌شدن لب‌ها، گلو یا ناخن‌ها
• فرو رفتن ملاج (نرمی سر)‌ در نوزادان
• سفت شدن گردن
• سردرد شدید
• سست شدن بدن یا تکان نخوردن
• تنگی نفس که با خالی‌کردن ترشحات بینی خوب نمی‌شود
• تراوش آب از دهان
• تشنج
• شکم‌درد متوسط تا شدید

مدیریت و درمان تب در کودکان

اگر کودک اشتهای خوبی دارد، نسبتاً سرحال است و بازی می‌کند و درد ندارد، نیازی به درمان تب نیست. فقط اگر تب باعث ناخوشی کودک یا نوشیدن کمتر مایعات توسط او شده است، نیاز به دارو وجود دارد.

اگر کودک تب دارد، از او به‌خوبی مراقبت کنید. اجازه دهید استراحت کافی داشته باشد و مایعات زیادی مصرف کند. مصرف مایعات زیاد برای جبران آب ازدست‌رفته بدن از طریق تعریق ضروری است. در ادامه به شما می‌گوییم تا چه کارهایی برای مدیریت تب کودکتان انجام دهید:

۱. استفاده از داروهای ضد تب

داروهای تب‌بر پرکاربرد برای کودکان عبارتند از:

• استامینوفن
• ایبوپروفن

برای دادن مقدار مناسب از دارو، بروشور آن را بخوانید یا با پزشک مشورت کنید. همچنین اگر کودکتان به مشکل خاصی مبتلا است، قبل از هر کاری با پزشک درباره داروهای مناسب برای او مشورت کنید. 

از دادن ایبوپروفن به نوزادان زیر ۶ ماه و هر نوع داروی تب‌بر دیگر به نوزادان زیر ۳ ماه پرهیز کنید. (مگر با تجویز پزشک) همچنین هرگز بدون تجویز پزشک به کودکان آسپرین ندهید؛ چرا که می‌تواند باعث بروز عوارض نادر اما خطرناک شود.

۲. ارائه مایعات و لباس‌های نازک

تب باعث می‌شود بدن کودک در زمان کمی، مقدار زیادی مایعات از دست بدهد. از دست دادت مایعات برای سلامت بدن کودک خطرناک است. به همین دلیل این حجم آب ازدست‌رفته را باید با مایعات و سرم‌های خوراکی جبران کنید. آب، سوپ، بستنی یخی و ژله مایعات مناسبی برای جبران آب بدن هستند. از دادن نوشابه، چای و قهوه به کودک به دلیل بدتر کردن علائم کم‌آبی بدن پرهیز کنید.

اجازه بدهید کودک هرچه می‌خواهد (با مقدار منطقی) بخورد؛‌ اما اگر اشتها به غذا ندارد، او را مجبور به خوردن نکنید.

لباس و پتو یا ملحفه سبک انتخاب مناسبی برای کودکان مبتلا به تب هستند. لباس‌های سنگین و پتوهای ضحیم از خنک شدن بدن جلوگیری می‌کنند و باعث احساس ناراحتی کودک می‌شوند.

۳. ایجاد محیط مطمئن و راحت

اجازه دهید کودک در یک دمای متعادل (نه خیلی سرد و نه خیلی گرم) به مقدار زیادی استراحت کند. کودک مبتلا به تب باید حداقل تا زمانی که تبش به مدت ۲۴ ساعت متوالی قطع شده باشد، در خانه بماند.

استفاده از پاشویه و پارچه خیس برای پایین آوردن تب کودک به دلیل ایجاد لرز معمولاً توصیه نمی‌شود. هرگز از الکل، کیسه یخ یا حمام آب سرد برای پایین آوردن تب کودک استفاده نکنید.

بایدها و نبایدهای تب در کودکان

اگر کودک به تب خفیف مبتلا شده است، معمولاً می‌توانید در خانه به بهبود او کمک کنید. رعایت نکات زیر را هنگام مراقبت از کودک مبتلا به تب فراموش نکنید:

باید‌ها:

• به کودک مایعات فراوان بدهید.
• به علائم کم‌آبی بدن توجه کنید. این علائم شامل ادرار زرد تیره و با بوی تند، کاهش دفع ادرار، خشکی زبان و دهان، تشنگی، خشکی یا گود افتادن چشم‌ها، گریه بدون اشک، بی‌قراری شدید و فرورفتگی ملاج هستند.
• اگر کودک اشتها دارد به او غذا بدهید.
• دمای بدن کودک را در طول شب به‌صورت مرتب چک کنید.
• تا زمان بهبود کامل، او را از خانه بیرون نبرید.
• اگر کودک ناخوش است به او استامینوفن یا ایبوپروفن بدهید. قبل از دادن دارو بروشور آن را بخوانید یا با پزشک مشورت کنید.
• درصورتی‌که درباره وضعیت سلامت کودکتان نگران هستید با پزشک مشورت هستید.

نبایدها:

• هنگام تب خفیف بهتر است از قرار دادن پارچه خیس یا بیرون آوردن لباس‌ها پرهیز کنید. چرا که بالا بردن دمای بدن یک روش طبیعی و سالم است که بدن برای مبارزه با عفونت انتخاب می‌کند.
• کودک را با لباس یا پتوی زیاد نپوشانید.
• به کودکان زیر ۱۶ سال آسپیرین ندهید.
• استامینوفن و ایبوپروفن را با هم به کودک ندهید. (مگر با تجویز پزشک)
• به کودکان زیر ۲ ماه استامینوفن ندهید.
• به کودکان زیر ۳ ماه یا با وزن کمتر از ۵ کیلوگرم ایبوپروفن ندهید.
• به کودکان مبتلا به آسم ایبوپروفن ندهید. (مگر با تجویز پزشک)

به گفته وبسایت NHS Inform:

آب‌رسانی به بدن کودک مبتلا به تب از طریق نوشیدن آب و مایعات فراوان بسیار مهم است. نوزادان باید مقدار زیادی مایعات، از جمله شیر مادر یا شیر خشک بخورند. حتی اگر کودک تشنه نیست، سعی کنید او را تشویق به نوشیدن مایعات به میزان اندک اما به دفعات زیاد کنید.

اگر هوا گرم است، ملحفه سبکی روی او بیندازید یا پنجره را باز کنید تا دمای مناسبی برای استراحت او ایجاد شود. بااینحال لباس‌های کودک را نباید از تن او دربیاورید. همچنین خیس کردن بدن کودک با پارچه یا اسفنج برای کاهش تب توصیه نمی‌شود.

کلام آخر دکترساینا

تب کودک نشان‌دهنده عملکرد درست بدن او در مبارزه با عفونت‌ها است. خیلی اوقات تب خفیف نشانه نگران‌کننده‌ای نیست. اگر کودک سرحال است و اختلالی در خواب، خلق‌وخو و اشتهای او ایجاد نشده است، معمولاً با درمان‌های خانگی و در صورت نیاز مصرف داروهای تب‌بر درمان می‌شود. درصورتی‌که تب باعث بی‌حالی، بی‌قراری شدید، پرخوابی، کاهش اشتها به غذا و مایعات یا کم‌آبی بدن کودک شده است، باید با پزشک تماس بگیرید.

سوالات متداول