راهنمای سونو قلب جنین: بهترین زمان سونوگرافی برای ضربان قلب جنین

پزشک متخصص با اندازه‌گیری ضربان قلب جنین سلامت او را بررسی می‌کند. انجام این سونوگرافی در واقع بخشی از فرایندهای غربالگری است. با بررسی ضربان قلب، پزشک می‌تواند نوسانات بین ضربان‌ها و احتمال ابتلای جنین به بیماری‌های قلبی را تشخیص دهد. باتوجه‌به اهمیت تولد نوزاد سالم، در این مقاله از بلاگ دکترساینا به بررسی بهترین زمان سونوگرافی برای ضربان قلب جنین، تغییرات ضربان قلب در طول بارداری و اشتباه سونوگرافی در تشخیص ضربان قلب جنین می‌پردازیم.

مراحل رشد قلب جنین

پیش از آنکه درباره سونوگرافی قلب جنین صحبت کنیم، خوب است مراحل رشد این عضو مهم را بدانیم تا با بهترین زمان سونوگرافی برای ضربان قلب جنین بیشتر آشنا شویم. 

قلب جنین اولین عضوی از بدن اوست که شکل می‌گیرد. در هفته‌های اول بارداری (حدود هفته پنجم بارداری)، ۲ لوله ساده و کوچک شروع به تشکیل قلب می‌کنند. این ۲ لوله به‌مرور به‌یکدیگر جوش خورده و قلب لوله‌مانند شروع به تپش و پمپاژ خون می‌کند. 

در هفته‌های ۶ تا ۷ بارداری، لوله ساده و کوچک قلب، پیچ‌وتابی مانند حرف S به‌خود می‌گیرد. یعنی پایین لوله اولیه به سمت بالا و پشت حرکت کرده ۲ حفره بالایی قلب که دهلیز هستند را تشکیل خواهد داد. قسمت بالای لوله اولیه قلب نیز به سمت پایین حرکت کرده و ۲ حفره پایینی قلب که بطن‌ها هستند را تشکیل می‌دهد. در ادامه نیز عروق بزرگی که وظیفه انتقال خون از قلب را دارند تشکیل شده و در نهایت در هفته ۹ بارداری، ۴ حفره قلب به‌صورت کامل شکل می‌گیرند. 

در ابتدای هفته ۴ بارداری، خون نوزاد در جزایر یا ساختارهای کوچکی که بعدا سلول‌های خونی و رگ‌ها شامل آئورت را تشکیل می‌دهند جریان پیدا می‌کند. آئورت نقش مهمی در اکسیژن‌رسانی به نوزاد دارد چون وظیفه اصلی این رگ بزرگ، ارسال خون حاوی اکسیژن به اندام‌های مهم و حساس بدن جنین است. جالب است بدانید که این خون حاوی اکسیژن از طریق رگ‌های بند ناف به قلب جنین می‌رسند و خون فاقد اکسیژن یا خون دی‌اکسیژنه نیز از شریان‌های بند ناف به سمت جفت برمی‌گردد. 

اکنون که همه‌چیز در حال تکامل است، کبد جنین کار خود به‌عنوان تولیدکننده سلول‌های خونی را آغاز کرده و هم‌زمان با آن نیز اندام‌های مهم دیگر بدن جنین شامل طحال نیز کار خود را شروع می‌کنند. وقتی استخوان‌های نوزاد به‌خوبی رشد کردند، سلول‌های خونی که در مغز استخوان تولید شده‌‎اند باعث تبدیل مغز استخوان به محل اصلی تولید خون می‌شوند. 

مراحل رشد قلب جنین براساس هفته‌های بارداری

در جدول زیر، زمان‌بندی مراحل رشد قلب جنین به‌تفکیک هفته‌های بارداری را مشاهده می‌کنید:

---

علائم تشکیل قلب جنین

تشکیل قلب جنین علائم خاصی ندارد و فقط با سونوگرافی واژینال یا سونوگرافی شکمی پس از هفته ۶ بارداری می‌توان ضربان قلب را شنید.

---

سونوگرافی مانیتورینگ قلب جنین چیست؟

سونوگرافی مانیتورینگ قلب جنین یا پایش ضربان قلب یکی از آزمایش‌های غربالگری و سونوگرافی‌های دوران بارداری است که سلامت قلب و روند تشکیل آن را زیر نظر می‌گیرد. در این سونوگرافی، پزشک متخصص با استفاده از دستگاه، وضعیت قلب جنین را بررسی خواهد کرد. 

سونوگرافی مانیتورینگ قلب جنین باید در زمان مشخصی قبل از زایمان و همین‌طور حین زایمان انجام شود. در هر هفته از بارداری، هم‌زمان با رشد جنین، ضربان قلب او تغییر می‌کند و معمولا بین ۱۱۰ تا ۱۶۰ ضربه‌ در دقیقه خواهد بود. البته در برخی موارد ممکن است ضربان قلب جنین بین ۵ تا ۲۵ ضربه‌ در دقیقه نوسان داشته باشد که جای نگرانی نیست.

نکته بسیار مهم اینکه بی‌نظمی در ضربان قلب ممکن است به این معنا باشد که جنین اکسیژن کافی را دریافت نمی‌کند یا دچار مشکلات قلبی است. اگر پزشک متخصص حین سونوگرافی قلب جنین، نشانه‌هایی از غیرعادی بودن تعداد ضربان‌ و نوسان آنها را مشاهده کند، به‌احتمال زیاد آزمایش‌های دیگری را تجویز خواهد کرد.

برای شنیدن صدای قلب جنین در اولین اسکن، پزشک متخصص از سونوگرافی ترانس واژینال یا سونوگرافی شکمی دوبعدی و سه‌بعدی استفاده می‌کند. جالب است بدانید که سونوگرافی ترانس واژینال در اوایل بارداری و برای دریافت تصویری واضح از جنین استفاده می‌شود، اما سونوگرافی سه‌بعدی علاوه‌بر پایش ضربان قلب جنین به پزشک اجازه می‌دهد تا عرض، ارتفاع و عمق جنین و اندام‌های او را به‌خوبی بررسی کند. بنابراین هر ۲ روش برای شنیدن صدای قلب جنین و بررسی سلامت او کاربرد دارند. سونوگرافی ترانس واژینال به‌دلیل دسترسی بهتر به رحم، دقت بیشتری در مقایسه با سونوگرافی شکمی یا همان سونوگرافی دوبعدی و سه‌بعدی دارد.

---

انواع مانیتورینگ ضربان قلب جنین

انواع مانیتورینگ یا بررسی و پایش ضربان قلب جنین به شرح زیر است:

۱. مانیتورینگ خارجی

مانیتورینگ خارجی، همان‌طور که از نامش پیداست، در قسمت بیرونی شکم مادر انجام می‌شود. پزشک متخصص این کار را با این دستگاه‌های دستی یا الکترونیکی انجام می‌دهد:

• فتوسکوپی

ابزار فتوسکوپی شبیه به گوشی پزشکی است. پزشک متخصص برای گوش دادن به ضربان قلب جنین، انتهای مخروطی‌شکل آن را به شکم مادر فشار خواهد داد.

• سونوگرافی داپلر دستی

این دستگاه سونوگرافی از امواج صوتی برای ارزیابی ضربان قلب جنین استفاده می‌کند. پزشک متخصص از این دستگاه در طول ویزیت‌های دوره‌ای پیش از تولد نوزاد استفاده خواهد کرد.

در سونوگرافی داپلر دستی، مقداری ژل روی شکم مادر باردار می‌ریزند و سپس پروب دستگاه را روی ژل و شکم مادر حرکت می‌دهند. دستگاه ضربان قلب جنین را اندازه‌گیری می‌کند و داده‌ها را روی صفحه نمایش برای بازخوانی پزشک نمایش می‌دهد. از دستگاه سونوگرافی می‌توان نسخه‌های کاغذی هم دریافت کرد.

• سونوگرافی داپلر مداوم

در حین زایمان ممکن است پزشک متخصص نیاز به نظارت مداوم روی ضربان قلب جنین داشته باشد. در این شرایط، دستگاه اولتراسوند را با بندی الاستیک روی شکم مادر باردار نگه می‌دارند. بند دوم ابزاری را نگه خواهد داشت که انقباضات شکمی مادر را اندازه‌گیری می‌کند. سیم‌های این ابزارها به مانیتوری متصل شده که به‌طور مداوم ضربان قلب جنین را بازخوانی می‌کند.

۲. مانیتورینگ داخلی

در موارد نادری ممکن است پزشک متخصص ضربان قلب جنین را از داخل رحم بررسی کند. پزشک سیمی را به سر جنین متصل می‌کند تا ضربان قلب را به‌صورت مداوم اندازه‌گیری کند. از این روش می‌توان پس از پاره‌شدن کیسه آب جنین استفاده کرد.

---

کاربرد سونوگرافی قلب جنین

سونوگرافی قلب جنین یک آزمایش غربالگری غیرتهاجمی است که کاربردهای مختلفی دارد، ازجمله:

• بررسی این موضوع که آیا جنین اکسیژن کافی دریافت می‌کند، چون در شرایطی که میزان اکسیژن دریافتی نوزاد متولدنشده کم باشد، ضربان قلب او هم کاهش پیدا خواهد کرد.
• همچنین با بررسی نوسانات ضربان قلب جنین می‌توان احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی او را ارزیابی کرد چون در صورتی‌که دریچه‌های قلب به‌خوبی کار نکنند، جنین دچار نارسایی وریدی خواهد شد.  

---

بهترین زمان سونوگرافی برای ضربان قلب جنین

بهترین زمان سونوگرافی برای ضربان قلب جنین معمولا هفته ۶ بارداری یا به‌عبارتی ۶ هفته پس از اولین روز آخرین قاعدگی است. در هفته ۶ بارداری اندازه جنین بین ۲٫۵ تا ۶ میلی‌متر است؛ بنابراین در این مرحله از بارداری، جنین آن‌قدر بزرگ شده است که بتوان ضربان قلب او را اندازه‌گیری کرد. اگر جنین فعال باشد، ضربان قلب او افزایش پیدا می‌کند. از طرفی هفته بارداری نقش مهمی در سرعت ضربان قلب نوزاد خواهد داشت.

در این زمان نمی‌توان جنسیت جنین را مشخص کرد، چون او به‌اندازه کافی بزرگ نشده است. بهترین زمان برای تعیین جنسیت جنین بین هفته‌های ۱۵ یا ۱۶ بارداری است. بنابراین پایش ضربان قلب جنین خیلی زودتر از سونوگرافی تعیین جنسیت او انجام خواهد شد. 

---

عوامل مؤثر بر شنیدن ضربان قلب جنین

عوامل مختلفی در شنیدن ضربان قلب جنین تأثیرگذار هستند که عبارت‌اند از:

• انتخاب بهترین زمان سونوگرافی برای شنیدن ضربان قلب جنین؛
• استفاده از دستگاه‌های مدرن؛
• میزان مهارت پزشک متخصص؛
• خوردن خوراکی شیرین توسط مادر باردار.

---

آمادگی برای انجام سونوگرافی قلب جنین

در سونوگرافی زنان باردار تا قبل از هفته ۱۲ بارداری، باید مثانه پُر باشد اما ممکن است پزشک متخصص چنین توصیه‌ای برای شما نداشته باشد. بنابراین قبل از انجام سونوگرافی قلب جنین دستورات لازم را از پزشک خود دریافت کرده یا در صورت تمایل با پزشکان دکترساینا مشورت کنید. همچنین این نکات را هم در نظر داشته باشید:

• اگر به دارو، نوار چسب یا ژل دستگاه سونوگرافی حساسیت دارید، به پزشک خود اطلاع دهید.
• اگر اندازه‌گیری ضربان قلب جنین همراه با آزمایش دیگری انجام شود، ممکن است پزشک از شما بخواهد قبل از سونوگرافی یک وعده غذایی بخورید تا جنین فعال‌تر باشد.

---

تغییرات ضربان قلب جنین در طول دوران بارداری

ضربان قلب جنین در هفته‌های مختلف بارداری به این ترتیب متغیر خواهد بود:

New wpDataTable

به‌صورت‌کلی، هرچه به زمان زایمان نزدیک‌تر می‌شویم، ضربان قلب جنین اندکی کاهش پیدا خواهد کرد. نکته بسیار مهم اینکه، ضربان قلب جنین در طول هفته‌های مختلف بارداری و در هر بار سونوگرافی قبل از زایمان متفاوت با دیگری است.

گاهی اوقات ضربان قلب جنین کندتر می‌شود، به‌خصوص اگر ضربان قلب او در اوایل دوران بارداری (قبل از هفته ۷ بارداری) اندازه‌گیری شود. پزشک متخصص در چنین شرایطی سونوگرافی را دوباره در عرض چند هفته بعد از اولین سونوگرافی قلب جنین تجویز خواهد کرد. این دوره انتظار برای والدین بسیار استرس‌زا است، اما باید طی شود تا اندازه‌گیری ضربان قلب به‌درستی صورت گیرد.

اگر ضربان قلب جنین خیلی ضعیف، خیلی سریع یا نامنظم باشد، ممکن است پزشک متخصص احتمال بیماری قلبی دهد. بنابراین آزمایش‌های دیگری را تجویز می‌کند یا سونوگرافی قلب جنین را دوباره در هفته‌های بعد انجام می‌دهد.

جالب است بدانید مطالعه‌ای در سال ۱۹۹۹ روی ۳۲۵ زن در بریتانیا، که سابقه سقط جنین داشتند، چنین نتیجه‌ای داشت:

• اگر ضربان قلب در هفته ۶ تشخیص داده شود، ۷۸% احتمال ادامه بارداری وجود دارد.
• اگر ضربان قلب در هفته ۸ تشخیص داده شود، ۹۸% احتمال ادامه بارداری وجود دارد.
• اگر ضربان قلب در هفته ۱۰ به بعد تشخیص داده شود، ۹۹.۴% احتمال ادامه بارداری وجود دارد.

---

قلب جنین از هفته چندم می‌تپد؟

در هفته ۵ بارداری، مجموعه‌ای از سلول‌ها که به قلب جنین تبدیل می‌شود شروع به رشد کرده و نبض خواهند داشت. ضربان قلب ممکن است ابتدا با سونوگرافی واژینال در اوایل هفته ۵ بارداری تا قبل از هفته ۶ بارداری هم تشخیص داده شود.

اما بین هفته ۶ تا ۷ بارداری، ضربان قلب جنین بهتر قابل‌ارزیابی خواهد بود. در این زمان است که پزشک متخصص اولین سونوگرافی شکم یا واژینال را برای بررسی علائم سلامت قلب جنین تجویز خواهد کرد. نکته بسیار مهم اینکه اگر یک سونوگرافی سه‌ماهه (در حدود هفته ۶ بارداری یا بعد از آن) انجام دهید، پزشک متخصص می‌تواند فعالیت قلب جنین را با سونوگرافی ارزیابی کند. در هفته‌های ۱۷ تا ۲۰ بارداری حفره‌های قلب جنین به حدی رشد کرده‌ است که ضربان قلب را قوی‌تر نشان خواهد داد.

---

صدای ضربان قلب جنین چگونه است؟

صدای ضربان قلب جنین بسته به اینکه چه روشی برای شنیدن آن انتخاب شده باشد، صدایی شبیه به فش‌فش و یا کوبیدن دارد.

---

علت نشنیدن صدای قلب جنین چیست؟

در بسیاری از موارد، نشنیدن صدای قلب جنین به‌خصوص تا قبل از هفته ۶ بارداری نباید نگران‌کننده باشد. پس اگر هنوز صدای ضربان قلب جنین را نمی‌شنوید، نگران نباشید؛ احتمالا هفته‌های بارداری را اشتباه محاسبه کرده‌اید. در چنین شرایطی، پزشک متخصص از شما می‌خواهد طی ۷ تا ۱۰ روز آینده مجددا برای سونوگرافی قلب جنین اقدام کنید. اگر در سونوگرافی دوم، ضربان قلب جنین به‌وضوح شنیده شد، بنابراین در سونوگرافی اول هنوز جنین آن‌قدر رشد نکرده بوده است که صدای ضربان قلب او شنیده شود.

البته در برخی موارد ممکن است علت نشنیدن صدای قلب جنین به‌دلیل خرابی دستگاه سونوگرافی باشد. بنابراین بهتر است برای پایش ضربان قلب جنین خود به مرکز سونوگرافی دیگری مراجعه کنید که از سلامت و کیفیت بالای دستگاه‌های آن مطمئن هستید. 

در شرایطی که هفته‌های بارداری درست محاسبه شده و دستگاه مشکل فنی ندارد، نشنیدن صدای قلب جنین می‌تواند به‌دلیل سقط باشد. در این موارد، پزشک متخصص برای اطمینان از این موضوع و تأیید نهایی آن، نیاز به انجام آزمایش‌ها و بررسی‌های دیگری دارد تا سقط جنین را بتواند به‌صورت قطعی اعلام کند. 

به‌طورکلی رایج‌ترین دلایل نشنیدن صدای قلب جنین شامل موارد زیر است:

• قرار گرفتن جنین در گوشه رحم؛
• انجام سونوگرافی قبل از هفته ۶ بارداری؛
• اشتباه در محاسبه هفته‌های بارداری به‌دلیل اشتباه در محاسبه الگوی تخمک‌گذاری؛
• اشتباه سونوگرافی در تشخیص ضربان قلب جنین؛
• مشکل فنی دستگاه سونوگرافی یا دقت پایین آن؛
• سقط جنین.

---

چه موقع می‌توان ضربان قلب جنین را با گوشی پزشکی شنید؟

خبر خوب اینکه از یک بازه زمانی به بعد، لازم نیست برای شنیدن صدای ضربان قلب کودک‌تان به مطب پزشک بروید! خودتان در خانه می‌توانید با استفاده از گوشی پزشکی، صدای قلب او را بشنوید! گوشی پزشکی یا «استتوسکوپ» برای تقویت صداهای کوچک طراحی شده‌ است. ضربان قلب جنین اغلب بین هفته‌های ۱۸ تا ۲۰ بارداری با گوشی پزشکی قابل‌تشخیص خواهد بود.

---

کلام آخر دکترساینا

شنیدن ضربان قلب جنین برای اولین‌ بار نقطه عطفی هیجان‌انگیز و احساسی در زندگی والدین است. ضربان قلب جنین شاخص مهمی است که نشان می‌دهد قلب او سالم است و همه‌چیز همان‌طور که باید پیش می‌رود. با انتخاب بهترین زمان سونوگرافی برای ضربان قلب جنین که از هفته ۶ بارداری به بعد است و با تشخیص ضربان قلب او، خطر سقط جنین بسیار کمتر خواهد شد. باتوجه‌به اهمیت و ضرورت انتخاب زمانی مناسب برای سونوگرافی قلب جنین، پیشنهاد می‌شود از پزشکان متخصص دکترساینا مشاوره دریافت کنید.

---

سؤالات متداول