همه‌چیز درباره اکوی قلب جنین (اکوکاردیوگرافی) و تشخیص ناهنجاری‌های قلبی
آگاهی از وضعیت جنین تا حد زیادی باعث آرامش خاطر مادران باردار می‌شود. برای این کار، آزمایش‌ها و سونوگرافی‌های زیادی در نظر گرفته شده است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، اکوکاردیوگرافی قلب جنین است. اکوی قلب جنین به‌ویژه در بارداری‌های پرخطر، اهمیت خود را بیشتر نشان می‌دهد. اگر مادر دیابت یا فشار خون بالا داشته باشد یا جنین به‌درستی رشد نکند، این آزمایش می‌تواند مشکلات قلبی جنین را شناسایی کرده و اطلاعات دقیقی درباره سلامت قلب او ارائه دهد. این ارزیابی به پزشکان کمک می‌کند تا در صورت لزوم، اقدامات درمانی زودهنگام را برای بهبود شرایط جنین انجام دهند و از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری کنند. در ادامه انواع اکوکاردیوگرافی جنین، بهترین زمان برای انجام و چگونگی فرآیند آن را با هم بررسی می‌کنیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
اکوکاردیوگرافی قلب جنین چیست؟
اکوکاردیوگرافی قلب جنین یک آزمایش مشابه سونوگرافی‌های بارداری است که اطلاعات دقیقی درباره ساختار و عملکرد قلب جنین ارائه می‌دهد. این آزمون معمولا در سه‌ماهه دوم بارداری، بین هفته‌های ۱۸ تا ۲۴ انجام می‌شود. در این آزمایش، امواج صوتی به ساختارهای قلب جنین برخورد کرده و بازتاب پیدا می‌کنند؛ سپس دستگاه این امواج را تحلیل کرده و تصویری از داخل قلب جنین ایجاد می‌کند. این تصویر به پزشک امکان می‌دهد تا نحوه تشکیل قلب و عملکرد آن را بررسی کرده و جریان خون درون قلب جنین را مشاهده کند. به این ترتیب، هرگونه ناهنجاری در جریان خون یا ضربان قلب جنین وجود داشته باشد شناسایی می‌شود.
اکوی قلب جنین انواع مختلفی دارد که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم.
انواع اکوی قلب جنین
دو روش برای تقسیم‌بندی انواع اکوکاردیوگرافی قلب جنین وجود دارد: تقسیم‌بندی براساس روش انجام کار و براساس اطلاعاتی که نمایش می‌دهد. در ادامه، این دو روش را بررسی می‌کنیم.
۱. انواع اکوی قلب جنین براساس روش انجام کار
بر اساس روش انجام کار، می‌توان انواع اکوی قلب جنین را به دو دسته شکمی یا ترنس‌آبدومینال (Transabdominal Fetal Echocardiography) و ترنس‌واژینال (Transvaginal Fetal Echocardiography) تقسیم کرد که در جدول زیر آن‌ها را با یکدیگر مقایسه کرده‌ایم:
انواع اکوکاردیوگرافی قلب جنین
| نوع | اکوکاردیوگرافی ترنس‌آبدومینال | اکوکاردیوگرافی ترنس‌واژینال |
| توضیحات | مشابه سونوگرافی است و برای بررسی قلب جنین در هفته‌های ۱۸ تا ۲۴ انجام می‌شود. | برای مراحل اولیه بارداری استفاده می‌شود و تصاویر واضح‌تری از قلب جنین ارائه می‌دهد. |
| مراحل انجام |
- دراز کشیدن و قرار دادن شکم در معرض دید - استفاده از ژل روان‌کننده روی پوست - حرکت مبدل (ترانسدیوسر) بر روی شکم برای ایجاد تصاویر - پاک کردن ژل و بازگشت به فعالیت‌های عادی |
- برهنه شدن از کمر به پایین و دراز کشیدن روی میز آزمایش - قرار دادن پروب کوچک در واژن - استفاده از امواج صوتی برای ایجاد تصاویر |
| نوع اولتراسوند یا پروب | مبدل سونوگرافی که بر روی شکم حرکت داده می‌شود. | پروب کوچک که به‌طور مستقیم در واژن قرار می‌گیرد. |
| کیفیت تصاویر | تصاویر معمولاً واضح و مناسب برای بررسی هستند، ولی ممکن است تحت‌تأثیر حجم مایع آمنیوتیک یا حرکت جنین قرار گیرند. | تصاویر معمولاً بسیار واضح هستند، به‌ویژه در مراحل اولیه بارداری. |
| زمان مناسب برای استفاده | در اواسط بارداری (بین هفته‌های ۱۸ تا ۲۴) انجام می‌شود. | در مراحل اولیه بارداری (برای بررسی‌های دقیق‌تر و شناسایی مشکلات قلبی در مراحل اولیه) استفاده می‌شود. |
نکته: دستگاه اکو از یک پروب یا سوند استفاده می‌کند که بر روی شکم مادر قرار می‌گیرد. این پروب امواج صوتی را ارسال کرده و امواج بازتابی را دریافت می‌کند.
۲. انواع اکوی قلب جنین براساس نوع اطلاعات
همچنین، اکوکاردیوگرافی قلب جنین براساس نوع اطلاعاتی که نمایش می‌دهد، به چهار دسته کلی تقسیم می‌شود:
- اکوکاردیوگرافی دوبعدی قلب جنین؛
- اکوکاردیوگرافی داپلر قلب جنین؛
- اکوکاردیوگرافی سه‌بعدی قلب جنین؛
- اکوکاردیوگرافی چهاربعدی قلب جنین.
در هر یک از انواع بالا، نوع داده‌هایی که در اختیار پزشک قرار می‌گیرد متفاوت است. بالطبع، از نوع دوبعدی تا چهاربعدی، میزان اطلاعات ارائه‌شده افزایش یافته و با دقت بالاتری ارائه می‌شود.
۲-۱. اکوکاردیوگرافی دوبعدی قلب جنین
اکوی دوبعدی (۲D Echo) تکنیکی است که برای مشاهده حرکت واقعی ساختار قلب استفاده می‌شود. در این روش، تصویر به‌صورت یک مخروط روی مانیتور ظاهر می‌شود و حرکت زنده و لحظه‌به‌لحظه ساختار قلب قابل‌مشاهده است. از جمله اطلاعات ارائه‌شده در این روش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ارزیابی آناتومی قلب، به‌عنوان مثال، محفظه پمپاژ، اندازه قلب و ضخامت دیواره‌های قلب؛
- قراردادن دقیق نشانگر M-mode، نشانگر داپلر موج پیوسته یا پالسی؛
- ارائه یک تصور ذهنی از عملکرد بطن‌های قلب.
این اطلاعات به پزشک کمک می‌کند تا ساختار قلب جنین را به‌دقت بررسی، ناهنجاری‌های احتمالی را شناسایی و عملکرد کلی قلب را ارزیابی کند. با این داده‌ها، پزشک می‌تواند تصمیمات دقیقی در مورد مراقبت‌ها و درمان‌های موردنیاز برای سلامت قلب جنین بگیرد.
۲-۲. اکوکاردیوگرافی داپلر قلب جنین
اکوی داپلر بارداری یک روش تصویربرداری است که اطلاعاتی درباره جریان خون درون حفره‌های قلب، عبور از دریچه‌ها و حرکت در عروق بزرگ ارائه می‌دهد. این روش مکمل اکوی دوبعدی است تا ارزیابی کامل‌تری از عملکرد قلب به‌صورت غیرتهاجمی فراهم شود. با استفاده از اکوکاردیوگرافی داپلر قلب جنین، پزشکان می‌توانند اطلاعات زیر را مشاهده کنند:
- جریان خون، سرعت و جهت آن؛
- مشکلاتی مانند تنگی یا نارسایی دریچه‌ها؛
- ناهنجاری‌های جریان خون در قلب و عروق بزرگ.
مشکلات مربوط به دریچه‌ها، بطن، دهلیز و دیواره‌های قلب را می‌توان با استفاده اکوکاردیوگرافی داپلر تشخیص داد. این اطلاعات برای تشخیص دقیق‌تر و مدیریت بهتر بیماری‌های قلبی جنین، بسیار مفید است.
۲-۳. اکوکاردیوگرافی سه‌بعدی قلب جنین
اکوی سه‌بعدی قلب جنین اطلاعاتی جامع و دقیق‌تر در مورد ساختار و عملکرد قلب جنین ارائه می‌دهد. این روش با بهبود کیفیت تصاویر و افزایش اطمینان پزشک در تشخیص، به ارزیابی موشکافانه‌تری از ساختارهای قلبی کمک می‌کند. تصاویر زنده یا «real-time» که در حین ضربان قلب گرفته می‌شوند، امکان ارزیابی دقیق‌تر عملکرد قلب را فراهم می‌سازند. اطلاعات ارائه‌شده در این اکو شامل موارد زیر است:
- جزئیات ساختاری قلب؛
- ارزیابی دقیق حرکت و عملکرد دریچه‌ها و دیواره‌های قلب؛
- اندازه‌گیری‌های دقیق حین ضربان قلب.
همه این موارد به تشخیص ناهنجاری‌های قلبی و تصمیم‌گیری بهتر در مورد درمان‌های مورد نیاز کمک می‌کنند.
۲-۴. اکوکاردیوگرافی چهاربعدی قلب جنین
اکوکاردیوگرافی چهاربعدی قلب جنین اطلاعات بسیار دقیقی درباره ساختار و عملکرد قلب جنین ارائه می‌دهد. این سیستم به پزشک امکان می‌دهد تا موارد زیر را با دقت بالا مشاهده کند:
- عملکرد حفره‌های قلب؛
- باز و بسته شدن دریچه‌های قلب؛
- جریان خون در قلب و عروق آن.
این اطلاعات به تشخیص دقیق‌تر ناهنجاری‌های قلبی و ارزیابی جامع‌تر شرایط قلب جنین کمک می‌کند و امکان تصمیم‌گیری بهتر در مورد روش‌های درمانی مناسب را فراهم می‌سازد.
کاربرد اکوکاردیوگرافی قلب جنین
اکوکاردیوگرافی قلب جنین یک آزمایش سونوگرافی تخصصی است که برای ارزیابی موقعیت، اندازه، ساختار، عملکرد و ریتم قلب جنین انجام می‌شود. این آزمایش به پزشکان امکان می‌دهد تا تصویری دقیق‌تر از قلب جنین بدست آورند و مشکلاتی که در سونوگرافی‌های معمولی ممکن است به‌طور کامل قابل مشاهده نباشند، شناسایی کنند. بهطورکلی، کاربرد این آزمایش شامل موارد زیر است:
- بررسی ناهنجاری‌های قلبی؛
- ارزیابی عملکرد قلب؛
- شناسایی مشکلات ساختاری.
معمولا، متخصص پریناتولوژی یا متخصص زنان و زایمان جواب آزمایش‌های اولیه را بررسی می‌کند. در این صورت اگر وجود نقص در قلب جنین را تشخیص دهد، بیمار را به متخصص قلب‌وعروق ارجاع می‌دهد.
برای مشاهده لیست بهترین متخصص زنان و بارداری کلیک کنید:
ارتباط تلفنی با متخصص بارداری ارتباط آنلاین با متخصص بارداریچه کسانی باید اکوکاردیوگرافی قلب جنین انجام دهند؟
قطعا همه مادران باردار نیازی به انجام اکوی قلب جنین ندارند. معمولا در سونوگرافی‌های قلب جنین که به‌صورت ماهانه انجام می‌شود می‌توان وضعیت عمومی قلب جنین را مشاهده کرد. اگر مشکلی وجود نداشته باشد، اکوی قلب نیز پیشنهاد نمی‌شود. اما در سه حالت پزشک به مادر توصیه می‌کند که اکوکاردیوگرافی قلب جنین را جدی بگیرد:
- اگر مادر دارای مشکلات خاصی باشد: سابقه ابتلا به بیماری مادرزادی قلبی در مادر با احتمال ۱ در ۵، سابقه سقط‌های مکرر یا نازایی و استفاده از روش‌های کمک‌باروری، سابقه ابتلا به بیماری‌های عفونی در دوران حاملگی مثل سرخجه، سابقه ابتلا به لوپوس یا فنیل کتونوری، داشتن دیابت نوع یک به‌ویژه با تزریق انسولین، تشنج، استفاده از داروهای تراتوژن مثل ضد تشنج‌ها، افسردگی و مصرف لیتیوم و مصرف مواد مخدر یا الکل در دوران بارداری.
- اگر در خانواده، کسی درگیر بیماری‌های قلبی مادرزادی باشد: پدر با سابقه بیماری مادرزادی قلبی با خطر ابتلای ۱ در ۳۰، بیماری مادرزادی قلبی در فرزند قبلی با خطر ابتلای ۱ در ۲۰ و ابتلای دو فرزند قبلی به بیماری مادرزادی قلبی با خطر ۱ در ۱۰.
- اگر بارداری پرخطر باشد: حاملگی در بالای ۳۵ سال، دوقلویی، تست‌های غربالگری نشان‌دهنده سندروم داون یا تریزومی ۱۸، وجود سندروم ترنر یا سایر اختلالات کروموزومی و مشاهده هرگونه اختلال رشد در سونوگرافی حاملگی.
کسانی که در هریک از این دسته‌ها قرار می‌گیرند، باید اکوی قلب جنین را انجام دهند.
بهترین زمان برای انجام اکوی قلب جنین
اکوکاردیوگرافی معمولا در سه‌ماهه دوم بارداری و بین هفته‌های ۱۸ تا ۲۴ بارداری صورت می‌گیرد.
به دلایل زیر، به این زمان، زمان طلایی برای بررسی وضعیت قلب جنین می‌گویند:
- توسعه کافی ساختار قلب: در این بازه زمانی، قلب جنین به‌اندازه کافی رشد کرده است تا ساختارهای مختلف آن به‌وضوح قابل‌مشاهده باشد. در هفته‌های ابتدایی‌تر، ساختارهای قلب ممکن است به‌اندازه کافی توسعه نیافته یا کوچک باشند و مشاهده دقیق آن‌ها دشوار باشد.
- کاهش حرکت جنین: در این دوره، حرکت‌های جنین هنوز به حدی نیست که بررسی‌های سونوگرافی را تحت‌تأثیر قرار دهد. حرکت‌های زیاد جنین در هفته‌های بعدی ممکن است انجام سونوگرافی را سخت‌تر کند و دقت تصاویر را کاهش دهد.
- کیفیت تصاویر: در این زمان، تصاویر اکوکاردیوگرافی معمولاً واضح‌تر و دقیق‌تر هستند. در مراحل بعدی بارداری، ممکن است حجم مایع آمنیوتیک کاهش یابد یا جنین بزرگ‌تر شود، که می‌تواند بر کیفیت تصاویر تأثیر بگذارد.
- وجود فرصت برای اقدامات لازم: انجام اکوکاردیوگرافی در این زمان به پزشک اجازه می‌دهد تا در صورت شناسایی مشکلات قلبی، اقدامات و تصمیم‌گیری‌های لازم را به‌موقع انجام دهد و برنامه‌ریزی‌های درمانی یا پیگیری‌های بعدی را تنظیم کند.
این زمان‌بندی بهطورکلی توازن خوبی بین وضوح تصاویر و امکان بررسی دقیق قلب جنین فراهم می‌آورد، در حالی که هنوز زمان کافی برای انجام اقدامات لازم در صورت نیاز وجود دارد.
نحوه انجام اکوی قلب جنین
انجام اکوی قلب جنین به دو روش خارجی یا ترنس‌آبدومینال و داخلی یا ترنس‌واژینال صورت می‌گیرد. در ادامه هر دو روش را توضیح می‌دهیم:
- روش ترنس‌آبدومینال (Transabdominal Fetal Echocardiography): در این روش، پزشک از شما می‌خواهد تا روی کمر یا پهلو دراز بکشید. سپس مبدل اولتراسوند یا پروب را روی شکم حرکت می‌دهد. معمولا، شکم مادر توسط ژل مخصوصی چرب می‌شود. این ژل اتصال دستگاه به شکم را بیشتر کرده و دقت دریافت امواج را افزایش می‌دهد. در این نوع اکوی قلب جنین، تصویربرداری از قلب جنین از روی شکم مادر انجام می‌شود.
- روش ترنس‌واژینال (Transvaginal Fetal Echocardiography): در این نوع اکوی قلب جنین، پروب از طریق واژن و دیواره رحم به جفت نزدیک می‌شود. معمولا این کار برای بررسی نقص‌های قلبی جنین در دوران بارداری زودتر از هفته ۱۸ می‌تواند انجام شود و معمولا در مواردی که نیاز به تصویربرداری دقیق‌تر از قلب جنین باشد، استفاده می‌شود.
تصاویر اولیه‌ای که هریک از این روش‌ها در اختیار پزشک قرار می‌دهند، دوبعدی هستند. اگر اطلاعات دقیق نباشند، ممکن است استفاده از تصویر سه‌بعدی و چهاربعدی توصیه شوند.
تفسیر اکوی قلب جنین
در آزمایش اکوکاردیوگرافی قلب جنین حفره‌های قلب، عروق، جریان خون عبوری و دیگر موارد به‌صورت کامل بررسی می‌شود.
نتایج این آزمایش به دو صورت نرمال (normal) یا غیرنرمال (abnormal) ارائه می‌شود:
- اگر نتیجه نرمال باشد: همه ساختارهای قلب جنین به‌درستی تشکیل شده و عملکرد آن نیز طبیعی است.
- اگر نتیجه غیرنرمال باشد: ممکن است ساختارهای قلب به‌درستی تشکیل نشده باشند یا عملکرد آن دچار نقص باشد.
نتیجه غیرنرمال همیشه به‌معنای وجود مشکل نیست. ممکن است آزمایش‌های دیگری انجام شوند تا تصویر بهتری از وضعیت جنین به دست آید. اگر الگویی غیرنرمال در ضربان قلب جنین مشاهده شود، پزشک متخصص زنان‌وزایمان یا قلب‌وعروق ابتدا تلاش خواهند کرد علت آن را پیدا کنند. اقداماتی برای کمک به افزایش میزان اکسیژن‌رسانی، مانند تغییر وضعیت شما در حالت آزمایش صورت می‌گیرد. اگر این اقدامات مؤثر نباشند یا نتایج آزمایش‌های بیشتر نشان دهند که جنین مشکلی دارد، پزشک ممکن است تصمیم به زایمان فوری بگیرد. در این صورت، زایمان احتمالاً به‌صورت سزارین یا با استفاده از فورسپس یا وکیوم (ابزارهایی برای کمک به انجام زایمان طبیعی) انجام خواهد شد.
آیا اکوی قلب جنین خطرناک است؟
اکوکاردیوگرافی قلب جنین به‌دلیل استفاده از تکنولوژی اولتراسوند و عدم استفاده از اشعه، خطرات شناخته‌شده‌ای ندارد. بهطورکلی، تکنولوژی اولتراسوند به‌دلیل عدم استفاده از اشعه و ایمنی بالا، گزینه‌ای مناسب برای بررسی‌های پزشکی، به‌ویژه در دوران بارداری، محسوب می‌شود.
کلام آخر دکترساینا
آنچه که در دوران بارداری از اهمیت بالایی برخوردار است، آرامش همراه با آگاهی است. بهترین کار این است که تمامی آزمایش‌های لازم برای تعیین شرایط جنین را انجام داده و از پزشک بخواهید تا تمامی اطلاعات آن‌ها را برای شما تفسیر کند. یکی از خدمات دکتر ساینا این است که در شرایط سخت بارداری در کنار شما بوده و تفسیر آزمایش‌ها و همچنین ویزیت شدن‌ها را به‌صورت آنلاین برای شما فراهم کند. کافی است به سایت دکترساینا مراجعه کرده و تخصص مورد نظر خود را انتخاب کنید. مشاوران ما در کمترین زمان در خدمت شما خواهند بود.
سؤالات متداول
اکو قلب جنین در همهی زنان باردار ضروری نیست. اکو قلب روشی بیخطر برای ارزیابی ساختار قلب جنین است و معمولاً در شرایطی که نتایج سونوگرافی قطعی نباشد یا ضربان قلب جنین غیرطبیعی باشد ضروری است.
همچنین در مواردی که مادر باردار سابقهی تولد نوزاد با نقص قلبی یا مصرف داروهای غیرمجاز یا نوشیدن الکل در دوران بارداری داشته باشد انجام اکوی قلب جنین ضروری است.
انجام اکو قلب جنین معمولاً برای افرادی که سابقهی خانوداگی بیماری‌های قلبی دارند، افرادی که به بیماری‌های خاص مبتلا هستند، افرادی که داروهای خاص مصرف می‌کنند یا سوءمصرف مواد دارند توصیه می‌شود.
اکوکاردیوگرافی قلب جنین معمولاً در سه‌ماهه دوم و در هفته ۱۸ تا ۲۴ بارداری انجام می‌شود.
اکو قلب جنین به دو روش شکمی و ترانس واژینال صورت می‌گیرد. نحوهی انجام روش شکمی بسیار شبیه سونوگرافی ناحیهی شکم است. در روش ترانس واژینال پروب از طریق واژن به بدن مادر وارد می‌شود. انجام هر یک از این دو روش بستگی به ماه بارداری و تشخیص پزشک دارد.
اکو قلب جنین یک آزمایش غیرتهاجمی و کاملاً ایمن است و هیچ خطری برای جنین و مادر ندارد و ممکن است بین ۳۰ تا ۶۰ دقیقه یا بیشتر طول کشد.
اکو قلب جنین در مراکز تصویربرداری و سونوگرافی انجام می‌شود. برای تحلیل نتیجهی اکو از فوق تخصص قلب کودکان کمک بگیرید.