حاملگی خارج از رحم| از اولین نشانه‌ها تا درمان و روش پیشگیری

حاملگی خارج از رحم یکی از مشکلات نادر اما مهم در دوران بارداری است که نیاز به پیگیری و درمان سریع دارد. یکی از دلایلی که باعث اهمیت این مشکل شده است، شباهت علائم آن با بارداری معمولی است که گاهی باعث تاخیر در رسیدگی و مشکلات جبران‌ناپذیر می‌شود. در این مقاله قصد داریم شما را با بارداری خارج از رحمی و علائم هشداردهنده آن آشنا کنیم.

حاملگی خارج از رحمی چیست؟

بعد از اینکه تخمک و اسپرم با هم ترکیب می‌شوند، برای اینکه رشد جنین به‌درستی انجام شود تخمک لقاح‌یافته باید به دیواره رحم بچسبد؛ اما گاهی این اتفاق نمی‌افتد و تخمک به جای دیگری (معمولاً به لوله‌های رحمی) می‌چسبد که شرایط رشد جنین در آن فراهم نیست؛ پزشکان به این اتفاق، حاملگی خارج از رحم می‌گویند.

به گفته وب‌سایت Cleveland Clinic:

اگر IUD دارید یا لوله‌های خود را بسته‌اید و حالا متوجه شده‌اید که باردار هستید، احتمال اینکه به حاملگی خارج از رحم مبتلا شده باشید زیاد است و باید به‌سرعت به پزشک مراجعه کنید. همچنین خطر این اتفاق با افزایش سن بیشتر می‌شود. خانم‌های بالای ۳۵ سال بیشتر از بقیه در معرض بارداری خارج از رحم قرار دارند.

​​بارداری خارج از رحم چقدر شایع است؟

طبق نتایج مجله تحقیقات پزشکی صارم در یک فاصله زمانی ۱۲ساله روی خانم‌های مراجعه‌کننده به مرکز زنان یک بیمارستان در تهران انجام شده بود، شیوع بارداری خارج رحمی در این گروه از بیماران فقط ۵/۰ درصد بود. همچنین طبق پژوهش‌های علمی دیگر، شیوع این مشکل در آمریکا حدود ۲ درصد است. با توجه به این آمار می‌توان گفت بارداری خارج رحمی مشکل شایعی نیست.

علائم بارداری خارج از رحم

بارداری خارج رحمی علائم هشداردهنده‌ای دارد که باید به آن‌ها توجه شود؛ اما این علائم در ابتدای بارداری ظاهر نمی‌شوند. در ابتدا ممکن است علائم یک بارداری طبیعی را تجربه کنید. در واقع خیلی از خانم‌هایی که به‌خاطر این مشکل به بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنند، علائم شایع بارداری مثل ویار، پریود نشدن، حساس شدن سینه‌ها و غیره را تجربه کرده‌اند و حتی تست بارداری‌شان مثبت شده است.

اولین علائم هشداردهنده بارداری خارج از رحم

با گذشت زمان، تخمکی که در جای اشتباهی قرار گرفته است شروع به رشد می‌کند و هم‌زمان اولین علائم هشداردهنده بارداری خارج رحمی نیز ظاهر می‌شوند. این علائم عبارت‌اند از:

• درد لگن و شکم
• درد در ناحیه پایین کمر
• خونریزی خفیف
• درد شانه
• نیاز فوری به دفع مدفوع
• انقباض یک‌طرفه لگن

این نکته مهم را به یاد داشته باشید که خونریزی در بارداری یا درد خفیف ممکن است در هر بارداری سالمی هم اتفاق بیفتد و لزوماً نباید با مشاهده این علائم به بارداری خارج رحمی مشکوک و نگران شوید. بااین‌حال به دلیل حساسیت زیادی که دوران بارداری دارد، لازم است هر علامت هشداردهنده‌ای را که تجربه می‌کنید با پزشک متخصص در میان بگذارید.

علائم اورژانسی حاملگی خارج از رحم

اگر خونریزی ناشی از بارداری خارج رحمی باشد، توجه‌نکردن به علائم ابتدایی هشداردهنده آن خطرناک است. برای مثال رشد تخمک داخل لوله فالوپ می‌تواند باعث پاره شدن لوله و خونریزی شدید داخل شکم شود.

از جمله علائم اورژانسی حاملگی خارج از رحم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سیاهی رفتن چشم
• ضعف و سرگیجه
• احساس درد شدید و تیرکشیدن در قسمت شکم یا لگن
• افت شدید فشارخون
• غش‌کردن

انواع حاملگی خارج از رحم

انواع حاملگی خارج رحمی بر اساس محل رشد اشتباه تخمک عبارت‌اند از:

• بخش بیرونی لوله فالوپ شامل قسمت میانی، بالایی یا انتهایی آن (۹۵ درصد موارد)
• بخش داخل رحمی لوله فالوپ (۳ درصد)
• داخل زخم ناشی از سزارین روی رحم (کمتر از ۱ درصد)
• روی دهانه رحم (کمتر از ۱ درصد)
• حاملگی کورنوال (ناهنجاری رحم، کمتر از ۱ درصد)
• داخل یا روی تخمدان (کمتر از ۱ درصد)
• داخل عضله رحم (کمتر از ۱ درصد)
• حاملگی هتروتوپیک (حاملگی در داخل و خارج رحم به‌صورت هم‌زمان، کمتر از ۱ درصد)

علت حاملگی خارج از رحم چیست؟

خیلی اوقات علت دقیق حاملگی خارج رحمی مشخص نیست؛ اما رایج‌ترین علت این است که حرکت تخمک در لوله به دلایلی محدود می‌شود، به‌طوری‌که نمی‌تواند با سرعت کافی از داخل آن حرکت کند و وارد رحم شود.

چه عواملی خطر بارداری خارج از رحم را افزایش می‌دهند؟

برخی عوامل می‌توانند در عملکرد لوله‌ها و دستگاه تولیدمثل اختلال ایجاد کنند و احتمال ابتلا به حاملگی خارج از رحم را بیشتر کنند؛ این عوامل عبارت‌اند از:

• افزایش سن
• مصرف الکل و مواد مخدر
• باردارشدن هنگام استفاده از IUD
• درمان ناباروری مانند IVF
• جراحی قبلی روی لوله‌های فالوپ
• بافتی که در لوله های فالوپ، رحم، تخمدان ها و دهانه رحم شما تشکیل می شود.
• حاملگی خارج رحمی قبلی
• التهاب یا عفونت مثل بیماری التهابی لگن (PID)
• اندومتریوز
• سابقه التهاب لوله‌های فالوپ
• شکل غیرطبیعی لوله‌های فالوپ

آیا بارداری خارج از رحم خطرناک است؟

بله؛ درصورتی‌که تشخیص و درمان به‌موقع انجام نشود احتمال پارگی لوله‌ها و خونریزی داخلی و حتی در مواردی احتمال مرگ وجود دارد.

عوارض حاملگی خارج از رحم

حاملگی خارج رحمی می‌تواند عوارض خطرناکی را برای مادر به همراه داشته باشد؛ از جمله:

• پارگی لوله فالوپ: اغلب موارد حاملگی خارج رحم در لوله‌های فالوپ اتفاق می‌افتند؛ جایی‌ که فضای کافی برای رشد جنین ندارد. در صورت عدم رسیدگی، ممکن است لوله فالوپ در اثر فشار بیش‌ازحد پاره شود.
• خونریزی: پارگی لوله فالوپ می‌تواند باعث خونریزی شدید شود و تهدیدکننده حیات فرد باشد.
• عفونت: اگر حاملگی خارج رحمی درمان نشود، پارگی و خونریزی در نهایت می‌تواند منجربه عفونت در حفره شکم و لگن شود.
• مرگ: بارداری خارج رحمی نیاز به رسیدگی پزشکی دارد. درصورت عدم مراجعه و دریافت درمان مناسب، ممکن است فرد جانش را از دست بدهد.

اگر حاملگی خارج از رحم درمان نشود چه اتفاقی می‌افتد؟

تنها عضو بدن خانم‌ها که توان نگهداری از جنین و تغییر شکل و اندازه متناسب با مراحل رشد آن را دارد رحم است. لوله‌های فالوپ نه برای رشد جنین ساخته شده‌اند و نه انعطاف کافی را برای نگهداری از آن دارند؛ بنابراین هرچه تخمک بیشتر رشد کند، احتمال اینکه لوله‌ها پاره شوند نیز افزایش می‌یابد.

پاره شدن لوله‌ها خطرناک است و می‌توانند باعث خونریزی داخلی شدید و تهدید جان فرد شود. به‌همین‌دلیل است که حاملگی خارج رحمی نیاز به مراجعه اورژانسی به پزشک دارد. البته این اتفاق به‌ندرت می‌افتد و در صورت مراجعه سریع به اورژانس قابل‌درمان است.

آیا بارداری خارج از رحم ممکن است منجر به تولد نوزاد شود؟

خیر؛ تخمکی که خارج از محل مناسب برای رشدش (رحم) قرار گرفته است، نمی‌تواند خون و مواد لازم برای رشد و نمو خود را از بدن مادر دریافت کند. اگر پزشک تشخیص دهد که بارداری خارج از رحم اتفاق افتاده است، جنین شانسی برای رشد ندارد و سقط انجام می‌شود.

آیا بارداری خارج از رحمی منجر به سقط جنین می‌شود؟

شاید تصور کنید پزشک بتواند با جراحی و انتقال تخمک از لوله به رحم، بارداری را نجات دهد؛ اما مسئله واضح این است که چنین بارداری شانس نجات ندارد و در نهایت باید به اتمام برسد. گاهی اوقات بارداری خارج رحمی خودبه‌خود به سقط جنین منجر می‌شود؛ اما همیشه هم این اتفاق نمی‌افتد و برای اینکه جان مادر نجات داده شود، نیاز به مداخله پزشکی برای اتمام بارداری وجود دارد.

در بارداری خارج از رحم امکان نجات جنین وجود ندارد و باید سقط انجام شود. در صورت باقی‌ماندن تخم داخل لوله فالوپ و عدم درمان به‌موقع، احتمال آسیب‌دیدگی لوله‌ها و حتی مرگ وجود دارد.

بارداری خارج از رحم چه زمانی مشخص می‌شود؟

علائم بارداری خارج رحمی معمولاً بین هفته چهارم تا دوازدهم بارداری ظاهر می‌شوند. البته گاهی ممکن است علامت خاصی تجربه نکنید و بارداری خارج از رحم طی چکاپ روتین تشخیص داده شود.

چگونه می‌توان حاملگی خارج از رحم را تشخیص داد؟

همان‌طورکه گفتیم این نوع بارداری خیلی اوقات علائم اولیه بارداری سالم را دارد. به‌همین‌دلیل اکثر مواقع تا وقتی که فرد برای انجام معاینه‌های بارداری به پزشک مراجعه نکرده است از آن باخبر نمی‌شود.

تشخیص بارداری خارج رحمی از سه روش امکان‌پذیر است:

۱. معاینه لگن

بارداری خارج رحمی را نمی‌توان با معاینه لگن تشخیص داد؛ اما اگر بیمار علائم مشکوکی داشته باشد، پزشک با معاینه لگن تلاش می‌کند به دنبال دلایل احتمالی برای این علائم بگردد.

۲. تست بارداری با آزمایش خون و ادرار

اگر مقادیر هورمون‌های مهم بارداری (hCG و پروژسترون) در آزمایش خون بارداری روند نزولی یا ثابت داشته باشد، پزشک به حاملگی خارج رحمی شک می‌کند.

۳. تشخیص بارداری خارج رحمی با سونوگرافی ترنس واژینال

پزشک به کمک سونوگرافی واژینال می‌تواند عدم تشکیل ساک حاملگی را تشخیص دهد. عدم مشاهده ساک حاملگی در کنار آزمایش‌های مشکوک خون و ادرار در تشخیص دقیق حاملگی خارج رحمی به پزشک کمک می‌کند.

درمان‌های حاملگی خارج از رحم

پزشک طی معاینه‌های خود محل دقیق تخمک اشتباهی را پیدا کرده و درمان دارویی یا جراحی آن را تجویز می‌کند.

درمان دارویی حاملگی خارج از رحم

از درمان دارویی در مواردی استفاده می‌شود که لوله‌های فالوپ آسیب ندیده باشند. رایج‌ترین دارویی که پزشک‌ها برای درمان دارویی حاملگی خارج رحمی استفاده می‌کنند «متوترکسات» است که رشد سریع سلول‌های جنین را متوقف می‌کند.

قبل از اینکه این دارو برای فرد تزریق شود، باید آزمایش خون برای اندازه‌گیری مقدار هورمون hCG و بررسی عملکرد بقیه اعضای بدن گرفته شود. متوترکسات معمولاً ابتدا به‌صورت تک‌دوز تزریق می‌شود؛ اگر بعد از اولین دوز مقدار hCG به‌اندازه‌کافی کاهش پیدا نکرده باشد، یک دوز دیگر هم تزریق می‌شود.

همچنین خطر پارگی لوله فالوپ حتی در طول درمان هم وجود دارد؛ به‌همین‌دلیل انجام آزمایش مقدار hCG و مراجعه به پزشک تا وقتی که حاملگی خارج رحمی به‌طورکامل درمان نشود، باید ادامه پیدا کند. همچنین مراقبت‌های حین درمان نیز باید جدی گرفته شوند؛ از جمله:

• اجتناب از ورزش سنگین
• عدم برقراری دخول جنسی
• پرهیز از مصرف الکل، ویتامین‌ها و مواد غذایی حاوی اسیدفولیک (بادام‌زمینی، سبزی‌های تیره‌رنگ، آب‌پرتقال، لوبیا، غلات، پاستا و نان غنی‌شده) و مواد غذایی نفاخ
• اجتناب از قرارگرفتن طولانی‌مدت در معرض آفتاب
• عدم مصرف داروهای مسکن ضدالتهاب مانند بروفن

ازآن‌جاکه این روش درمانی نیاز به انجام آزمایش‌های مکرر دارد، افرادی که به هر دلیلی نمی‌توانند این آزمایش‌ها را انجام دهند، گزینه مناسبی برای درمان دارویی نیستند. همچنین خانم‌های شیرده هم نباید داروی متوترکسات را مصرف کنند.

عمل جراحی برای درمان حاملگی خارج از رحم

جراحی یک درمان اورژانسی برای نجات جان بیمار است. در این روش ممکن است تمام لوله یا فقط بقایای بارداری خارج رحمی برداشته شود. از جراحی معمولاً وقتی استفاده می‌شود که لوله فالوپ پاره شده باشد؛ اما ممکن است در شرایطی هم که احتمال آسیب‌دیدن لوله وجود دارد، از آن استفاده شود.

برای جراحی حاملگی خارج از رحم از روش «لاپاروسکوپی» و تحت بی‌هوشی عمومی استفاده می‌شود. در این روش یک لوله باریک به همراه یک دوربین کوچک از طریق شکاف ریزی که روی شکم ایجاد شده است وارد لوله فالوپ شده و بافت‌های اضافه برداشته می‌شوند.

برای درمان حاملگی خارج از رحم معمولاً از داروی متوترکسات استفاده می‌شود. همچنین اگر جان بیمار به دلیل خونریزی داخلی در خطر باشد، جراحی لوله انجام می‌شود.

دوران نقاهت پس از درمان حاملگی خارج از رحم چگونه است؟

علائم بعد از درمان (دارویی یا جراحی) مثل احساس خستگی، درد و ناراحتی شکم در این دوران طبیعی است و تا چند هفته طول می‌کشد. ازآن‌جاکه کاهش مقدار هورمون‌های بارداری در بدن نیاز به زمان دارد، ممکن است در دوران نقاهت همچنان علائم بارداری را احساس کنید. همچنین منظم‌شدن دوباره پریود بعد از درمان حاملگی خارج رحمی ممکن است چند دوره طول بکشد.

در صورت داشتن علائم زیر به پزشک مراجعه کنید:

• خونریزی بی‌وقفه
• داغی، قرمزی، تورم یا بدبو و چرکی شدن محل جراحی
• دردی که به مسکن جواب ندهد.

خونریزی بعد از بارداری خارج از رحم تا ۶ هفته می‌تواند طول بکشد. در این دوران نقاهت خونریزی و خروج لخته خون از واژن طبیعی است. در این دوران رعایت موارد زیر به بهبود سریع‌تر کمک می‌کند:

• برنداشتن جسم سنگین
• نوشیدن مقدار زیاد مایعات برای پیشگیری از یبوست
• استراحت دادن به لگن با عدم برقراری دخول جنسی و استفاده‌نکردن از تامپون و کاپ
• استراحت کافی در هفته اول بعد از جراحی

بعد از این اتفاق ممکن است با هزاران پرسش و فکر منفی مواجه شوید. به‌هرحال ختم بارداری (حتی بارداری خارج از رحم) اتفاق تلخی است و برای بهبود کامل روحی باید به خود زمان بدهید. در این دوران می‌توانید از خدمات مشاوره روانشناسی کمک بگیرید یا در گروه‌هایی که خانم‌های با تجربه مشابه در آن‌ها حضور دارند، عضو شوید.

عوارض درمان حاملگی خارج از رحم

هم درمان دارویی و هم جراحی می‌توانند عوارضی را برای فرد به همراه داشته باشند.

عوارض درمان دارویی حاملگی خارج رحمی

از جمله عوارض شایع مصرف متوترکسات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• درد شکم
• خونریزی یا لکه بینی
• حالت تهوع و استفراغ
• اسهال
• سرگیجه

عوارض بعد از جراحی حاملگی خارج از رحم 

از جمله عوارض احتمالی بعد از جراحی می‌توان به:

• درد
• خستگی
• خونریزی
• عفونت

اشاره کرد.

آمادگی برای بارداری بعد از حاملگی خارج از رحمی

اگرچه خانم‌هایی که یک بار حاملگی خارج از رحم را تجربه کرده‌اند، کمی بیشتر از بقیه در معرض تجربه دوباره آن هستند، اما اکثر این افراد می‌توانند در آینده صاحب فرزند سالمی شوند. در صورت بارداری مجدد نباید از مراجعه منظم به پزشک و توجه به علائم هشداردهنده غافل شوید.

چه‌زمانی بعد از حاملگی خارج از رحم می‌توان برای باردار شدن اقدام کرد؟

بلافاصله بعد از تکمیل درمان حاملگی خارج از رحم، امکان بارداری وجود دارد؛ اما لازم است قبل از اقدام دوباره، با پزشک مشورت کنید تا با بررسی دلایل بارداری خارج از رحم و عوامل خطر، احتمال وقوع دوباره این اتفاق کم شود. بهتر است از زمان درمان کامل تا اقدام دوباره، حداقل سه ماه زمان بدهید تا لوله‌های رحم سلامت کامل خود را پیدا کنند. بهتر است پیش از بارداری با پزشک زنان مشورت کنید.

آیا اگر لوله فالوپ برداشته شود، هنوز می توان بچه دار شد؟

در اکثر مواردی که یکی از لوله‌های فالوپ برداشته شده است، شانس بارداری مجدد با فقط یک لوله هم وجود دارد. همچنین روش‌هایی مثل IVF هم می‌توانند به افرادی که لوله‌های فالوپ را برداشته‌اند کمک کنند تا باردار شوند.

بهتر است پس از بارداری خارج رحمی، حداقل سه ماه برای اقدام به بارداری مجدد صبر کنید.

چگونه می‌توان از بارداری خارج از رحم جلوگیری کرد؟

جلوگیری از بارداری خارج از رحم امکان‌پذیر نیست؛ اما می‌توان با رعایت سبک زندگی سالم، برخی عوامل خطر زمینه‌ساز آن را کنترل کرد. از جمله روش‌های موثر برای کاهش خطر بارداری خارج از رحم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• قطع مصرف سیگار
• رعایت بهداشت جنسی (استفاده از کاندوم) و پیشگیری از بیماری‌های مقاربتی
• عدم استفاده از دوش واژینال
• کاهش وزن
• مراجعه به پزشک برای مشاوره پیش از بارداری

چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟

اگر علائم زیر را تجربه می‌کنید (حتی در صورت تست منفی بارداری) به پزشک مراجعه کنید:

• خونریزی متفاوت با پریود (این خونریزی ممکن است قطع و وصل شود، آبکی و رنگ آن قهوه‌ای تیره باشد.)
• درد شکم (معمولاً یک‌طرفه و در قسمت پایین)
• درد بالای شانه
• درد حین دفع ادرار و مدفوع

چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کنیم؟

در صورت داشتن علائم زیر، به دلیل احتمال پارگی لوله‌ها باید به اورژانس مراجعه کنید:

• رنگ‌پریدگی
• درد شدید شکم یا لگن همراه با خونریزی
• سرگیجه
• ضعف شدید و از حال رفتن

کلام آخر دکترساینا

اگرچه بارداری خارج از رحم اتفاقی نادر است، اما نباید از کنار علائم هشداردهنده آن به‌سادگی گذشت؛ چرا که در صورت تشخیص‌ندادن به‌موقع، می‌تواند جان فرد را تهدید کند.

در دوران بارداری بهتر است هر زمان علامت غیرطبیعی مثل درد یا خونریزی را تجربه کردید، با پزشک خود صحبت کنید. خیلی اوقات چنین علائمی فقط عوارض رایج بارداری و بی‌خطر هستند؛ اما با مراجعه به پزشک می‌توانید از بروز مشکلات جدی احتمالی پیشگیری کنید.

سؤالات متداول

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری