سونوگرافی داپلر چیست و چه کاربردی دارد؟

سونوگرافی داپلر یکی از روش‌های کاربردی تصویربرداری است. درون بدن ما از رگ‌های ریزودرشت و عروق اصلی زیادی تشکیل شده است. قلب ما هر روز مقادیر زیادی خون را به تمام این رگ‌های ریزودرشت پمپاژ می‌کند و برمی‌گرداند. اما ناگهان یک روز اتفاقی درون بدن رخ می‌دهد و خون، دیگر آن‌طور که باید به بعضی از این رگ‌ها نمی‌رسد.

سوال اینجاست که چطور می‌توان فهمید درون این ساختار پیچیده و عظیم عروق بدن چه می‌گذرد؟ چه اتفاقی باعث شده است که خون نتواند مسیر درست خود را در بدن طی کند؟ چه چیزی و کجا در مسیر خون انسداد ایجاد کرده است؟ سونوگرافی داپلر، اختراعی است که می‌تواند پاسخ این سوالات را در اختیار پزشک قرار دهد.

سونوگرافی داپلر چیست؟؟

سونوگرافی داپلر با کمک امواج صوتی می‌تواند تصاویری از نحوه حرکت خون در داخل دستگاه گردش خون ایجاد کند. این تصاویر می‌توانند سرعت جریان خون را درون سیاهرگ‌ها و سرخرگ‌ها نشان دهند. این سونوگرافی جریان خون درون قلب را نیز نشان می‌دهد. 

دقت سونوگرافی داپلر چقدر است؟

میزان دقت این سونوگرافی به عوامل مختلفی مثل میزان تخصص تکنسین رادیولوژی و دقت دستگاه دارد. درصورتی‌که سونوگرافی داپلر توسط فرد متخصص و دستگاه دقیق و به‌روز انجام شود، دقت بالایی در شناسایی مشکلات دارد. 

به‌گفته Ultrasound in Medicine & Biology طبق یک پژوهش علمی اگر از این روش سونوگرافی در شرایط مناسب و با تجهیزات سالم استفاده شود، تا ۹۴ درصد در تشخیص بیماری‌ها دقت دارد.

البته گفته می‌شود سونوگرافی داپلر برای پیداکردن لخته خون داخل حفره لگن و رگ‌های ریزی که در قسمت نرمه ساق پا قرار دارند دقت کمتری دارد. 

به گفته WebMD:

سونوگرافی داپلر یکی از روش‌های اساسی برای تشخیص «ترومبوز عمقی وریدی» (DVT) است. DVT زمانی اتفاق می‌افتد که لخته خون در رگ‌های عمقی بدن به‌خصوص ساق پاها تشکیل می‌شود. این بیماری می‌تواند مشکلات جدی‌تری مثل ایجاد لخته خون در ریه‌ها را به وجود آورد که جان فرد را تهدید می‌کنند. بنابراین انجام سونوگرافی داپلر به‌محض مشاهده علائم، برای تشخیص سریع بیماری اهمیت زیادی دارد.

انواع سونوگرافی داپلر

انواع سونوگرافی داپلر عبارت‌اند از:

۱. داپلر رنگی

در این نوع سونوگرافی امواج صوتی توسط یک کامپیوتر به رنگ‌های مختلفی تبدیل می‌شوند. این رنگ‌ها می‌توانند مسیر جریان خون و گرفتگی‌های احتمالی در این مسیر را نمایش دهند.

۲. پاور داپلر

این سونوگرافی به تشخیص جریان‌های بسیار آهسته خون کمک می‌کند. سونوگرافی پاور داپلر مسیر جریان خون را نشان نمی‌دهد و بیشتر برای بررسی جریان خون داخل اعضای بدن استفاده می‌شود.

۳. داپلر طیفی

سونوگرافی داپلر طیفی تصویر جریان خون را طی یک بازه زمانی مشخص نمایش می‌دهد.

۴. داپلر دوپلکس

در داپلر دوپلکس، ترکیبی از سونوگرافی معمولی و داپلر استفاده می‌شود. این نوع سونوگرافی به بررسی پهنای رگ‌ها و گرفتگی‌های آن‌ها کمک می‌کند.

۵. داپلر موج پیوسته

در این سونوگرافی امواج صوتی به‌صورت پیوسته رفت‌وبرگشت دارند. این روش تصویربرداری به پزشک کمک می‌کند تا ارزیابی دقیق‌تری از جریان‌های خون با سرعت بالا داشته باشد.

۶. داپلر فراجمجمه‌ای

این سونوگرافی جریان خون را داخل مغز بررسی می‌کند. از داپلر جمجمه‌ای برای تشخیص سکته یا خون‌ریزی‌ مغزی استفاده می‌شود.

کاربرد سونوگرافی داپلر

از سونوگرافی داپلر در تشخیص بیماری‌های مختلفی که باعث کاهش سرعت جریان خون یا قطع آن می‌شوند استفاده می‌شود؛ از جمله:

• تنگی عروق و بیماری‌هایی که باعث آن می‌شوند.
• وجود لخته خون در رگ‌ها (ترومبوز وریدی عمقی یا DVT)
• آسیب‌دیدگی رگ‌ها
• نارسایی مزمن وریدی (CVI که باعث مختل‌شدن گردش خون از پاها به قلب و جمع‌شدن خون در پا می‌شود.)
• کاهش جریان خون به سمت پاها (بیماری PAD)
• بیرون‌زدگی (برآمدگی) دیواره عروق (آنوریسم)
• مشکلات مربوط به جریان خون در اعضای پیوندی (کلیه، کبد یا پانکراس)
• فشارخون بالا ناشی از مشکلات عروقی کلیوی
• تومورهای ایجادشده در رگ‌ها
• بررسی نقص‌های دریچه قلب و بیماری‌های قلبی مادرزادی
• بررسی جریان خون بعد از عمل جراحی
• بررسی مشکلات جنین

سونوگرافی داپلر با نمایش مسیر حرکت خون در بدن و موانع آن، به پزشک در تشخیص انواع بیماری‌های قلبی عروقی، عوارض سکته مغزی، آسیب‌های عروقی و مشکلات عروقی جنین کمک می‌کند.

کاربرد سونوگرافی داپلر در بارداری

پزشک به کمک سونوگرافی داپلر رنگی می‌تواند جریان خون و ضربان قلب جنین و همچنین جریان خون ورودی به رحم و جفت بررسی کند. استفاده از این نوع سونوگرافی در دوران بارداری فقط برای خانم‌هایی انجام می‌شود که بارداری پرخطر داشته و نگرانی بابت حفظ سلامت آن‌ها یا محدودیت جریان خون جنین‌شان وجود دارد. محدودیت جریان خون در جنین می‌تواند منجر به:

• وزن کم نوزاد حین تولد
• رشد ناقص
• کوچک ماندن جنین

شود. از جمله مواردی که توسط سونوگرافی داپلر در بارداری قابل بررسی است می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رشد محدود جنین داخل رحم
• ناهنجاری‌های قلب جنین
• وضعیت تشکیل ریه‌ها
• انسداد در جریان گردش خون به دلیل وجود تومور
• چسبندگی جفت (چسبیدن بیش از حد جفت به دیواره رحم که باعث می‌شود بعد از زایمان، جفت به‌صورت کامل خارج نشود. این اتفاق نادر است.)
• خطر زایمان زودرس
• رشد ناقص یکی از جنین‌ها در بارداری دوقلو
• خطر فشارخون بالا در مادر
• جریان خون در مغز و قلب جنین

چه زمانی پزشک درخواست سونوگرافی داپلر را می‌دهد؟

اگر علائم کاهش جریان خون یا یک بیماری قلبی را داشته باشید، ممکن است پزشک برایتان سونوگرافی داپلر را درخواست کند.

برخی از علائم بیماری‌های ناشی از مشکل گردش خون عبارت‌اند از:

• احساس بی‌حسی یا ضعف در پاها
• انقباض و درد در ناحیه عضلات ساق پا و ران‌ها هنگام راه‌رفتن یا بالارفتن از پله‌ها
• احساس سرما در قسمت پایینی ساق پا و پا
• تغییر رنگ یا براق شدن پوست ساق پا

علائم مهم بیماری‌های قلبی عبارت‌اند از:

• تنگی نفس
• تورم ساق پا، پا یا شکم
• خستگی

همچنین تحت شرایط زیر نیز پزشک درخواست سونوگرافی داپلر می‌دهد:

• بعد از سکته مغزی
• آسیب‌دیدن رگ‌ها
• قرارداشتن تحت درمان اختلال‌های مربوط به جریان خون
• ابتلای مادر باردار به مشکلات قلبی
• کوچک‌تر از حد نرمال بودن جنین نسبت به سن بارداری
• ابتلا به پره اکلامپسی (نوعی فشارخون بالا در دوران بارداری)

برخی مشکلات مربوط به عروق (مثل ترومبوز عمقی وریدی) می‌توانند جان بیمار را تهدید کنند. درصورتی‌که نشانه‌ای از مشکل غیرطبیعی در سونوگرافی داپلر شما مشاهده شد، در مراجعه به بیمارستان و گرفتن درمان تعلل نکنید.

نحوه انجام سونوگرافی داپلر

سونوگرافی داپلر به دو روش انجام می‌شود:

• سونوگرافی داپلر معمولی (از روی پوست)
• سونوگرافی داپلر ترانس واژینال

سونوگرافی داپلر ترانس واژینال یک روش جدید است. این روش به پزشک امکان بررسی دقیق‌تر جریان خون را در شاخه‌های کوچک عروق رحم، بند ناف و جفت در اوایل بارداری می‌دهد.

در ادامه درباره نحوه عملکرد سونوگرافی داپلر و آمادگی‌های لازم برای آن صحبت می‌کنیم.

سونوگرافی داپلر چطور عمل می‌کند؟

در این سونوگرافی ابتدا امواج صوتی به داخل بدن فرستاده می‌شوند. ژل مخصوصی که پزشک قبل از شروع تست روی پوست قرار می‌دهد به انتقال این امواج کمک می‌کند. امواج صوتی با سلول‌های خونی که داخل رگ‌ها در حال حرکت هستند برخورد می‌کنند. سپس امواج برمی‌گردند و با پروب (دسته مخصوص سونوگرافی که تکنسین در دست دارد) برخورد کرده و پروب آن‌ها را به کامپیوتر ارسال می‌کند.

کامپیوتر به کمک تحلیل طول امواج ارسال‌شده و بازگشتی توسط کامپیوتر می‌تواند اطلاعات زیر را در اختیار پزشک قرار دهد:

• جریان کلی و سرعت حرکت خون در رگ‌ها
• موانعی که در مسیر جریان خون قرار دارند.
• مسیر اشتباه جریان خون
• تجمع خون در یکی از رگ‌ها

آمادگی‌های‌ لازم برای سونوگرافی داپلر

بسته به نوع سونوگرافی و علت انجام آن، آمادگی‌های زیر لازم است:

• ۶ الی ۱۲ ساعت ناشتایی؛ بدون مصرف آب یا غذا (برای سونوگرافی داپلر شکم)
• نوشیدن مقادیر زیاد آب (برای سونوگرافی لگن و رحم)
• قطع مصرف سیگار و سایر محصولات حاوی نیکوتین از حداقل دو ساعت قبل سونوگرافی (نیکوتین می‌تواند رگ‌ها را تنگ کند و روی نتیجه تست اثر بگذارد.)
• پوشیدن لباس راحتی که به‌سادگی بتوانید آن را از تن درآورید.
• خارج‌کردن زیورآلات از ناحیه‌ای که قرار است سونوگرافی شود.

قبل از سونوگرافی داپلر با پزشک خود درباره آمادگی‌های لازم (مثل ناشتایی) و مدت آن مشورت کنید.

در طول انجام سونوگرافی داپلر چه اتفاقی برایم می‌افتد؟

بسته به علت انجام تست ابتدا باید به پشت یا به پهلو روی تخت سونوگرافی بخوابید یا در حالت ایستاده قرار بگیرید. ممکن است پزشک از شما بخواهد لباس‌های خود را درآورید و گان مخصوص بپوشید.

مراحل انجام تست عبارت‌اند از:

1. اگر روش سونوگرافی معمولی باشد، ابتدا ژل مخصوص سونوگرافی روی پوست ناحیه مورد آزمایش قرار داده می‌شود. در سونوگرافی ترانس واژینال، پزشک یک کاندوم را به همراه ژل لوبریکانت روی پروب قرار می‌دهد.
2. ممکن است حین انجام تست در بخش‌های مختلف بدن مثل نرمه ساق پا، زانو، ساق دست یا ران فشارسنج قرار داده شود.
3. پزشک پروب مخصوص را روی پوست حرکت می‌دهد. در حین حرکت پروب ممکن است روی پوست خود کمی احساس فشار کنید. اگر روش سونوگرافی ترانس واژینال باشد، پزشک پروب را به‌آرامی وارد واژن می‌کند.
4. امواج ارسال‌شده به بدن با سلول‌ها برخورد می‌کنند و برمی‌گردند. شما در طول سونوگرافی این امواج را اصلاً احساس نخواهید کرد. فقط ممکن است حین تست صدایی شبیه فش‌فش یا پالس‌های دستگاه را در اتاق بشنوید.
5. بعد از رفت‌وبرگشت امواج صوتی توسط پروب، تصاویر روی صفحه مانیتور تشکیل می‌شوند.
6. سونوگرافی داپلر بین ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد. بعد از اتمام آن می‌توانید با یک دستمال‌کاغذی، ژل را از روی پوست خود پاک کنید.

تفسیر سونوگرافی داپلر

معمولاً به همراه عکس سونوگرافی، یک برگ گزارش هم به شما تحویل داده می‌شود. در این برگه مواردی که طی سونوگرافی مشاهده شده است نوشته می‌شود؛ از جمله ناهنجاری‌ها یا مشکلات احتمالی. 

سونوگرافی داپلر یک نوع تصویربرداری پیشرفته بوده و تفسیر آن فقط توسط پزشک امکان‌پذیر است.

چقدر طول می‌کشد تا جواب سونوگرافی داپلر آماده شود؟

اگر شخصی که سونوگرافی را انجام می‌دهد پزشک باشد در حین انجام آن می‌تواند جواب تست را به شما بگوید؛ اما اگر تکنسین آن را انجام داده باشد، بلافاصله بعد از اتمام سونوگرافی داپلر عکس‌های آن را پرینت می‌کند تا بتوانید به پزشک خود ارائه دهید. آماده شدن گزارش متنفی سونوگرافی ممکن است زمان بیشتری ببرد. 

جواب طبیعی سونوگرافی داپلر به چه معناست؟

اگر در سونوگرافی داپلر هیچ نشانه‌ای از تنگی عروق، لخته خون و انسداد دیده نشود، به این معناست که جریان خون در بدن به‌درستی عمل می‌کند و همه چیز طبیعی است.

جواب غیرطبیعی سونوگرافی داپلر به چه معناست؟

اگر نشانه‌ای از موارد زیر در سونوگرافی مشاهده شود جواب آن غیرطبیعی است:

• انسداد عروق اصلی و رگ‌ها
• وجود لخته در رگ‌ها (ترومبوز عمقی)
• تنگی یا گشادی عروق
• اسپاسم عروق
• ریفلاکس وریدی (حرکت خون در مسیر اشتباه)
• آنوریسم
• جریان غیرطبیعی خون در رگ‌های جنین

در این شرایط ممکن است پزشک آزمایش‌های دیگری برای شما درخواست کند تا بهتر بتواند روند درمان را آغاز کند.

برخی مشکلات مربوط به عروق (مثل ترومبوز عمقی وریدی) می‌توانند جان بیمار را تهدید کنند. درصورتی‌که نشانه‌ای از مشکل غیرطبیعی در سونوگرافی داپلر شما مشاهده شد، در مراجعه به بیمارستان و گرفتن درمان تعلل نکنید.

تفاوت سونوگرافی داپلر با سایر سونوگرافی‌ها

نحوه انجام سونوگرافی داپلر با سونوگرافی معمولی مشابه است. همچنین در تکنولوژی ساخت هر دو سونوگرافی از امواج صوتی استفاده می‌شود. تنها فرق آن‌ها در این است که سونوگرافی داپلر از امواجی با قدرت بالاتر و سونوگرافی معمولی از امواج با فرکانس کم استفاده می‌کند.

مزایای سونوگرافی داپلر نسبت به سایر سونوگرافی‌ها

فرکانس بالای امواج صوتی در سونوگرافی داپلر باعث می‌شود در این روش بتوان جریان خون را هم مشاهده کرد. در نتیجه این سونوگرافی روش کارآمدی برای تشخیص انواع گرفتگی‌ها، برخی مشکلات قلبی و سایر مشکلات مربوط به جریان خون در بدن انسان بالغ یا جنین است.

اما سونوگرافی معمولی از امواج با فرکانس پایین استفاده می‌کند و فقط می‌تواند ساختار اعضای داخلی بدن را نمایش دهد.

عوارض و خطرات سونوگرافی داپلر

امواجی که در سونوگرافی استفاده می‌شوند کاملاً بی‌خطرند؛ بنابراین سونوگرافی داپلر (و سایر انواع سونوگرافی) برخلاف سایر روش‌های تصویربرداری مثل رادیولوژی که در آن از اشعه مضر ایکس استفاده می‌شود یا «آنژیوگرافی» که نیاز به تزریق ماده حاجب در بدن دارد، هیچ خطری برای انسان ندارد.

برخی مواقع پزشک برای اطمینان از لخته‌نداشتن یک رگ، روی آن فشار وارد می‌کند. این فشار ممکن است برای برخی افراد کمی احساس درد ایجاد کند.

کلام آخر دکترساینا

سونوگرافی داپلر روشی دقیق برای بررسی جریان خون در عروق اصلی و رگ‌های بدن است. این سونوگرافی می‌تواند به تشخیص مشکلات مربوط به رگ‌ها مثل گرفتگی، لخته خون، مشکلات ناشی از سکته مغزی، نارسایی‌های قلبی و همچنین بیماری‌های قلبی و مغزی در جنین کمک کند. این روش سونوگرافی هیچ خطری برای انسان بالغ و جنین ندارد.