والدین آگاه برای تولد نوزادی سالم تلاش می‌کنند و در این راستا مادر باید به‌صورت دوره‌ای با پزشک متخصص زنان ملاقات کرده و آزمایش‌های مختلفی را انجام دهد. یکی از این آزمایش‌های غربالگری مهم، سونوگرافی داپلر در بارداری است. پزشک متخصص در این سونوگرافی، وضعیت، جهت حرکت و جریان خون جنین در عروق، اعضای بدن و به‌ویژه قلب را بررسی خواهد کرد. نتایج این سونوگرافی اطلاعات بسیار کاملی درباره سلامت جنین ارائه می‌کند. به‌‌دلیل اهمیت و ضرورت انجام سونوگرافی کالر داپلر جنین مطابق با تجویز پزشک متخصص، در این مقاله از مجله دکترساینا به بررسی انواع روش‌های سونوگرافی داپلر، نحوه انجام سونوگرافی و تفسیر و خطرات آن می‌پردازیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
- سونوگرافی داپلر بارداری چیست؟
- ضرورت سونو داپلر در بارداری
- انواع سونوگرافی داپلر در بارداری
- کاربرد سونوگرافی داپلر در بارداری
- زمان انجام سونوگرافی داپلر در بارداری
- نحوه انجام سونوگرافی داپلر در بارداری
- تفسیر سونوگرافی داپلر در بارداری
- اصطلاحات سونوگرافی داپلر در بارداری
- خطرات و عوارض سونوگرافی داپلر در بارداری
- تفاوت سونوگرافی داپلر بارداری با دیگر سونوگرافی‌ها
- کلام آخر دکترساینا
- سؤالات متداول
سونوگرافی داپلر بارداری چیست؟
سونوگرافی داپلر (به انگلیسی: Doppler Ultrasound) نوعی آزمایش تصویربرداری غیرتهاجمی و روشی برای تشخیص مشکلات قلب و عروق خونی (قلب-عروقی) جنین است. در سونوگرافی داپلر، جهت و سرعت حرکت خون در وریدها و شریان‌های جنین بررسی خواهد شد. بنابراین می‌تواند عروق تنگ، لخته‌های خونی و سایر مشکلات احتمالی جنین را تشخیص دهد.
سونوگرافی داپلر در بارداری از امواج صوتی برای تولید تصاویری از خون درحال‌حرکت در وریدها و عروق یا به‌عبارتی، دستگاه گردش خون جنین استفاده می‌کند. بنابراین در این سونوگرافی بارداری، تصاویر رنگی می‌توانند سرعت جریان خون و جهت حرکت خون در شریان‌ها و سیاهرگ‌های جنین را به‌وضوح نشان دهند. جالب است بدانید که سونوگرافی داپلر حتی می‌تواند جریان خون در قلب را نیز نشان دهد. با این تفاصیل، سونوگرافی رنگی داپلر جنین به پزشک متخصص کمک می‌کند تا قبل از تولد نوزاد، مشکلات قلبی-عروقی او را تشخیص دهد.
ضرورت سونو داپلر در بارداری
ضرورت و اهمیت سونو داپلر در بارداری از آنجا مشخص می‌شود که از طریق این روش می‌توان خطرات پیش روی جنین را ارزیابی و بررسی کرد. در طول بارداری، جنین ممکن است بنا‌به‌دلایل مختلف با خطرات زیر روبه‌رو شود:
- پره‌اکلامپسی؛
- محدودیت رشد داخل رحمی؛
- کم‌خونی جنین؛
- اکسیژن‌رسانی نامناسب؛
- ناهنجاری‌های بند ناف؛
- مشکلات قلبی-عروقی.
لازم است بدانید برخلاف سونوگرافی‌های استاندارد، سونوگرافی کالر داپلر جنین به‌وضوح مسیر جریان خون و هرگونه انسداد در گردش خون جنین در حال رشد در دوران بارداری را نشان خواهد داد که می‌تواند به تشخیص ناهنجاری‌های بالا کمک کند. این نوع سونوگرافی ممکن است دو بار در طول بارداری تجویز شود.
انواع سونوگرافی داپلر در بارداری
سونوگرافی داپلر نوعی آزمایش تصویربرداری غیرتهاجمی است. این آزمایش تصاویری ارائه می‌کند که به ارزیابی سلامت جنین کمک خواهد کرد. انواع سونوگرافی داپلر در بارداری به شرح زیر است.
۱. سونوگرافی داپلر شریان ناف (Umbilical Arterial Doppler)
سونوگرافی داپلر شریان ناف برای بررسی سلامت جنین در سه‌ماهه سوم بارداری انجام می‌شود. اگر نتیجه داپلر ناف غیرطبیعی باشد، نشانگر نارسایی جفت و در نتیجه محدود شدن رشد داخل رحمی خواهد بود. در این شرایط احتمال ابتلا به پره‌اکلامپسی (Pre-Eclampsia) یا مسمومیت بارداری وجود دارد.
در سونوگرافی داپلر شریان ناف، جریان خونی که از بدن مادر به جفت می‌رسد را از طریق بند ناف بررسی می‌کنند. دلیل اصلی تجویز این نوع سونوگرافی داپلر در بارداری توسط پزشک متخصص، کند شدن رشد جنین یا ارزیابی تأثیر آنتی‌بادی رزوس روی جنین است. آنتی‌بادی رزوس می‌تواند باعث نابودی سلول‌های قرمز خونی جنین شود این بیماری مشکلی برای مادر ایجاد نمی‌کند اما می‌تواند منجر به زردی در نوزاد شود. بنابراین، این روش سونوگرافی بسیار مهم خواهد بود.
از سونوگرافی داپلر شریان ناف می‌توان برای بارداری‌های دوقلوزایی یا چندقلوزایی نیز استفاده کرد. در این موارد، پزشک متخصص میزان دریافت مواد مغذی و اکسیژن برای رشد کافی هر یک از قل‌ها را بررسی می‌کند.
۲. سونوگرافی داپلر شریان رحمی (Uterine Artery Doppler Ultrasound)
خون‌رسانی به رحم توسط شریان‌های رحمی انجام می‌شود. ازآنجاکه رشد جنین وابسته به دریافت اکسیژن و مواد مغذی است، این شریان نقشی حیاتی در سلامت جنین خواهد داشت. دیواره‌های شریان‌های رحمی با قابلیت کشسانی کافی می‌توانند خون‌رسانی به رحم را انجام دهند.
نکته بسیار مهم اینکه اگر خون کافی از طریق جفت به جنین نرسد، جنین نمی‌تواند اکسیژن کافی و مواد مغذی را دریافت کند. در این شرایط احتمال ابتلا به پره‌اکلامپسی وجود دارد. بنابراین لازم است سونوگرافی داپلر شریان رحمی برای اطمینان از خون‌رسانی مناسب به جنین انجام شود.
۳. سونوگرافی داپلر تشخیص چسبندگی جفت به رحم (Doppler Ultrasound for Placental Adhesion)
سونوگرافی کالر داپلر جنین برای تشخیص چسبندگی جفت به رحم نیز انجام می‌شود. در این سونوگرافی، فضاهای عروقی داخل جفت و عروق بین جفت و رحم بررسی خواهند شد. چسبندگی جفت یا جفت اکرتا (Placenta Accreta) عارضه‌ای است که در آن جفت جنین بیش‌ازحد به سطح دیواره رحم مادر نفوذ کرده و باعث بارداری پُرخطر خواهد شد.
عوامل متعددی باعث چسبندگی جفت به رحم مادر می‌شوند و در نتیجه پزشک متخصص با مشاهده آن‌ها این روش سونوگرافی کالر داپلر جنین را تجویز خواهد کرد.
عوامل چسبندگی جفت به رحم مادر:
- سابقه سرازین؛
- سابقه جراحی رحمی؛
- وجود بافت زخم در دیواره رحم مادر؛
- فیبروئید رحم؛
- جفت سرراهی؛
- زایمان‌های مکرر؛
- بارداری در بالاتر از ۳۵ سالگی؛
- کشیدن سیگار.
۴. سونوگرافی داپلر داکتوس ونوس (Ductus Venosus Doppler)
سونوگرافی داپلر داکتوس ونوس که به آن سونوگرافی ارزیابی جریان مجرای وریدی جنین نیز گفته می‌شود یکی از غربالگری‌های غیررایج در بارداری برای بررسی ناهنجاری‌های آنیوپلوئیدی یا به‌عبارتی اختلالات ژنتیکی کروموزومی جنین است. در این سونوگرافی، ورید نافی که وظیفه انتقال خون به قلب جنین را دارد نیز بررسی خواهد شد.
۵. سونوگرافی داپلر کاردیوتوگرافی (Doppler Ultrasound Cardiotography)
در این سونوگرافی داپلر در بارداری، پزشک متخصص از امواج صوتی برای بررسی ضربان قلب جنین و پمپاژ خون استفاده می‌کند. در این سونوگرافی، بخش‌هایی از قلب جنین نشان داده شده و همچنین می‌توان از آن برای اندازه‌گیری قلب جنین و مشاهده رگ‌های خونی و دریچه‌های قلب نیز استفاده کرد. انجام این نوع سونوگرافی داپلر ضرورتی نداشته و در صورت تجویز پزشک انجام خواهد شد.
اگر جنین در معرض بیماری قلبی باشد، پزشک متخصص سونوگرافی داپلر اکوکاردیوتوگرافی را تجویز خواهد کرد تا از سلامت قلب او مطمئن شود. لازم است بدانید اگر سابقه بیماری قلبی مادرزادی در خانواده والدین وجود داشته باشد، پزشک متخصص برای اطمینان از سلامت قلب جنین حتما این روش سونوگرافی داپلر در دوران بارداری را انجام می‌دهد.
کاربرد سونوگرافی داپلر در بارداری
کاربرد سونوگرافی کالر داپلر جنین به شرح زیر است:
- بررسی جهت حرکت و جریان خون جنین در وریدها و شریان‌ها؛
- بررسی جریان خون در اعضای بدن جنین؛
- ثبت تصویر از اعضای جامد بدن جنین شامل دیواره‌های قلب؛
- بررسی احتمال ناهنجاری‌های کروموزومی جنین؛
- بررسی احتمال خطر زایمان زودرس؛
- بررسی ضربان قلب جنین و پمپاژ خون؛
- بررسی احتمال خطر نارسایی جفت و در نتیجه محدودیت رشد داخل رحمی جنین؛
- بررسی احتمال ابتلا به پره‌اکلامپسی جنین؛
- بررسی وضعیت رشد نامناسب و نامتعادل در یکی از جنین‌ها در چندقلوزایی؛
- خطرات فشار خون بالای مادر؛
- بررسی مشکلات جفت اکرتا و چسبندگی جفت به دیواره رحم در موارد نادر.
زمان انجام سونوگرافی داپلر در بارداری
سونوگرافی کالر داپلر در دو زمان در دوره بارداری ممکن است درخواست شود:
- در مادران پرخطر در مراحل نخست بارداری و بین هفته ۱۰ الی ۱۲ برای ارزیابی ناهنجاری‌های شایع جنینی انجام می‌شود.
- در سایر زنان در صورت شک پزشک به محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR یا وضعیتی که در آن رشد جنین از حد انتظار کمتر است) در سه‌ماهه سوم بارداری و بین هفته ۳۶ تا ۴۰ درخواست می‌شود.
نحوه انجام سونوگرافی داپلر در بارداری
نحوه انجام این سونوگرافی به شرح زیر است:
- پس از تعیین تاریخ سونوگرافی کالر داپلر توسط پزشک متخصص، در روز مشخص‌شده در بیمارستان حاضر شوید.
- پس از پوشیدن لباس بیمارستان باید روی تخت دراز کشیده و لباس خود را بلند کنید تا پزشک به برآمدگی شکم شما دسترسی داشته باشد.
- پزشک متخصص از نوعی ژل مخصوص در سراسر برآمدگی شکم شما استفاده می‌کند تا برای سونوگرافی اولتراسوند آماده شوید.
- پزشک از امواج صوتی دستگاه سونوگرافی داپلر برای ردیابی مسیر جریان خون جنین و بررسی جهت حرکت خون استفاده خواهد کرد.
- سونوگرافی کالر داپلر معمولا بین ۳۰ دقیقه تا ۱ ساعت زمان می‌برد. پس آرامش خود را حفظ کرده و با پزشک همکاری کنید.
تفسیر سونوگرافی داپلر در بارداری
سونوگرافی کالر داپلر جنین از کدهای رنگی برای درک جریان خون جنین در عروق خونی، سرعت و جهت حرکت خون در وریدها و شریان‌ها استفاده می‌کند. این سونوگرافی از فناوری ویژه برای تجسم جریان خون در شریان‌ها و وریدهای جنین استفاده کرده و امواج صوتی را به تصاویر رنگی تبدیل خواهد کرد. تنها پزشک متخصص می‌تواند این سونوگرافی را تفسیر کند.
برای مشاهده لیست بهترین متخصص زنان و بارداری کلیک کنید:
ارتباط تلفنی با متخصص بارداری ارتباط آنلاین با متخصص بارداریاصطلاحات سونوگرافی داپلر در بارداری
رایج‌ترین اصطلاحات سونوگرافی داپلر در بارداری را در جدول زیر می‌خوانیم:
New wpDataTable
| اصطلاح | معنی |
| Abdominal Circumference به‌اختصار AC | دور شکم جنین برای ارزیابی رشد و تکامل او |
| Amniotic Fluid به‌اختصار AF | مایع آمنیوتیک مایع شفاف احاطه‌کننده جنین در بارداری |
| Biparietal Diameter به‌اختصار BPD | قطر دوجداری یا قطر بین ۲ استخوان پاریتال به‌عنوان بزرگ‌ترین قطر بدن جنین |
| Cerebroplacental Ratio به‌اختصار CPR | نسبت مغز به جفت |
| Crown-Rump Length به‌اختصار CRL | طول جنین از بالای سر تا انتهای کمر (بالاتنه) |
| Estimated Date of Delivery به‌اختصار EDD | تاریخ تخمینی تولد طبیعی |
| Estimated Fetal Weight به‌اختصار EFW | وزن تخمینی جنین |
| Intrauterine Growth Restriction به‌اختصار IUGR | محدودیت رشد رحمی جنین |
| Fetal Heart Rate Monitoring به‌اختصار FHM | پایش ضربان قلب جنین |
| Femur Length به‌اختصار FL | طول استخوان ران |
| Humble Length به‌اختصار HL | طول استخوان بازو |
| Nasal Bone به‌اختصار NB | استخوان بینی |
| Gestation Age به‌اختصار GA | سن حاملگی |
| Gestational Sac به‌اختصار GS | کیسه بارداری |
| Head Circumference به‌اختصار HC | دور سر |
| Last Menstrual Period به‌اختصار LMP | آخرین دوره قاعدگی یا اولین روز آخرین پریودی |
| Mean Gestational Sac Diameter به‌اختصار MSD | میانگین قطر کیسه حاملگی |
| Subchorionic Haematoma به‌اختصار SCH | خون‌ریزی پشت جفت (هماتوم ساب کوریونیک) |
| Yolk Sac به‌اختصار YS | کیسه زرده |
| Fetal Pole به‌اختصار PI | «قطب جنین» یا جنین در حال رشد قبل از هفته دهم بارداری |
| Occipito-Frontal Diameter به‌اختصار OFD | قطر سر جنین از استخوان پیشانی تا استخوان پس‌سری |
| Ectopic Pregnancy به‌اختصار EP | حاملگی خارج از رحم |
| Miscarriage | سقط خودبه‌خودی جنین |
| Early Pregnancy Failure به‌اختصار EPF | سقط زودهنگام جنین |
| Umbilical Arterial S/D Ratio به‌اختصار SDR | نسبت S/D شریان نافی یا نسبت سرعت سیستولیک به دیاستولیک |
| Peak Systolic Velocity به‌اختصار PSV | حداکثر سرعت سیستولیک |
| End-Diastolic Velocity به‌اختصار EDV | سرعت پایان دیاستولیک |
خطرات و عوارض سونوگرافی داپلر در بارداری
سونوگرافی داپلر جنین روشی غیرتهاجمی و بی‌خطر است که نیاز به هیچ‌گونه آمادگی مادر نداشته و در آن از هیچ ابزار پُرخطری استفاده نمی‌شود. بنابراین سونوگرافی کالر داپلر جنین خطری برای سلامتی مادر و جنین نخواهد داشت، چون در این روش تنها از امواج صوتی استفاده می‌شود؛ اما در برخی موارد خاص، سونوگرافی اولتراسوند می‌تواند مایعات و بافت‌های بدن را تحت‌تأثیر قرار دهد. به‌همین‌دلیل نیز اکثر متخصصان پزشکی استفاده از امواج اولتراسوند را تنها در مواقعی تجویز می‌کنند که نیازمند بررسی اطلاعات مهم پزشکی بوده یا مادر و جنین در خطر باشند. در هر صورت لازم است قبل از هر اقدامی با پزشک متخصص مشورت کنید.
تفاوت سونوگرافی داپلر بارداری با دیگر سونوگرافی‌ها
در این بخش، تفاوت سونوگرافی داپلر بارداری را با سونوگرافی‌های معمولی و روتین دوره بارداری بررسی می‌کنیم:
- سونوگرافی‌های معمولی: در این سونوگرافی اندام‌های جنین بررسی شده و کیفیت پایین‌تری در مقایسه با داپلر دارد. سونوگرافی معمولی برخلاف داپلر، قابلیت بررسی جریان خون در رگ‌های جنین را ندارد و تنها یک سونو معمولی است.
- سونوگرافی کاردیوتوگرافی: در این سونوگرافی ضربان قلب جنین و همین‌طور انقباضات رحم مادر به‌صورت هم‌زمان بررسی خواهد شد. خروجی دستگاه در سونوگرافی کاردیوتوگرافی نواری کاغذی است که ضربان قلب را نشان می‌دهد. در سونوگرافی داپلر هدف این است که تصویری از وضعیت گردش خون مادر و جنین روی مانیتور نشان داده شود. این در حالی است که نتیجه کاردیوتوکوگرافی به‌صورت یک نوار کاغذی از دستگاه بیرون می‌آید یا روی مانیتور نشان داده می‌شود تا پزشک آن را تفسیر کند.
کلام آخر دکترساینا
سونوگرافی داپلر در بارداری می‌تواند بسیاری از ناهنجاری‌های جنین در اوایل بارداری و حتی اواخر این دوران رؤیایی را تشخیص دهد. این آزمایش برای زنانی که حاملگی پُرخطری را پشت‌سر می‌گذارند ضروری است اما لزوم انجام آن برای سایر زنان باردار را باید پزشک متخصص تشخیص دهد. کاربردهای فراوان سونوگرافی کالر داپلر جنین برای تشخیص زودهنگام بیماری‌هایی مانند اختلالات ژنتیکی کروموزومی، بررسی وضعیت و جهت جریان خون در وریدها و شریان‌های جنین، بررسی وضعیت قلب، بررسی احتمال چسبندگی جفت به رحم و ارزیابی خطرات محدودیت رشد داخل رحمی باعث شده تا این روش غربالگری خطرات بارداری و زایمان را زودتر تشخیص دهد. بنابراین اگر برای انجام این سونوگرافی به راهنمایی نیاز دارید، می‌توانید از دانش و مهارت پزشکان دکترساینا استفاده کنید.
سؤالات متداول
سونوگرافی داپلر اغلب در سه ماهه سوم بارداری و بین هفته ۳۱ تا ۴۰ درخواست می‌شود. بااینحال در بارداری‌های پرخطر ممکن است زودتر و بین هفته ۱۰ تا ۱۲ بارداری انجام شود.
خیر؛ سونوگرافی داپلر در همه زنان باردار الزامی نیست و تنها در برخی موارد ازقبیل زنان باردار پرخطر، چندقلوییها و مواردی که پزشک به محدودیت رشد داخلرحمی شک کند، درخواست می‌شود.
خیر؛ سونوگرافی داپلر هم مشابه سونوگرافی‌های روتین دوره بارداری خطر و عوارض شناختهشدهای ندارد و یک روش غیرتهاجمی و ایمن برای ارزیابی وضعیت سلامت جنین است.
سونوگرافی کالر داپلر نوعی غربالگری برای بررسی جریان حرکت خون در وریدها و شریان‌ها و سایر اعضای جنین مانند قلب است.
سونوگرافی داپلر نهتنها دردناک نیست بلکه خطری نیز برای مادر و جنین ندارد.
سونوگرافی کالر داپلر جنین معمولا ۳۰ دقیقه تا ۱ ساعت زمان می‌برد.
- https://my.clevelandclinic.org/health/diagnostics/22715-doppler-ultrasound
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3531027
- https://radiopaedia.org/articles/umbilical-arterial-doppler-assessment?lang=u
- https://www.isuog.org/clinical-resources/patient-information-series/patient-information-pregnancy-conditions/growth-and-fluid/uterine-arteries-doppler-ultrasound.html
- https://www.acog.org/clinical/clinical-guidance/obstetric-care-consensus/articles/2018/12/placenta-accreta-spectrum
- https://radiopaedia.org/articles/fetal-ductus-venosus-flow-assessment?lang=us
- https://myhealth.alberta.ca/Health/aftercareinformation/pages/conditions.aspx?hwid=aci8635
- https://redcliffelabs.com/myhealth/radiology/color-doppler-ultrasound-test-during-pregnancy/
- https://www.babycenter.in/a1014526/doppler-ultrasound-scans-in-pregnanc
- https://radiopaedia.org/articles/umbilical-arterial-doppler-assessment
- https://www.pockethealth.com/2023/02/08/whats-in-my-ultrasound-report-decoding-common-terminology/
- https://medlineplus.gov/lab-tests/doppler-ultrasound/