دیابت نوع ۱ در کمین چه افرادی است؟ | علائم و درمان

دیابت نوع ۱ بیماری مزمنی است که به علت تولید نشدن انسولین در بدن به وجود می‌آید. درست است که این عارضه خطرناک است؛ اما با سبک زندگی و آگاهی کافی می‌توانید تاثیر این بیماری را در زندگی خود به‌حداقل برسانید.

دکتر ساینا در این مقاله شما را با علائم دیابت نوع ۱ آشنا خواهد کرد، سپس در ادامه، درباره راه‌های تشخیص و درمان آن با شما صحبت می‌کنیم. با ما همراه باشید.

برای مطالعه بخش موردنظر خود می‌توانید بر روی تیتر آن در فهرست کلیک کنید. اگر در موبایل می‌خوانید، تیتر را لمس کنید.

دیابت نوع یک چیست؟

دیابت نوع ۱ نوعی بیماری است که در آن سیستم ایمنی بدن شما سلول‌هایی را که در پانکراس (لوزالمعده) انسولین می‌سازند تخریب می‌کند. این سلول‌ها سلول‌های بتا نام دارند. این بیماری معمولاً در سنین کودکی و نوجوانی تشخیص داده می‌شود، به همین دلیل به آن دیابت کودکی هم گفته می‌شود.

اگر شما به دیابت نوع یک مبتلا هستید، لوزالمعده شما انسولین نمی‌سازد یا بسیار کمتر از میزان لازم تولید می‌کند. (انسولین هورمونی است که کمک می‌کند قند خون وارد سلول‌های بدن شود و برای تولید انرژی به مصرف برسد)

اگر انسولین نباشد، قند خون نمی‌تواند وارد سلول‌ها شود و در خون می‌ماند. قند خون بالا به بخش‌های مختلف بدن آسیب می‌رساند و مسبب بسیاری از علائم و عوارض دیابت نوع ۱ است.

دیابت نوع یک شایع تر است یا نوع دو؟

شیوع دیابت نوع یک کمتر از دیابت نوع دو است. تقریباً ۵ تا ۱۰ درصد بیماران دیابتی دچار دیابت نوع ۱ هستند. هنوز مشخص نیست که برای پیشگیری از دیابت نوع یک چه باید کرد، اما اگر به توصیه‌های پزشک خود درباره سبک زندگی سالم، کنترل قند خون، معاینه و آزمایش منظم و دریافت خدمات آموزشی‌‌حمایتی خودمراقبتی در این بیماری عمل کنید می‌توانید آن را مدیریت نمایید.

علت دیابت نوع یک 

به نظر می‌رسد علت دیابت نوع یک نوعی واکنش خودایمنی (حمله اشتباهی بدن به سلول‌های خودش) باشد که طی آن دسته‌ای از سلول‌های لوزالمعده به نام سلول‌های بتا که انسولین می‌سازند تخریب می‌کند. ممکن است قبل از بروز علائم دیابت نوع ۱، این فرآیند ماه‌ها یا سال‌ها ادامه داشته باشد.

علائم دیابت نوع ۱

علائم دیابت نوع یک معمولاً خفیف هستند، اما می‌توانند بسیار شدید شوند:

• تشنگی شدید
• افزایش اشتها (به‌خصوص بعد از خوردن غذا)
• خشکی دهان
• احساس ناراحتی معده و استفراغ
• تکرر ادرار
• کاهش وزن غیرمنتظره همراه با افزایش اشتها و احساس گرسنگی مداوم
• خستگی
• تاری دید
• تنفس‌ عمیق و سخت (پزشکان به آن تنفس کاسمال می‌گویند)
• عفونت‌های مکرر پوست، مجاری ادراری و واژن
• بدخلقی یا تغییرات خلق
• شروع شب‌ادراری در کودکی که تاکنون سابقه شب‌ادراری نداشته

چه افرادی بیشتر به دیابت نوع یک مبتلا می‌شوند؟

عوامل خطر ابتلا به دیابت نوع ۱ ناشناخته‌اند. اما تعدادی از عوامل بالقوه‌ای که می‌توانند شما را در معرض دیابت نوع ۱ قرار دهند مشخص شده‌اند.

سابقه خانوادگی دیابت نوع ۱ 

سابقه خانوادگی می‌تواند در برخی موارد دیابت نوع یک مهم باشد. اگر یکی از اعضای خانواده‌تان مبتلا به دیابت نوع ۱ باشد، احتمال ابتلای شما هم افزایش می‌یابد.

ژن‌های متعددی در ارتباط با دیابت نوع یک شناسایی شده‌اند؛ اما همه افرادی که این ژن‌ها را دارند به دیابت نوع ۱ مبتلا نمی‌شوند. بسیاری از پزشکان و محققان معتقدند نوعی محرک باعث می‌شود که دیابت نوع ۱ در بعضی از افراد ظاهر شود و دیگران به آن مبتلا نشوند.

نژاد 

نژاد هم ممکن است از عوامل زمینه‌ساز دیابت نوع ۱ باشد. شیوع دیابت نوع یک در نژاد سفیدپوست بیشتر از بقیه نژادهاست.

عوامل محیطی

بعضی از ویروس‌ها می‌توانند محرک شروع دیابت نوع یک باشند، اما معلوم نیست آن‌ها دقیقاً چه ویروس‌هایی هستند.

به‌علاوه، شیوع دیابت نوع یک بین مردم مناطق سردسیر بیشتر است. همچنین پزشکان در زمستان نسبت به تابستان موارد بیشتری از دیابت نوع ۱ را تشخیص می‌دهند.

عوارض دیابت نوع یک

دیابت نوع ۱ با گذشت زمان روی اندام‌های حیاتی بدن شما، از جمله قلب، رگ‌های خونی، اعصاب، چشم‌ها و کلیه‌ها تأثیر می‌گذارد، حفظ قند خون در حد طبیعی باعث می‌شود خطر بروز بسیاری از این عوارض کاهش چشمگیری پیدا کند.

بیماری‌های قلبی و عروقی 

دیابت نوع یک خطر انواع بیماری‌های قلبی‌عروقی را به‌شدت افزایش می‌دهد، از جمله بیماری عروق کرونر همراه با درد قفسه سینه (آنژین)، حمله قلبی، سکته مغزی، تنگ شدن سرخرگ‌ها (تصلب شرایین) و فشار خون بالا.

آسیب عصبی (نوروپاتی) 

قند بالای خون به دیواره رگ‌های کوچکی (مویرگ‌ها) که اعصاب را تغذیه می‌کنند، به ویژه در پاها، آسیب می‌رساند. آسیب اعصاب باعث احساس گزگز، بی‌حسی، سوزش یا دردی می‌شود که اغلب از نوک انگشتان دست یا پا شروع می‌شود و به‌تدریج به طرف بالا گسترش می‌یابد. در صورتی که قند خون کنترل نشود، ممکن است دست‌ها و پاها کاملاً دچار بی‌حسی شوند.

آسیب به اعصابی که مربوط به عملکرد دستگاه گوارش هستند باعث تهوع، استفراغ، اسهال یا یبوست می‌شود. ممکن است آقایان دچار اختلال نعوظ شوند.

آسیب کلیه (نفروپاتی) 

میلیون‌ها خوشه از رگ‌های خونی ریز در کلیه‌ها هستند که مواد زائد را از خون تصفیه می‌کنند. دیابت نوع یک این سیستم تصفیه ظریف را تخریب می‌کند. آسیب شدید باعث نارسایی کلیه یا ابتلا به بیماری­‌های کلیوی بسیار پیشرفته و غیرقابل برگشت می‌شود که در اینصورت بیمار به دیالیز یا پیوند کلیه نیاز دارد.

آسیب چشم 

دیابت نوع ۱ می‌تواند به عروق خونی شبکیه صدمه بزند (رتینوپاتی دیابتی) که ممکن است باعث نابینایی ‌شود. همچنین خطر بیماری‌های بینایی جدی دیگر از جمله آب مروارید و آب سیاه را تشدید می‌کند.

آسیب پا 

دیابت نوع یک باعث کاهش جریان خون به پاها می‌شود که عوارض مختلفی را به دنبال دارد. در صورتی که این عارضه درمان نشود، بریدگی‌ها و تاول‌ها تبدیل به عفونت‌هایی شدید می‌شوند که به درمان جواب نمی‌دهند. در این صورت پزشکان ناچار می‌شوند برای جلوگیری از گسترش عفونت به تمام بدن، پا را از انگشت، مچ یا بالاتر قطع کنند.

بیماری‌های پوست و دهان

دیابت نوع یک باعث می‌شود مستعد ابتلا به عفونت‌های باکتریایی و قارچی پوست و دهان شوید. همچنین بیماری‌های لثه و خشکی دهان در مبتلایان به دیابت نوع ۱ شایع‌تر است.

عوارض بارداری

دیابت بارداری و قند خون بالا هم برای مادر و هم برای کودک خطرناک است. در صورتی که قند خون در بارداری کنترل نشود، ریسک سقط جنین، مرده به دنیا آمدن نوزاد و نقایص مادرزادی افزایش می‌یابد. دکتر ساینا در مقاله «دیابت بارداری چیست و چگونه می‌توان آنرا کنترل کرد؟» به طور کامل به بررسی این عارضه پرداخته است.

علاوه براین، دیابت نوع ۱ریسک کتواسیدوز دیابتی، رتینوپاتی، فشار خون حاملگی و پره‌اکلامپسی را در مادران باردار بالا می‌‌برد.

کتواسیدوز دیابتی یک اورژانس پزشکی است که با تنفس سریع، خشکی پوست و دهان، قرمز شدن صورت، حالت تهوع همراه است. در صورت مشاهده این علائم در فرد دیابتی فوراً به مرکز درمانی مراجعه کنید

تشخیص دیابت نوع یک

دیابت نوع ۱ با مجموعه‌ای از علائم، سن فرد و تست‌های آزمایشگاهی تشخیص داده می‌شود. آزمایش‌ها شامل بررسی میزان قند خون و مواد دیگر است.

تست قند خون ناشتا (FPG)

نمونه خون صبح و بصورت ناشتا گرفته می‌شود. قند خون طبیعی، بین ۷۰ تا ۱۰۰ میلی گرم در هر دسی‌لیتر است. اگر قند خون ناشتا ۱۲۶ میلی گرم در دسی‌لیتر یا بیشتر باشد، تشخیص دیابت نوع یک مطرح می‌شود.

تست تحمل گلوکز خوراکی

قند خون ۲ ساعت بعد از خوردن ۷۵ گرم قند اندازه‌گیری می‌شود. اگر قند خون ۲ ساعت بعد از مصرف گلوکز ۲۰۰ میلی گرم در دسی‌لیتر یا بیشتر باشد، تشخیص دیابت نوع ۱ مطرح می‌شود.

تست گلوکز خون تصادفی

اگر سطح قند خون در هر ساعتی از روز برابر ۲۰۰ میلی گرم در دسی‌لیتر یا بیشتر باشد و علائم دیابت نوع ۱ مشاهده شود، برای تشخیص کافی است.

هموگلوبین A_۱C (گلیکوهموگلوبین)

سطح هموگلوبین A_۱C  نشان‌‌دهنده میانگین قند خون طی ۲ تا ۳ ماه گذشته است. اگر مقدار هموگلوبین A_۱C مساوی یا بالاتر از ۶.۵% باشد، دیابت نوع یک تشخیص داده می‌شود.

پیشگیری از دیابت نوع یک 

اگر سیگار نمی‌کشید، احتمال سرطان ریه و تجمع مایع در ریه (آمفیزم) در شما به شدت کاهش می‌یابد. اگر وزن مناسب خود را حفظ می‌کنید، رژیم غذایی متعادلی دارید و منظم ورزش می‌کنید، شانس سالم ماندن قلبتان را بالا می‌برید.

اما اگر به خاطر داشتن سابقه خانوادگی یا سایر عوامل خطر در معرض ابتلا به دیابت نوع ۱ هستید، آیا راهی هست که بتوانید از دیابت نوع ۱ جلوگیری کنید؟ جواب این است: «شاید.»

متخصصان دیابت معتقدند دیابت نوع یک نوعی بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به دلایلی ناشناخته علیه خود فعال می‌شود و شروع به حمله به سلول‌های بتای لوزالمعده و تخریب آن‌ها می‌کند. سلول‌های بتا تولیدکننده انسولین هستند و وقتی تعداد کافی از آن‌ها از بین بروند بدن نمی‌تواند آن‌قدر انسولین بسازد که قند خون را در محدوده طبیعی حفظ کند. این اختلال منجر به شروع علائم دیابت نوع یک می‌شود.

با توجه به این که دیابت نوع ۱ به خاطر اشتباه سیستم ایمنی بدن ایجاد می‌شود، محققان باور دارند که ممکن است بتوانند از آن پیشگیری کنند یا حداقل فرآیند پیشرفت بیماری را کند کنند و ظهور علائم دیابت نوع یک را به تعویق بیندازند. با این حال هنوز اطلاعات کافی در این زمینه در دسترس نیست.

درمان دیابت نوع یک 

درمان دیابت نوع ۱ انسولین است. بیمار مبتلا به دیابت نوع یک باید انسولین را بصورت زیر پوستی تزریق کند که جذب جریان خون شود و به سلول‌ها در جهت دسترسی به گلوکز مورد نیازشان کمک کند. انسولین به صورت قرص خوراکی قابل استفاده نیست چون پیش از آن که مؤثر واقع شود آنزیم‌های گوارشی در معده آن را تخریب می‌کنند.

مهم‌ترین نکته در درمان دیابت نوع ۱ میزان (دوز) و زمان تزریق انسولین است. یافتن بهترین راهی که دوز مناسب انسولین به بدن برسد هم اهمیت زیادی دارد چون باید اطمینان حاصل کنیم که گلوکز موجود در خون می‌تواند به‌خوبی جذب سلول‌های بدن شود. قند خون بسیار بالا (هایپرگلایسمی)  و همچنین افت قند خون (هایپوگلایسمی)  هردو می‌توانند باعث عوارض شدیدی ‌شوند.

انواع روش تزریق انسولین 

برای کنترل دیابت نوع یک انسولین به صورت پمپ انسولین، قلم انسولین یا تزریق با سرنگ استفاده می‌شود. تمامی این روش‌ها انسولین را به صورت زیرپوستی، معمولاً از طریق ناحیه چربی‌دار شکم، وارد بدن می‌کنند. اما هرکدام مزایا و معایب خود را دارند:

سرنگ انسولین 

ممکن است برخی از افراد ترزیق با سرنگ انسولین را به خاطر استفاده آسان‌تر و نتقال سریع‌تر به پمپ ترجیح دهند، زیرا پمپ انسولین سنگین و گران‌قیمت است و گاهی یادگیری نحوه استفاده از آن، حداقل در اوایل کار،گیج‌کننده است.

پمپ انسولین

پمپ انسولین فقط به یک لوله (کاتتر) و یک سوزن نیاز دارد که هر چند روز یک‌بار تعویض می‌شوند. درنتیجه، استفاده از آن برای کسانی که با تزریق مشکل دارند آسان‌تر است. انسولین در محفظه پمپ ذخیره می‌شود، بنابراین فقط با فشردن چند دکمه هر دوزی نیاز داشته باشید را به‌راحتی تزریق می‌کنید. می‌توانید پمپ‌ را طوری تنظیم کنید که در طول شبانه‌روز دوزهای متغیری از انسولین را وارد بدن کند یا قبل از وعده‌های غذایی دوز را تعدیل و تنظیم کند.

قلم انسولین 

قلم انسولین مانند سرنگ است با این تفاوت که انسولین از قبل در کارتریج‌هایی ذخیره شده و فرد برای استفاده فقط باید یک کارتریج را وارد قلم و تزریق کند و نیازی به اندازه‌گیری انسولین تزریقی ندارد.

برای کاهش خطر و کنترل دیابت نوع ۱، علاوه بر انسولین از داروهای دیگری چون متفورمین هم استفاده می‌شود.

ورزش منظم و فعالیت بدنی به کنترل قند خون در افراد دیابتی کمک می‌کند؛ اما شدت و نوع ورزش باید توسط پزشک معالج تعیین شود.

دیابت نوع یک و ورزش 

همه به ورزش هوازی منظم نیاز دارند و بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ هم از این قاعده مستثنی نیستند. ورزش برای کنترل و درمان این عارضه اهمیت زیادی دارد. البته پیش از شروع ورزش بهتر است با پزشک خود مشورت کنید. در صورت موافقت پزشک، فعالیت‌هایی را که بیشتر از آن‌ها لذت می‌برید، مثلاً شنا یا پیاده‌روی را انتخاب کنید و جزء برنامه روزمره خود قرار دهید.

اگر به دیابت نوع یک مبتلا هستید سعی کنید حداقل ۱۵۰ دقیقه ورزش هوازی در هفته را هدف قرار دهید و بیش از دو روز در هفته را بدون ورزش نگذرانید. کودکان باید حداقل یک ساعت در روز فعالیت داشته باشند.

ورزش قند خون را کاهش می‌دهد. اگر فعالیت جدیدی را شروع کردید، قند خونتان را بیشتر از معمول بررسی کنید تا بفهمید آن فعالیت چه اثری بر قند خونتان دارد. شاید لازم باشد  برنامه غذایی یا دوز انسولینتان را دوباره تنظیم کنید

دیابت نوع یک و استرس 

کنار آمدن با استرس یک چالش است و اگر دیابت نوع ۱ داشته باشید، کنار آمدن با استرس اهمیت بیشتری پیدا می‌کند زیرا می‌تواند اثراتی جدی بر سلامتی شما داشته باشد.

استرس واکنش جسمی و احساسی شما به موقعیت‌های دشوار است. موقعیت‌های استرس‌زا شامل اتفاقات مثبتی مانند تولد یک نوزاد و اتفاقات منفی مثل طلاق است. استرس در بیشتر افراد علائمی از قبیل سردرد، ناراحتی معده، خستگی و اضطراب ایجاد می‌کند.

در بیماران مبتلا به دیابت نوع یک، استرس اثر نامطلوب دیگری هم به جا می‌گذارد: افزایش قند خون.

استرس قند خون افراد مبتلا به دیابت نوع یک را بالا می‌برد، زیرا منجر به تولید هورمون‌های آدرنالین و کورتیزول می‌شود.

در بیشتر افراد، بالا رفتن این دو هورمون باعث بهبود واکنش بدن به استرس می‌شود چون آن‌ها کبد را تحریک می‌کنند که گلوکوز یا قند خون بیشتری آزاد کند و به این ترتیب انرژی بیشتری برای مقابله با استرس در دسترس بدن قرار می‌گیرد. اما در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ این گلوکز اضافی قند خون را به‌طور خطرناکی افزایش می‌دهد.

کنترل دیابت نوع یک 

همان‌طور که گفتیم، در دیابت نوع ۱ تولید انسولین در لوزالمعده بسیار کم می‌شود یا به صفر می‌رسد. انسولین برای تبدیل گلوکز (قند) به انرژی حیاتی است.اشخاص مبتلا به دیابت نوع یک باید خودشان وظیفه لوزالمعده را به عهده بگیرند و انسولین تزریقی با سرنگ یا پمپ را جایگزین انسولین طبیعی کنند که در بدن آن‌ها ساخته نمی‌شود. انسولین سطح قند خون را پایین می‌آورد.

راه‌های کنترل دیابت نوع یک

دیابت نوع ۱ بیماری خطرناکی است و می‌تواند کشنده باشد، بنابراین باید با مراقبت روزانه به‌دقت کنترل شود. کنترل دیابت نوع ۱ از طریق روش‌های زیر ممکن است:

• جایگزینی انسولین با تزریق مادام‌العمر انسولین مصنوعی (تا ۶ بار در روز) یا استفاده از پمپ انسولین
• اندازه‌گیری منظم قند خون  (تا ۶ بار در روز یا مطابق دستور پزشک)
• داشتن رژیم غذایی سالم و برنامه تغذیه
• ورزش منظم

هدف از کنترل دیابت نوع یک این است که غلظت گلوکز خون را تا حد ممکن نزدیک به محدوده طبیعی نگه داریم، یعنی بین ۴ تا ۶ میلی‌مول بر لیتر در حالت ناشتا. با این حال، محدوده مناسب بسته به فرد و شرایطش فرق می‌کند.

برای این که سطح گلوکز خون را در محدوده مناسب نگه دارید، باید بین غذا، ورزش و داروهای مصرفی‌تان تعادلی دقیق برقرار شود. قند خون بسیار بالا منجر به هایپرگلایسمی یا کتواسیدوز می‌شود.

مراقب قندخون پایین باشید 

قند خون بسیار پایین باعث ایجاد هایپوگلایسمی (افت قند خون) می‌شود. بسیار مهم است که شما درباره این دو وضعیت و اقدامات مناسب برای هرکدام اطلاعاتی داشته باشید. کتواسیدوز یک اورژانس پزشکی است و در صورتی که به آن شک کردید، باید بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.

سطح قند خون را در طول روز و حتی شب بررسی کنید. نگه داشتن قند خون در محدوده مطلوب باعث جلوگیری از عوارض کوتاه‌مدت و درازمدت دیابت نوع یک می‌شود.

آیا دیابت نوع یک ارثی است؟

همان‌طور که گفتیم، دیابت نوع ۱ نوعی بیماری خودایمنی است. این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که سلول‌های ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های سالم لوزالمعده حمله و آن‌ها را تخریب کنند. معمولا این نوع دیابت در دوران کودکی یا نوجوانی شروع می‌شود اما در سنین دیگر هم ممکن است اتفاق بیفتد.

در گذشته پزشکان معتقد بودند ابتلا به دیابت نوع یک کاملاً ژنتیکی است، اما همه بیمارانی که به این بیماری مبتلا می‌شوند لزوماً سابقه خانوادگی ندارند.

از طرف دیگر مرجع خانه ژنتیک می‌گوید بعضی از ویژگی‌های ژنتیکی می‌توانند تحت شرایط خاصی احتمال ابتلا به دیابت نوع ۱ را افزیش ‌دهند.

دانشمندان در بیماران مبتلا به دیابت نوع یک متوجه تغییراتی در ژن‌هایی شده‌اند که پروتئین‌های خاصی را تولید می‌کنند. این پروتئین‌ها نقشی کلیدی در سیستم ایمنی بدن دارند.

این ویژگی‌های ژنتیکی، فرد را مستعد ابتلا به دیابت نوع ۱ می‌کند و عوامل خاصی می‌توانند محرک بروز بیماری شوند. کسی که به دیابت نوع یک مبتلا شود تا آخر عمر آن را با خود خواهد داشت.

سابقه خانوادگی یکی از دلایل بروز دیابت نوع یک است. دکتر ساینا توصیه می‌کند چنانچه در خانواده خود فرد مبتلا به دیابت دارید حتما به‌طور مرتب سطح قند خون خود را بررسی کنید

کلام آخر دکتر ساینا  

چه خود شما دیابت نوع ۱ داشته باشید چه در حال مراقبت از فرد مبتلا باشید، سازگاری با دیابت نوع یک نبردی روزمره و دائمی است. دیابت نوع یک جدا از هزینه‌های مادی‌ای که به خانواده تحمیل می‌کند، عوارض روانی‌ای از جمله نگرانی دائم از بالا یا پایین رفتن قند خون، درمان دیابت نوع یک، عوارض آن و… هم دارد. اما خبر خوب این است که نرخ مرگ بر اثر عوارض دیابت نوع یک از نیمه قرن بیستم تا به امروز پیوسته در حال کاهش بوده است.

روش‌های درمان دیابت نوع یک در حال حاضر بسیار کارآمدتر از گذشته است و با مراقبت از خود می‌توانید یک زندگی عادی داشته باشید. پس برای درمان دیابت نوع یک و در امان بودن از عوارض آن، تا می‌توانید از خودتان مواظبت کنید. اگر در زمینه راه‌های کنترل و درمان دیابت نوع یک به راهنمایی بیشتری نیاز دارید می‌توانید از طریق سامانه پزشکی دکتر ساینا با بهترین فوق تخصص غدد و متابولیسم در ارتباط باشید و مشاوره آنلاین یا تلفنی دریافت کنید.

تجربه شما با دیابت نوع یک چیست؟ در بخش نظرات، درباره سبک زندگی‌تان برای کنترل دیابت نوع یک با مخاطبان مجله دکتر ساینا صحبت کنید.

سؤالات متداول

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری