علائم افسردگی در نوجوانان و راه‌کارهای مقابله با آن

افسردگی در نوجوانان مشکلی شایع است که متأسفانه اغلب به‌اندازه‌ی کافی جدی گرفته نمی‌شود. به گزارش سازمان بهداشت جهانی، از هر ۷ نوجوان یک نفر به مشکلات سلامت روان مبتلاست؛ که از این میان، افسردگی نوجوانان و اضطراب بیشترین سهم را دارند.^[۱] بی‌توجهی به افسردگی در نوجوانان می‌تواند منجربه تشدید مشکل و بروز رفتارهای آسیب‌زا و حتی خودکشی شود. در این مقاله به بررسی نشانه ‌های افسردگی در نوجوانان و راه‌کارهای مقابله با آن می‌پردازیم.

افسردگی در نوجوانان

افسردگی نوجوانان یک اختلال جدی سلامت روان است که باعث احساس غم و اندوه مداوم و ازدست‌دادن علاقه به فعالیت‌های روزانه می‌شود. اگرچه افسردگی ممکن است در هر زمانی از زندگی رخ دهد؛ ولی علائم آن ممکن است بین نوجوانان و بزرگسالان متفاوت باشد.

مسائلی مانند انتظارات تحصیلی، تغییرات بدن حین بلوغ، نوسانات هورمون‌ها، تلاش برای پیدا کردن هویت فردی و پیدا کردن علایق و مسیر آینده می‌تواند فراز و نشیب‌های زیادی را برای نوجوانان به همراه داشته باشد؛ اما برای برخی از نوجوانان، احساس ناامیدی و غم چیزی بیش از احساسات موقتی دوران بلوغ بوده و نشانه‌ی افسردگی هستند.

میزان شیوع

شیوع جهانی افسردگی در نوجوانان نسبتاً بالا است و طی سال‌های اخیر روند افزایشی داشته است. مطالعات نشان می‌دهند حدوداً پنج درصد از نوجوانان به افسردگی بالینی دچارند.^[۲] یک مطالعه‌ی مروری که جمعاً ۲۹ پژوهش را بررسی کرده است، نشان می‌دهد شیوع علائم افسردگی در نوجوانان طی دو سال اخیر ۲۵ درصد افزایش داشته است.^[۳]

علائم افسردگی در نوجوانان

قبل از هرچیز باید بدانید که کمی فراز و فرود در احساسات نوجوانان طبیعی است؛ و نباید آن را با علائم افسردگی نوجوانان اشتباه گرفت. افسردگی در نوجوانان ممکن است با تغییرات عاطفی و رفتاری همراه باشد:

تغییرات عاطفی

• احساس غم و اندوه که ممکن است با گریه‌های بدون دلیل همراه باشد.
• بروز استیصال یا خشم حتی به علت کوچک‌ترین مسائل
• احساس ناامیدی یا پوچی
• خلق‌و‌خوی تحریک‌پذیر یا آزرده‌خاطر
• ازدست‌دادن علاقه نسبت‌ به فعالیت‌های عادی و روزانه
• ازدست‌دادن علاقه نسبت ‌به خانواده و دوستان یا درگیری با آن‌ها
• عزت نفس پایین
• احساس بی‌ارزشی یا احساس گناه
• تمرکز کردن بر شکست‌های گذشته، سرزنش یا انتقاد اغراق‌آمیز از خود
• حساسیت شدید نسبت به رد شدن، طرد شدن یا شکست و نیاز بیش‌ازحد به گرفتن تأیید از دیگران
• مشکل در فکر کردن، تمرکز ، تصمیم‌گیری و به‌خاطرسپردن چیزها
• داشتن افکار مرگ، مردن یا خودکشی

تغییرات رفتاری

• خستگی و کاهش انرژی
• بی‌خوابی یا خواب بیش‌ازحد
• تغییر در اشتها؛ بی‌اشتهایی و کاهش وزن، یا افزایش میل به غذا و افزایش وزن
• مصرف نوشیدنی‌های الکلی یا مواد مخدر
• بی‌قراری، آشفتگی یا ناآرامی؛ برای مثال راه رفتن‌های عصبی، فشار دادن دست‌ها به یکدیگر، ناتوانی در آرام و بی‌حرکت نشستن یا تکان دادن مداوم دست‌ها و پاها
• کند شدن سرعت تفکر، صحبت کردن یا حرکات بدن
• شکایات مکرر از دردهای بدن و سردردهای غیرقابل توضیح
• انزوای اجتماعی
• عملکرد ضعیف در مدرسه یا غیبت‌های مکرر از مدرسه
• کاهش توجه به بهداشت شخصی یا ظاهر خود
• طغیان‌های ناگهانی خشم، رفتارهای مخرب یا مخاطره‌آمیز یا سایر رفتارهای پرخاشگرانه
• آسیب رساندن به خود؛ به‌عنوان‌مثال بریدن یا سوزاندن پوست
• برنامه‌ریزی برای خودکشی یا اقدام به خودکشی

همان‌طورکه گفتیم، افسردگی در نوجوانان مشکلی جدی است و نیاز به مداخله‌ی روان‌شناس دارد. چنناچه نشانه‌های افسردگی را در فرزند خود می‌بینید، حتماً با روان‌شناس صحبت کنید.

دلایل بروز افسردگی در نوجوانان

افسردگی نوجوانان دلیل واحد و مشخصی ندارد؛ اما احتمالاً موارد زیر در بروز افسردگی دخیل هستند:

• ترکیبات شیمیایی مغز: انتقال‌دهنده‌های عصبی موادی شیمیایی هستند که وظیفه‌ی انتقال پیام‌های عصبی را برعهده دارند. هنگامی‌که این مواد شیمیایی فعالیت غیرطبیعی داشته باشند یا دچار اختلال شوند، عملکرد گیرنده‌های عصبی و سیستم اعصاب تغییر می‌کند و ممکن است منجربه افسردگی شود.
• هورمون‌ها: تغییر و برهم خوردن تعادل هورمونی بدن ممکن است در ایجاد یا تحریک افسردگی نقش داشته باشد.
• صفات ارثی: افسردگی در نوجوانانی که خویشاوندان خونی آن‌ها نیز به این بیماری مبتلا هستند شایع‌تر است.
• ترومای اوایل دوران کودکی: رویدادهای آسیب‌زا در دوران کودکی، مانند آزار جسمی یا عاطفی یا ازدست‌دادن والدین ممکن است باعث تغییراتی در مغز شود که فرد را مستعد افسردگی می‌کند.
• الگوهای منفی تفکر: گاهی اوقات الگوهای غلط ذهنی و فکری منشاء افسردگی نوجوانان‌اند. بعضی افراد پیش‌فرض‌های ذهنی منفی دارند؛ یعنی به‌جای اینکه فکر کنند انسان‌های قادر و توانمندی هستند، با داشتن افکار درماندگی و ناتوانی بستر افسردگی را فراهم می‌کنند.
• عدم حمایت اجتماعی: نوجوانانی که احساس می‌کنند خانواده، دوستان و هم‌سالان‌شان از آن‌ها حمایت نمی‌کنند بیشتر در معرض خطر افسردگی هستند.

چه مواردی احتمال بروز افسردگی در نوجوانان را افزایش می‌دهند؟

بسیاری از عوامل خطر ابتلا به افسردگی نوجوانان را افزایش می دهند، از جمله:

• مشکلاتی که بر عزت نفس تأثیر منفی می‌گذارند؛ مانند چاقی مفرط، قرار گرفتن در معرض قلدری در مدرسه یا مشکلات تحصیلی
• قرار گرفتن در معرض خشونت؛ مانند آزار جسمی یا جنسی
• داشتن سایر اختلالات سلامت روان؛ مانند اختلال دوقطبی، اختلال اضطراب، انواع اختلال شخصیت، بی‌اشتهایی عصبی یا پرخوری عصبی
• ناتوانی یادگیری یا ابتلا به اختلال نقص توجه-بیش فعالی (ADHD)
• احساس مداوم درد یا یک بیماری جسمی مزمن مانند سرطان، دیابت یا آسم
• برخی ویژگی‌های شخصیتی خاص، مانند عزت نفس پایین یا وابستگی بیش‌ازحد، انتقاد از خود یا بدبینی
• سوء‌مصرف الکل، نیکوتین یا سایر مواد مخدر
• تراجنسیتی بودن

سابقه‌ی خانوادگی و مشکلات مربوط به خانواده یا دیگران نیز ممکن است خطر افسردگی نوجوان شما را افزایش دهد؛ مانند:

• والدین، پدربزرگ و مادربزرگ یا سایر خویشاوندان خونی مبتلا به افسردگی، اختلال دوقطبی یا مشکلات سوءمصرف الکل
• داشتن عضوی در خانواده که بر اثر خودکشی فوت کرده است.
• داشتن تعارضات خانوادگی
• تجربه‌ی رویدادهای استرس‌زا؛ مانند طلاق والدین، خدمت سربازی والدین یا مرگ یکی از عزیزان

تفاوت افسردگی و اضطراب در نوجوانان

در بسیاری از مواقع ممکن است اضطراب و افسردگی با یکدیگر اشتباه گرفته شوند و والدین نتوانند این دو مشکل را به‌درستی تفکیک کنند. ازاین‌رو شناخت تفاوت‌های اضطراب و افسردگی اهمیت بالایی دارد.

علائم افسردگی

هر کسی ممکن است در برهه‌ای کوتاه احساس ناراحتی و افسردگی داشته باشد؛ اما درصورتی‌که رفتار نوجوان به‌طور ناگهانی تغییر کند یا هر یک از علائم زیر را برای دو هفته یا بیشتر نشان دهد ممکن است به افسردگی دچار باشد:

• تحریک‌پذیری شدید
• ناتوانی در تحمل استرس یا سختی‌ها
• دشواری در کنار آمدن با دیگران
• ازدست‌دادن علاقه به فعالیت‌ها
• ناتوانی در تمرکز
• بی‌خوابی

علائم اضطراب

اضطراب در نوجوانان با علائم زیر همراه است:

• حملات پانیک؛ اپیزودهای ترس شدید و ناگهانی
• نگرانی بیش‌ازحد در مورد پذیرفته شدن از طرف جامعه
• نگرانی ناتوان‌کننده در مورد آینده

اگر علائم افسردگی در نوجوان بیش از دو هفته طول بکشد، بهتر است با روان‌شناس مشورت کنید.

بروز رفتارهای خطرناک در نوجوانان

گاهی اوقات افسردگی در نوجوانان به‌قدری شدید می‌شود که به فکر پایان دادن به زندگی خود می‌افتند. طبق آمارهای سازمان بهداشت جهانی، خودکشی چهارمین عامل مرگ‌ومیر در نوجوانان ۱۵ تا ۱۹ ساله است.^[۴]

مطالعات نشان می‌دهند که اقدام به خودکشی در میان نوجوانان ممکن است بر اساس مشکلات طولانی مدت ناشی از یک اتفاق خاص باشد. نوجوانانی که قصد خودکشی دارند ممکن است یک موقعیت موقت را به عنوان یک وضعیت دائمی ببینند. زمانی‌که احساس خشم و رنجش با احساس گناه شدید همراه شود، می‌تواند منجر به اعمال تکانشی، ناگهانی و خودتخریب‌گر شود.

علائم هشداردهنده

از هر پنج نوجوانی که اقدام به خودکشی می‌کنند، چهار نفر نشانه‌های واضحی دارند که با شناسایی آن‌ها می‌توان از این اتفاق جلوگیری کرد. به این علائم هشداردهنده توجه کنید:

• تهدید مستقیم و غیرمستقیم به خودکشی
• تمرکز شدید بر مرگ و مردن
• اشعار، نوشته‌ها و نقاشی‌هایی که به مرگ اشاره دارند.
• بخشیدن وسایل شخصی به اطرافیان
• تغییر چشم‌گیر در شخصیت یا ظاهر
• رفتار غیرمنطقی و عجیب
• احساس گناه، شرم یا طرد شدن از طرف دیگران
• تغییر الگوهای غذا خوردن یا خوابیدن
• کاهش شدید عملکرد در مدرسه

چگونه با نوجوان افسرده خود رفتار کنیم؟

به جای نصیحت کردن، گوش شنوا باشید

هنگامی‌که نوجوان شما شروع به صحبت کردن با شما می‌کند، از هرگونه انتقاد یا قضاوت خودداری کنید. نکته‌ی مهم این است که فرزند شما در حال برقراری ارتباط با شما است. همین که به فرزندتان نشان بدهید حامی آن‌ها هستید و بدون قضاوت کردن و بی‌قید و شرط همراهشان هستید کافی است.

ملایم اما مُصر باشید

اگر در ابتدا فرزندتان مسائل و مشکلات خود را با شما درمیان نگذاشت، نگران نشوید و صبور باشید. صحبت درمورد افسردگی می‌تواند برای نوجوانان بسیار سخت باشد. ممکن است حتی اگر تمایل به صحبت کردن داشته باشند، برای بیان احساسات خود به مشکل بربخورند. به راحتی و آرامش فرزندتان احترام بگذارید و همچنان بر نگرانی و تمایل خود برای گوش دادن تأکید کنید.

احساسات آن‌ها را تصدیق کنید

حتی اگر احساسات یا نگرانی‌های فرزندتان برای شما غیرمنطقی به نظر می‌رسد، مشکلات آن‌ها را کوچک نشمارید. شاید شما نیت مثبتی داشته باشید و بخواهید فرزند خود را مجاب کنبد که شرایط به آن بدی که تصور می‌کنند نیست؛ اما از دید فرزند شما چنین صحبت‌هایی فقط آن‌ها را دلسرد می‌کنند. ممکن است فرزندتان فکر کند شما او را جدی نمی‌گیرید.

همین که احساسات آن‌ها را جدی بگیرید و درد و افسردگی آن‌ها را قبول کنید، احساس پذیرفته شدن و تحت حمایت بودن را به فرزندتان القا می‌کنید.

به غریزه‌ی خود اعتماد کنید

اگر فرزند نوجوان شما ادعا می‌کند که هیچ مشکلی وجود ندارد؛ اما هیچ توضیحی برای علت نشانه‌های افسردگی ندارد، باید به غرایز خود اعتماد کنید. اگر نوجوان، شما را محرم اسرار خود نمی‌داند، می‌توانید از یک شخص سوم قابل اعتماد مانند مشاور مدرسه، معلم مورد علاقه یا یک روان‌شناس کمک بگیرید. نکته‌ی مهم این است که آن‌ها را مجاب کنید با کسی صحبت کرده و مشکلات خود را بیان کنند.

توصیه هایی به نوجوانان برای مقابله با افسردگی

اگر فکر می‌کنید به افسردگی دچارید، می‌توانید با روش‌های زیر شرایط خود را بهبود دهید:

با یک فرد بزرگسال و قابل اعتماد صحبت کنید

می‌توانید به والدین، معلم یا مشاور مدرسه مراجعه کنید. درمورد مشکلات‌تان به‌طور واضح صحبت کنید و اطرافیان را در جریان شرایط خود قرار دهید. وقتی کسی به شما گوش کند و به مسائل و مشکلاتی که با آن‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کنید اهمیت دهد، احساس امیدواری بیشتری پیدا می‌کنید و کمتر احساس تنهایی می‌کنید.

ورزش کنید

هر روز ۱۵ تا ۳۰ دقیقه پیاده‌روی سریع داشته باشید. حتی می‌توانید برقصید، حرکات کششی یا یوگا انجام دهید. افسردگی ممکن است باعث شود تمایل چندانی به فعالیت نداشته باشید؛ اما به‌هر‌حال خودتان را مجبور به انجام فعالیت کنید. اگر نیاز به یک انگیزه یا محرک خارجی دارید، از یک دوست بخواهید همراه شما باشد و باهم ورزش را شروع کنید. شروع هر فعالیتی به تقویت روحیه‌ی شما کمک می‌کند.

خود را به روش های مختلف بروز دهید

با افسردگی، خلاقیت و حس شادی ناممکن به نظر می‌رسند؛ اما انجام کارهایی که خلاقیت شما را به جریان می‌اندازند می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. نقاشی کشیدن و طراحی، خیاطی و دوزندگی، غذا پختن و شیرینی‌پزی، نویسندگی، رقص یا موسیقی را امتحان کنید. با یک دوست صحبت کنید یا با حیوان خانگی بازی کنید. فیلم خنده‌دار ببینید یا کارهایی انجام دهید که از آن‌ها لذت می‌برید.

مثبت‌نگر باشید و نیمه‌ی پر لیوان را ببینید

افسردگی بر دیدگاه فرد نسبت به همه‌چیز تأثیر می‌گذارد. ممکن است شرایط ناراحت‌کننده، منفی و ناامیدکننده به نظر برسند. برای تغییر دیدگاه خود، هرروز سه چیز خوب پیدا کنید. هرچه بیشتر به دنبال نقاط مثبت بگردید، بهتر می‌توانید زیبایی‌ها و خوبی‌های اطراف‌تان را تشخیص دهید.

با یک مشاور یا متخصص سلامت روان صحبت کنید

می‌توانید از والدین خود یا سایر بزرگسالانی که به آن‌ها اعتماد دارید بخواهید که برای یک جلسه‌ی مشاوره برای شما وقت بگیرند. پزشک یا مشاور می‌تواند با شما صحبت کند، به صحبت‌های شما گوش دهد و احتمال و شدت افسردگی را بررسی کند. اگر افسردگی دارید، پزشک و مشاور می‌توانند در مورد راه‌های درمان، چگونگی و روند درمان شما را راهنمایی کنند.

خودتان به‌طور مستقیم با متخصص روان تماس برقرار کنید

اگر نمی‌توانید به افرادی که در اطراف‌تان هستند اعتماد کنید یا اینکه احساس می‌کنید کسی شما را درک نمی‌کند، از طریق مشاوره آنلاین روان‌شناسی برای کمک گرفتن اقدام کنید. درنظر داشته باشید که افسردگی یک بیماری خطرناک است و با پشت‌گوش‌انداختن برطرف نمی‌شود. اگر علائم افسردگی را در خود مشاهده می‌کنید برای کمک گرفتن از متخصصان تعلل نکنید.

راه های درمان افسردگی در نوجوانان

راه‌های مختلفی برای درمان افسردگی در نوجوانان وجود دارند. درمان از طریق مشاوره درمانی، روان‌درمانی و همچنین درمان دارویی از شناخته‌شده‌ترین روش‌های درمانی است:

• در نوجوانانی که برای بهبود علائم افسردگی دارو مصرف می‌کنند، احتمال دارد داروها عوارض جانبی داشته باشند؛ بنابراین حتماً هنگام شروع داروی جدید، علائم فرزند خود را با دقت بیشتری تحت نظر داشته باشید.
• در مواردی که منشاء افسردگی اختلافات خانوادگی باشد، ممکن است پزشک جلسات مشاوره‌ی خانوادگی را به عنوان روش درمانی پیشنهاد دهد.
• ممکن است نوجوانانی که به افسردگی شدید دچارند، نیازمند بستری شدن در بیمارستان و رسیدگی مداوم باشند. پزشک با بررسی حالات روحی و علائم بالینی بهترین روش درمانی را به شما پیشنهاد می‌دهد.
• نوجوانان برای داشتن درمانی موفق به حمایت اعضاء خانواده، معلمان و دوستان خود نیاز دارند؛ پس این حمایت را از آن‌ها دریغ نکنید و در مسیر درمان همراه آن‌ها باشید.

سعی کنید برای نوجوان خود، شنونده‌ی خوبی باشید، مشکلاتش را جدی بگیرید و او را قضاوت نکنید.

چه زمانی باید از متخصص کمک گرفت؟

در مواقعی که علائم و نشانه‌های فرزندتان بیش از دو هفته طول بکشند و در زندگی روزمره‌ی او اختلال ایجاد کنند، بهتر است از یک متخصص کمک بگیرید. اگر نگران وضعیت روحی فرزندتان هستید یا فکر می‌کنید ممکن است فرزندتان به خود آسیب برساند می‌توانید حتماً با مشاوران و روان‌شناسان صحبت کنید.

به‌خاطر داشته باشید که علائم ناشی از افسردگی نه‌تنها به‌صورت خودبه‌خودی برطرف نمی‌شوند؛ بلکه با گذر زمان وخیم‌تر می‌شوند. عدم درمان افسردگی می‌تواند به مشکلات جدی مانند آسیب زدن به خود یا حتی خودکشی منجر شود. بنابراین علائم افسردگی در نوجوانان را جدی بگیرید و درصورت نیاز با روان‌پزشک یا روان‌شناس مشورت کنید.

چه زمانی افسردگی نوجوانان یک فوریت پزشکی است؟

متأسفانه خودکشی از جدی‌ترین و شایع‌ترین عوارض افسردگی در نوجوانان است؛ نوجوانان با مسائلی مانند پیدا کردن هویت و چالش‌های روحی درگیرند و ممکن است به دلایل مختلف مانند تغییرات هورمونی، واکنش‌های شدیدی نسبت به محرک‌ها و مشکلات اطراف خود نشان دهند. اگر احساس می‌کنید فرزندتان در معرض خودکشی یا آسیب رساندن به خود یا دیگران است، بلافاصله با روان‌پزشک تماس بگیرید.

کلام آخر دکترساینا

افسردگی در نوجوانان شیوع بالایی دارد؛ علائم افسردگی را در فرزند نوجوان خود جدی بگیرید و در صورت مشاهده‌ی نشانه‌ها، با روان‌شناس مشورت کنید. نوجوانان نیز چنانچه علائم افسردگی را تجربه می‌کنید از اطرافیان خود کمک بگیرید. اگر فرد قابل اعتمادی را در اطراف خود سراغ ندارید می‌توانید مستقیماً و به‌صورت آنلاین مشاوره روان‌شناسی دریافت کنید.

سؤالات متداول

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری