چرا افسرده می‌شویم؟ | علت، انواع و علائم افسردگی

افسردگی یکی از شایع‌ترین اختلالات روان است که بسیاری از افراد را به‌صورت مقطعی یا طولانی‌مدت درگیر می‌کند. بسیاری از افراد علائم افسردگی را با ناراحتی‌های روزمره اشتباه می‌گیرند و به دنبال تشخیص و درمان آن نمی‌روند؛ اما باید بدانید که افسردگی یک بیماری جدی است که در صورت عدم رسیدگی، زندگی را مختل کرده و حتی سلامت و جان شما را تهدید می‌کند. در این مطلب پس از تعریف کلی افسردگی به بررسی انواع افسردگی و نشانه‌های آن می‌پردازیم و درانتها مختصر روش‌های درمان را شرح می‌دهیم.

افسردگی چیست؟

افسردگی  نوعی اختلال خلق است که موجب احساس غم و اندوه پایدار یا عدم علاقه به زندگی و بی‌حوصلگی می‌شود. افسردگی انواع مختلفی دارد؛ اما همه‌ی آن‌ها خصیصه‌های مشترکی با هم دارند. علائم افسردگی شامل احساس ناراحتی، احساس تهی‌بودن، خلق تحریک‌پذیر همراه با تغییرات جسمی و شناختی است که بر ظرفیت عملکردی فرد تأثیر منفی می‌گذارد.

آمار شیوع افسردگی در ایران و جهان

طبق تخمین سازمان بهداشت جهانی (WHO) بیش از ۳۰۰ میلیون نفر در جهان از افسردگی رنج می­برند؛ این سازمان افسردگی را یکی از مهم‌ترین عوامل مرتبط با ناتوانی در سطح جهان می‌داند.^[۱]

طبق آمارها در ایران حدود ۸ تا ۲۰٪ از افراد به افسردگی مبتلا هستند و بین ۳۵٪ تا ۴۵٪ از بیماری‌های روان را افسردگی تشکیل می‌دهد^[۲]

چه افرادی در معرض افسردگی قرار دارند؟

افسردگی اغلب در سنین بین ۲۰ یا ۳۰ سالگی بروز پیدا می­کند؛ اما امکان بروز آن در هر سنی وجود دارد. افسردگی در زنان بیشتر از مردان تشخیص داده می‌شود؛ شاید به‌این‌دلیل که زنان بیشتر از مردان برای درمان مراجعه می‌کنند.

توجه داشته باشید که اغلب افراد گاهی احساس ناراحتی می‌کنند. این حس، واکنشی طبیعی به چالش‌ها و مشکلات زندگی است؛ اما هنگامی‌که ناراحتی شدید شامل احساس درماندگی، ناامیدی و بی‌ارزشی برای روزها یا هفته‌ها باقی بماند و روند زندگی شما را مختل کند، احتمالاً دچار افسردگی شده‌اید.

علت افسردگی

هنوز علت افسردگی به‌طور دقیق مشخص نیست؛ اما احتمالاً ترکیبی از موارد زیر در بروز افسردگی نقش دارند:

• ساختار مغز: به‌نظر می­رسد ساختار مغز در افراد مبتلا به افسردگی تفاوت­هایی با سایر افراد دارد.
• بیوشیمی مغز: مواد شیمیایی موجود در مغز شما، نوروترانسمیتر یا انتقال‌دهنده­های عصبی نام دارند. این انتقال‌دهنده‌ها نقش مهمی در خلق‌وخوی شما دارند. افسردگی می­تواند ناشی از این باشد که انتقال‌دهنده‌های عصبی عملکرد خود را به‌درستی انجام نمی‌دهند.
• هورمون­ها: سطح هورمون‌ها در بدن به دلایلی مانند بارداری، مشکلات پس از زایمان، مشکلات تیروئید، یائسگی یا دلایل دیگر تغییر می­کند. این تغییرات هورمونی می­تواند منجر به بروز علائم افسردگی شود.
• ژنتیک: محققان هنوز ژن‌های مسئول افسردگی را پیدا نکرده­اند؛ اما ابتلای وجود بستگان مبتلا به افسردگی، می‌تواند شانس ابتلا را در شما بیشتر کند.

انواع افسردگی

افسردگی انواع مختلفی دارد که از نظر شدت علائم، طول مدت بیماری، تداوم علائم و وضعیت بیمار تقسیم‌بندی می‌شوند. متداول‌ترین انواع افسردگی عبارت‌اند از:

اختلال افسردگی اساسی یا افسردگی ماژور

شدیدترین نوع افسردگی، افسردگی ماژور یا اساسی نام دارد. این نوع از افسردگی گاهی افسردگی تک‌قطبی نیز نامیده می‌شود تا از افسردگی دو‌قطبی افتراق داده شود. افسردگی اساسی خود به چند نوع دیگر افسردگی تقسیم می‌شود:

• اختلال افسردگی فصلی (SAD) که اغلب در فصل زمستان رخ می‌دهد.
• افسردگی سایکوتیک که در آن فرد دچار توهم می‌شود.
• افسردگی پس‌ از زایمان که ناشی از تغییرات هورمونی روند بارداری و زایمان است.
• افسردگی ملانکولیک که فرد اغلب شاخص‌ترین علائم افسردگی را بروز می‌دهد.
• افسردگی آتیپیکال که مستقیماً با خلق‌وخو و روابط اجتماعی فرد مرتبط است.
• افسردگی کاتاتونیک که منجر به اختلالات حرکتی و رفتاری می‌شود.

اختلال افسردگی پایدار یا دیس‌تایمی

در دیس‌تایمی یا افسردگی مزمن، فرد علائم خفیف‌تر افسردگی را شامل عدم اشتیاق، بی‌انگیزگی و ناامیدی احساس می‌کند. این علائم می‌تواند سال‌ها ادامه داشته باشد و بر روابط، شغل، تحصیلات و دیگر فعالیت‌های روزمره‌ی فرد تأثیر منفی بگذارد.

اختلال دیسفوریک پیش از قاعدگی یا PMDD

در اختلال دیسفوریک پیش از قاعدگی علائم افسردگی چند روز پیش از قاعدگی شروع می‌شوند. علائم افسردگی در این اختلال بسیار شدیدتر از PMS یا سندرم پیش از قاعدگی است.

افسردگی ناشی از مصرف مواد/دارو

افسردگی می‌تواند از عوارض مصرف الکل، مواد مخدر و برخی از داروهای درمانی باشد.

افسردگی ناشی از بیماری

برخی مشکلات، اختلالات و بیماری‌ها می‌توانند منجر به بروز علائم افسردگی شوند؛ ازجمله: کم‌خونی، کمبود برخی ویتامین‌ها، اختلالات هورمونی، بیماری‌های تیروئید و …

۱۲ مورد مهم از علائم افسردگی

بسیاری از علائم افسردگی در انواع مختلف افسردگی مشترک است؛ اما شدت و پایداری علائم با هم تفاوت دارند. نشانه ‌های افسردگی می­تواند شامل ۱۲ مورد زیر باشد:

• داشتن روحیه‌ی افسرده
• کاهش علاقه به کارها و یا لذت نبردن از فعالیت­های گروهی که پیش‌تر از آن‌ها لذت می‌برده‌­اید
• از دست دادن میل جنسی
• تغییر اشتها
• کاهش یا افزایش وزن ناخواسته
• کم‌خوابی یا زیاد خوابیدن
• آشفتگی و بی‌قراری
• کندی حرکت و گفتار
• خستگی یا ازدست‌دادن انرژی
• احساس بی‌ارزشی یا احساس گناه
• مشکل در فکر کردن، تمرکز یا تصمیم­گیری
• افکار مکرر در رابطه با مرگ یا خودکشی یا اقدام به خودکشی

عوامل زمینه‌ساز افسردگی

عواملی که به نظر می­رسد خطر ابتلا به افسردگی را افزایش می­دهند عبارت‌اند از:

• برخی از ویژگی­های شخصیتی، مانند اعتمادبه‌نفس پایین، وابستگی بیش‌از‌حد، سرزنش خود یا بدبینی
• رویدادهای آسیب­زا یا استرس­زا، مانند سوءاستفاده جسمی یا جنسی، مرگ یا از دست دادن یکی از عزیزان، مشکلات رابطه و مشکلات مالی
• داشتن خویشاوندان با سابقه‌ی افسردگی، اختلال دو قطبی، اعتیاد به الکل یا خودکشی
• همجنسگرا بودن، تراجنسیتی بودن یا اختلال در رشد و تکامل اندام­های تناسلی (فرد مشخصاً یکی از اندام‌های جنسی منتسب به زنان یا مردان را ندارد) و عدم پشتیبانی اطرافیان از این افراد
• سابقه‌ی سایر اختلالات روان، مانند اختلال اضطراب، اختلالات خوردن یا اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
• سوءمصرف الکل یا مواد
• ابتلا به بیماری‌های جدی یا مزمن، از جمله سرطان، سکته، درد مزمن یا بیماری قلبی
• مصرف برخی از داروها مانند داروهای فشارخون یا قرص­های خواب­آور (اگر این داروها منجر به افسردگی شما شده‌اند، قبل از قطع مصرف هرگونه دارو با پزشک خود صحبت کنید)

آیا غم، اندوه و سوگواری همان افسردگی است؟

افسردگی با غم‌واندوه متفاوت است. مرگ عزیزان، ازدست‌دادن شغل، پایان رابطه همگی تجربه­های دشواری‌اند. بنابراین بسیار طبیعی است که در پاسخ به چنین شرایطی، فرد احساس غم‌واندوه کند. کسانی که دچار ضرر و زیان می­شوند اغلب ممکن است خود را شخصی «افسرده» توصیف کنند؛ اما غمگین بودن به معنای افسردگی نیست. 

در غم‌و‌اندوه، احساس ناراحتی همیشگی نیست. فرآیند سوگواری، فرآیندی طبیعی است و شکل آن برای هرکس مختص به ‌خود است و ممکن است برخی خصیصه‌های مشابه افسردگی را داشته باشد. ممکن است در هردوی سوگواری و افسردگی، ناراحتی عمیق و اجتناب از انجام فعالیت‌های روزانه دیده شود؛ اما این دو تفاوت‌هایی با هم دارند:

• احساسات ناگوار در سوگواری دائمی نیستند و بالا و پایین دارند؛ اغلب با خاطراتی مثبت از فرد ازدست‌رفته ترکیب می‌شوند. در افسردگی ماژور فرد برای بیش از دوهفته خلق‌وخوی پایین و عدم علاقه را نشان می‌دهد.
• در سوگواری، عزت نفس فرد معمولاً حفظ می­شود؛ اما در افسردگی، احساس بی‌ارزشی و نفرت از خود بسیار رایج است.
• در سوگواری تخیل یا آرزوی پیوستن به عزیز از‌دست‌رفته ممکن است باعث شود افکار مرگ به‌صورت سطحی دیده شوند؛ اما در افسردگی ماژور فرد به این دلیل افکار مرگ و خودکشی دارد که احساس می‌کند بی‌ارزش است، لایق زندگی نیست یا نمی‌تواند درد افسردگی را تحمل کند.

گاهی سوگ و افسردگی به‌طور هم‌زمان وجود دارند؛ ازدست‌دادن عزیزان، از دست دادن شغل، قربانی سوءاستفاده یا برخی فجایع شدن، می‌تواند منجر به افسردگی شود. هنگامی‌که سوگ و افسردگی باهم رخ می‌دهند، سوگواری شدیدتر و دورة آن طولانی‌تر از سوگواری بدون افسردگی است.

مشکلات و خطرات افسردگی؟

افسردگی یک بیماری جدی‌ است که در صورت عدم درمان، تأثیرات مخربی بر سلامت جسمی و روابط اجتماعی فرد می‌گذارد. در ادامه با مهم‌ترین خطرات افسردگی آشنا خواهید شد:

افزایش خطر خودکشی

اقدام به خودکشی مهم‌ترین خطری است که در کمین فرد افسرده است. ناامیدی شدیدی که به فرد افسرده دست می‌دهد، ممکن است این حس را در او ایجاد کند که خودکشی تنها راه نجات از رنج است. اگر کسی از نزدیکان شما مبتلا به افسردگی است، هر نشانه یا صحبت او را درباره‌ی خودکشی جدی بگیرید. علائم هشداردهنده دررابطه با احتمال خودکشی فرد افسرده عبارت‌اند از:

• صحبت کردن در مورد کشتن یا صدمه زدن به خود
• ابراز احساس ناامیدی شدید
• توجه غیرمعمول شخص به مرگ یا مردن
• رفتار بی‌پروا؛ انگار که آرزوی مرگ دارند (مثلاً عبور از چراغ قرمز با سرعت زیاد)
• تماس یا ملاقات با دیگران برای خداحافظی
• انجام امور (بخشش اموال باارزش، اتمام کارهای ناتمام)
• گفتن جملاتی مانند «همه بدون من بهتر خواهند بود» یا «من می­خواهم بروم»
• تغییر حالت ناگهانی از افسردگی شدید به حالت آرام و شاد

مشکلات جسمی

افسردگی در طولانی‌مدت اثرات مخربی بر سیستم عصبی، سیستم گوارشی، قلب و عروق و سیستم ایمنی می‌گذارد.

اختلال خواب

اختلال خواب رابطه‌ی تنگاتنگی با افسردگی دارد. از سویی اختلالات خواب یکی از شایع‌ترین علائم افسردگی است که خود را به‌صورت بی‌خوابی یا خواب بیش‌ازحد نشان می‌دهد؛ از سوی دیگر این اختلالات می‌تواند منجر به بروز افسردگی شود.

مشکل در روابط شخصی و اجتماعی

کاهش انرژی، بی‌انگیزگی، عدم اشتیاق، تمایل به تنهایی و … از علائم افسردگی هستند که روابط شخصی و فعالیت‌های اجتماعی فرد مبتلا به افسردگی را مختل می‌کنند.

آیا مغز افراد افسرده و سالم با هم تفاوت دارد؟

بله! کورتیزول یکی از هورمون‌های مهم بدن است که وظایف مختلفی را ایفا می‌کند؛ اما این هورمون احتمالاً مهم‌ترین نقش را در بروز افسردگی دارد و میزان آن در افراد مبتلا به افسردگی بالاتر از سایر افراد است. بخشی از مغز مسئولیت کنترل میزان کورتیزول را بر عهده دارد. میزان بالای کورتیزول بر بخش‌های مختلفی از مغز تأثیر می‌گذارد، فرآیند تولید سلول‌های عصبی را مختل می‌کند و به‌مرور زمان منجر به تحلیل رفتن بخش‌هایی از مغز می‌شود. تحلیل رفتن مغز منجر به مشکلاتی مانند اختلال حافظه، اختلال خواب و … می‌شود.

تشخیص افسردگی

روان‌پزشک یا روان‌شناس با پرسیدن سؤال‌هایی در مورد احساسات، افکار، وضعیت خواب و … طبق معیار راهنمای تشخیصی اختلالات روانی (DSM-5) افسردگی را تشخیص می‌دهد. داشتن ۵ مورد از علائم زیر می‌تواند نشانة افسردگی باشد:

• اختلال خواب
• کاهش علاقه یا لذت
• احساس بی­ارزش و گناهکار بودن
• تغییرات انرژی و احساس خستگی
• اختلال توجه یا تمرکز
• تغییرات اشتها و وزن
• اختلالات روانی-حرکتی
• افکار مرتبط با خودکشی
• حالات افسردگی

توجه داشته باشید که این علائم ممکن است ناشی از مشکلات و بیماری‌های دیگری باشند. برای تعیین این مسئله معمولاً آزمایش خون تجویز می‌شود.

درمان افسردگی

برآورد می‌شود حدود ۶۰٪ از افراد مبتلا به افسردگی به دلیل تصورات غلط به دنبال درمان­‌های پزشکی نیستند^[۳]؛ اما باید بدانید افسردگی یک بیماری جدی است که نیاز به مداخله‌ی روان‌پزشک یا روان‌شناس دارد. خوشبختانه در بسیاری از موارد می‌توان با روش‌های مختلف درمانی این بیماری را کنترل کرد:

• درمان دارویی
• روان‌درمانی
• نوردرمانی
• درمان‌های جایگزین

در مقاله درمان افسردگی در خانه به‌طور کامل به بررسی هریک از سایر روش‌های درمانی پرداخته‌ایم.

هنگام افسردگی چه کنیم؟

در کنار مداخلات پزشکی می‌توانید برخی کارها را برای بهبود روحیه‌ی خود انجام دهید. نکته‌ی اصلی این است که ابتدا برای تقویت روحیه‌ی خود با چند هدف کوچک شروع کنید و به‌آرامی آن‌ها را پیش ببرید؛ سعی کنید هر روز کمی بیشتر روی آن‌ها کار کنید. در مقاله کنترل افسردگی با ده راهکار مؤثر برای کاهش افسردگی آشنا خواهید شد.

کلام آخر دکترساینا

افسردگی یک بیماری جدی است که نیاز به بررسی و درمان دارد. افسردگی چیزی نیست که بتوانید به‌تنهایی با آن مقابله کنید. دکتر ساینا به شما توصیه می‌کند درصورتی‌که علائم افسردگی را در خود احساس می‌کنید حتماً با یک روان‌شناس یا روان‌پزشک صحبت کنید. دارو، تکنیک‌های روان‌کاوی و همچنین مراقبت‌های فردی در کنار هم به شما کمک می‌کنند بر این بیماری غلبه کنید.

جدول خلاصه بیماری

سوالات متداول