افسردگی در بارداری: از علائم تا روش‌های درمان

تغییرات هورمونی از یک سو و استرس‌ها و نگرانی‌های فرزند جدید از سوی دیگر، افسردگی بارداری را به یکی از مشکلات نسبتاً رایج این دوران تبدیل کرده است. هرچند به دلیل عدم شناخت کافی یا وجود باورهای فرهنگی، این مشکل کمتر تشخیص داده می‌شود. در این مقاله به چیستی و نشانه‌های افسردگی در بارداری و راه‌های مقابله با آن می‌پردازیم.

افسردگی در بارداری چیست؟

افسردگی بارداری در زنان ممکن است از هفته‌های اول بارداری یا ماه‌های اول آن شروع شود و تا پایان بارداری باقی بماند. در صورت درمان نشدن افسردگی، امکان دارد افسردگی تا پس از تولد نوزاد ادامه یابد. تغییرات هورمونی بدن مادر در دوران بارداری علت اصلی ایجاد افسردگی بارداری است که گاهی اوقات منجر به اضطراب نیز می‌شود.

افسردگی در بارداری چقدر رایج است؟

ممکن است در دوران بارداری دچار افسردگی شوید. به افسردگی‌هایی که در دوران بارداری یا در سال اول پس از زایمان رخ می‌دهد، افسردگی پری ناتال می‌گویند. این مسئله یکی از شایع‌ترین عوارض بارداری است که از هر ۷ زن ۱ نفر (حدود ۱۵ درصد) را مبتلا می‌کند. افسردگی پری ناتال شامل افسردگی دوران بارداری و افسردگی پس از زایمان است. 

باید توجه داشته باشید که افسردگی تقصیر شما نیست و پیروی از برنامه درمانی مناسب، باعث بهبود شرایط شما می‌شود. همچنین افسردگی پری ناتال درمان‌نشده می‌تواند برای شما و کودکتان مشکلاتی ایجاد کند؛ پس بهترین کار گفت‌وگو کردن با دیگران و مشورت گرفتن از متخصصان است.

به گفته وبسایت کالج زنان و زایمان آمریکا:

از هر ۱۰ فرد باردار، یک نفر افسردگی بارداری را تجربه می‌کند. فرد افسرده ممکن است به خوبی از خود مراقبت نکند، تغذیه سالم را کنار بگذارد، چکاپ‌های بارداری را انجام ندهد یا حتی افکار خودکشی یا آسیب به خود داشته باشد. از طرفی افسردگی در دوران بارداری می‌تواند باعث مسائلی مثل عدم رشد کافی، وزن کم هنگام تولد، تولد زودرس و … برای جنین شود. 

---

علائم افسردگی در بارداری

برخی از تغییرات خلقی در بارداری مانند احساس خستگی یا تحریک پذیری، طبیعی است. اما اگر همیشه احساس ضعف و ناامیدی می‌کنید یا برای حداقل 2 هفته هر یک از علائم زیر را داشتید بهتر است با متخصص زنان یا روان‌شناس صحبت کنید. در ادامه شما را با علائم افسردگی در بارداری آشنا می‌کنیم:

تغییر در احساسات

• احساس غمگینی، ناامیدی یا غرق شدن در احساسات
• احساس بی قراری یا بد خلقی
• گریه زیاد
• احساس بی ارزشی یا گناه
• فکر کردن به مرگ یا خودکشی 

تغییر در زندگی روزمره

• بیشتر یا کمتر از حد معمول غذا می‌خورید
• مشکل در به خاطر سپردن چیزها، تمرکز یا تصمیم‌گیری دارید
• نخوابیدن یا زیاد خوابیدن
• کناره گیری از دوستان و خانواده
• از دست دادن علاقه به انجام کارهایی که در گذشته به انجام آن‌ها علاقه داشتید

تغییرات بدنی

• بی انرژی بودن و احساس خستگی همیشگی
• داشتن سردرد بارداری، مشکلات معده یا سایر دردهایی که از بین نمی‌روند

تغییر احساسات نسبت به جنین

• در برقراری ارتباط با کودک خود مشکل دارید.
• به آسیب رساندن به خود یا کودکتان فکر می‌کنید.

اگر باردار هستید و هر یک از این علائم را دارید، بهتر است با دیگران آن را مطرح کرده و یا با پزشک خود مشورت کنید. اگر نگران صدمه زدن به خود هستید، با اورژانس خدمات اجتماعی با شماره ۱۲۳ تماس بگیرید و مشاوره رایگان دریافت کنید.

---

اثرات افسردگی بر بارداری

افسردگی در دوران بارداری از طرق مختلفی بر سلامت مادر تأثیر می­‌گذارد. زنانی که در دوران بارداری افسردگی شدید دارند، ممکن است در مراقبت از خود دچار مشکل شوند و نیازهای شخصی خود را نادیده بگیرند. آن­ها ممکن است غذای سالم مصرف نکنند یا دچار کم‌اشتهایی یا پراشتهایی عصبی شوند. در این دوران مادران ممکن است استراحت کافی نداشته باشند و از کم‌خوابی رنج ببرند. این عوامل می‌توانند به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم روی جنین اثر بگذارند. 

باید توجه داشته باشید که اگر پیش از بارداری از داروهای ضدافسردگی استفاده می ‌کردید، در صورت قطع مصرف، ممکن است افسردگی شما دوباره بازگردد؛ به همین دلیل پیش از بارداری با پزشک خود در خصوص قطع مصرف قرص­‌های ضد افسردگی مشورت کنید.

---

آیا افسردگی در بارداری به جنین آسیب می‌زند؟

افسردگی در دوران بارداری می‌تواند روی جنین تأثیر بگذارد:

• جنین در رحم به خوبی رشد نمی‌­کند.
• زایمان زودتر از موعد اتفاق می ­افتد و رشد کودک کامل نمی‌شود.
• کودک در هنگام تولد کوچک است و وزن کمی دارد.

در صورتی که افسردگی در دوران بارداری درمان نشود، می‌­تواند برای نوزاد پس از تولد نیز مشکلاتی ایجاد کند؛ ممکن است نوزاد تازه‌متولدشده بیشتر گریه کند و به‌سختی آرام شود. همچنین این کودکان در سنین بالاتر، مشکلات عاطفی و رفتاری بیشتری نسبت به سایر کودکان پیدا می‌­کنند.

---

آیا حاملگی باعث افسردگی می‌شود؟ علت افسردگی در بارداری

تاکنون علت دقیقی برای ایجاد افسردگی بارداری گفته نشده؛ اما به نظر می‌­رسد دلایل مختلفی مانند تغییرات هورمونی و سابقه خانوادگی می ‌تواند باعث افسردگی بارداری شود. هورمون‌­ها، مواد شیمیایی درون بدن‌اند که می‌­توانند بر بخش­‌هایی از مغز که احساسات را کنترل می­‌کنند تأثیر بگذارند. بنابراین تغییرات شدید هورمونی که طی بارداری رخ می‌دهند می‌­تواند باعث ایجاد اضطراب و افسردگی ­شود.

---

افسردگی در ماه‌های مختلف بارداری

افسردگی در ماه­‌های مختلف بارداری به دلایل مختلفی اتفاق می‌­افتد؛ تغییرات هورمونی، عوامل جسمانی، عوامل عاطفی، سابقه افسردگی، فشار و عوامل خارجی، بارداری ناخواسته و نبود حامی و پشتیبان برای مادر باعث ایجاد افسردگی بارداری می­‌شود. در ادامه افسردگی در ماه‌های مختلف بارداری را بررسی می‌کنیم:

سه ماهه اول بارداری

در سه ماهه اول، مادر تغییرات هورمونی شدیدی را تجربه می­‌کند و سطح پروژسترون بدن مادر به طور قابل توجهی افزایش می‌­یابد. باید توجه داشت که تغییرات هورمونی یکی از عوامل به وجود آمدن افسردگی است.

در این ماه­‌ها، حالت تهوع و استفراغ باعث کم‌اشتهایی و سوءتغذیه مادر می‌شود، حساسیت در سینه­‌ها افزایش می‌­یابد و احساس خستگی و تکرر ادرار در مادر ایجاد می‌­شود. همچنین احساس استرس و اضطراب در مورد سقط جنین و مادر شدن افزایش می‌­یابد.

وجود سابقه افسردگی یا اضطراب پیش از بارداری و وجود فشارهای خارجی در امور مالی، کاری یا روابط خانوادگی، خطر ایجاد افسردگی را افزایش می‌­دهد. همچنین در صورت احساس گناه یا شرمندگی به خاطر بارداری و انزوا به دلیل بارداری ناخواسته و عدم حمایت خانواده و شریک عاطفی فرد، خطر به وجود آمدن افسردگی بارداری افزایش می ­یابد.

تمامی عواملی که در سه ماهه اول بارداری گفته شد، باعث افزایش خطر افسردگی در مادر می‌­شود. با حمایت خانواده و اطرافیان فرد باردار، اضطراب مادر کاهش می‌­یابد و باعث می‌­شود مادر مشکلات جسمی و روحی کمتری را تجربه کند.

سه ماهه دوم بارداری

در سه ماهه دوم بارداری، نوسانات هورمونی شدیدتر از سه ماهه اول است. احساس تهوع صبحگاهی کم­تر می‌­شود، اما احتمال بروز کمر درد، گرفتگی عضلات پا و سوزش معده برای بسیاری از بانوان اتفاق می‌­افتد. در این سه ماه نگرانی در مورد سلامت جنین افزایش می ­یابد و درصورتی‌که مادر سابقه افسردگی داشته باشد، خطر به وجود آمدن افسردگی بارداری مانند سه ماهه اول همچنان وجود دارد.

در سه ماهه دوم بارداری، مادر استرس و اضطراب بیشتری را به دلیل مادر شدن تجربه می‌­کند و در صورت عدم حمایت خانواده و عدم پشتیبانی شریک عاطفی، مادر در این دوران تنهایی بیشتری احساس می‌­کند.

در سه ماهه دوم نیز مانند سه ماهه اول، برای جلوگیری از افسردگی، مهم‌­ترین اصل حمایت اطرافیان و شریک عاطفی است. در این ماه­‌ها علاوه بر احساس استرس و اضطراب احساس تنهایی و ترس نیز برای مادر ایجاد می‌­شود.

سه ماهه سوم بارداری

در سه ماهه سوم، به دلیل آمادگی برای زایمان تغییرات دیگری در سطح هورمون‌­های مادر ایجاد می‌­شود و سطح استروژن و پروژسترون بدن مادر به طور قابل توجهی افزایش می‌­یابد. در این ماه‌­ها مشکلاتی مانند کمر درد، ورم مچ پا، تنگی نفس و مشکل در غذا خوردن و خوابیدن به دلیل بزرگ شدن جنین به وجود می ­آید.

در سه ماهه آخر اضطراب برای زایمان و مادر شدن وجود دارد و در صورت وجود سابقه افسردگی، خطر افسردگی بارداری و خطر افسردگی پس از زایمان افزایش می ­یابد. در این سه ماه فشارها و نگرانی ­هایی برای مادر وجود دارد نظیر نگرانی در مورد زایمان، نگرانی برای دریافت مرخصی کاری، فشارهای مالی و نگرانی برای آمادگی شرایط برای به دنیا آمدن نوزاد و مسئولیت­‌های آن وجود دارد.

با افزایش استرس و اضطراب مادر در سه ماهه آخر بارداری به دلیل نگرانی هایی که برای زایمان وجود دارد، خطر ایجاد افسردگی بیش از گذشته است و در صورتی که افسردگی درمان نشود ممکن است تا پس از زایمان نیز ادامه یابد.

---

چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟

در صورت داشتن حالت‌های زیر از پزشک زنان یا روان‌پزشک کمک بگیرید:

• علائم افسردگی برای دو هفته یا بیشتر: مثل ناراحتی، عدم علاقه به فعالیت‌هایی که قبلاً دوست داشته‌اید، تغییر در اشتها یا الگوی خواب، احساس ناامیدی
• تشدید علائم: به شکلی که بر فعالیت‌های روزمره شما یا ارتباط با همسرتان تاثیر منفی گذاشته است یا افکار خودکشی و آسیب به خود دارید.
• شروع یا تشدید علائم افسردگی: اگر قبلاً سابقه افسردگی داشته‌اید و متوجه شده‌اید که علائمتان دوباره برگشته یا تشدید شده است.
• علائم اضطراب و پانیک: احساس اضطراب یا هجوم افکار منفی 
• سابقه مشکلات روان: اگر قبلاً سابقه مشکلات روان مثل اختلال دوقطبی یا اسکیزوفرنی دارید یا اگر دارو مصرف می‌کنید پیش از بارداری یا در ابتدای بارداری با متخصص مشورت کنید.
• افکار خودکشی: اگر افکار خودکشی یا آسیب به خود دارید سریعاً با یک روان‌پزشک صحبت کنید. همچنین می‌توانید با اورژانس اجتماعی با شماره تلفن ۱۲۳ تماس بگیرید و مشاوره رایگان دریافت کنید.
• تغییر در سلامت جسمی: اگر افسردگی شما منجربه تغییرات مشهود جسمی مثل تغییر در وزن، اشتها یا الگوی خواب شده است.
• تاثیر بر مراقبت‌های دوران بارداری: اگر افسردگی شما بر مراقبت‌های بارداری تاثیر منفی گذاشته است؛ مثلاً قادر نیستید چکاپ‌های روتین را انجام دهید و از خود و فرزندتان مراقبت کنید.
• نگرانی در مورد مصرف دارو: اگر برای افسردگی دارو مصرف می‌کنید، پیش از اقدام به بارداری با پزشک صحبت کنید. 
• نیاز به مشورت و حمایت: به خاطر داشته باشید که گفتگو با پزشک همیشه به معنای تجویز دارو نیست. می‌توانید برای مشورت و دریافت حمایت روحی با پزشک خود صحبت کنید.

---

تشخیص افسردگی در بارداری

مشاهده برخی از علائم افسردگی برای مدت حداقل دو هفته به صورت مستمر، اولین قدم تشخیص افسردگی است. در ادامه پزشک برای تشخیص قطعی ممکن است اقدامات زیر را انجام دهد:

• گفتگو و گرفتن شرح حال: پزشک با پرسیدن سوال‌هایی، وضعیت خلق، افکار و رفتارهای شما را بررسی می‌کند.
• بررسی سوابق بیماری: پزشک در مورد سوابق سلامت شما سوالاتی می‌پرسد؛ مثل سابقه افسردگی یا هر نوع مشکل سلامت روان، وضعیت بارداری‌های پیشین یا سابقه هر نوع بیماری دیگر.
• ارزیابی علائم: ممکن است پزشک از تست‌ها و پرسشنامه‌های استاندارد برای بررسی شدت علائم شما استفاده کند.
• معاینه فیزیکی: برخی بیماری‌ها می‌توانند باعث علائمی شبیه به علائم افسردگی شوند. ممکن است پزشک شما را معاینه کند تا احتمال این بیماری‌ها را بررسی کند.
• آزمایش خون: ممکن است پزشک یک چکاپ خون درخواست کند تا وضعیت هورمون‌ها و همچنین احتمال برخی بیماری‌ها را بررسی کند. 

برخی بیماری‌ها یا کمبود برخی ویتامین‌ها می‌توانند منجر به بروز علائمی شبیه به علائم افسردگی شوند. برای تشخیص افسردگی بارداری، لازم است یک چکاپ کامل انجام دهید تا احتمال این مشکلات بررسی شوند.

---

درمان افسردگی در بارداری

درمان افسردگی ممکن است شامل روان درمانی و داروهای ضدافسردگی باشد. حمایت شریک زندگی، اعضای خانواده و دوستان شما نیز می‌تواند مفید باشد. ممکن است عزیزان شما قبل از اینکه خودتان متوجه آن شوید، متوجه شوند که آیا افسردگی شما بدتر می‌شود یا خیر.

همچنین مراقبت از خود (از جمله تنظیم ساعات خواب، تغذیه سالم و ورزش سبک) و گروه‌های حمایت اجتماعی می‌توانند در بهبود افسردگی مفید باشند. 

روان‌درمانی

در روان درمانی، یک درمانگر با شما کار می‌کند تا وجود افسردگی را تشخیص دهید، راهکارهایی برای درمان پیدا کنید و کمک می کند تا علائم ناراحت‌کننده را کنترل کنید.

روان‌درمانی شیوه‌های مختلفی دارد؛ به عنوان مثال، برخی از انواع درمان به شما کمک می کند تا نحوه تفکر و رفتار خود را تغییر دهید، در حالی که انواع دیگر درمان به شما کمک می کند تا مسائل اساسی را بهتر درک کنید. ممکن است درمان انفرادی (فقط با شما و درمانگر) یا گروه درمانی داشته باشید. 

درمان دارویی

داروهای ضد افسردگی داروهایی هستند که بر متعادل کردن مواد شیمیایی موجود در مغز که بر خلق و خوی شما تأثیر می گذارد، کار می کنند. انواع مختلفی از داروهای ضد افسردگی وجود دارد. که در صورت استفاده درست و زیر نظر پزشک باعث کنترل افسردگی بارداری می شود. برخی از داروهایی که ممکن است برای افسردگی در دوران بارداری تجویز شوند عبارت‌اند از:

• فلوکستین
• سیتالوپرام
• سرترالین

گروه‌درمانی

در گروه‌درمانی یک درمانگر و افراد دیگری با مشکلاتی مشابه شما حضور دارند. ملاقت با آن افراد و صحبت در مورد مشکلات آن ها و راهکارهایی که برای بهبود وضعیت خود استفاده کرده‌اند و شنیدن تجربه مشابه آن ها به بهبود و درمان افسردگی شما کمک می‌کند. یکی از راهکارها خانواده یا زوج درمانی است که در آن شما و اعضای خانواده یا همسرتان ممکن است با یک درمانگر مشورت کنید.

خودمراقبتی

علاوه بر مواردی بالا، با روش‌های خودمراقبتی هم می‌توانید به روند کنترل و درمان افسردگی خود کمک کنید:

• ورزش: ورزش به صورت طبیعی سطح سروتونین شما را افزایش و سطح کورتیزول را کاهش می‌دهد و به درمان افسردگی کمک می‌کند.
• استراحت کافی: کمبود خواب باعث می‌شود توان کافی برای مواجهه با استرس‌های روزمره را نداشته باشید.
• رژیم و تغذیه: رژیم‌های با کافئین، شکر و افزودنی‌های مصنوعی بالا و پروتئین پایین می‌توانند خطر افسردگی را افزایش دهند. 
• طب سوزنی: پژوهش‌ها نتایج مثبتی از اثر طب سوزنی در درمان افسردگی زنان بارداری نشان داده‌اند.
• مصرف امگا ۳: کمبود امگا ۳ می‌تواند باعث بروز علائم افسردگی شود. می‌توانید با مشورت پزشک خود، مکمل‌های روزانه امگا ۳ یا روغن ماهی مصرف کنید.

---

چه کسانی در معرض خطر ابتلا به افسردگی بارداری هستند؟

یکی از عوامل اصلی افسردگی بارداری، سابقه افسردگی در گذشته است. اگر زنی تجربه افسردگی داشته باشد، شانس ابتلا به این بیماری در دوران بارداری بیشتر است. همچنین عوامل روانشناختی اعمال شده در زندگی همچون وجود فشار و تنش‌های خانوادگی و مسائل زندگی نیز می‌تواند موجب افسردگی بارداری شود.

عوامل فیزیکی نیز می‌تواند در افزایش ریسک افسردگی بارداری در بعضی از بانوان نقش اساسی داشته باشد. این مسئله شامل ضعف سیستم ایمنی، فشار خون و دیابت است. در صورتی که خانم باردار علائم بیماری را تجربه کرده باشد، ریسک ابتلا به افسردگی بیشتر می‌شود.

اضطراب نیز می‌تواند موجب افسردگی بارداری شود و برعکس، افسردگی بدون درمان، می‌تواند به اضطراب منجر شود. بعضی از زنان، نگرانی‌های بسیاری در طول بارداری دارند و در نتیجه احساس ناتوانی و بی‌ارزشی می‌کنند.

زنانی که دارای بیماری‌های هورمونی چون کم‌کاری تیروئید و دیگر بیماری‌های هورمونی هستند نیز برای ابتلا به افسردگی بارداری در معرض خطر قرار دارند. در این شرایط، پیشنهاد می‌شود به موقع درمان را شروع کنند.

---

پیشگیری از افسردگی در بارداری

یکی از روش‌های مهم پیشگیری از افسردگی بارداری، مراقبت از سلامت روحی و جسمی است:

• انجام ورزش‌هایی مانند یوگا
• تمرینات تنفس
• گرفتن ماساژ
• تغذیه سالم
• دریافت میزان کافی پروتئین، آهن و امگا ۳ 
• داشتن برنامه خواب منظم (حداقل ۸ ساعت در شبانه‌روز) 
• فعالیت‌های بدنی سبک مثل پیاده‌روی

---

کلام آخر دکترساینا

بی‌توجهی به افسردگی در دوران بارداری می‌تواند مشکلات مختلفی را برای شما و فرزندتان همراه داشته باشد. به عنوان فرد باردار، علائم افسردگی را بشناسید و درصورتی‌که برخی از علائم را به مدت دو هفته تجربه کردید، حتماً با پزشک زنان یا روان‌پزشک مشورت کنید. 

سوالات متداول