علائم افتادگی مثانه و مهمترین روش‌های درمان آن

افتادگی مثانه یا سیستوسل در اثر ضعف عضلات کف لگن رخ می‌دهد. هرچند این عارضه در هر دو جنس دیده می‌شود؛ اما در زنان شیوع بسیار بالاتری دارد. ضعف عضلات کف لگن شیوع بالایی دارد و در معاینات بالینی مشخص شده است که حدود ۵۰٪ از زنان به این عارضه دچار می‌شوند؛ ‌هرچند بسیاری از این موارد بدون علامت‌اند.^[۱] در این مقاله به بررسی علل  و علائم افتادگی مثانه می‌پردازیمو روش‌های پیشگیری و درمان آن را معرفی می‌کنیم.

افتادگی مثانه یا سیستوسل چیست؟

افتادگی مثانه به‌علت ضعیف شدن بافت‌های حمایتی (ضعف عضلات کف لگن) اطراف مثانه و واژن رخ می‌دهد که باعث بیرون زدن واژن و مثانه از کانال یا مجرای واژن می‌شود.

عضلات و بافت‌های همبند که دیواره‌ی واژن را حمایت می‌کنند باعث حفظ مثانه در جایگاه خود می‌شوند. زمانی‌که این عضلات دچار ضعف شوند، نمی‌توانند مثانه را حمایت کنند و مثانه دچار افتادگی می‌شود.

سیستوسل شایع‌ترین نوع افتادگی یا پرولاپس اندام‌های لگنی است. افتادگی اندام لگنی زمانی رخ می‌دهد که دیواره‌های واژن، رحم یا هردو دچار ضعف می‌شوند و از کانال واژن یا دهانه‌ی واژن بیرون می‌زنند.

درجات افتادگی مثانه

سیستوسل یا افتادگی مثانه درجات مختلفی دارد:

• افتادگی مثانه درجه یک: مثانه کمی به سمت واژن دچار افتادگی می‌شود.
• افتادگی مثانه درجه دو: مثانه به سمت دهانه‌ی واژن دچار افتادگی می‌شود.
• افتادگی مثانه درجه سه: مثانه از دهانه‌ی واژن بیرون می‌زند.

علائم و نشانه‌های افتادگی مثانه

بسیاری از افراد مبتلا به افتادگی مثانه هیچ علائمی ندارند؛ اما با گذشت زمان و پیشرفته شدن سیستوسل احتمال بروز علائم بیشتر می‌شود. علائم افتادگی مثانه عبارت‌اند از:

• فشار در لگن و واژن
• احساس بیرون زدن چیزی از واژن
• بی‌اختیاری یا نشت ادرار
• تکرر ادرار یا نیاز به دفع فوری ادرار
• احساس نیاز به دفع ادرار بعد از اتمام ادرار
• جریان آهسته‌ی ادرار
• اختلال در شروع دفع ادرار
• احساس پُری یا سنگین در ناحیه کمر
• رابطه‌ی جنسی دردناک
• مشکل در قرار دادن تامپون یا اپیلیکاتور در واژن

افتادگی واژن هرچه زودتر شناسایی شود، درمانش ساده‌تر است. درصورت مشاهده‌ی علائم افتادگی واژن می‌توانید از متخصصان زنان و زایمان کمک بگیرید.

علل بروز افتادگی مثانه

افتادگی مثانه یا سیستوسل علل مختلفی دارد که برخی از متداول‌ترین علل آن عبارت‌اند از:

• زایمان واژینال (ضعف عضلات لگن)
• چاقی مفرط
• سابقه‌ی خانوادگی
• بلند کردن اجسام سنگین
• برداشتن رحم
• یبوست مزمن
• سرفه‌های مکرر
• افزایش سن
• کاهش استروژن (زنان در دوران یائسگی به‌علت کاهش استروژن در معرض افتادگی مثانه هستند.)

زایمان، طبیعی، چاقی مفرط، یبوست مزمن و … از عوامل بروز افتادگی مثانه‌اند.

روش‌های تشخیصی

تشخیص افتادگی مثانه بر اساس معاینه‌ی لگن، بررسی علائم و سابقه‌ی پزشکی فرد صورت می‌گیرد.

سابقه‌ی پزشکی

• برجستگی یا بیرون‌زدگی در واژن
• احساس فشار یا سنگینی در لگن
• سابقه‌ی بارداری و زایمان
• بی‌اختیاری ادرار
• سابقه‌ی مصرف داروهای با یا بدون نسخه
• سابقه‌ی خانوادگی
• سابقه‌ی جراحی
• سابقه‌ی بیماری

آزمایش‌ها

• آزمایش حجم ادرار باقی مانده: در این آزمایش میزان ادرار باقی‎مانده پس از تخلیه‌ی مثانه اندازه‌گیری می‌شود.
• آزمایش سیستویورتروگرام: در این روش هنگام دفع ادرار از مثانه تصویربرداری می‌شود تا جریان ادرار بررسی شود.
• ام‌آر‌آی: در این روش میزان گستردگی افتادگی مثانه و اندام لگنی تشخیص داده می‌شود.

درمان افتادگی مثانه

افتادگی مثانه در صورت خفیف بودن و نداشتن علائم معمولاً نیازی به درمان ندارد. درمان افتادگی مثانه یا سیستوسل بسته به‌شدت، سن، فعالیت جنسی، سایر مشکلات زمینه‌ای، قصد بارداری در آینده و ترجیح فرد انجام می‌شود. 

درمان دارویی افتادگی مثانه

یکی از درمان‌های دارویی مؤثر در افتادگی مثانه استفاده از استروژن است. استروژن به تقویت عضلات کف لگن و اطراف واژن کمک می‌کند. زنان بعد از یائسگی به علت کاهش استروژن دچار ضعف در عضلات لگن می‌شوند.

در موارد خفیف افتادگی مثانه، تجویز استروژن به بهبود علائم بیمار کمک می‌کند. البته درمان با استروژن برای همه‌ی افراد به ویژه مبتلایان به برخی سرطان‌ها (سینه، رحم و تخمدان) مجاز نیست.

هرگونه مصرف داروی حاوی استروژن تنها باید زیر نظر متخصص زنان باشد؛ به‌هیچ‌وجه داروهای هورمونی را خودسرانه مصرف نکنید.

درمان جراحی افتادگی مثانه

درصورتی‌که درمان دارویی نتیجه‌ی مطلوبی نداشته باشد یا افتادگی مثانه از نوع شدید باشد درمان جراحی توصیه می‌شود. یکی از رایج‌ترین روش‌های جراحی سیستوسل، ترمیم ناحیه‌ی قدامی واژن است.

جراح طی این روش مثانه را در موقعیت طبیعی خود قرار می‌دهد و سپس با استفاده از بخیه، عضلات و بافت‌هایی که مثانه را نگه می‌دارند سفت می‌کند.

در روش دیگری برای جراحی افتادگی مثانه، تمام یا بخشی از واژن بسته یا باریک می‌شود تا مثانه بهتر در جای خوب حفاظت شود. پس از انجام این روش جراحی دیگر امکان رابطه‌ی جنسی واژینال وجود ندارد.

چه زمانی جراحی افتادگی مثانه لازم است؟

همان‌طورکه اشاره کردیم، درصورتی‌که درمان‌های دارویی افتادگی مثانه را برطرف نکند و فرد علائم ناراحت‌کننده زیر را تجربه کند جراحی ضروری است.

• افتادگی رحم: اگر افتادگی مثانه با افتادگی رحم همراه باشد، ممکن است علاوه بر جراحی سیستوسل، رحم نیز درآورده شود.
• بی‌اختیاری ادرار: اگر افتادگی مثانه با بی‌اختیاری استرسی مانند نشت ادرار حین فعالیت شدید همراه باشد، احتمالاً پزشک یکی از روش‌های حمایت از مجرای ادرار (تعلیق مجرای ادرار) را نیز برای کاهش علائم بی‌اختیاری شما انجام دهد.

عمل افتادگی مثانه اغلب به‌صورت واژینال انجام می‌شود.

مراقبت‌های بعد از جراحی

عمل افتادگی مثانه مانند هر جراحی دیگری ممکن است با عوارضی همراه باشد و انجام مراقبت‌های زیر پس از جراحی ضروری است.

• ممکن است تا یک الی دو هفته پس از جراحی در ناحیه‌ی واژن احساس ناراحتی داشته باشید.
• جراح اغلب یک پک دارویی واژینال را به‌مدت یک شبانه روز در واژن قرار می‌دهد.
• کاتتر یا سوند ادراری ۲ تا ۶ روز بعد از  جراحی تا برگشت کامل عملکرد مثانه باقی می‌ماند.
• ممکن است ۱ تا ۲ هفته بعد از جراحی دچار ترشحات خونی یا بوی بد واژن شوید.

درمان غیر جراحی

در ادامه با روش‌های غیرجراحی درمان افتادگی مثانه آشنا خواهید شد:

درمان افتادگی مثانه با ورزش کگل

تمرین کگل (Kegel) یک روش عالی برای تقویت عضلات کف لگن است. این حرکت ورزشی به تقویت عضلات کف لگن کمک می‌کند و باعث بهبود علائم افتادگی مثانه می‌شود.

ورزش کگل شامل منقبض و رها کردن عضلات کف لگن است (همان عضلاتی که هنگام نگه داشتن ادرار از آن‌ها استفاده می‌شود.

ورزش کگل را می‌توانید در موقعیت نشسته، ایستاده، راه رفتن و خوابیده انجام دهید.

نحوه اجرای تمرین کگل

• قبل از انجام تمرین کگل حتماً مثانه را تخلیه کنید.
• بعد از شناسایی عضلات کف لگن، روی آن‌ها تمرکز کنید و به مدت ۵ ثانیه آن‌ها را منقبض کنید. سپس عضلات را رها کرده و ۵ ثانیه صبر کنید. این حرکت را ۵ بار تکرار کنید.
• توجه کنید که درحین اجرای تمرین عضلات باسن، شکم یا کمر نباید منقبض یا دچار درد و ناراحتی شوند. با گذشت زمان می‌توانید تعداد حرکات را افزایش دهید.

تغییر سبک زندگی

یبوست مزمن یکی از علل افتادگی مثانه است. پیشگیری از یبوست به جلوگیری و بهبود علائم شما کمک می‌کند. پیروی از رژیم غذایی سالم و ایجاد تغییرات کوچک در سبک زندگی در پیشگیری از یبوست بسیار مؤثر است.

برخی از اقدامات مؤثر در پیشگیری از یبوست و افتادگی مثانه عبارت‌اند از:

• نوشیدن مقادیر کافی آب و مایعات سالم طی روز
• مصرف میوه و سبزیجات فراوان
• مصرف منابع غذایی پرفیبر
• محدودیت مصرف غذاهای فرآوری‌شده
• خودداری از بلند کردن اجسام سنگین
• ترک سیگار (سیگار عضلات لگنی را ضعیف می‌کند و همچنین باعث سرفه مکرر می‌شود.)
• مدیریت وزن (اضافه‌وزن و چاقی در بروز افتادگی مثانه نقش دارند.)

حلقه پساری

پساری یک حلقه از جنس سیلیکون است که برای حمایت از دیواره واژن و نگه داشتن مثانه در جای خود در واژن قرار می‌گیرد. حلقه پساری در اندازه و شکل‌های مختلفی وجود دارد که می‌توانید مناسب‌ترین آن را انتخاب کنید.

حلقه پساری باید در فواصل منظم برداشته و تمیز شود تا از تحریک یا عفونت واژن پیشگیری شود.

بیوفیدبک

در این روش از یک حسگر (سنسور) برای نظارت بر فعالیت عضلات واژن و کف لگن استفاده می‌شود. ممکن است پزشک برای تقویت عضلات کف لگن تمرین‌هایی به بیمار دهد. این تمرین‌ها ممکن است در کاهش علائم افتادگی مثانه مؤثر باشند.

این حسگر می‌تواند انقباض‌های عضلانی حین تمرین‌های کف لگن را نظارت کند.

تحریک الکتریکی

در این روش متخصص یک پروب را در عضلات واژن یا کف لگن قرار می‌دهد. این پروب به یک دستگاه الکتریکی با جریان کم متصل می‌شود. این جریان الکتریکی باعث انقباض عضلات واژن و کف لگن می‌شود. این انقباض‌ها به تقویت عضلات لگن کمک می‌کنند.

نگه‌داشتن وزن در محدوده‌ی طبیعی، مصرف غذاهای با فیبر بالا و انجام تمرینات کگل در پیشگیری از افتادگی مثانه مؤثرند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

در صورت مشاهده‌ی علائم زیر  پس از جراحی افتادگی مثانه حتماً و در اسرع وقت با پزشک تماس بگیرید:

• تب‌ولرز
• خون‌ریزی بیش‌ازحد یا هرگونه ترشح غیرطبیعی از محل برش جراحی
• خون‌ریزی شدید واژینال
• ترشحات غیرطبیعی یا بد بوی واژن
• تهوع و استفراغ
• سرفه و تنگی نفس
• درد قفسه‌ی سینه
• سوزش ادرار یا تکرر ادرار

راههای پیشگیری از افتادگی مثانه

برخی از اقدامات در بهبود علائم و پیشگیری از افتادگی مثانه مؤثرند. همچنین در صورت بروز افتادگی مثانه، از وخیم‌تر شدن آن جلوگیری می‌کنند:

• تمرینات عضلات کف لگن (کگل)
• پیشگیری از اضافه‌وزن
• پیروی از رژیم غذایی سالم و مصرف میوه و سبزی‌های کافی
• خودداری از بلندکردن اجسام سنگین
• مصرف فیبر کافی برای پیشگیری از یبوست
• درمان سرفه و توقف مصرف سیگار (سرفه مداوم خطر افتادگی مثانه را افزایش می‌دهد.)

کلام آخر دکترساینا

افتادگی مثانه با افزایش سن و ورود به دوران یائسگی شیوع بالایی پیدا می‌کند. می‌توانید با پیروی از سبک زندگی سالم و انجام منظم تمرینات کگل از بروز افتادگی مثانه پیشگیری کنید. همچنین با انجام معاینات سالانه‌ی زنان می‌توانید افتادگی مثانه را در مراحل خفیف آن شناسایی کرده و از پیشرفت آن جلوگیری کنید. شما می‌توانید در سامانه دکترساینا از بهترین پزشکان متخصص زنان و زایمان مشاوره آنلاین دریافت کنید و سؤالات خود را درمورد پیشگیری، تشخیص و درمان افتادگی مثانه مطرح کنید.

سؤالات متداول

همراهان مجله سلامت ، شما عزیزان نیز می‌توانید سؤالات خود را در رابطه با موضوع این مقاله در بخش نظرات بنویسید. متخصصان ما در تلاش هستند تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ دهند.   

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری