یبوست چیست؟ | علت، علائم و روش‌های درمان یبوست

علت یبوست اغلب موارد ساده‌ای مانند تغذیه‌ی نامناسب یا عدم تحرک است؛ اما گاهی از مشکلاتی جدی‌تر ناشی می‌شود. همچنین عدم درمان یبوست می‌تواند منجربه مشکلات جدی‌ شود. در این مقاله با علل، انواع، عوارض و راه‌های درمان یبوست آشنا می‌شوید.  پیش از هرچیز از شما دعوت می‌کنیم نظر دکتر عبدالرضا سراقی، فوق تخصص گوارش، کبد و آندوسکوپی و از پزشکان دکترساینا را در این باره مشاهده کنید.

یبوست چیست؟

یبوست زمانی رخ می‌دهد که حرکت مدفوع در لوله‌ی گوارشی بسیار آهسته است و نمی‌تواند به‌‌خوبی از مقعد خارج شود؛ درنتیجه مدفوع سخت و خشک می‌شود. به‌طورکلی یبوست به حالتی گفته می‌شود که اجابت مزاج کمتر از سه بار در هفته باشد.

همه‌ی افراد ممکن است هر از گاهی به یبوست دچار ‌شوند؛ اما اگر این عارضه برای بیش از چند هفته یا بیشتر ادامه پیدا کند یا اصطلاحاً مزمن شود، می‌تواند زندگی روزمره‌ی افراد را مختل کند. درمان یبوست تا حد زیادی به علت اصلی آن بستگی دارد. بااین‌حال در برخی موارد علت ریشه‌ای یبوست هرگز تشخیص داده نمی‌شود.

انواع یبوست

یبوست به دو شکل اولیه و ثانویه دیده می‌شود:

یبوست اولیه

نوع اولیه با نام یبوست ایدیوپاتیک یا یبوست عملکردی نیز شناخته می‌شود. این نوع یبوست مستقل بوده و ناشی از یک بیماری زمینه‌ای نیست. یبوست اولیه در سه نوع دسته‌بندی می‌شود:^[۱]

• ‌یبوست با سرعت انتقال طبیعی: در این حالت فرد تصور می‌کند دچار یبوست شده‌ است؛ ولی سرعت حرکت مدفوع در روده و انسجام مدفوع با مواقع طبیعی تفاوتی ندارد. در اغلب مواقع درد و نفخ شکم باعث می‌شوند افراد تصور کنند به یبوست دچار شده‌اند.
• یبوست با سرعت انتقال آهسته: روده دارای حرکات طبیعی به نام پریستالسی است که معمولاً بلافاصله پس از ورود غذا به روده آغاز می‌شوند و غذا را در طول روده به جلو می‌برند. در این نوع یبوست حرکات پریستالسی پس از غذا خوردن شروع نمی‌شود؛ درنتیجه غذا با سرعت کمتری در روده حرکت می‌کند و دفعات دفع مدفوع کاهش پیدا می‌کند.
• یبوست ناشی از ناهماهنگی عضلات کف لگن: در این نوع از یبوست حرکات روده هیچ مشکلی ندارند؛ ولی فرد به‌دلیل وجود ضعف عضلات کف لگن یا اختلالات عصبی در این عضلات قادر به اجابت مزاج نیست. عوامل مختلفی از جمله زایمان طبیعی می‌توانند منجربه ضعف این عضلات شوند.

یبوست ناشی از عضلات کف لگن با علائم زیر دیده می‌شود:

• فشار زیاد هنگام اجابت مزاج
• به تعویق انداختن اجابت مزاج به‌علت درد
• نیاز به کمک گرفتن از دست‌ها هنگام اجابت مزاج

یبوست ثانویه

یبوست ثانویه معمولاً یکی از عوارض جانبی یک بیماری یا مشکل زمینه‌ای است. شایع‌ترین علل یبوست ثانویه عبارت‌اند از:

• کم‌کاری تیروئید
• دیابت
• بیماری‌هایی مانند زوال عقل که مغز یا عروق را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
• افسردگی
• مصرف بعضی داروهای خاص
• سندرم روده تحریک‌پذیر

علل زیر در یبوست ثانویه شیوع کمتری دارند

• کمبود ویتامین‌ها یا مواد معدنی
• شقاق مقعدی یا فیشر
• آسیب‌دیدگی اعصاب
• آسیب‌های نخاعی
• بیماری‌هایی مانند پارکینسون یا ام‌اس که اعصاب را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
• سرطان روده‌ی بزرگ

علائم یبوست

علائم و نشانه های یبوست عبارت‌اند از:

• دفعات اجابت مزاج کمتر از سه بار در هفته باشد.
• مدفوع تکه‌تکه یا سفت باشد.
• اعمال فشار زیاد هنگام اجابت مزاج
• احساس وجود یک سد یا مانع در مقعد که مانع از دفع مدفوع می‌شود.
• احساس اینکه نمی‌توانید تمام مدفوع موجود در روده را دفع کنید.
• نیاز به کمک هنگام دفع مدفوع؛ برای مثال برای دفع مدفوع نیاز دارید دست خود را روی شکمتان فشار دهید.

اگر حداقل دو مورد از این علائم را به مدت سه ماه یا بیشتر تجربه کرده‌اید احتمال دارد به یبوست مزمن دچار باشید و باید از پزشک کمک بگیرید.

علت یبوست

رژیم غذایی فاقد فیبر

احتمال بروز یبوست در افرادی که به‌طور روزانه از مواد غذایی حاوی فیبر استفاده نمی‌کنند بیشتر از سایرین است.

بی‌آبی و کم‌آبی بدن

بی‌آبی یکی از شایع‌ترین دلایل بروز یبوست است. غذا پس از گذشتن از دهان به معده، روده‌ی کوچک و سپس روده‌ی بزرگ می‌رسد. زمانی‌که بدن دچار کم‌آبی باشد، تمام آب موجود در مواد غذایی در روده‌ی بزرگ جذب می‌شود؛ درنتیجه  مدفوع سخت و خشک شده و دفع مدفوع دشوار می‌شود.

مصرف برخی داروها

یبوست ممکن است از عوارض جانبی بعضی از داروها باشد.

• مسکن‌های قوی مانند داروهای حاوی کدئین، اکسی‌کدون و هیدرومورفون
• داروهای ضدالتهابی فاقد استروئید از جمله ایبوپروفن و ناپروکسن
• بعضی داروهای ضدافسردگی مانند داروهای مهارکننده‌ی بازجذب سروتونین (SSRIها) یا داروهای سه‌حلقه‌ای (TCAها)
• داروهای آنتی‌اسید (ضد اسید معده) حاوی کلسیم یا آلومینیوم
• قرص مکمل آهن
• داروهای ضدحساسیت مانند آنتی‌هیستامین‌ها
• بعضی از داروهای کنترل فشارخون مانند داروهای  مسدودکننده‌ی کانال کلسیم و بتابلاکرها
• داروهای ضدروان‌پریشی (ضدسایکوز) مانند کلوزاپین و الانزاپین
• داروهای ضدتشنج و صرع مانند فنی‌توئین و گاباپنتین
• داروی ضدتهوع نظیر اندانسترون

علاوه‌بر داروهای گفته‌شده ترکیبات دارویی دیگری نیز می‌توانند منجربه یبوست شوند، برای اطلاعات کامل‌تر می‌توانید با پزشک مشورت کنید.

کم‌تحرکی

فعالیت منظم و کافی می‌تواند در پیشگیری از بروز یبوست نقش داشته باشد. به‌نظر می‌رسد افرادی که فعالیت جسمی روزانه دارند کمتر از دیگران به یبوست دچار می‌شوند. مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۳ انجام شد نشان داد بی‌تحرکی با یبوست ارتباط مستقیم دارد و افزایش میزان فعالیت فیزیکی در بهبود یبوست مؤثر است.^[۲]

اگر یبوست طولانی شده، ناگهان ایجاد شده یا با علائمی مانند درد، وجود خون در مدفوع یا کاهش وزن بی‌دلیل همراه است در اسرع وقت با متخصص گوارش مشورت کنید.

انسداد روده

وجود انسداد یا گرفتگی در روده می‌تواند مانع دفع مدفوع شود. شایع‌ترین دلایل دفع مدفوع عبارت‌اند از:

• پارگی‌های ریز مقعد (شقاق)
• گرفتگی روده‌ها
• سرطان روده
• تنگ شدن روده
• سایر سرطان‌های حفره‌ی شکم که به روده فشار وارد کنند.
• سرطان مقعد
• رکتوسل (بیرون‌زدگی روده و مقعد از دیواره‌ی واژن)

اختلال اعصاب روده

در بعضی موارد آسیب دیدن اعصاب می‌تواند حرکت عضلات روده را مختل کند و منجربه بروز یبوست شود. شایع‌ترین اختلالات عصبی که در بروز یبوست نقش دارند عبارت‌اند از:

• نوروپاتی اتونوم؛ آسیب دیدن و اختلال عملکرد اعصاب محیطی بدن
• ام‌اس
• بیماری پارکینسون
• آسیب‌های نخاعی
• سکته مغزی

بارداری

تغییرات هورمونی بدن در دوران بارداری و سبک زندگی افراد در این دوران می‌تواند احتمال بروز یبوست را افزایش دهد. افزایش سطح پروژسترون در این دوران از اصلی‌ترین علل بروز یبوست در بارداری است.

سندرم روده تحریک‌پذیر

افراد مبتلا به اختلالات گوارشی، مانند سندرم روده‌ تحریک‌پذیر بیشتر از دیگران در معرض مشکلاتی نظیر یبوست هستند. افراد مبتلا به سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر (IBS) همچنین ممکن است علائم زیر را تجربه کنند:

• درد شکمی
• نفخ
• اتساع شکم
• تغییر در دفعات دفع مدفوع و انسجام بافت مدفوع؛ افرادی که به IBS دچارند ممکن است گاهی دچار اسهال و گاهی دچار یبوست شوند.

برای آشنایی بیشتر با این سندرم، می‌توانید مقاله سندرم روده تحریک پذیر را مطالعه کنید.

عوارض یبوست

یبوست اگر برای مدت طولانی ادامه پیدا کند، می‌تواند عوارض مختلفی به‌همراه داشته باشد:

• بواسیر یا هموروئید: فشار آوردن به مخرج هنگام اجابت مزاج می‌تواند به عروق مقعد فشار وارد کند و باعث تورم آن‌ها شود. متورم شدن وریدهای مقعد با نام بواسیر شناخته می‌شود.
• فیشر یا شقاق مقعد: دفع مدفوع سفت یا بزرگ می‌تواند باعث ایجاد زخم‌های ریزی در مقعد شود که به آن شقاق یا فیشر مقعد گفته می‌شود.
• گیرافتادگی مدفوع: بعضی اوقات یبوست باعث می‌شود مقداری از مدفوع سفت و خشک شود و در راست‌روده (قسمت انتهایی روده‌ی بزرگ) گیر کند.
• بیرون زدگی راست روده از مقعد (پرولاپس رکتوم): فشار آوردن به مقعد هنگام دفع مدفوع ممکن است باعث شود قسمتی از روده از مقعد بیرون بزند.

یبوست طولانی و مزمن می‌تواند به‌مرور زمان منجربه مشکلاتی مانند بواسیر و شقاق مقعد شود.

درمان یبوست

درمان یبوست بسته به علت آن انتخاب می‌شود:

درمان دارویی یبوست

ملین‌ها رایج‌ترین داروی یبوست هستند. چندین نوع ملین وجود دارد که هر کدام نحوه‌ی عمل متفاوتی دارند و اجابت مزاج را تسهیل می‌کنند.

ملین‌های بدون نیاز به نسخه‌ی پزشک عبارت‌اند از:

• مکمل‌های فیبر: مکمل‌های حاوی فیبر حجم مدفوع را افزایش می‌دهند. مدفوع حجیم نرم‌تر و راحت‌تر دفع می شود. پسیلیوم، کلسیم پلی کربوفیل و متیل سلولز از شناخته‌شده‌ترین مکمل‌های فیبری‌اند.
• داروهای محرک: محرک‌هایی از جمله بیزاکودیل و سنوزیدها باعث انقباض روده‌ها و درنتیجه اجابت مزاج می‌شوند.
• ملین‌های اُسموتیک: ملین‌های اسمزی با افزایش ترشح مایعات به روده و کمک به تحریک حرکات روده، به حرکت مدفوع در روده بزرگ کمک می‌کنند. از داروهای اسموتیک می‌توان به منیزیم هیدروکسید خوراکی، سیترات منیزیم، لاکتولوز و پلی‌اتیلن‌گلیکول اشاره کرد.
• روان‌کننده‌ها: روان‌کننده‌هایی مانند روغن معدنی حرکت مدفوع را در روده بزرگ تسهیل می‌کنند.
• نرم‌کننده‌های مدفوع: نرم‌کننده‌های مدفوع مانند دوکوزات سدیم و کلسیم دوکوزات از روده‌ها آب کشیده و مدفوع را نرم می‌کنند.
• تنقیه و شیاف: تنقیه با آب لوله‌کشی می‌تواند برای نرم کردن مدفوع و ایجاد حرکات روده مفید باشد. شیاف‌های گلیسیرین یا بیزاکودیل نیز با روان‌سازی و تحریک حرکات روده به حرکت مدفوع کمک می‌کنند.

درمان خانگی یبوست

برخی روش‌های خانگی نیز در درمان و بهبود یبوست مؤثرند:

فیبر بیشتری مصرف کنید

 افزودن فیبر به رژیم غذایی باعث افزایش حجم مدفوع و سرعت عبور آن از روده می‌شود.

غذاهای مملو از فیبر که باید بیشتر مصرف کنید عبارت‌اند از:

• میوه‌ها
• سبزی‌ها
• غلات کامل
• آجیل و مغزها
• حبوبات؛ مانند عدس و لوبیا

غذاهای با کم‌ترین میزان فیبر که بهتر است کمتر مصرف کنید:

• غذاهای پرچرب مانند پنیر، گوشت و تخم‌مرغ
• غذاهای فرآوری‌شده نظیر نان سفید
• انواع فست‌فود و تنقلاتی مانند چیپس و پفک

توجه: افزایش ناگهانی مقدار فیبر مصرفی می‌تواند باعث نفخ و گاز معده شود، بنابراین به‌آرامی میوه و سبزی را به رژیم غذایی روزانه‌ی خود اضافه کنید و طی چند هفته مقدار آن را افزایش دهید.

ورزش کنید

 فعالیت بدنی باعث افزایش فعالیت عضلات در روده می‌شود. سعی کنید بیشتر روزهای هفته ورزش کنید. اگر تاکنون ورزش نمی‌کرده‌اید ورزش کردن را به‌طور ناگهانی و سنگین شروع نکنید. می‌توانید فعالیت ورزشی خود را با پیاده‌روی روزانه شروع کرده و به‌مرور زمان و شدت آن را بیشتر کنید.

نیاز به دفع مدفوع را نادیده نگیرید

هرگاه احساس کردید به اجابت مزاج نیاز دارید دفع مدفوع را عقب نیندازید. در دفع مدفوع عجله نکنید و به بدن‌تان اجازه دهید با حرکات روده مدفوع را دفع کند.

چه زمانی یبوست خطرناک است؟

یبوست در بسیاری از افراد با اصلاح سبک زندگی و تغییر رژیم غذایی بهبود پیدا می‌کند؛ اما بعضی علائم یبوست به بررسی پزشک نیاز دارند:

• وخیم شدن علائم یا درد و ناراحتی شدید
• شروع ناگهانی یبوست بدون هیچ دلیل مشخصی
• یبوست مزمن که با درمان‌های خانگی و داروهای بدون نیاز به نسخه‌ی پزشک بهبود نمی‌یابد.
• وجود خون در مدفوع یا خون‌ریزی از مقعد هنگام اجابت مزاج
• درد مداوم در شکم و کمر
• مشکل در دفع گاز معده
• تب
• استفراغ
• کاهش ناگهانی و بی‌دلیل وزن

برای جلوگیری از یبوست چه باید کرد؟

ایجاد بعضی تغییرات در رژیم غذایی و اصلاح برخی از عادت‌های روزمره می‌تواند در پیشگیری از یبوست مؤثر باشد:

• غذاهای غنی از فیبر مانند میوه‌ها، سبزی‌ها، حبوبات و غلات را به رژیم غذایی روزانه‌ی خود اضافه کنید.
• مصرف غذاهای فاقد فیبر از جمله انواع فست‌فود، غذاهای فرآوری‌شده، لبنیات و گوشت را کاهش دهید.
• در طول روز به مقدار کافی آب بنوشید.
• فعالیت فیزیکی داشته باشید و از کم‌تحرکی پرهیز کنید.
• سطح استرس خود را مدیریت کنید.
• زمان اجابت مزاج را عقب نیندازید.

کلام آخر دکترساینا

هرچند یبوست در اغلب موارد مشکل خطرناکی نیست؛‌ اما یبوست طولانی‌مدت منجربه عوارض متعددی می‌شود. بنابراین درمان یبوست را جدی بگیرید. همچنین به‌خاطر داشته باشید اگر یبوست شما به‌طور ناگهانی آغاز شده، یا اگر یبوست با علائمی مانند درد کمر و شکم، وجود خون در مدفوع، ناتوانی در دفع گاز معده یا کاهش وزن ناگهانی همراه است حتماً در اسرع وقت با یک فوق تخصص گوارش مشورت کنید.

سؤالات متداول

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری