عوارض سزارین: بررسی عوارض کوتاه‌مدت، بلندمدت، تأثیر بر نوزاد و بارداری بعدی

گرچه سزارین در زمان بروز برخی عوارض در طول بارداری یا زایمان می‌تواند جان مادر و نوزاد را نجات دهد، سزارین‌هایی که به دلایل غیرپزشکی انجام می‌شوند نگران‌کننده‌اند، زیرا این روش عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدتی برای مادر و نوزاد دارد. با توجه به استفاده روزافزون از سزارین، به‌ویژه بدون دلایل پزشکی، آشنایی با عوارض آن برای مادران و نوزادان اهمیت فراوانی یافته است. در ادامه قصد داریم شما را با عوارض سزارین برای مادر، نوزاد و بارداری‌های بعدی آشنا کنیم. 

آنچه باید قبل از هرچیز درباره عوارض سزارین بدانید!

سزارین یک روش جراحی است که در آن نوزاد با ایجاد برشی در دیواره شکم و رحم مادر به دنیا می‌آید. زایمان سزارین می‌تواند برنامه‌ریزی‌شده (درصورت خطرناک بودن زایمان طبیعی) یا اورژانسی (درصورت بروز مشکلی درحین زایمان) باشد. اگر در بارداری یا زایمان مشکل جدی وجود نداشته باشد، زایمان طبیعی مطمئن‌ترین راه برای به‌دنیا‌آوردن نوزاد است چون بعضی از زنان پس از سزارین دچار مشکلاتی جدی می‌شوند. 

به‌طور کلی، سزارین یک عمل بسیار ایمن است. جالب است بدانید که برخلاف تصور رایج، بیشتر عوارض سزارین نه به‌خاطر خود عمل سزارین بلکه معمولا به دو دلیل رخ می‌دهند:

• دلایل سزارین؛
• بیهوشی عمومی.

مثلا جداشدن زودرس جفت (placental abruption) ممکن است به زایمان سزارین اورژانسی نیاز داشته باشد که می‌تواند باعث ازدست‌رفتن خون قابل‌توجهی شود. در چنین مواردی، عوارض در درجه اول از جداشدن جفت ناشی می‌شوند نه جراحی واقعی.

---

۱. عوارض کوتاه‌مدت سزارین

برخی از عوارض سزارین در کوتاه‌مدت خودشان را نشان می‌دهند. این موارد را یک به یک بررسی می‌کنیم:

۱-۱. عفونت رحم

پس از پاره‌شدن غشاها رحم در معرض عفونت قرار می‌گیرد و باکتری‌هایی که به‌طور معمول در واژن زندگی می‌کنند و معمولا بی‌ضرر هستند  به‌راحتی می‌توانند وارد رحم شوند. اگر باکتری در رحم باشد، برش سزارین می‌تواند منجر به آندومتریت (عفونت رحم) شود. 

آندومتریت می‌تواند نتیجه مستقیم سزارین باشد (احتمال آن در زنانی که سزارین کرده‌اند ۵ تا ۲۰ برابر افزایش می‌یابد). خوشبختانه بیشتر موارد آندومتریت با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود و به نظر نمی‌رسد که این نوع عفونت مانع از داشتن بارداری ایمن در آینده شود. در موارد بسیار نادر این عفونت جدی می‌شود و پزشک مجبور به انجام هیسترکتومی (عمل جراحی برداشتن رحم) می‌شود. در موارد به‌شدت نادر نیز این عفونت می‌تواند منجر به مرگ شود. 

عفونت‌های جدی به‌ندرت در سزارین‌های برنامه‌ریزی‌شده اتفاق می‌افتند. چنین مشکلاتی پس از زایمان‌های طولانی و در شرایطی شایع‌ترند که غشاها مدت زیادی قبل از شروع جراحی سزارین پاره شده‌اند. 

۱-۲. عفونت زخم پس از سزارین

بعضی از زنان در محل برش لایه‌های بیرونی پوست دچار عفونت می‌شوند که معمولا «عفونت زخم پس از سزارین» نامیده می‌شود. عفونت زخم موجب قرمزی، تورم، افزایش درد و خروج ترشح از زخم می‌شود و اغلب با تب و درد شکم همراه است. عفونت پوست یا هر لایه‌ای از بافت که بریده شده معمولا با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود. 

این عفونت‌ها می‌توانند موجب ایجاد دمل یا آبسه‌هایی پر از چرک شوند. درصورت ایجاد دمل ممکن است پزشک مجبور شود که زخم را دوباره باز کرده و ناحیه عفونی را تخلیه و تمیز کند. در این شرایط، فرایند بهبودی مادر کند می‌شود. 

گاهی عفونت به سایر اندام‌ها سرایت می‌کند یا نوع باکتری‌ای که زخم را عفونی کرده بسیار تهاجمی است. این عفونت‌ها نادرند ولی می‌توانند خطرناک باشند. با درمان مناسب، مانند مصرف آنتی‌بیوتیک و بستری‌شدن در بیمارستان، حتی جدی‌ترین عفونت‌ها نیز قابل‌درمان هستند. 

۱-۳. تب نفاسی یا تب پس از زایمان و سپسیس

سزارین مهم‌ترین عامل خطر برای عفونتِ پس از زایمان است که معمولا در رحم یا واژن شروع می‌شود. اگر عفونت در تمام بدن پخش شود، سپسیس نامیده می‌شود. در بیشتر موارد عفونت زود تشخیص داده شده و با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود. اگر عفونت درمان نشود و سپسیس رخ دهد، درمان آن سخت‌تر خواهد بود. در موارد نادر، سپسیس می‌تواند کشنده باشد. 

تب در ۱۰ روز اولِ پس از سزارین علامت هشداردهنده تب نفاسی است. عفونت‌هایی مانند عفونت مجاری ادراری یا ورم پستان (عفونت در سینه‌ها) می‌توانند نشانه این عارضه باشند. برای جلوگیری از گسترش عفونت باید به‌سرعت آن را درمان کنید. البته امروزه پیش از سزارین به مادران آنتی‌بیوتیک داده می‌شود که موجب کاهش موارد عفونت شده است. 

۱-۴. درد و ناراحتی پس از جراحی

بیشتر زنان در چند روز اولِ پس از سزارین دچار درد و ناراحتی پس از جراحی می‌شوند و برای برخی از آنها این درد تا چند هفته ادامه می‌یابد. باید تا زمانی که این درد و ناراحتی برطرف شود از مسکن‌های معمول مانند استامینوفن یا ایبوپروفن استفاده کنید. معمولا درصورت شیردهی مصرف آسپرین و مسکن قوی‌تر کدئین‌دار (استامینوفن کدئین) توصیه نمی‌شود. 

۱-۵. خونریزی و هماتوم

خونی که در زایمان واژینال از دست می‌رود حدود ۵۰۰ سی‌سی است، ولی میانگین خونی که در سزارین از بدن خارج می‌شود دوبرابر آن یعنی حدود یک لیتر است زیرا رحم باردار یکی از بزرگ‌ترین منابع خونی در بین تمام اعضای بدن را دارد. 

در هر زایمان سزارین وقتی جراح دیواره رحم را برای دسترسی به نوزاد باز می‌کند، رگ‌های خونی بزرگی بریده می‌شوند. این برش می‌تواند منجر به کم‌خونی شود یا مادر را نیازمند به تزریق خون کند (از هر ۱۰۰ زن یک تا شش نفر به تزریق خون نیاز دارند). گاهی نیز برای متوقف‌کردن خون‌ریزی سزارین باید جراحی دیگری انجام شود. معمولا زنان باردار سالم می‌توانند این میزان خون‌ریزی را تحمل کنند ولی گاهی خون‌ریزی از این مقدار نیز بیشتر می‌شود و عوارضی را ایجاد می‌کند. 

یکی از شرایط خطرناکی که می‌تواند ایجاد شود خون‌ریزی بسیار شدیدی است که خون‌ریزی پس از زایمان (Postpartum hemorrhage) نامیده می‌شود. این خون‌ریزی زمانی رخ می‌دهد که:

• یک عضو بریده شود؛
• رگ‌های خونی کاملا بخیه نشوند؛
• درحین زایمان شرایط اورژانسی ایجاد شود؛
• براثر پارگی واژن یا بافت مجاور، برش میان‌دوراه یا اپیزیوتومی (episiotomy) بزرگ یا پارگی رحم ایجاد شود.

بعضی از زنان در لخته‌شدن خون مشکل دارند که موجب می‌شود که توقف خون‌ریزی در آنها پس از هر نوع بریدگی، پارگی یا کبودی دشوار شود. 

در حدود ۶٪ از زایمان‌ها خون‌ریزی پس از زایمان رخ می‌دهد. 

۱-۶. آسیب به اندام‌ها

گاهی برش سزارین به‌اندازه‌ای نیست که نوزاد بتواند از آن خارج شود، به‌ویژه زمانی که نوزاد بسیار بزرگ است. ازآنجاکه نوزاد از درون بریدگی رحم خارج می‌شود ممکن است قسمت‌هایی که جراح نمی‌خواهد نیز پاره شود. نواحی سمت راست و چپ رحم دارای شریان‌ها و وریدهای بزرگی است که ممکن است به‌طور تصادفی پاره شوند. اغلب جراح نمی‌تواند کاری کند تا از این پارگی جلوگیری کند. اگر پزشک به‌سرعت متوجه پارگی شود، قبل از خون‌ریزی زیاد می‌تواند آن را ترمیم کند.  

گاهی این پارگی‌ها بر رگ‌های خونی نزدیک رحم اثر می‌گذارند. در موارد دیگر نیز ممکن است که جراح در طول عمل به‌طور تصادفی شریان‌ها یا اندام‌های مجاور را ببرد. برای نمونه، گاهی چاقو درحین سزارین به روده یا مثانه برخورد می‌کند. این پارگی‌ها می‌توانند موجب خون‌ریزی شدید شوند و گاهی جراح باید برای برطرف‌کردن مشکل، آنها را بخیه بزند و ترمیم کند. در موارد نادر باید برای ترمیم آسیب‌دیدگی سایر اندام‌ها جراحی دیگری انجام شود. 

۱-۷. لخته‌شدن خون و آمبولی

احتمالا ترسناک‌ترین مورد از عوارض سزارین تشکیل لخته خون در پاها یا ناحیه لگن است که ترومبوز سیاهرگی عمقی (DVT: تشکیل لخته خونی در دیواره داخلی یک سیاهرگ عمقی) نام دارد. گاهی این لخته خون شکسته شده و به ریه‌ها می‌رود (آمبولی ریه). این عارضه علت اصلی مرگ‌ومیر زنان باردار در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته است. 

خوشبختانه لخته‌های خون معمولا موجب تورم و درد در پاها می‌شوند و قبل از اینکه لخته‌های خون به ریه بروند، بیشتر زنان به پزشک مراجعه می‌کنند. اگر لخته خون زود تشخیص داده شود، می‌توان با رقیق‌کننده‌های خون مانند کومادین یا وارفارین آن را از بین برد. 

گاهی تا زمانی که لخته خون شکسته شده و به ریه‌ها برسد، هیچ علامت هشداردهنده‌ای وجود ندارد. بیشتر زنان با درمان بهبود می‌یابند ولی گاهی لخته خون به‌اندازه‌ای بزرگ است که موجب مرگ مادر می‌شود. متأسفانه به نظر نمی‌رسد که روش قابل‌اعتمادی برای جلوگیری یا تشخیص این وضعیت وجود داشته باشد. 

تشکیل لخته خون در شرایط زیر شایع‌تر است:

• اضافه‌وزن مادر؛
• طولانی یا پیچیده بودن عمل جراحی؛
• طولانی‌شدن دوره استراحت مادر در بستر.

در گذشته که به زنان گفته می‌شد که هفته‌ها پس از زایمان در بستر بمانند ایجاد لخته خون بسیار شایع‌تر بود. خوشبختانه این عارضه امروزه شیوع کمتری دارد. 

۱-۸. دوره نقاهت طولانی

اگر عارضه‌ای وجود نداشته باشد، مدت بستری و اقامت معمول در بیمارستان پس از سزارین ۳ تا ۵ روز پس از تولد است. مدت‌زمان لازم برای بهبودی پس از سزارین نیز می‌تواند از چند هفته تا چند ماه متغیر باشد. طولانی‌بودن زمان بهبودی می‌تواند بر ایجاد پیوند و محبت میان مادر و فرزند اثر بگذارد (از هر ۱۴ زن یکی درد ناشی از برش سزارین را شش ماه یا بیشتر پس از جراحی گزارش کرده است).

۱-۹. واکنش به داروها و عوارض ناشی از بیهوشی

بعضی از زنان دچار عوارض مرتبط با داروها، لاتکس یا بیهوشی می‌شوند. شدت واکنش به این موارد می‌تواند از بسیار ملایم (مانند سردرد یا خشکی دهان) تا بسیار جدی (مانند مرگ ناشی از شوک آنافیلاکسی) متغیر باشد. مشکلات مربوط به داروها، محصولات لاتکس و بیهوشی بیشتر در سزارین‌های اورژانسی رایج است زیرا گاهی زمان کافی برای بررسی تداخلات دارویی یا آلرژی‌های احتمالی و یافتن جایگزین‌های لاتکس یا انجام بیهوشی موضعی (به‌جای بیهوشی عمومی) وجود ندارد.  

بعضی از زنان به داروها یا محصولاتی که در عمل سزارین استفاده می‌شود (مثل آنتی‌بیوتیک‌ها یا محصولات ضدعفونی‌کننده) حساسیت شدید دارند. اگر پزشک از این آلرژی‌ها آگاه نباشد، نمی‌تواند از واکنش بدن به داروها جلوگیری کند. 

به‌علاوه خطر بیهوشی عمومی بیشتر از بیهوشی موضعی است. گاهی باید از بیهوشی عمومی استفاده شود، زیرا قبل از انجام اولین برش زمان کافی برای استفاده از بی‌حس‌کننده موضعی وجود ندارد. بیهوشی عمومی می‌تواند برای مادر مشکلاتی را ایجاد کند و موجب خواب‌آلودگی نوزاد در زمان تولد شود. وقتی برای سزارین از قبل برنامه‌ریزی شده است، کادر درمانی این فرصت را دارند که احتمال آلرژی مادر را بررسی کنند و برای بیهوشی برنامه‌ریزی کنند. البته در جراحی‌های برنامه‌ریزی‌شده نیز ممکن است این مشکلات رخ دهد. 

عوارض ناشی از بیهوشی

گاهی مادر نمی‌داند که به داروها یا بیهوشی حساسیت دارد. خوشبختانه بروز واکنش‌های شدید بسیار نادر است. مشکلات نادر ولی جدی ناشی از واکنش‌های دارویی، واکنش به لاتکس یا بیهوشی عبارت‌اند از:

• سردرد شدید؛
• تاری دید؛
• استفراغ یا حالت تهوع؛
• اسهال؛
• درد شکم، کمر یا پا؛
• تب؛
• تورم گلو؛
• ضعف پایدار؛
• رنگ‌پریدگی یا زردی پوست؛
• کهیر، تورم یا لکه‌های پوستی؛
• سرگیجه یا غش‌کردن؛
• مشکل در تنفس؛
• ضعیف یا تند بودن نبض.

بیشتر این واکنش‌ها مدت کوتاهی پس از مصرف دارو یا مواد حساسیت‌زا ایجاد می‌شوند. واکنش‌های جدی می‌توانند کشنده باشند، ولی اغلب آنها را می‌توان با داروهای دیگر و استراحت درمان کرد. 

۱-۱۰. دیرتر جمع شدن رحم

رحم باید پس از خروج نوزاد و جفت منقبض شود تا رگ‌های خونی تأمین‌کننده خون جفت در طول بارداری بسته شوند. آتونی رحم (ضعف رحم) شرایطی است که در آن رحم شل و بدون تنش یا انقباض باقی می‌ماند. این مشکل می‌تواند پس از زایمانی طولانی یا تولد نوزادی بزرگ یا دوقلو اتفاق بیفتد. 

گاهی در آتونی رحم خون‌ریزی بسیار سریع است. خوشبختانه برای درمان آتونی داروهای مؤثری تولید شده است. بیشتر این داروها انواعی از مواد طبیعی موجود در بدن به نام پروستاگلاندین (prostaglandin) هستند. با استفاده از پروستاگلاندین‌ها عوارض بلندمدت آتونی رحم بسیار نادر خواهد بود. اگر داروها مؤثر نباشند و خون‌ریزی شدید باشد، ممکن است جراحی برداشتن رحم ضروری شود.  

۱-۱۱. هیسترکتومی اورژانسی

بعضی از عوارض سزارین (که معمولا به خون‌ریزی شدید ربط دارند) موجب می‌شوند که جراح برای نجات جان مادر، رحم را خارج کند. گرچه خطر هیسترکتومی پس از سزارین بیشتر است، حتی ممکن است خون‌ریزی منجر به هیسترکتومی پس از زایمان طبیعی نیز رخ دهد. خوشبختانه این وضعیت بسیار نادر است و بیشتر متخصصان زنان و زایمان فقط چند بار در طول دوران کاری خود هیسترکتومی اورژانسی را انجام می‌دهند.   

زنانی که هیسترکتومی انجام می‌دهند دیگر نمی‌توانند صاحب فرزند شوند، ولی معمولا این عمل هیچ عارضه جانبی دیگری ندارد. هیسترکتومی سزارین جان انسان‌ها را نجات می‌دهد، به‌ویژه زمانی که نمی‌توان خون‌ریزی را با اقدامات ساده‌تر کنترل کرد.

---

۲. عوارض بلندمدت سزارین

تأثیر برخی از عوارض سزارین در بلندمدت نشان داده می‌شود. این موارد را یک به یک بررسی می‌کنیم:

۲-۱. چسبندگی شکم و رحم

در جراحی سزارین ممکن است که پوشش داخلی رحم آسیب ببیند یا دچار عفونت شود. آسیب یا عفونت پوشش داخلی رحم می‌تواند موجب چسبندگی شکم و رحم شود. در این حالت میان دیواره‌های داخلی رحم چسبندگی ایجاد می‌شود. افزایش تعداد جراحی‌های سزارین خطر چسبندگی‌ها را افزایش می‌دهد و موجب می‌شود که احتمال برداشتن رحم در سزارین‌های بعدی افزایش پیدا کند. 

۲-۲. چسبندگی جفت یا جفت اکرتا  

وقتی جنین کوچک به رحم می‌رود، سلول‌هایی به نام تروفوبلاست (trophoblast)، که جفت را تشکیل می‌دهند، روی دیواره رحم تجمع می‌کنند. تروفوبلاست‌ها معمولا روی دیواره رحم و داخل رگ‌های خونی مادر رشد می‌کنند. این سلول‌ها در انتقال اکسیژن و مواد مغذی از مادر به جنین و مواد زائد از جنین به مادر نقش مهمی دارند. تروفوبلاست‌ها با رشد جنین و جفت به‌دنبال رگ‌های خونی برای حمایت از جنین درحال‌رشد می‌گردند. یک لایه فیبری (به نام غشای Nitabuch) عمقی را که پرزها (villi) می‌توانند به درون دیواره رحم بروند، محدود می‌کند. 

وقتی رحم آسیب دیده است (مثلا براثر سزارین قبلی) ممکن است لایه فیبری از رشد تروفوبلاست‌ها در اعماق رحم جلوگیری نکند. در این حالت ممکن است که تروفوبلاست‌ها به اندام‌های دیگری مانند مثانه گسترش پیدا کنند. این وضعیت «جفت اکرتا» (Placenta accreta) نامیده می‌شود. 

جفت اکرتا بیشتر در زنانی شایع است که در گذشته سزارین داشته‌اند و جنین آنها، در دوران بارداری بعدی، در ناحیه اسکار سزارین قبلی لانه‌گزینی کرده است. گرچه این عارضه نادر است، امروزه پزشکان به‌دلیل افزایش تعداد زایمان‌های سزارین بیشتر آن را مشاهده می‌کنند. 

۲-۳. عفونت ادراری

عفونت مجاری ادراری پس از زایمان سزارین بیشتر رخ می‌دهد که دلیل آن استفاده از سوند درحین جراحی سزارین است. برای نمونه در مطالعه‌ای شیوع عفونت ادراری پس از زایمان در زنانی که سزارین شده بودند ۲٫۸ درصد و در زنانی که زایمان طبیعی داشتند ۱٫۵ درصد بود. 

۲-۴. ضایعات پستانی

زخم‌شدن نوک پستان‌ها یا التهاب پستان‌ها نیز از عوارض سزارین در بلندمدت به شمار می‌رود. دلیل بروز این مشکل این است که پس از سزارین ترشح شیر دیرتر از زایمان طبیعی شروع می‌شود. 

۲-۵. افسردگی بعد از زایمان

برخی از زنانی که سزارین داشته‌اند درباره تجربه زایمان خود احساساتی منفی را گزارش داده‌اند و بعضی نیز در ایجاد پیوند اولیه با نوزاد خود دچار مشکل می‌شوند. علاوه بر این احساسات، زنانی که سایر عوارض سزارین مانند هیسترکتومی اورژانسی را تجربه کرده‌اند ممکن است در آینده دچار مشکلات عاطفی ناشی از کنار نیامدن با ناباروری یا ناتوانی در زایمان طبیعی شوند. 

برای مواجهه با این مشکلات عاطفی باید درمورد احساسات خود صحبت کنید و درصورت لزوم از متخصص سلامت روان یا گروه پشتیبانی تخصصی کمک بگیرید. 

۲-۶. مرگ مادر

در موارد بسیار نادر بعضی از زنان براثر عوارض سزارین جان خود را از دست می‌دهند. مرگ معمولا براثر یک یا چند مورد از عوارض ذکرشده در بالا، مانند عفونت کنترل‌نشده، ورود لخته خون به ریه یا خون‌ریزی بسیار شدید رخ می‌دهد. گرچه بسیاری از عوارض بالا پس از زایمان طبیعی نیز ایجاد می‌شوند، میزان مرگ‌ومیر مادران پس از سزارین سه تا چهار برابر بیشتر است. 

تا ۵۵٪ از مرگ‌های مرتبط با بارداری براثر مشکلاتی رخ می‌دهند که در بالا توضیح دادیم. بقیه موارد نیز ناشی از مشکلات دیگری مانند ناراحتی قلبی یا فشار خون بالا هستند. 

---

۳. عوارض سزارین برای نوزاد

برخی از عوارض سزارین بر نوزاد تاثیر می‌گذارد. این موارد را یک به یک بررسی می‌کنیم:

۳-۱. مشکلات تنفسی نوزاد 

نوزادانی که به روش سزارین متولد می‌شوند بیشتر در معرض مشکلات تنفسی قرار دارند، به‌ویژه اگر سزارین قبل از هفته ۳۹ بارداری انجام شود؛ زیرا در زایمان طبیعی مایعات ریه‌های نوزاد تخلیه می‌شود. اگر سزارین پیش از شروع زایمان انجام شود، ممکن است مایعات در ریه‌های نوزاد باقی بماند، ولی معمولا این مایعات پس از چند روز خودبه‌خود خالی می‌شوند. 

اگر فکر می‌کنید که نوزادتان پس از ترک بیمارستان دچار مشکلات تنفسی شده است، فورا به پزشک مراجعه کنید. 

۳-۲. خطر TTN یا تاکی پنه گذرای نوزاد

تاکی پنه گذرای نوزاد (TTN) بیماری خوش‌خیمی است که خودبه‌خود و بدون درمان یا مداخله خاصی برطرف می‌شود. این بیماری می‌تواند کمی پس از تولد نوزادان در هر سن بارداری (هرکدام از هفته‌های بارداری) ظاهر شود. علت آن تأخیر در پاک‌سازی مایع ریه جنین پس از تولد است که منجر به تبادل گاز ناکارآمد، دیسترس تنفسی و تاکی‌پنه (تنفس سریع) می‌شود. TTN در نوزادانی که ازطریق سزارین به دنیا می‌آیند بیشتر از نوزادانی است که با زایمان طبیعی متولد می‌شوند.    

۳-۳. آسیب‌های احتمالی ناشی از جراحی

پوست، رگ‌های خونی و اندام‌های نوزاد نیز ممکن است که براثر جراحی سزارین به‌طور تصادفی بریده شوند و آسیب ببینند. البته این اتفاق نادر است و در یک تا دو درصد از زایمان‌های سزارین رخ می‌دهد. بریدگی‌ها معمولا بسیار جزئی هستند و بدون هیچ مشکلی بهبود می‌یابند. احتمال دارد که نوزاد به بیهوشی نیز واکنش بدی نشان دهد. 

۳-۴. نمرات پایین آپگار (Apgar)

نمره آپگار میزان سلامتی نوزاد را در مدت کوتاهی پس از تولد می‌سنجد. نوزادانی که با روش سزارین به دنیا می‌آیند معمولا ۵۰٪ بیشتر از نوازادانی که به‌صورت واژینال متولد می‌شوند نمره آپگار پایین دارند.

برخی مشکلات موقتی در سزارین باعث نمره آپگار پایین می‌شوند:

• ضربان قلب آهسته؛
• دیسترس یا اضطراب جنینی (fetal distress)؛
• زایمان طولانی؛
• مشکلاتی که باعث تجویز سزارین می‌شوند؛
• بیهوشی ناشی از جراحی؛
• عدم تحریک درحین زایمان (برخلاف زایمان واژینال که موجب تحریک (stimulation) طبیعی نوزاد در کانال زایمان می‌شود). 

۳-۵. تولد زودرس در صورت زایمان زودهنگام

مشکلات بعضی از نوزادانی که با سزارین متولد می‌شوند به این دلیل است که نارس هستند. این مشکل اغلب زمانی رخ می‌دهد که مادر به‌دلیل وجود مشکلی در بارداری، زودتر از موعد زایمان می‌کند. 

دلیل دیگر آن نیز اشتباه در محاسبه سن بارداری جنین است. گاهی برنامه‌ریزی تاریخ سزارین برای زمانی است که تصور می‌شود نوزاد ترم یا نزدیک ترم است، ولی پس از جراحی مشخص می‌شود که سن بارداری اشتباه بوده و نوزاد خیلی زود به دنیا آمده است. (نوزاد ترم به تولد نوزاد با سن کامل بارداری بین هفته ۳۷ تا ۴۱ گفته می‌شود.) نوزادانی که خیلی زود به دنیا می‌آیند معمولا مشکلاتی در رشد و تکامل دارند. 

۳-۶. تأخیر در شروع تغذیه با شیر مادر

در چند روز اولِ پس از تولد، بدن مادر آغوز (اولین شیر نوزاد) را تولید می‌کند. آغوز حجم کمی دارد ولی سرشار از آنتی‌بادی و سایر محافظت‌کننده‌های نوزاد است. حدود ۲ تا ۵ روز پس از تولد مقدار شیر مادر افزایش می‌یابد. اگر سزارین کرده باشید، ممکن است که این زمان چند روز به تعویق بیفتد. 

مطالعات نشان داده‌اند که سزارین می‌تواند شروع تولید شیر رسیده (mature milk) را به تأخیر بیندازد. شیر رسیده شیری است که پس از روزهای اول تولد و پس از آغوز تولید می‌شود. 

۳-۷. تأثیرات احتمالی بر رشد آینده نوزاد

شواهد تازه‌ای به دست آمده است که نشان می‌دهد نوزادانی که با روش سزارین متولد می‌شوند مواجهه‌های هورمونی، فیزیکی، باکتریایی و پزشکی (medical exposures) متفاوتی دارند و این مواجهه‌ها می‌تواند به‌طرز ظریفی فیزیولوژی نوزاد را تغییر دهد.

خطرات سزارین کوتاه‌مدت شامل این موارد است: 

• تغییر در رشد سیستم ایمنی؛
• افزایش احتمال آلرژی؛
• آتوپی (نوعی اگزما)؛
• آسم؛
• کاهش تنوع میکروبیوم روده. 

تداوم این خطرات تا مراحل بعدی زندگی کمتر مورد بررسی قرار گرفته است، گرچه ارتباط میان استفاده از سزارین و بروز بیشتر چاقی و آسم در اواخر دوران کودکی به‌طور مکرر گزارش شده است. همچنین مطالعات اندکی با تمرکز بر اثرات سزارین بر نتایج شناختی و آموزشی انجام شده است. 

---

۴. عوارض سزارین برای بارداری بعدی

بعضی از عوارض سزارین مانند هیسترکتومی موجب می‌شوند که مادر دیگر نتواند باردار شود. با این حال حتی اگر عمل سزارین به‌خوبی انجام شود و مادر بهبود یابد، ممکن است در بارداری‌های بعدی او مشکلاتی ایجاد شود. 

این مشکلات می‌تواند به‌ این دلایل باشد:

• وجود بافت اسکار در محل سزارین. 
• اتصال رحم به مثانه به‌دلیل جای زخم سزارین: در این حالت احتمال آسیب‌رسیدن به مثانه در زایمان‌های سزارین در آینده بیشتر است. 
• لانه‌گزینی جنین در نواحی خطرناکی مانند اسکار سزارین در بارداری‌های بعدی. 
• چسبیدن غیرطبیعی جفت به دیواره رحم و بروز مشکلاتی در زایمان جفت (تحویل جفت).
• ضعیف‌شدن دیواره رحم: ممکن است سزارین موجب ضعیف‌شدن دیواره رحم شده و زایمان طبیعی در آینده را دشوار یا حتی خطرناک کند. گرچه بسیاری از زنان می‌توانند پس از سزارین زایمان واژینال موفقی داشته باشند، در بعضی از موارد رحم در محل بریدگی قدیمی باز می‌شود. اگر چنین اتفاقی رخ دهد، برای حفاظت از جان مادر و نوزاد لازم است که سزارین دیگری انجام شود.  
• ناباروری ثانویه: ایستموسل (زخم اسکار سزارین) یک کیسه یا فرورفتگی است که روی دیواره رحم ایجاد می‌شود. ایستموسل زمانی ایجاد می‌شود که برش سزارینی که در گذشته ایجاد شده کاملا بهبود نیابد. ایستموسل می‌تواند موجب ناباروری یا مشکلاتی در بارداری‌های بعدی شود. جراحی لاپاراسکوپی رایج‌ترین روش درمانی ایستموسل است.

---

چه عواملی خطر عوارض سزارین را افزایش می‌دهد؟

بسیاری از عوارض سزارین غیرقابل‌پیش‌بینی و بسیار نادر هستند، ولی مواردی نیز وجود دارد که احتمال بروز عوارض سزارین را افزایش می‌دهد. این عوامل خطر عبارت‌اند از:

• چاقی؛
• اندازه بزرگ نوزاد؛
• عوارض اورژانسی که زایمان سزارین را ضروری می‌کنند؛
• زایمان طولانی یا جراحی؛
• بارداری دو یا چندقلو؛
• آلرژی به داروهای بیهوشی، داروها یا لاتکس؛
• بی‌تحرکی مادر؛
• تعداد کم سلول‌های خونی مادر؛
• استفاده از اپیدورال؛
• زایمان زودرس؛
• دیابت.

---

علائم هشداردهنده بعد از سزارین

درصورت بروز این مشکلات حتما باید به پزشک خود اطلاع دهید تا او بتواند برای تشخیص و برطرف‌کردن مشکل به شما کمک کند. بعضی از مواردی که باید مراقب آنها باشید عبارت‌اند از:

• دردی در قسمت شکم یا زخم که بدتر می‌شود و با مصرف داروهای مسکن برطرف نمی‌شود؛
• کمردرد بعد سزارین مداوم یا جدید، به‌ویژه اگر تزریق اپیدورال یا نخاعی انجام داده‌اید (درد عضلانی طبیعی است)؛
• درد یا سوزش در زمان دفع ادرار یا ناتوانی در دفع ادرار؛
• بی‌اختیاری ادرار؛
• یبوست؛
• ناتوانی در دفع باد یا مدفوع؛
• افزایش خون‌ریزی از واژن یا خروج ترشحات بدبو از واژن؛ 
• سرفه یا تنگی نفس؛
• تورم یا درد در ساق پا؛ 
• جداشدن لبه‌های زخم یا عفونی به‌نظررسیدن زخم.

---

کلام آخر دکترساینا

به‌طورکلی سزارین روشی بسیار ایمن است ولی مانند هر جراحی دیگری عوارض و خطراتی نیز دارد. میزان این خطر و عوارض به مسائلی مانند سلامت عمومی مادر و انجام جراحی به‌صورت برنامه‌ریزی‌شده یا اورژانسی بستگی دارد. اگر زمان کافی برای برنامه‌ریزی سزارین وجود داشته باشد، پزشک یا ماما درمورد خطرات سزارین و مزایای بالقوه آن با شما صحبت خواهد کرد. 

در این مقاله، سعی کردیم شما را با عوارض و خطرات سزارین آشنا کنیم. برای دریافت اطلاعات دقیق‌تر و بررسی شرایط خاص خود می‌توانید در دکترساینا با بیش از ۲۵۰۰ پزشک متخصص از سراسر کشور ارتباط برقرار کنید و به‌راحتی سؤالات و مشکلات خود را مطرح کنید. 

---

سؤالات متداول