شایع‌ترین علائم سرطان دهانه رحم + شخیص و درمان

سرطان دهانه رحم یا سرطان سرویکس (Cervical Cancer) که با نام سرطان گردن رحم نیز شناخته می‌‌شود از شایع‌ترین سرطان‌های مربوط به زنان است که سالانه جان افراد زیادی را در سرتاسر دنیا می‌گیرد. سن ابتلا به سرطان دهانه رحم در زنان بالای ۳۵ سال است و به همین دلیل بسیار مهم است که زنان با علائم سرطان دهانه رحم آشنا باشند.

دکتر ساینا در این مقاله به بررسی علل و علائم سرطان دهانه رحم خواهد پرداخت و در انتها شما را با روش‌های پیشگیری و درمان آشنا خواهد کرد. برای مطالعه بخش موردنظر خود می‌توانید بر تیتر آن در فهرست کلیک کنید. اگر در موبایل می‌خوانید، تیتر را لمس کنید.

سرطان دهانه رحم چیست؟ 

سرطان دهانه رحم هنگامی اتفاق می‌افتد که سلول‌های دهانه رحم که محل اتصال رحم به واژن است دچار تغییر شوند. این سرطان می‌تواند بافت‌های عمیق‌تر دهانه رحم را نیز تحت‌تأثیر قرار دهد یا به سایر قسمت‌های بدن مانند ریه‌ها، کبد، مثانه، واژن و راست‌روده گسترش یابد یا به‌عبارت‌دیگر بدن درگیر متاستاز شود.

میزان شیوع سرطان سرویکس

سرطان دهانه رحم یا سرطان سرویکس همچنان از مهم‌ترین انواع سرطان‌های زنان در سراسر جهان است. طبق داده‌ها و گزارش‌ها، این سرطان در بین انواع سرطان‌ها در رتبه‌ی چهاردهم و در بین سرطان‌های مربوط به زنان در سرتاسر جهان در رتبه چهارم قرار دارد.^[۱] در بیشتر موارد این سرطان به دلیل ابتلا به عفونت ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) ایجاد می‌شود که از طریق واکسن اچ پی وی نیز قابل‌پیشگیری است.

در تصویر زیر می‌توانید نمایی از عکس سرطان دهانه رحم را مشاهده کنید.

سرطان دهانه رحم به‌آرامی رشد می‌کند؛ بنابراین قبل از ایجاد مشکلات جدی، زمان کافی برای تشخیص و درمان آن وجود دارد. با بهبود و پیشرفت غربالگری از طریق تست پاپ اسمیر، تشخیص زودهنگام سرطان دهانه رحم و درنتیجه شروع به‌موقع درمان آن میسر شده است. این امر موجب شده تا هرساله میزان مرگ‌ومیر زنان از این بیماری کاهش پیدا کند.

سن ابتلا به سرطان دهانه رحم 

میزان ابتلا به این نوع سرطان در زنان ۳۵ تا ۴۴ ساله بیشتر است. حدود ۲۰% از موارد ابتلا به این نوع سرطان در زنان بالای ۶۵ سال تشخیص داده می‌شود؛ که البته اغلب این موارد مربوط به زنانی است که در سنین پیش از ۶۵  سال آزمایش‌های غربالگری منظم انجام نداده‌اند. سرطان دهانه رحم به ندرت در زنان زیر ۲۰ سال دیده می‌شود.^[۲] 

سرطان سرویکس یا سرطان دهانه رحم از جمله شایع‌ترین انواع سرطان در بین زنان بالای ۳۵ است که در ۹۰% مواقع از ویروس اچ پی وی ناشی می‌شود.

انواع سرطان دهانه رحم 

سرطان‌های دهانه رحم و پیش سرطان‌های دهانه رحم بر اساس ظاهرشان در آزمایشگاه در زیر میکروسکوپ طبقه‌بندی می‌شوند. انواع اصلی سرطان‌های دهانه رحم شامل کارسینوم سلول سنگفرشی و آدنوکارسینوما هستند.

• از هر ۱۰ مورد سرطان دهانه رحم حدود ۹ مورد از آن‌ها سرطان سلول سنگفرشی است. این سرطان‌ها از سلول‌های اگزوسرویکس منشأ می‌گیرند. کارسینومای سلول سنگفرشی غالباً در ناحیه‌ی دگردیسی شکل می‌گیرد؛ یعنی جایی که اگزوسرویکس و اندوسرویکس به هم متصل می‌شوند.
• اکثر موارد دیگر سرطان دهانه رحم از نوع آدنوکارسینوم هستند. آدنوکارسینوماها سرطان‌هایی هستند که از سلول‌های غده‌ای ایجاد می‌شوند. آدنوکارسینومای دهانه رحم از سلول‌های غدد تولیدکننده‌ی مخاط اندوسرویکس ایجاد می‌شود.
• گاهی به‌ندرت پیش می‌آید که سلول‌های سرطان دهانه رحم دارای ویژگی‌های هر دو نوع سلول‌های کارسینوم سلول سنگفرشی و آدنوکارسینوما هستند. به این موارد کارسینوم آدنوسکواموز یا کارسینومای مخلوط نیز گفته می‌شود.

اگرچه تقریباً همه موارد سرطان دهانه رحم از نوع کارسینوم سلول سنگفرشی یا آدنوکارسینوم هستند، اما انواع دیگر سرطان‌ها نیز می‌توانند به دهانه‌ی رحم گسترش یابند؛ اما این انواع دیگر سرطان‌ها مانند ملانوم، سارکوم و لنفوم بیشتر در سایر قسمت‌های بدن دیده می‌شوند.

مراحل پیشرفت سرطان گردن رحم (سرطان سرویکس)   

پس از تشخیص سرطان، پزشک باید مرحله و میزان پیشرفت سرطان را برای بیمار مشخص کند. این مرحله‌بندی نشان می‌دهد که آیا سرطان پخش شده است یا خیر و اگر چنین است، میزان گسترش بیماری تا چه اندازه است. مرحله‌بندی سرطان سرویکس می‌تواند به پزشک کمک کند تا درمان مناسب را سریع‌تر پیدا کند. سرطان دهانه رحم چهار مرحله دارد:

 سرطان دهانه رحم در مرحله ۱ 

در این مرحله سرطان پیشرفت زیادی نداشته و ممکن است فقط غدد لنفاوی را درگیر کرده باشد، اما به سایر قسمت‌های بدن هنوز سرایت نکرده است.

 سرطان دهانه رحم در مرحله ۲  

سرطان نسبت به مرحله اول بیشتر گسترش پیداکرده و ممکن است در خارج از رحم و گردن رحم یا به غدد لنفاوی گسترش یافته باشد. اما در این مرحله نیز سرطان به قسمت‌های دیگر بدن نرسیده است.

سرطان دهانه رحم در مرحله٣ 

 در این مرحله سرطان به قسمت تحتانی واژن یا لگن گسترش یافته است. ممکن است باعث انسداد مجاری ادرار شود؛ همان لوله‌هایی که ادرار را از کلیه‌ها به مثانه منتقل می‌کنند. در این مرحله نیز سرطان به سایر قسمت‌های بدن سرایت نکرده است.

سرطان دهانه رحم در مرحله۴  

در این مرحله سرطان ممکن است در خارج از لگن به اندام‌هایی مانند ریه، استخوان‌ها یا کبد گسترش یابد.

علت سرطان دهانه رحم چیست؟ 

سرطان، نتیجه‌ی تقسیم کنترل‌نشده و رشد سلول‌های غیرطبیعی است. بیشتر سلول‌های بدن ما طول عمر مشخصی دارند و وقتی می‌میرند، بدن سلول‌های جدیدی تولید می‌کند تا جای آن‌ها را بگیرند. سلول‌های غیرطبیعی می‌توانند دو مشکل داشته باشند:

• سلول‌ های غیرطبیعی نمی‌میرند.
• سلول‌ های غیرطبیعی به تقسیم ادامه می‌دهند.

این موضوع منجر به تجمع بیش‌ازحد سلول‌ها شده که درنهایت یک توده یا تومور را تشکیل می‌دهند. دانشمندان در مورد چگونگی سرطانی شدن سلول‌ها اطلاعات کاملی ندارند.

بااین‌حال، برخی از عوامل خطر ممکن است خطر ابتلا به این سرطان را افزایش دهند:

ویروس HPV   

HPV  نوعی ویروس مقاربتی است. بیش از ۱۰۰ نوع مختلف از ویروس اچ پی وی وجود دارد که برخی از آن‌ها می‌توانند منجر به مشکلات و بیماری‌های خاصی شوند. حداقل ۱۳ مورد از این ویروس‌ها ممکن است باعث سرطان دهانه رحم شوند. دکتر ساینا در مقاله‌ی «آشنایی با ویروس HPV» به‌طور کامل به بررسی این ویروس و راه‌های انتقال و پیشگیری از آن پرداخته است.

داشتن شرکای جنسی متعدد یا فعالیت جنسی زودرس

انتقال انواع ویروس HPV سرطان‌زا تقریباً همیشه در اثر تماس جنسی با فردی که HPV دارد اتفاق می‌افتد. به‌طورکلی زنانی که چندین شریک جنسی دارند بیشتر در معرض خطر ابتلا به عفونت HPV هستند. این عفونت خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم را افزایش می‌دهد.

سایر بیماری‌های مقاربتی  (STD)  

 کلامیدیا، سوزاک و سفلیس خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم را افزایش می‌دهند. برای آشنایی با انواعی بیماری‎‌های آمیزشی کافی‌ست مقاله «خطرناکترین بیماری های مقاربتی که باید بشناسید» را مطالعه کنید.

سایر علل بروز سرطان سرویکس

• سیگار کشیدن: این امر خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم و همچنین انواع دیگر سرطان‌ها را افزایش می‌دهد.
• سیستم ایمنی ضعیف:خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم در مبتلایان به اچ آی وی یا ایدز بیشتر است. همچنین احتمال ابتلا در افرادی که پیوند عضو داشته‌اند و باید داروهای سرکوب‌کننده‌ی سیستم ایمنی مصرف کنند بالاتر است.
• مصرف طولانی‌مدت قرص‌های ضد بارداری:استفاده طولانی‌مدت برخی از قرص‌های پیشگیری از بارداری خطر ابتلا به این نوع سرطان را افزایش می‌دهند.
• وضعیت اقتصادی اجتماعی: به نظر می‌رسد میزان ابتلا به سرطان گردنه رحم در میان افراد با درآمد پایین بالاتر است.

علائم سرطان دهانه رحم چیست؟

مهم‌ترین سوالی که برای خانم‌ها وجود دارد این است که سرطان دهانه رحم چه علائمی دارد؟ در پاسخ به این سوال باید بدانید که سرطان دهانه رحم به‌آهستگی رشد می‌کند و تغییرات اولیه در سلول‌های دهانه رحم به‌ندرت علائم ایجاد می‌کنند. با این وجود اگر تغییرات اولیه سلول به سرطان تبدیل شوند، علائم سرطان دهانه رحم به شکل زیر مشاهده می‌شوند:

• خونریزی واژینال بین پریودی
• خون‌ریزی قاعدگی که طولانی‌تر یا شدیدتر از حد معمول است
• خونریزی بعد از مقاربت
• درد هنگام مقاربت
• ترشحات غیرمعمول واژن
• خونریزی واژن پس از یائسگی

بسیار مهم است که خانم‌ها درصورت مشاهده هریک از این علائم حتماً به دکتر زنان مراجعه کنند تا مورد معاینه تخصصی قرار بگیرند.

علائم سرطان دهانه رحم در مراحل پیشرفته

در موارد خاص و پیشرفته ممکن است مشکلات زیر را ایجاد کند:

• خستگی مفرط
• درد یا تورم پا
• درد کمر

البته فراموش نکنید که این علائم می‌توانند به دلیل شرایط دیگری هم ایجاد شوند؛ اما اگر نگران هستید یا علائم ادامه دارند به پزشک مراجعه کنید تا مورد معاینه قرار بگیرید.

جمع‌بندی عوامل خطر ساز در بروز سرطان سرویکس 

همان‌طور که اشاره کردیم HPV بزرگ‌ترین خطر برای ایجاد سرطان گردنه رحم است. عوامل دیگری که می‌توانند میزان این خطر را افزایش دهند عبارت‌اند از:

• کلامیدیا
• سیگار کشیدن
• چاقی
• سابقه خانوادگی سرطان دهانه رحم
• رژیم غذایی کم‌میوه و کم‌سبزیجات
• مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری
• داشتن سه دوره بارداری کامل
• اولین بارداری زیر ۱۷ سال سن

حتی اگر یک یا چند مورد از این عوامل را داشته باشید نگران نباشید؛ لزوماً به سرطان دهانه رحم مبتلا نخواهید شد.

سرطان دهانه رحم عموماً در مراحل ابتدایی خود علائم بالینی چندانی ندارد و زمانی خود را نشان می‌دهد که برای درمان کمی دیر شده است. از این‌روی انجام آزمایش‌های غربالگری را شامل پاپ اسمیر در برنامه‌ی خود قرار دهید.

آیا سرطان دهانه رحم ارثی است؟

هیچ دلیل ژنتیکی شناخته‌شده‌ای برای سرطان دهانه رحم وجود ندارد. بااین‌حال ممکن است در برخی خانواده‌ها شیوع بیشتری داشته باشد.

زنانی که مادر یا خواهرشان مبتلا به این بیماری است بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم هستند. اما مشخص نیست آیا زمینه‌ای ژنتیکی باعث می‌شود افراد نسبت به عفونت با ویروس اچ پی وی حساس‌تر باشند یا خیر. بیشتر احتمال می‌رود این افزایش شیوع در بعضی از خانواده‌ها مربوط مواجهه‌ی اعضای خانواده با یک یا چند عامل خطر غیر ژنتیکی باشد.

تست غربالگری سرطان دهانه رحم

دو آزمایش غربالگری زیر می‌توانند به جلوگیری از ابتلا به سرطان دهانه رحم کمک کنند یا در تشخیص زودهنگام بیماری مؤثر باشند:

آزمایش یا تست پاپ اسمیر

در این آزمایش به دنبال سلول‌های پیشاسرطانی می‌گردند؛ سلول‌های تغییریافته‌ای که در صورت عدم درمان می‌توانند تبدیل به سلول‌های سرطان دهانه رحم شوند.

آزمایش HPV  

در این آزمایش به دنبال ویروس پاپیلومای انسانی می‌گردند؛ ویروسی که می‌تواند ایجاد‌کننده‌ی این تغییرات سلولی باشد.

برای انجام تست غربالگری سرطان دهانه رحم می‌توانید به دکتر زنان یا مراکز بهداشتی درمانی مراجعه کنید. برای انجام آزمایش پاپ اسمیر پزشک از ابزاری پلاستیکی یا فلزی به نام اسپکولوم برای باز کردن واژن استفاده می‌کند. این ابزار به پزشک کمک می‌کند تا واژن و دهانه رحم را بررسی کند و سلول‌های مخاط دهانه رحم و اطراف آن را جمع‌آوری کرده، سپس سلول‌ها را برای بررسی دقیق‌تر به آزمایشگاه ارسال ‌کند.

چه زمانی باید برای تست غربالگری دهانه رحم مراجعه کنیم؟  

انجام تست غربالگری دهانه رحم به سن شما بستگی دارد:

اگر ۲۱ تا ۲۹ سال دارید

شما باید آزمایش پاپ اسمیر را از ۲۱ سالگی شروع کنید. اگر نتیجه آزمایش پاپ اسمیر طبیعی است، احتمالاً پزشک به شما می‌گوید برای انجام آزمایش بعدی سه سال صبر کنید.

اگر ۳۰ تا ۶۵ سال دارید

با پزشک خود در مورد اینکه کدام گزینه آزمایش برای شما مناسب است صحبت کنید:

• فقط پاپ اسمیر: پس از تست پاپ اگر نتیجه شما طبیعی بود، پزشک ممکن است به شما بگوید سه سال صبر کنید تا آزمایش بعدی پاپ خود را انجام دهید.

• فقط آزمایش HPV: اگر نتیجه این آزمایش طبیعی باشد، پزشک ممکن است به شما بگوید که می‌توانید پنج سال صبر کنید تا آزمایش غربالگری بعدی خود را انجام دهید.
• تست HPV همراه با تست پاپ اسمیر: به این روش آزمایش هم‌زمان می‌گویند. چنانچه هر دو نتیجه طبیعی باشد، پزشک ممکن است به شما بگوید که می‌توانید پنج سال صبر کنید، تا آزمایش غربالگری بعدی خود را انجام دهید.

بیش از ۶۵ سال سن دارید

اگر شرایط زیر را داشته باشید پزشک ممکن است به شما بگوید که دیگر نیازی به غربالگری ندارید:

• چندین سال است که نتایج آزمایش غربالگری شما طبیعی است.
• دهانه رحم خود را به‌عنوان بخشی از هیسترکتومی به‌خاطر مشکلات غیر سرطانی مانند فیبروم به‌طورکامل برداشته‌اید.

 تغییرات جدی‌تر اغلب پیش‌سرطانی نامیده می‌شوند زیرا هنوز سرطانی نیستند؛ اما با گذشت زمان می‌توانند به سرطان تبدیل شوند. در موارد نادر آزمایش پاپ اسمیر غیرطبیعی می‌تواند نشان دهد که فرد سرطان دارد. برای اطمینان به آزمایش‌های دیگری نیز نیاز خواهید داشت. هرچه تشخیص سرطان دهانه رحم زودتر انجام شود، درمان آن نیز آسان‌تر خواهد بود.

واکسن سرطان دهانه رحم 

سرطان گردن رحم اغلب از طریق واکسیناسیون و تکنیک‌های مدرن غربالگری که تغییرات پیش‌سرطانی را در دهانه رحم تشخیص می‌دهند قابل‌پیشگیری است. پس از معرفی غربالگری پاپ اسمیر برای تشخیص تغییرات پیش‌سرطانی، سرطا‌ن دهانه رحم در کشورهای پیشرفته به‌راحتی قابل‌درمان است؛ زیرا بیماری قبل از پیشرفت برای تبدیل شدن به سرطان تشخیص داده می‌شود.

علاوه بر این، واکسن‌هایی برای پیشگیری از انواع رایج HPV که باعث سرطان دهانه رحم می‌شوند نیز در دسترس هستند. گارداسیل و گارداسیل ۹ از انواع واکسن HPV هستند. واکسن گارداسیل در پیشگیری از ابتلا به چهار نوع رایج عفونت (۶، ۱۱، ۱۶ و ۱۸) HPV  در افراد جوانی که قبلاً به ویروس اچ پی آلوده نبودند بسیار مؤثر است.

گارداسیل ۹ نسخه جدیدتر این واکسن است که در دسامبر سال ۲۰۱۴ تأیید شد و ایمنی ۹ نوع HPV (6، ۱۱، ۱۶، ۱۸، ۳۱، ۳۳، ۴۵، ۵۲ و ۵۸) را تأمین می‌کند.

بهترین سن برای انجام واکسیناسیون

برای بهترین نتیجه، واکسیناسیون سرطان دهانه رحم باید قبل از آغاز فعالیت جنسی انجام شود. CDC توصیه می‌کند که تمامی دختران و پسران در سن ۱۱ تا ۱۲ سالگی واکسن HPV را دریافت کنند و اگر در این سن به هر دلیلی واکسن دریافت نکردند توصیه می‌شود تا قبل از ۲۶ سالگی نسبت به دریافت آن اقدام کنند و زنان جوان ۱۳ تا ۲۶ ساله باید واکسن‌ها را به‌طورکامل بزنند، درصورتی‌که در سن جوانی هیچ دوزی را به‌طورکامل دریافت نکرده باشند.

دریافت این واکسن در سنین بالاتر ازآنجایی‌که معمولاً فعالیت جنسی آغاز شده و فرد به ویروس آلوده شده است، دیگر خاصیت پیشگیری ندارد؛ اما بعضی افراد می‌توانند با مشورت پزشک در سنین بالاتر نیز برای دریافت واکسن اقدام کنند. برای مطالعه‌ی بیشتر درباره‌ی این واکسن و تعداد دوزهای آن در سنین مختلف، مقاله‌ی واکسن اچ پی وی دکتر ساینا را بخوانید.

درمان سرطان دهانه رحم 

سرطان دهانه رحم اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شود قابل‌درمان است. چهار روش اصلی جهت درمان سرطان دهانه رحم  وجود دارد که در ادامه با آنها آشنا خواهید شد:

جراحی 

هدف از جراحی برداشتن هرچه سریع‌تر توده سرطانی است. گاهی اوقات پزشک می‌تواند ناحیه گردن رحم را که شامل سلول‌های سرطانی است بردارد. اگر سرطان گسترش بیشتری پیدا کرده باشد ممکن است جراحی شامل برداشتن دهانه رحم و سایر اندام‌های لگن باشد.

پرتودرمانی 

تابش پرتوی پرانرژی ایکس سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد. این یک روش غیرتهاجمی است و می‌توان آن را از طریق دستگاهی در خارج از بدن فرد انجام داد. همچنین می‌توان از داخل بدن با استفاده از یک لوله فلزی که داخل رحم یا واژن می‌رود اقدام بر پرتودرمانی کرد.

شیمی‌درمانی 

در شیمی‌درمانی از داروها برای از بین بردن سلول‌های سرطانی بدن استفاده می‌شود. پزشکان این روش درمانی را به‌صورت دوره‌ای انجام می‌دهند. بیمار برای مدتی شیمی‌درمانی می‌شود؛ سپس برای اینکه به بدن فرصت بهبود داده شود درمان متوقف شده و پس از مدتی دوباره از سر گرفته می‌شود.

درمان هدفمند

Bevacizumab (Avastin) دارویی تازه است که به روشی متفاوت از شیمی‌درمانی و پرتودرمانی عمل می‌کند. این دارو جلوی رشد رگ‌های خونی جدیدی را که باعث رشد و بقای سرطان می‌شوند می‌گیرد. این دارو اغلب همراه با شیمی‌درمانی تجویز می‌شود.

کلام آخر دکترساینا

سرطان دهانه رحم یا سرطان سرویکس شایع‌ترین سرطان‌ها در دنیا است که سالانه جان خیلی‌ها را می‌گیرد؛ اما باید به‌خاطر داشت که سرطان گردنه رحم به‌آرامی رشد می‌کند؛ بنابراین قبل از ایجاد مشکلات جدی، زمان کافی برای تشخیص و درمان آن وجود دارد. غربالگری منظم زنان از طریق تست پاپ اسمیر به تشخیص زودهنگام علائم سرطان دهانه رحم و درنتیجه شروع به‌موقع درمان سرطان دهانه رحم بسیار کمک می‌کند.

سؤالات متداول

همراهان مجله سلامت دکتر ساینا، شما عزیزان می‌توانید سوال خود در مورد موضوع این مقاله را در بخش نظرات بنویسید. متخصصان ما در تلاش هستند تا در کوتاهترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ دهند.

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری