بیماری سلیاک | هرچه لازم است درباره حساسیت به گلوتن بدانید

بیماری سلیاک (Celiac disease) نوعی اختلال گوارشی است که در اثر واکنش ایمنی روده کوچک در برابر خوردن گلوتن ایجاد می‌شود. در بسیاری از موارد بیماری سلیاک با دیگر مشکلات گوارشی نظیر حساسیت به گلوتن اشتباه گرفته می‌شود. به همین دلیل قصد داریم در این مطلب از مجله سلامت دکترساینا شما را به طور کامل با انواع آلرژی به گلوتن و از همه مهمتر تفاوت حساسیت به گلوتن و سلیاک آشنا کنیم. پس با ما همراه شوید.

بیماری سلیاک چیست؟

بیماری سلیاک نوعی اختلال گوارشی است که به روده کوچک آسیب می‌رساند. این بیماری با خوردن غذاهای حاوی گلوتن ایجاد می‌شود. پروتئینی که به طور طبیعی در گندم، جو و چاودار یافت می‌شود و درغذاهایی مانند نان، ماکارونی، کلوچه و کیک وجود دارد.

بیماری سلیاک ‌می‌تواند بسیار جدی باشد و مشکلات گوارشی طولانی مدت برای فرد ایجاد کند و بدن را دچار سوء جذب مواد مغذی کند.

آسیب به روده کوچک

همان طور که اشاره کردیم خوردن گلوتن در بیماران سلیاکی باعث ایجاد پاسخ ایمنی در روده کوچک می شود. با گذشت زمان، این واکنش به پوشش روده کوچک آسیب می‌رساند و از جذب برخی مواد مغذی توسط روده جلوگیری می‌کند.

البته گلوتن به جز مواد غذایی در بسیاری از غذاهای بسته‌بندی‌شده، محصولات آرایشی مانند رژ لب، محصولات مو و پوست، خمیر دندان، مکمل‌های ویتامین و مواد مغذی و به‌ندرت داروها نیز وجود دارد. به همین دلیل بسیار مهم است که بیماران سلیاکی هنگام خرید انواع محصولات به برچسب روی محصولات دقت کنند و محصولات فاقد گلوتن را تهیه کنند.

آمار بیماران سلیاکی در ایران و جهان

تحقیقات انجام شده بر روی نتیجه آزمایش‌های مربوط به سلیاک در سراسر جهان نشان می‌دهد که درحال حاضر شیوع بیماری سلیاک ۱.۴٪ است.^[۱]

آمار دقیقی از آمار مبتلایان به سلیاک در کشور وجود ندارد، اما براساس اظهارات معاون پژوهشی وزارت بهداشت حدود ۷۵۰ هزار مبتلا به سلیاک در کشور وجود دارند که از این تعداد تنها نه هزار نفر از آنان از بیماری خود مطلع هستند.

بیماری سلیاک نوعی اختلال گوارشی است که به سلول‌های روده آسیب می‌رساند. این بیماری با خوردن غذاهای حاوی گلوتن ایجاد می‌شود. پروتئین گلوتن در مواد غذایی مانند گندم، جو، جو چاودار وجود دارد.

علائم سلیاک در بزرگسالان

علایم بیماری سلیاک می‌تواند در افراد مختلف بسیار متفاوت باشد. همچنین علایم بیماری سلیاک در کودکان نیز با بزرگسالان تفاوت زیادی دارد. در این بخش به بررسی علائم بیماری سلیاک در بزرگسالان می‌پردازیم.

 علائم و مشکلات گوارشی ناشی از بیماری سلیاک در بزرگسالان عبارتند از:

•   اسهال
• خستگی
• کاهش وزن
•  نفخ و گاز معده
• درد شکم
•  تهوع و استفراغ
• یبوست

البته هریک از این علائم می‌تواند نشان‌دهنده دیگر مشکلات گوارشی نیز باشد. به همین دلیل درصورت بروز هرگونه مشکلات گوارشی که بیش از دو هفته طول کشیده است حتما به پزشک گوارش مراجعه کنید تا علت آن ریشه‌یابی شود.

علائم غیرمرتبط با دستگاه گوارش

بیش از نیمی از بزرگسالان مبتلا به بیماری سلیاک دارای علائم و نشانه‌هایی هستند که با دستگاه گوارش ارتباط ندارند، از جمله:

• کم‌خونی، که معمولاً ناشی از کمبود آهن است
• پوکی‌استخوان (از دست دادن تراکم استخوان) یا نرمی استخوان (استئومالاسی)
•  بثورات پوستی خارش‌دار، تاول زده (درماتیت هرپتیفورمیس)
•  زخم‌های دهان
• سردرد و خستگی
•  آسیب سیستم عصبی از جمله بی‌حسی و سوزن‌سوزن شدن دست و پا، مشکلات احتمالی در حفظ تعادل و اختلال‌شناختی
•  درد مفاصل
•  کاهش عملکرد طحال (هایپواسپلنیسم)

علایم سلیاک ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت ظاهر شود. اسهال، خستگی و کاهش وزن از علائم رایج سلیاک در بزرگسالان است.

علائم سلیاک در کودکان

کودکان مبتلا به سلیاک بیشتر از بزرگسالان دچار مشکلات گوارشی می‌شوند. شایع‌ترین مشکلات گوارشی و علائم بیماری سلیاک در کودکان عبارتند از:

• تهوع و استفراغ
• اسهال مزمن
•  تورم شکم
•  یبوست
• گاز معده
•  مدفوع کم‌رنگ و بد بو

لازم به ذکر است که بیماری سلیاک در کودکان و به دنبال آن ناتوانایی در جذب مواد مغذی ممکن است منجر به مشکلات زیر را برای کودک به همراه داشته باشد:

•  رشد نامناسب شیرخواران
•  آسیب مینای دندان
• کاهش وزن
• کم‌خونی یا  آنمی
•  تحریک‌پذیری
•  کوتاهی قد
•  تأخیر در بلوغ
• مشکلات عصبی، از جمله اختلال کمبود توجه – بیش فعالی (ADHD)  ،اختلالات یادگیری، سردرد، ناهماهنگی عضلات و تشنج

علت بیماری سلیاک  

سوال مهمی که برای بیماران سلیاکی وجود دارد این است که علت بیماری سلیاک چیست؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که ژن‌ها یکی از مواردی هستند که می‌توانند در ایجاد بیماری سلیاک نقش داشته باشند، البته علت دقیق آن مشخص نیست.

از طرف دیگر، روش‌های تغذیه شیرخواران، عفونت‌های دستگاه گوارش و باکتری‌های روده نیز ممکن است در ایجاد این بیماری نقش داشته باشند.

در مواردی نیز ممکن است بیماری سلیاک پس از جراحی، بارداری، زایمان، عفونت ویروسی یا فشار روحی شدید ایجاد شود.

رابطه بیماری سلیاک و سوءجذب برخی مواد مغذی

اگر مبتلا به بیماری سلیاک باشید سیستم ایمنی بدن شما بیش از حد به گلوتن موجود در غذا واکنش نشان خواهد ‌داد. این امر باعث می‌شود پرزهای کوچکی که سطح روده کوچک را پوشانده‌اند آسیب ببینند.

پرزهای روده کوچک ویتامین‌ها، مواد معدنی و سایر مواد مغذی را از غذایی که می‌خورید جذب می‌کنند و اگر آسیب ببینند طبیعتاً نمی‌توانید مواد مغذی کافی دریافت کنید.

علت دقیق بیماری سلیاک مشخص نشده است؛ اما عوامل ژنتیکی، عفونت‌های دستگاه گوارشی و عوامل محیطی در ایجاد این بیماری نقش دارند.

کمبودهای تغذیه‌ای رایج در بیماران مبتلا

گاهی اوقات بیماران سلیاکی ممکن است دچار کمبود برخی از مواد مغذی شوند. شایع‌ترین آنها عبارتند از:

•  آهن
•  کلسیم
•  فیبر
•  روی
•  ویتامین دی
•  نیاسین
•  منیزیم
•  فولات

البته نگران نباشید، چراکه به محض شروع رژیم بدون گلوتن روده‌ها بهبود می‌یابند و می‌توانید دوباره این مواد مغذی را جذب کنید. همچنین بهتر است در این خصوص حتما با پزشک خود صحبت کنید تا ببینید آیا شما نیاز به مصرف مولتی‌ویتامین یا مکمل بدون گلوتن دارید یا نه.

بیماران سلیاکی در معرض کمبود ویتامین و املاح مانند آهن، منیزیم، کلسیم،اسید فولیک، ویتامین D، زینک و فیبر هستند. در صورتی که نیاز بدن تامین نشود باید زیر نظر متخصص از مکمل‎های فاقد گلوتن استفاده شود.

انواع آلرژی به گلوتن

بسیاری از افراد بیماری سلیاک را با دیگر موارد آلرژی به گلوتن یا عدم تحمل گلوتن اشتباه می‌گیرند، در صورتی که آلرژی به گلوتن به شش دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شود که سلیاک یکی از انواع آن است. در ادامه با انواع حساسیت یا آلرژی به گلوتن آشنا خواهید شد:

بیماری سلیاک

بیماری سلیاک شناخته‌شده‌ترین نوع حساسیت یا «آلرژی به گلوتن» است، هرچند که معمولاً سلیاک با آلرژی تفاوت دارد. مصرف محصولات حاوی گلوتن در بیماران سلیاکی باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن آنها به غشای روده کوچک حمله کند و در نهایت آن لایه را در فرآیندِ معروف به آتروفی پرز از بین ببرد. سلیاک یک اختلال خود ایمنی جدی است و  تنها درمان فعلی آن پرهیز مادام‌العمر از غذاهای حاوی گلوتن است.

در حال حاضر دارو یا درمان خاصی برای سلیاک وجود ندارد، پیروی مادام‌العمر از رژیم غذایی فاقد گلوتن تنها راه بهبود بیماری و پیشگیری از بیماری سلیاک و آسیب به روده‌ ‌است.

حساسیت به گلوتن غیر سلیاک

همان طور که اشاره کردیم بسیاری از افراد فکر می‌کنند که بیماری سلیاک و حساسیت به گلوتن یک بیماری مشابه هستند. در صورتی که این دو بیماری با کاملا با یکدیگر متفاوت هستند.

افرادی که بیماری سلیاک ندارند اما هنگام مصرف غذاهای حاوی گلوتن علائم ناخوشایندی را تجربه می‌کنند، «حساسیت به گلوتن غیر سلیاک» یا به اصطلاح «حساسیت به گلوتن» دارند.

علم پزشکی اخیراً بین این دو تفاوت قائل شده؛ افرادی هستند که قطعا سلیاک ندارند؛ اما با خوردن گلوتن علائم آلرژیک نشان می‌دهند.

تشخیص این بیماری کمی دشوار است، چرا که علائم این بیماری با بسیاری از علایم بیماری سلیاک مشترک است.

همانند بیماری سلیاک تنها درمان فعلی برای حساسیت به گلوتن غیر سلیاک، پرهیز از گلوتن به‌طور کامل است.

عدم تحمل گلوتن

عدم تحمل گلوتن نیز مانند حسایت به گلوتن غیر سلیاک به شرایطی گفته می‌شود که فرد بیماری سلیاک ندارند، اما واکنش‌های سیستم روده یا سیستم ایمنی بدن او به گلوتن حساسیت نشان می‌دهد.

این واژه را زمانی مردم به‌کار می‌بردند که آزمایش سلیاک آنها منفی می‌شد اما همچنان به گلوتن آلرژی داشتند. در واقع عدم تحمل گلوتن همان «حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی» است.

امروزه محققان و پزشکان به جای «عدم تحمل گلوتن» بیشتر از اصطلاح «حساسیت به گلوتن غیر سلیاک» استفاده می‌کنند و عبارت عدم تحمل گلوتن را کمتر به‌کار می‌برند.

درماتیت هرپتیفورمیس

درماتیت هرپتیفورمیس نوعی بثورات پوستی قرمز و خارش‌دار است که ممکن است بر اثر خوردن گلوتن ایجاد ‌شود. بسیاری از افراد این عارضه را نوعی «آلرژی به گلوتن» می‌دانند و آن را با بیماری سلیاک اشتباه می‌گیرند. در صورتی که همانند سلیاک، این بیماری نیز یک آلرژی واقعی محسوب نمی‌شود، بلکه نشانه حمله سیستم ایمنی بدن در پاسخ به خوردن گلوتن است.

تنها در صورتی می‌توان گفت که فرد مبتلا به درماتیت هرپتیفورمیس مبتلا به بیماری سلیاک است که آزمایش سلیاک او مثبت شده باشد. در غیر این صورت، تشخیص درماتیت هرپتیفرمیس یک شرایط موقت است که فرد با پرهیز از مصرف می‌تواند بثورات پوستی خود را تحت کنترل داشته باشد.

آتاکسی گلوتن

نوعی بیماری خود ایمنی است که در پاسخ به مصرف غذاهای حاوی گلوتن رخ می‌دهد و باعث حمله سیستم ایمنی بدن به مغز و سیستم عصبی می‌شود و ناهماهنگی حرکتی مانند مشکل در راه رفتن را برای فرد به دنبال دارد.

خوشبختانه، آتاکسی گلوتن بسیار نادر است (اگرچه شیوع آن در حال افزایش است) افراد مبتلا برای جلوگیری از آسیب بیشتر عصبی باید رژیم بدون گلوتن را دنبال کنند.

آلرژی گندم

بسیاری از افراد آلرژی به گندم را با بیماری سلیاک یا آلرژی به گلوتن یکسان می‌دانند. در صوتی که این دو باهم متفاوت هستند.

آلرژی به گندم یک آلرژی واقعی (True Allergy) است و زمانی ایجاد می‌شود که بدن در برابر مصرف گندم آنتی‌بادی تولید می‌کند، اما در بیماری سلیاک پروتئین‌هایی ویژه در گندم به نام گلوتن سبب واکنش در سیستم ایمنی می‌شوند. (برای تعریف آلرژی واقعی به بخش منابع برای محققان، مورد رجوع کنید.)

آلرژی گندم در کودکان بیشتر از بزرگسالان است. افرادی که به گندم حساسیت دارند باید از مصرف آن اجتناب کنند. این افراد معمولاً می‌توانند جو و چاودار را -که دو نوع دانه گلوتن‌دار هستند- بخورند .

تفاوت حساسیت به گلوتن و سلیاک

گلوتن پروتئینی است که در گندم، چاودار و جو وجود دارد. این ماده غذایی عمدتا در غذاها یافت می‌شود اما ممکن است در سایر محصولات مانند داروها، ویتامین‌ها و مکمل‌ها نیز وجود داشته باشد.

همانطور که قبلا اشاره کردیم حساسیت به گلوتن با بیماری سلیاک متفاوت است. سلیاک نوعی بیماری خود ایمنی است که در آن افراد نمی‌توانند گلوتن بخورند، چرا که به روده کوچک آنها آسیب می‌رساند، اما در حساسیت به گلوتن به روده کوچک آسیبی نمی‌رسد. محققان هنوز در مورد حساسیت به گلوتن بیشتر در حال تحقیق هستند.

برخی از علائم حساسیت به گلوتن مانند خستگی و دل درد مشابه بیماری سلیاک هستند. حساسیت به گلوتن می‌تواند علائم دیگری از جمله گرفتگی عضلات و بی‌حسی پا را ایجاد کند.

اگر علائم بیماری سلیاک را دارید و آزمایش سلیاک شما منفی باشد، ممکن است پزشک مشکوک شود که به حساسیت گلوتن مبتلا هستید.

تفاوت سلیاک با حساسیت به گندم 

گفتیم که حساسیت به گندم با حساسیت به سلیاک یا گلوتن متفاوت است. چندین نوع پروتئین مختلف در گندم وجود دارد که می‌تواند علائم آلرژیک ایجاد کند که گلوتن یکی از آنهاست.

از لحاظ تخصصی آلرژی به گندم  یک آلرژی واقعی است (رجوع شود به توضیح.. در منابع برای محققان)، در حالی که بیماری سلیاک یک بیماری خود ایمنی است. افرادی که به گندم آلرژی دارند معمولاً می‌توانند از غلات جو و چاودار استفاده کنند، در حالی که افرادی که حساسیت به سلیاک یا گلوتن دارند باید علاوه بر گندم از این دانه‌ها نیز اجتناب کنند.

عوامل زمینه‌ساز ابتلا به بیماری سلیاک (ریسک فاکتورها)

طبق گزارش مرکز پزشکی دانشگاه شیکاگو، احتمال ابتلای افرادی که یک عضو درجه یک آن (پدر و مادر، فرزند، برادر یا خواهر) مبتلا به بیماری سلیاک است، ۱ در ۲۲ است.

علاوه براین، افرادی که به بیماری‌های خودایمنی دیگری مبتلا هستند و برخی از اختلالات ژنتیکی را دارند بیشتر در معرض بیماری سلیاک قرار دارند. برخی از عوامل که زمینه ‌ابتلا به بیماری سلیاک را فراهم می‌کنند عبارتند از:

•  لوپوس
• روماتیسم مفصلی
•  دیابت نوع ۱
• بیماری تیروئید
• بیماری خود ایمنی کبد
• بیماران مبتلا به آدیسون
• سندرم شوگرن
• سندروم داون
• سندرم ترنر
•  عدم تحمل لاکتوز
• سرطان روده
•  لنفوم روده

عوارض و خطرات سلیاک

بیماری سلیاک می‌تواند عوارض زیر را برای فرد به همراه داشته باشد:

سوءجذب مواد مغذی

سوءجذب مواد مغذی وقتی اتفاق می‌افتد که روده کوچک نتواند مواد مغذی کافی را جذب کند. این عارضه می‌تواند منجر به کم‌خونی و کاهش وزن شود. بیماری سلیاک و سوءجذب مواد مغذی در کودکان نیز می‌تواند عوارضی مانند رشد کند و کوتاهی قد را به همراه داشته باشد.

ضعیف شدن استخوان‌ها

بیماری سلیاک و سوءجذب مواد مغذی از جمله کلسیم و ویتامین D می‌تواند منجر به نرم‌شدن استخوان در کودکان (پوکی ‌استخوان یا راشیتیسم) و از بین‌رفتن تراکم استخوان یا پوکی استخوان در بزرگسالان شود.

عدم تحمل لاکتوز

بیماری سلیاک و آسیب به روده کوچک ممکن است باعث درد شکم و اسهال پس از خوردن یا نوشیدن لبنیات حاوی لاکتوز شود. در چنین شرایطی فرد علاوه بر گلوتن باید محصولات حاوی لاکتوز را نیز از سبد غذایی خود حذف کند. اما وقتی وضعیت روده خوب شد ممکن است بتواند دوباره لبنیات را تحمل کرد.

سرطان

 افراد مبتلا به بیماری سلیاک که رژیم غذایی فاقد گلوتن را حفظ نمی‌کنند بیش از دیگران در معرض خطر ابتلا به انواع مختلف سرطان از جمله لنفوم روده و سرطان روده کوچک هستند.

مشکلات سیستم عصبی

برخی از افراد مبتلا به بیماری سلیاک ممکن است دچار مشکلاتی مانند تشنج یا بیماری اعصاب دست و پا (نوروپاتی محیطی) شوند.

بیماری سلیاک باعث سوءجذب مواد مغذی مانند کلسیم و ویتامین D می‌شود. کمبود این دو ماده مغذی در کودکان نرمی استخوان و در بزرگسالان پوکی استخوان را به دنبال دارد.

تشخیص سلیاک

پزشک برای تشخیص بیماری سلیاک در قدم اول فرد را معاینه می‌کند و در مورد علائم و نشانه‌ها از او سوال می‌پرسد. سپس درصورت لزوم ممکن است پزشک برخی آزمایش‌ها را درخواست کند. تشخیص بیماری سلیاک معمولا به کمک آزمایش خون و نمونه‌برداری از روده کوچک انجام می‌گیرد.

آزمایش خون

پزشک به کمک آزمایش خون ممکن است موارد زیر را تشخیص دهد:

• آنتی‌بادی‌های آنتی گلیادین
• آنتی‌بادی‌های اندومیزیال
•  آنتی‌بادی‌های ترانس گلوتامیناز ضد بافت

در آزمایش خون سلیاک، خون بیمار از نظر آنتی‌بادی علیه معنای ترانس گلوتامیناز بافتی (TTG) و گاهی آنتی بادی آنتی گلیادین (AGA)  و آنتی‌بادی آندومیزیم (EmA) غربال می‌شود.

علائم و مشکلات ناشی از بیماری سلیاک می‌توانند ظرف چند روز پس از حذف گلوتن از رژیم غذایی بهبود یابند. به همین دلیل بهتر است تا زمانی که این بیماری توسط پزشک تشخیص داده نشده است، گلوتن را از برنامه غذایی خود حذف نکنید.

نمونه‌برداری از روده کوچک

نمونه‌برداری از روده کوچک دقیق‌ترین آزمایش برای تشخیص بیماری سلیاک محسوب می‌شود. در این روش پزشک از آندوسکوپی برای گرفتن نمونه از پوشش روده استفاده می‌کند. معمولاً به چندین نمونه برای افزایش دقت تشخیص نیاز است.

درمان سلیاک

درحال حاضر هیچ درمانی برای بیماری سلیاک وجود ندارد؛ اما اکثر بیماران سلیاکی می‌توانند با پیروی از یک رژیم غذایی دقیق و بدون گلوتن به مدیریت علائم و بهبود سلامت روده خود کمک کنند.

در حقیقت با حذف دائمی گلوتن از رژیم غذایی پرزهای روده بهبود یافته و شروع به جذب مناسب مواد مغذی کنند.

اهمیت مراجعه به پزشک

اگر به‌نظر می‌رسد که به بیماری سلیاک مبتلا هستید حتما باید به پزشک مراجعه کنید. چرا که پزشک پس از تشخیص بیماری، به‌طور دقیق به شما یاد می‌دهد که چگونه از مصرف گلوتن جلوگیری کنید و در عین حال رژیم غذایی مغذی و سالمی داشته باشید.

علاوه بر این پزشک به شما دستورالعمل نحوه خواندن برچسب مواد غذایی و محصولات را یاد خواهد داد تا بتوانید به‌راحتی محصولات حاوی گلوتن را شناسایی کنید. در صورتی که خود یا اعضای خانواده‌تان دچار این اختلال است می‌توانید از متخصصان تغذیه دکتر ساینا در مورد رژیم فاقد گلوتن مشاوره دریافت کنید.

سلیاک و رژیم غذایی فاقد گلوتن

رژیم بدون گلوتن یک نیاز مادام العمر برای بیماران سلیاکی است، چرا که خوردن هرگونه گلوتن، هرچقدر هم که مقدار کمی باشد می‌تواند به روده کوچک آسیب برساند. این موضوع برای هر فرد مبتلا از جمله افرادی که علائم قابل توجهی ندارند نیز صادق است.

البته سطح آنتی‌بادی پس از قطع مصرف گلوتن توسط فرد طولانی می‌شود (گاهی بیش از یک سال). بر اساس سرعت کاهش سطح آنتی‌بادی پزشک ارزیابی می‌کند که آیا آسیب روده فرد بیمار به‌طور رضایت‌بخشی بهبود یافته یا خیر.

اگر به بیماری سلیاک مبتلا هستید مهم است که بدانید کدام غذاها بی‌خطر هستند.

دستورالعمل‌های غذایی در رژیم بیمار

در اینجا یک‌سری دستورالعمل‌های غذایی وجود دارد که به شما کمک می‌کند چه چیزی را بخورید و از چه چیزهایی باید خودداری کنید.

اگر به بیماری سلیاک مبتلا هستید از مصرف مواد خوارکی زیر بپرهیزید:

•  گندم
•  گندم اسپلت یا آلمانی (Spelt)
•  چاودار
•  جو
•  تریتیکاله (غلاتی حاصل از پرورش گندم و چاودار)
•  بلغور
• دوروم
•  فارینا
•  آرد گراهام
•  سمولینا

بیماران سلیاکی باید از مصرف منابع غذایی و هرگونه مکمل حاوی گلوتن خودداری کنند و به هنگام خرید به برچسب مواد غذایی و عبارت فاقد گلوتن توجه کنند.

کلام آخر دکتر ساینا

متاسفانه آمار بیماران سلیاکی در بسیاری از کشورهای جهان ازجمله کشور ما رو به افزایش است. از آنجا که بیماری سلیاک در بیشتر موارد به‌صورت ژنتیکی در خانواده‌ها وجود دارد، بسیار مهم است که اگر فردی در خانواده شما به این بیماری مبتلا است حتما از پزشک خود بپرسید که آیا شما هم باید تحت آزمایش قرار بگیرید یا خیر.

علاوه بر این، اگر مشکلات گوارشی مانند اسهال یا ناراحتی گوارشی دارید که بیش از دو هفته طول کشیده است یا اگر کودکی دارید که دچار رنگ‌پریدگی است یا رشد خوبی ندارد حتما جهت بررسی علت زمینه‌ای و بررسی‌های بیشتر با پزشک متخصص مشورت کنید.

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.

سوالات متدوال