تنگی نفس در بارداری چه علتی دارد و چگونه می‌توان آن را مدیریت کرد؟

پژوهش‌های علمی نشان داده است که اکثر خانم‌های باردار (بین ۶۰ تا ۷۰درصد آن‌ها) دچار تنگی نفس می‌شوند؛ پس بروز تنگی نفس در این دوره معمولا یک دلیل واضح دارد و آن هم بارداری است؛ اما این بدان معنا نیست که هر نوع تنگی نفس در بارداری بی‌خطر است. برخی موارد ابتلا به این مشکل در دوره بارداری ناشی از مشکلات زمینه‌ای است و نیاز به درمان سریع دارد. به‌همین‌دلیل باید با این دلایل و علائم آن‌ها آشنا باشید تا بتوانید موارد طبیعی و غیرطبیعی را از هم تفکیک کنید. در این مقاله درباره همه دلایل شایع نفس تنگی در بارداری صحبت می‌کنیم.

علت تنگی نفس در بارداری

نام دیگر تنگی نفس بارداری، «دیس پنه بارداری» است؛ تنگی نفس یکی از شایع‌ترین شکایت‌های خانم‌ها در بارداری است. این مشکل ممکن است در هر مقطعی از بارداری (حتی اوایل آن) ایجاد شود؛ اما بیشتر خانم‌ها در سه‌ماهه آخر به آن دچار می‌شوند. در ادامه درباره این تغییرات در مقاطع مختلف بارداری صحبت می‌کنیم.

سه ماهه اول

در سه‌ماهه اول بارداری، تغییرات هورمونی شدیدی در بدن ایجاد می‌شود. این تغییرات مهم‌ترین عامل تغییر الگوی تنفس خانم‌های باردار است. برای مثال، افزایش میزان ترشح هورمون پروژسترون و استروژن در این دوره باعث تندتر شدن تنفس و احساس تنگی‌نفس می‌شود.

دلیل دیگر تنگی نفس در اوایل بارداری، تغییرات عضلات دیافراگم است. دیافراگم بافتی عضلانی است که قلب و ریه‌ها را از شکم جدا می‌کند. حرکات دیافراگم به ریه‌ها در پر و خالی شدن کمک می‌کنند. در سه‌ماهه اول بارداری، دیافراگم تقریبا چهار سانتی‌متر از محل قبلی خود بالاتر می‌رود. این تغییرِ جایگاه در برخی خانم‌ها تنگی نفس ایجاد می‌کند.

علت دیگر تنگی نفس در سه‌ماهه اول بارداری، افزایش میزان مصرف اکسیژن است. هرچه بدن به اکسیژن بیشتری نیاز داشته باشد، ریه‌ها برای تامین آن باید تلاش بیشتری کنند.

سه ماهه دوم

خیلی از خانم‌ها در این دوره از بارداری تنگی نفس می‌گیرند. یکی از دلایل رایج این اتفاق، بزرگ‌شدن تدریجی رحم مادر برای نگهداری از جنین است.

همچنین بروز برخی تغییرات در سیستم تنفس و قلب و عروق نیز باعث این مشکل می‌شود. در دوره بارداری، حجم خون بدن خیلی زیاد می‌شود؛ بنابراین قلب برای اینکه بتواند این حجم زیاد خون را داخل بدن مادر و جنین پمپاژ کند، باید سخت‌تر از قبل کار کند و افزایش فعالیت قلب باعث تنگی نفس می‌شود.

سه ماهه سوم

تنگی نفس در سه‌ماهه سوم بارداری شایع‌تر و شدیدتر است. در این مقطع از بارداری، جنین فضای بزرگی از شکم مادر را اشغال می‌کند. این اتفاق باعث می‌شود فشار زیادی روی دیافراگم مادر وارد شود. ازآنجاکه عضله دیافراگم نقش مهمی را در پر و خالی شدن ریه‌ها بازی می‌کند، این فشار اضافی باعث تنگی نفس می‌شود.

انتهای بارداری

در چند هفته آخر بارداری، تنگی نفس ممکن است شدیدتر و سپس کمتر شود. در این مقطع زمانی، جنین می‌چرخد و در لگن مادر پایین‌تر می‌رود تا برای خروج از رحم در لحظه زایمان آماده شود. این تغییر موقعیت جنین می‌تواند تنفس را برای مادر ساده‌تر کند. این اتفاق در زایمان اول تقریبا بین ۳۶ تا ۳۸ هفتگی رخ می‌دهد؛ اما در زایمان‌های بعدی، ممکن است جنین تا آخرین دقایق زایمان نیز به سمت لگن حرکت نکند.

البته قبل از اینکه جنین بچرخد (حدود هفته ۳۱ تا ۳۴) ممکن است سر جنین به قسمت زیر دنده‌های مادر فشار وارد کند. فشار سر جنین روی دیافراگم مادر باعث تشدید تنگی نفس او می‌شود. این نوع تنگی نفس معمولا با سرفه‌های خشک و مداوم همراه است.

سایر علل

سایر دلایل تنگی نفس در بارداری عبارت است از:

• چندقلویی
• اضافه‌وزن مادر
• موقعیت نامناسب قرارگیری جنین در رحم
• ورزش سنگین و غیراصولی

اما به جز این دلایل، مشکلات دیگری هم می‌توانند باعث بروز تنگی نفس شوند که لزوماً به بارداری ارتباطی ندارند؛ ولی بروز آن‌ها در دوره بارداری می‌تواند شرایط مادر و جنین را بحرانی کند. از جمله این دلایل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ابتلا به آسم
• کم‌خونی بارداری
• حساسیت به یک ماده خاص
• اضطراب
• سرماخوردگی یا آنفولانزا
• سینه‌پهلو (ذات‌الریه یا پنومونی)
• ابتلا به بیماری‌های قلبی یا ریوی
• پرکاری تیروئید
• انسداد راه‌های هوایی (مثلا گیر کردن یک شی داخل حلق)
• ورود لخته خون به ریه‌ها
• ابتلا به بیماری نادر نارسایی قلبی خاص بارداری (کاردیومیوپاتی بارداری)

---

چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟

در اغلب موارد تنگی نفس بارداری طبیعی و ناشی از دلایل گفته‌شده در بخش قبل است؛ اما اگر علاوه بر تنگی نفس علائم زیر را هم دارید، باید برای بررسی علت و درمان آن حتما به پزشک مراجعه کنید:

• ورم و پف غیرطبیعی صورت و دست‌ها
• سرفه مداوم (بیشتر از چند روز)
• خستگی
•  سردرد
• افت فشار خون
• ورم قوزک پا
• احساس ضربان کوبشی قلب
• کبودی لب‌ها و ناخن‌ها

اگر علاوه بر تنگی نفس، هر کدام از علائم زیر را دارید بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید:

• درد قفسه سینه
• احساس درد هنگام تنفس عمیق
• افزایش ناگهانی ضربان قلب
• نفس‌نفس زدن سریع

---

مدیریت و مقابله با تنگی نفس در بارداری

اگر به مشکلاتی مثل آسم، بیماری‌های قلبی و ریوی، فشارخون بالا، اضافه‌وزن و غیره مبتلا هستید، قبل از اقدام به بارداری بیماری خود را درمان کنید. درغیر این‌صورت، عوارض ناشی از تنگی نفس شدیدتر خواهند بود. اما اگر به مشکل خاصی مبتلا نباشید، تنگی نفس در بارداری نگران‌کننده نیست. همچنین برای درمان یا پیشگیری از بروز آن نیز کار خاصی نمی‌توانید بکنید؛ اما با رعایت برخی نکات می‌توانید علائم ناراحت‌کننده تنگی نفس را کاهش دهید:

• موقعیتتان را عوض کنید: برای اینکه ریه‌ها فضای کافی برای گرفتن اکسیژن را داشته باشند، بهتر است صاف بنشینید یا کمی بایستید. همچنین می‌توانید دست‌هایتان را بالا ببرید تا ریه‌ها بازتر شوند و سپس یک نفس عمیق بکشید.
• هنگام خواب سر را بالا نگه دارید: بهتر است به کمک یک بالش، هنگام خواب سر خود را بالاتر از بدنتان قرار دهید. با این کار فشار از روی ریه‌ها برداشته می‌شود. همچنین می‌توانید از بالش‌های طبی مخصوص که شیب‌دار هستند استفاده کنید.
• آرامش خود را حفظ کنید: اضطراب و تنش عصبی باعث بدتر شدن تنفس می‌شود.
• استراحت کنید: اگر در حال فعالیت، حرکت سریع یا ورزش هستید، کمی توقف کنید و به خودتان استراحت بدهید.
• تنفس صحیح را تمرین کنید: تمرین‌های تنفسی و تکنیک‌های ریلکسیشن مختلفی برای دوره بارداری وجود دارد. به کمک این تمرین‌ها می‌توانید از حداکثر توان ریه‌های خود برای تنفس استفاده کنید.

---

کلام آخر دکترساینا

تنگی نفس در بارداری مشکلی شایع و اغلب طبیعی است. وقتی جنین در رحم شروع به رشد می‌کند، ریه‌ها فضای کمتری را برای گرفتن اکسیژن در اختیار دارند. همچنین همراه با بارداری تغییراتی مثل افزایش پمپاژ خون توسط قلب، ترشح بیشتر هورمون‌های پروژسترون و استروژن و افزایش مصرف اکسیژن توسط بدن هم ایجاد می‌شود. همه این تغییرات دست به دست هم می‌دهند و باعث تنگی نفس در بارداری می‌شوند. اگر به‌جز تنگی نفس علائمی مثل درد قفسه سینه، ورم قوزک پا، آب آوردن و پف ناگهانی صورت و دست‌ها، سرفه‌های مداوم و غیره را دارید، بلافاصله با پزشک تماس بگیرید.

---

سوالات متداول