اختلال شخصیت مرزی یا بوردرلاین یکی از زیردسته‌های اختلال نمایشی است. برخی کارکردهای مغز در افراد مبتلا متفاوت از دیگران است؛ این تفاوت‌ها باعث میشود این افراد بیش از دیگران در وضعیت هشدار باشند و در کنترل احساسات و رفتار خود با مشکل مواجه شوند؛ این مشکلات می‌تواند آن‌قدر شدید شود که زندگی فردی و اجتماعی فرد را با مشکل مواجه کند. در این مقاله به بررسی اختلال شخصیت مرزی، نشانه‌ها، روش‌های تشخیص و درمان آن می‌پردازیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
اختلال شخصیت مرزی یا بوردرلاین چیست؟
اختلال شخصیت مرزی (Borderline Disorder) در دسته‌ی دوم اختلالات شخصیت قرار دارد. در این اختلال فرد توانایی کنترل احساسات و رفتار خود را ندارد و از روابط ناپایدار و پرتنش رنج می‌برد. این افراد معمولاً درگیر رفتارهای پرخطر و آسیب‌زا مانند بی‌احتیاطی در رانندگی و روابط پرخطر جنسی می‌شوند.
افراد مبتلا به اختلال شخصیتی مرزی ممکن است به‌طور ناگهانی و شدید دچار تغییر در خلق‌وخو و احساسات خود شوند و گاهی تمایل به آسیب رساندن به خود دارند. این اختلال معمولاً در اوایل نوجوانی یا بزرگسالی بروز پیدا می‌کند و ممکن است با گذشت زمان از شدت آن کاسته شود.
عوامل مختلفی در بروز اختلال مرزی نقش دارند و آسیب‌شناسی این اختلال ترکیبی از عوامل ژنتیکی، عوامل محیطی (دوران کودکی) و اختلال عملکرد عصبی است. اختلال در عملکرد انتقال‌دهنده‌های شیمیایی مغز در بروز این اختلال نقش دارند. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۵ نشان داده است که هورمون اُکسی توسین در تنظیم پاداش اجتماعی و همدلی نقش مهمی دارد و یکی از علل قابل بررسی در بروز اختلال شخصیت مرزی است.[۱]
اختلال شخصیت مرزی یکی از اختلالات زیرمجموعه‌ی اختلال شخصیت نمایشی است.
تفاوت اختلال شخصیت مرزی و دوقطبی
اختلال شخصیت مرزی و دوقطبی علی‌رغم داشتن برخی علائم مشترک، تفاوت‌های اساسی با یکدیگر دارند. در ادامه به تفاوت‌های این دو اختلال اشاره میکنیم:
- تفاوت در نوع: ابتلا از هرچیز شخصیت مرزی یک اختلال شخصیت است؛ اما دوقطبی را به‌عنوان اخلال خلق می‌شناسند.
- تفاوت در کیفیت: هر دو اختلال مرزی و دوقطبی با تغییرات خلقی همراه هستند؛ اما کیفیت تغییرات خلقی در آن‌ها متفاوت است. افراد مبتلا به اختلال دوقطبی دچار نوسان بین دو فاز شیدایی و افسردگی هستند؛ درحالی‌که اختلال شخصیت مرزی با احساس شدید پوچی، ناامیدی، عصبانیت و تنهایی همراه است.
- تفاوت در زمان‌بندی: در اختلال شخصیت مرزی تغییرات خلقی اغلب کوتاه‌مدت است و ممکن است تنها چند ساعت طول بکشد؛ اما تغییرات خلق در اختلال دوقطبی معمولاً چند روز تا چند هفته ادامه دارد.
- تفاوت در علت: تغییرات خلقی در اختلال مرزی اغلب به دنبال یک فشار محیطی مانند جروبحث با فرد مورد علاقه ایجاد میشود؛ اما تغییرات خلقی در اختلال دوقطبی می‌تواند به‌صورت ناگهانی و تصادفی رخ دهد.
- تفاوت در شدت: تغییرات خلق در اختلال شخصیت مرزی به‌ندرت با سرخوشی همراه است و معمولاً در حد تغییر از احساس ناراحتی به وضعیت عادی است؛ اما تغییرات خلق در اختلال دوقطبی معمولاً شدیدتر و از احساس ناراحتی به احساس سرخوشی و خلق‌وخوی بالا است.
علائم اختلال شخصیتی مرزی
اختلال شخصیت مرزی بر احساسات فرد نسبت به خود، نحوه‌ی ارتباط و رفتار با دیگران تأثیر می‌گذارد.
شایع‌ترین علائم و نشانه‌های اختلال شخصیت مرزی عبارت‌اند از:
- ترس شدید از رها شدن و انجام اقدامات افراطی جهت جلوگیری از رها شدن و جدایی
- الگویی از روابط ناپایدار و آشفته (لحظه‌ای طرف مقابل را یک فرشته‌ی ایده‌آل می‌بیند و لحظه‌ی دیگر یک دیو ظالم)
- تغییرات سریع در هویت و تصویر ذهنی از خود، تغییر سریع اهداف و ارزش‌ها
- دوره‌هایی از سوءظن و عدم اعتماد به دیگران (پارانویا) و از دست دادن ارتباط خود با واقعیت (که ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد)
- رفتارهای تکانشی و پرخطر مانند بی‌احتیاطی در رانندگی، روابط جنسی پرخطر و افراطی، پرخوری، سوءمصرف مواد، پشت پا زدن به موفقیت با ترک ناگهانی یک شغل مناسب یا پایان دادن به یک رابطه‌ی خوب.
سایرعلائم شخصیت بوردرلاین
- تهدید به خودکشی یا آسیب رساندن به خود در پاسخ به ترس از جدایی یا طردشدگی
- نوسانات شدید خلقی که ممکن است از چند ساعت تا چند روز ادامه پیدا کند (شادی شدید، تحریک‌پذیری، اضطراب یا احساس شرم)
- عصبانیت و تحریک‌پذیری بیش‌ازحد و مکرر، زبان تلخ و طعنه‌آمیز و دعوای فیزیکی با دیگران
هرگز در افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی رفتارهای آسیب‌زننده به خود و تهدید به خودکشی را نادیده نگیرید و با متخصص مشورت کنید
مشکلات فرد مبتلا در برقراری ارتباط
افراد دچار اختلال شخصیت مرزی معمولاً در فهم زبان بدنی مشکل دارند. ممکن است چیزهایی بگویند که غیرمنصفانه یا غیرمنطقی است.
ترس از رهاشدگی در این افراد نیز ممکن است باعث بروز واکنش‌های بیش‌ازحد و خشم آن‌ها ممکن است منجربه خشونت کلامی یا حتی فیزیکی شود. در واقع مشکل افراد بوردرلاین این است که ممکن است پیام حرفی که می‌شنوند را به‌درستی درک نکنند یا نتوانند پیام خود را به‌درستی منتقل کنند.
روش های تشخیصی
این اختلال توسط روانشناس یا روانپزشک و با بررسی علائم و حذف سایر گزینه‌ها صورت می‌گیرد. روانپزشک برای تشخیص اختلال شخصیت مرزی کارهای زیر را انجام می‌دهد:
- پرسش و پاسخ دقیق
- بررسی سابقه خانوادگی ابتلا به اختلال مرزی
- بررسی تاریخچه پزشکی و معاینه
- بررسی علائم و نشانه‌ها
درمان اختلال شخصیت مرزی
در ابتدا باید اشاره کنیم که تشخیص اختلال شخصیت مرزی تنها با نظر متخصص روانپزشکی است و هیچ فردی نمی‌تواند این اختلال را در خود یا دیگران تشخیص دهد؛ بنابراین در صورت شک به اختلال مرزی حتماً با یک روانپزشک مشورت کنید.
درمان اختلال شخصیت مرزی به‌این‌صورت نیست که اختلال کلاً از بین برود؛ اما خوشبختانه قابل کنترل است و بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال میتوانند به‌خوبی بیماری و علائم خود را کنترل و مدیریت کنند. درمان اختلال شخصیت مرزی به زمان، صبوری و تعهد نیازمند است.
درمان اختلال شخصیت مرزی با استفاده از ترکیب جلسات روان‌درمانی و دارودرمانی صورت می‌گیرد. گاهی اوقات درصورتی‌که فرد در معرض آسیب رساندن به خود باشد یا به‌شدت دچار اضطراب شود نیاز به بستری کوتاه‌مدت در بیمارستان است.
جلسات روان‌درمانی
روان‌درمانی شامل رفتاردرمانی شناختی (CBT) و رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT) است. رفتاردرمانی دیالکتیکی یک نوع روان‌درمانی است که به تقویت توانایی فرد در برخورد درست با ناراحتی پیش‌آمده کمک می‌کند و از بروز رفتارهای کنترل‌نشده و آسیب‌زا پیشگیری می‌کند. این دو روش درمانی به افراد در شناسایی رفتارهای ناخواسته و تغییر رفتار و ایجاد نگرش جدید کمک می‌کنند. در واقع این روش‌های درمانی به افراد مبتلا به اختلال مرزی کمک می‌کنند تا در موقعیت‌های ناراحت‌کننده یا استرس‌زا واکنش مناسب از خود بروز دهند و از آسیب رساندن به خود پرهیز کنند.
روان درمانی اولین خط درمان اختلال مرزی است و بدون جلسات مشاوره نمی‌توان به بهبود و مدیریت این اختلال امید داشت. در کنار جلسات روان‌درمانی معمولاً از دارو نیز برای کاهش اضطراب و علائم افسردگی استفاده میشود.
نحوه رفتار با شخصیت مرزی
برقراری ارتباط بخش کلیدی هر رابطه است؛ اما برقراری ارتباط با افراد مبتلا به اختلال مرزی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. اغلب افرادی که با یک فرد مبتلا به اختلال مرزی کنترل‌نشده ارتباط نزدیک دارند، بحث کردن با آن‌ها را به بحث کردن با کودکان تشبیه می‌کنند.
گوش دادن فعال و بدون قضاوت به‌‌همراه پذیرش احساسات فرد مبتلا به اختلال مرزی یکی از روش‌های مؤثر در برقراری ارتباط با این افراد است. برخی از راهکارهای مؤثر در ارتباط با افراد مبتلا به اختلال مرزی عبارت‌اند از:
- از گفتگو با فرد در زمانی که عصبانی است خودداری کنید و گفتگو را به زمانی موکول کنید که هر دو آرام هستید.
- در زمان گفتگو سعی کنید یک شنونده‌ی فعال و دلسوز باشید و از قضاوت، سرزنش و انتقاد خودداری کنید. (هنگام گفتگو از حواس‌پرتی با تلویزیون یا تلفن همراه پرهیز کنید.)
- بر روی احساسات و عواطف فرد بیشتر از کلام او تمرکز کنید و سعی کنید به‌درستی احساسات او را درک کنید.
- سعی کنید در تمام مدت گفتگو و شنیدن احساسات فرد آرام باشید؛ حتی زمانی که به نظرتان مورد قضاوت ناعادلانه قرار گرفته‌اید. دفاع از خود در این زمان تنها باعث عصبانی شدن فرد میشود.
- درباره‌ی موضوعاتی به‌جز اختلال صحبت کنید. توجه کنید که زندگی شما تنها حول اختلال نمی‌گردد. با صحبت‌های متنوع، فرد مبتلا را ترغیب می‌کنید به دنبال سرگرمی‌های تازه بگردد.
کلام آخر دکترساینا
اختلال شخصیت مرزی یا بوردرلاین مشکلی جدی است که نیاز به مداخله‌ی روانپزشکی دارد. مهم‌ترین نکته در درمان اختلال شخصیت مرزی، مداومت در روند درمان است. ممکن است تغییرات خلقی فرد منجر شود روند درمان خود را متوقف کند. همراهی یکی از نزدیکان در روند درمان می‌تواند بسیار مؤثر باشد. اگر شما یا یکی از اطرافیان‌تان از این اختلال رنج می‌برید، حتماً با روانشناس یا روانپزشک مشورت کنید.
سؤالات متداول
بله! این اختلال درمان قطعی ندارد؛ اما خوشبختانه قابل کنترل است و با استفاده از روان‌درمانی و دارودرمانی کنترل میشود و فرد می‌تواند زندگی عادی داشته باشد.
جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری
| نام بیماری | اختللال شخصیت مرزی (Borderline Personality Disorder) |
| تخصص مربوطه | روانشناسی، روانپزشکی |
| علائم | تغییرات خلق، روابط ناپایدار، ترس از رها شدن، رفتار تکانشی، خودآزاری، احساس پوچی |
| عوارض | تغییر مداوم شغل، ترک تحصیل، ارتکاب جرم، آسیب فیزیکی به خود، اقدام به خودکشی |
| علت | عوامل ژنتیکی و محیطی |
| موارد ریسک بالای ابتلا | سابقه خانوادگی، دوران کودکی پراسترس |
| روش‌های تشخیص | براساس معیارهای DSM-V |
| روش‌های درمان | مشاوره روان‌درمانی، دارودرمانی |
| داروها | داروهای ضدافسردگی، آرامبخش |
| میزان شیوع | ۱.۶-۲۰ % |
| نرخ مرگ‌ومیر (امیدبه‌زندگی ۵ ساله) | نسبت به سایر اختلالات شخصیت احتمال مرگ بر اثر خودکشی در آن‌ها ۵.۹٪ بیشتر است. |
| آمار ایران | ۰.۹% |
[۱] Herpertz, S. C., & Bertsch, K. (2015). A New Perspective on the Pathophysiology of Borderline Personality Disorder: A Model of the Role of Oxytocin. The American journal of psychiatry, ۱۷۲(۹), ۸۴۰–۸۵۱. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.2015.15020216
Mohammad
بررسی میشود.
سلام، پسری ۳۷ مجزد و دارای مدرک ارشد کامپیوتر هستم، از خیلی سال پیش سر کار میرم و هر چی دارم خودم بدست اوردم و سال ۸۵ یک عشق نافرجام داشتم، بعد از اون با دختر و زنان بسیاری آشنا شدم ولی هیچکدام ختم به ازدواج نشد، حدود ۲ ماه پیش با دختزی آشنا شدم و خیلی همه چیز خوب بود و هفته دوم آشنایی به سفر دو روزه شمال رفتیم و پس از برگشت سوالات و چیزهایی ذهنمو درگیر کرد و از ایشان سوال کردم و گفتند پدرشان ۱۰ سال پیش فوت شده و با شخصی نامزد کردند و آن شخص باهاش رایطه داشته و بعد رهایش کرده و بعد از سه سال برگشته ولی ایشان نخواسته و بعد از آن با اشخاصی دوست شده ولی رابطه نداشته، من پرسیدم شما با شخص دیگری در این چند سال رابطه داشتی و خیلی ذهنم درگیر شد ضمن اینکه گفت با همسر دوستش و مردا و پسرای فامیل روبوسی میکنه، اینا همه ذهنمو درگیر کرد و سوال کردم با همه اول آشنایی میری شمال بعدش میای آشنا بشین، ابشون بهش بر خورد و گفت رابطه رو تمام کنیم ولی من خیلی احساسی و عاطفی هستم و واقعا تحت فشاز قرار گرفتم و همش درگیز گریه و ناراحتی هستم ضمنا ایشان شاغل بانک و من شاغل یک سازمان دولتی هستم ممنون میشم نظر بدین