حاملگی پوچ؛ علت، عوارض، درمان و راه‌های جلوگیری از آن

مثبت‌شدن تست بارداری و از راه رسیدن علائم آن خبر خوشحال‌کننده‌ای، به‌خصوص برای زوج‌هایی است که مدت‌های زیادی در انتظار این اتفاق بوده‌اند؛ اما حاملگی پوچ، اتفاقی است که نه‌تنها می‌تواند این تجربه دلچسب را تلخ کند، بلکه اثرات منفی روانی زیادی هم روی زوج‌ها داشته باشد. در این مقاله قصد داریم درباره دلایل بارداری پوچ، عوارض ناشی از آن، نحوه سقط و احتمال بارداری مجدد پس از آن صحبت کنیم.

بارداری پوچ یا حاملگی پوچ چیست و چه زمانی اتفاق می‌افتد؟

مرحله تشکیل «رویان»‌ یکی از ابتدایی‌ترین مراحل بارداری و قبل از تشکیل جنین کامل است. این مرحله تقریباً از هفته سوم تا هشتم بارداری طول می‌کشد و طی آن تخمک لقاح‌يافته – که در ابتدا چیزی جز یک سلول میکروسکوپی نیست – خود را به دیواره رحم می‌چسباند. تخمک لقاح‌یافته آرام‌آرام رشد می‌کند و خصوصیات فیزیکی منحصربه‌فرد انسان در آن پدیدار می‌شود.

تقریباً در هفته ۵ یا ۶ بارداری، رویان به طور کامل تشکیل شده است. در این مرحله جفت و ساک حاملگی نیز که قرار است تا پایان بارداری، جنین در آن رشد کند ایجاد شده‌‌اند. طبق یک قرارداد کلی، از هفته هشتم به بعد به رویانی که داخل رحم مادر قرار دارد «جنین» گفته می‌شود. در بارداری پوچ (Blighted Ovum)، جنین به دلیل تشکیل‌نشدن رویان یا جذب آن، در داخل رحم مادر تشکیل نمی‌شود.

بارداری پوچ در سه‌ماهه اول حاملگی و گاهی حتی قبل از اینکه خودتان متوجه بارداری شده باشید، اتفاق می‌افتد.

میزان شیوع بارداری پوچ

طبق گفته ijrcog علت بیش از نیمی از آمار سقط‌جنین در سه‌ماهه اول، بارداری پوچ است؛ بااین‌حال فقط حدود ۱۵ درصد از خانم‌ها با مشکل بارداری پوچ مواجه می‌شوند.

به نقل از American Pregnancy Association:

انتخاب روش سقط بعد از حاملگی پوچ، بیشتر یک انتخاب شخصی است. خیلی از پزشک‌ها معتقدند که بدن می‌تواند خودبه‌خود بقایای بارداری را دفع کند و نیازی به انجام روش‌های تهاجمی مثل کورتاژ نیست و آن را پیشنهاد نمی‌کنند؛ چراکه این روش‌های عوارض جانبی مختلفی می‌توانند داشته باشند. بااین‌حال، اگر نیاز باشد بافت‌های رحم توسط پاتولوژیست مورد بررسی قرار بگیرند تا علت سقط مشخص شود، کورتاژ روش مناسبی خواهد بود.

انواع بارداری پوچ

دو نوع بارداری پوچ وجود دارد:

بارداری پوچ ناقص یا جزئی

در این نوع بارداری پوچ، ساک حاملگی، جفت و رویان تشکیل می‌شوند؛ اما رشد رویان علی‌رغم رشد ساک حاملگی، متوقف می‌شود.

بارداری پوچ کامل

در این نوع بارداری، جفت و ساک حاملگی بدون اینکه رویانی تشکیل شده باشد ایجاد می‌شوند و رشد می‌کنند.

علائم حاملگی پوچ

حاملگی پوچ می‌تواند علائمی کاملاً مشابه با علائم یک حاملگی سالم را ایجاد کند؛ به همین دلیل تنها کسی که می‌تواند به‌طورقطعی آن را تشخیص دهد، پزشک است.

علائم حاملگی پوچ (تخمک سوخته) چه زمانی شروع می‌شوند؟

علائم حاملگی پوچ دقیقاً مشابه با یک حاملگی سالم است. زمان ظاهرشدن این علائم در افراد مختلف با هم متفاوت است. برای مثال برخی افراد فقط چند روز بعد از لقاح (حدود یک هفته قبل از عقب‌افتادن پریود) و برخی دیگر دیرتر این علائم را تجربه می‌کنند.

تفاوت و شباهت بارداری پوچ و بارداری سالم چیست؟

وقتی بارداری پوچ اتفاق می‌افتد، ممکن است تمام علائم اولیه یک بارداری معمولی مثل عقب افتادن پریود، ویار بارداری، حالت تهوع و حساسیت سینه‌ها را داشته باشید. افزایش هورمون hCG در بدن اصلی‌ترین نشانه وقوع بارداری است که طی آزمایش خون بارداری تشخیص داده می‌شود. در بارداری پوچ علی‌رغم عدم تشکیل رویان یا توقف رشد آن، جفت هورمون hCG را تولید می‌کند؛ به همین دلیل آزمایش خون بارداری پوچ مثل یک بارداری سالم مثبت می‌شود.

تفاوت بارداری پوچ و بارداری سالم، در این است که با توقف روند رشد رویان، مقدار هورمون hCG نیز شروع به کم‌شدن می‌کند و علائم بارداری از بین می‌روند. همچنین بارداری پوچ در نهایت منجر به بروز علائم سقط می‌شود که عبارت‌اند از:

• خون‌ریزی
• لکه‌بینی
• خروج لخته خون و بافت‌های طوسی کم‌رنگ
• انقباض‌های خفیف تا ملایم در قسمت لگن و پایین شکم

حاملگی پوچ تا چند هفته ادامه دارد؟

بین هفته هفتم تا دوازدهم بارداری، حاملگی پوچ منجر به سقط طبیعی می‌شود. حداکثر تا قبل از هفته سیزدهم، بدن می‌فهمد بارداری درست پیش نمی‌رود؛ بنابراین شروع به خون‌ریزی و خارج‌کردن بافت‌ها از رحم می‌کند.

علت حاملگی پوچ چیست؟

وقتی تخمک بارور می‌شود، سلول‌های تشکیل‌دهنده ساک حاملگی و بافت شروع به تکثیرشدن می‌کنند؛ اما در این میان ممکن است تکثیر سلول‌های مسئول تشکیل جنین متوقف شود یا اتفاق نیفتد. علت این مشکل هنوز کاملاً روشن نیست و ممکن است مشکلات کروموزومی یا ژنتیکی در حین تکثیر سلولی در آن دخیل باشند. آنچه که باید بدانید این است که خود فرد هیچ نقشی در بروز این مشکل ندارد و نباید بابت آن دچار عذاب وجدان شوید.

چه عواملی شانس بارداری پوچ را افزایش می‌دهند؟

پژوهش‌های مختلفی در زمینه عوامل اثرگذار بر بارداری پوچ انجام شده‌اند. نکته مهمی که باید بدانید این است که خیلی از خانم‌ها بعد از تجربه بارداری پوچ، می‌توانند بارداری موفق را پشت سر بگذراند. در واقع مواردی که در ادامه گفته می‌شود بر مبنای یک سری مطالعات محدود است و برای نتیجه‌گیری دقیق‌تر، نیاز به انجام مطالعات گسترده‌تری داریم.

۱. سن مادر

در مطالعات پژوهشگران افزایش سن بارداری به‌عنوان یکی از دلایل احتمالی سقط زودرس جنین شناخته شده است.

۲. سابقه داشتن حاملگی پوچ

نتیجه حاصل از یک پژوهش علمی نشان داده است که احتمال بارداری پوچ در افرادی که یک بار آن را تجربه کرده‌اند، بیشتر از سایر افراد است.

۳. مشکلات کروموزومی

ناهنجاری‌های کروموزومی در ساختار رویان یکی از عواملی است که می‌تواند احتمال زنده‌ماندن و رشد آن را بعد از لانه‌گزینی کاهش دهد. نتیجه برخی پژوهش‌ها نشان داده است که بین ازدواج فامیلی، ناهنجاری‌های ژنتیکی و حاملگی پوچ ارتباط مستقیمی وجود دارد.

۴. بیماری‌های مزمن مادر در حاملگی پوچ

اختلال‌های سیستم ایمنی مثل اختلال سلولی NK، بیماری‌های خودایمنی، اختلال‌های مادرزادی، ترومبوفیلی (نوعی اختلال انعقاد خون) و… می‌توانند باعث پاسخ اشتباه دستگاه ایمنی به رشد رویان و حاملگی پوچ شوند.

۵. مشکلات دهانه رحم

ناهنجاری‌های رحم از جمله رحم دوشاخ، رحم دوتایی و سپتوم رحمی می‌توانند مانع از رشد صحیح رویان شده و به حاملگی پوچ منجر شوند.

۶. تاثیر عفونت بانوان در بارداری پوچ

عفونت سل در کشورهای درحال‌توسعه و عفونت‌های مربوط به دستگاه تناسلی زنان می‌توانند زمینه‌ساز حاملگی پوچ شوند.

۷. سیگار و الکل و مواد مخدر

نتیجه برخی پژوهش‌ها نشان داده است که بین مصرف الکل و مواد مخدر و افزایش احتمال سقط‌جنین، رابطه مستقیمی وجود دارد.

۸. آزمایش‌های آمنیوسنتز و بیوپسی کوریون (CVS)

آزمایش‌های آمینوسنتز و بیوپسی کوریون (CVS) که اوایل بارداری انجام می‌شوند، تاثیر بسیار ناچیزی (بین ۲۵/۰ تا ۱ درصد) در سقط‌جنین دارند.

۹. نقش مردان در ایجاد بارداری پوچ چیست؟

گاهی در حین تولید یا انتقال اسپرم، ممکن است دی‌ان‌ای آن آسیب ببیند. آسیب شدید دی‌ان‌ای اسپرم یکی از دلایلی است که احتمال سقط زودرس جنین را دو برابر می‌کند.

عوارض حاملگی پوچ چیست؟

عوارض ناشی از حاملگی پوچ چندان شایع نیستند؛ گاهی ممکن است دچار عوارض مرتبط با سقط شوید. برخی از این عوارض احتمالی عبارت‌اند از:

• خون‌ریزی شدید
• عفونت
• زخم ناشی از عمل کورتاژ
• پارگی رحم حین عمل کورتاژ

افسردگی بعد از بارداری پوچ

احساس اندوه و فقدان بعد از سقط‌جنین ناشی از بارداری پوچ کاملاً طبیعی است و در برخی خانم‌ها منجر به افسردگی می‌شود. افسردگی یک بیماری روانی است که باعث احساس غم شدید به مدت طولانی، از دست دادن انگیزه نسبت به فعالیت‌های موردعلاقه و ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره می‌شود.

روش‌های تشخیص حاملگی پوچ

پزشک ممکن است یا به دلیل ازبین‌رفتن علائم حاملگی یا از طریق تست‌های پزشکی رایج به حاملگی پوچ مشکوک شود.

سونوگرافی

حاملگی پوچ معمولاً بین هفته ۷ الی ۹ بارداری به کمک سونوگرافی واژینال قابل‌تشخیص است. طی این سونوگرافی، خالی‌بودن ساک حاملگی تشخیص داده می‌شود.

آزمایش خون بارداری و سطح hCG در حاملگی پوچ

سطح هورمون hCG در اوایل بارداری به‌سرعت زیاد می‌شود و تقریباً بین هفته هشتم تا دهم به اوج خود می‌رسد. اگر این هورمون به‌سرعت زیاد نشود، ممکن است سقط‌جنین یا مشکل جدی دیگری رخ داده باشد؛ به همین دلیل گاهی پزشکان برای تشخیص بارداری پوچ، آزمایش hCG را چند بار و در روزهای مختلف تکرار می‌کنند تا روند افزایش مقدار آن را در بدن ارزیابی کنند.

درمان حاملگی پوچ چیست یا چگونه بارداری پوچ را سقط کنیم؟

سقط ناشی از حاملگی پوچ معمولاً بین هفته ۷ تا ۱۲ بارداری اتفاق می‌افتد. بعد از تشخیص حاملگی پوچ، چند راه برای سقط وجود دارد:

درمان خودبه‌خود

گاهی ممکن است پزشک تشخیص بدهد که برای سقط بارداری پوچ، نیاز به عمل نیست. در این شرایط باید چند روز یا چند هفته منتظر بمانید تا سقط خودبه‌خود رویان آغاز شود. انقباض، درد شکم و خون‌ریزی از جمله نشانه‌های شروع سقط خودبه‌خود بارداری پوچ هستند.

ازآنجاکه سقط‌جنین به‌صورت طبیعی می‌تواند زمان‌بر و از نظر عاطفی فرایندی سخت باشد، ممکن است ترجیح بدهید به‌جای انتظار برای سقط طبیعی از روش‌های جایگزین سریع‌تر، مثل دارودرمانی و کورتاژ استفاده کنید.

دارو درمانی

در برخی موارد برای سقط حاملگی پوچ داروهای مخصوصی مثل میزوپروستول با نام تجاری سایتوتک داده می‌شود که بدن را وادار به شروع سریع فرایند سقط می‌کند. حدود ۳۰ دقیقه الی ۱۰ ساعت بعد از مصرف دارو، علائم شروع سقط ظاهر می‌شوند.

کورتاژ

طی این عمل که تحت بی‌هوشی یا بی‌حسی موضعی انجام می‌شود، پزشک دهانه رحم را باز می‌کند و با ابزارهای مخصوصی بقایای بافت‌های بارداری را از رحم خارج می‌کند.

عمل هیسترکتومی یا خارج کردن رحم

در موارد بسیار نادری ممکن است بقایای بافت‌ها بعد از سقط داخل رحم باقی بمانند و منجر به عفونت شوند. در این شرایط گاهی پزشکان مجبور هستند رحم را خارج کنند تا جان بیمار را نجات بدهند. بااین‌حال در اکثر موارد، حتی اگر سقط منجر به عفونت شده باشد قابل‌درمان است و تاثیر منفی روی بارداری‌های بعدی نخواهد داشت.

برای سقط حاملگی پوچ هم می‌توان به‌صورت طبیعی (دفع بقایای بافت رحم توسط بدن) و هم از طریق کورتاژ یا مصرف داروی سقط اقدام کرد.

مراقبت های لازم بعد از بارداری پوچ چیست؟

بعد از سقط بارداری پوچ، لازم است مراقبت‌های مخصوصی انجام دهید.

پیگیری پزشکی

حدود ۴ الی ۶ هفته بعد از سقط یا کورتاژ، لازم است برای پیگیری وضعیت به پزشک مراجعه کنید. در این مراجعه دوباره سونوگرافی انجام می‌شود تا از خالی بودن رحم اطمینان حاصل شود. همچنین از نظر ابتلا به عفونت احتمالی بعد از سقط نیز مورد بررسی قرار می‌گیرید.

بهداشت

خون‌ریزی بعد از سقط حاملگی پوچ تا چند روز ادامه خواهد داشت. طی این مدت باید از نوار بهداشتی استفاده کرده و نکات معمول بهداشت قاعدگی را رعایت کنید.

رابطه جنسی

درباره زمان مناسب برای از سر گرفتن رابطه جنسی بعد از سقط، باید با پزشک متخصص خود مشورت کنید. به‌صورت کلی توصیه می‌شود حداقل دو هفته بعد از سقط (تا زمان توقف خون‌ریزی) رابطه جنسی نداشته باشید تا احتمال خون‌ریزی و بروز عفونت کمتر شود.

فعالیت و انجام ورزش

علائم سقط ممکن است از یک تا دو هفته تا یک ماه ادامه داشته باشند. انقباض‌های شکم بعد از یک هفته از بین می‌روند، اما خون‌ریزی ممکن است چند هفته ادامه داشته باشد. ازآنجاکه ورزش یا فعالیت‌های سنگین می‌توانند خون‌ریزی را شدیدتر کنند، بهتر است هروقت خون‌ریزی سبک‌تر شد و احساس راحتی داشتید ورزش را شروع کنید.

رژیم غذایی

ازدست‌دادن خون می‌تواند منجر به کاهش آهن شود. به‌همین‌دلیل لازم است در رژیم غذایی خود مواد غذایی سرشار از آهن و ویتامین سی از جمله گوشت قرمز، تخم‌مرغ، حبوبات و سبزیجات برگ‌دار را بگنجانید. همچنین در‌صورتی‌که پزشک تشخیص بدهد ممکن است نیاز به مصرف مکمل و مولتی‌ویتامین هم داشته باشید.

بارداری مجدد بعد از بارداری پوچ

یکی از نگرانی‌های رایج زوجین بعد از تجربه بارداری پوچ، بارداری مجدد است. اغلب افراد می‌توانند بعد از تجربه بارداری پوچ دوباره باردار شوند و فرزندی سالم به دنیا بیاورند.

چه زمانی بعد از سقط حاملگی پوچ می‌توان دوباره باردار شد؟

بلافاصله بعد از سقط، قدرت باروری وجود دارد؛ اما بهتر است بدانید که هرچه فاصله زمانی بین سقط و بارداری بعدی کمتر باشد، احتمال سقط مجدد بیشتر می‌شود. بهتر است پیش از اقدام مجدد برای بارداری، حداقل به اندازه یک یا دو چرخه قاعدگی صبر کنید.

اقدام برای بارداری بعد از حاملگی پوچ چگونه است؟

هر چند بعد از یک الی دو دوره قاعدگی، امکان بارداری مجدد وجود دارد؛ اما نیاز است قبل از اقدام به بارداری، از آمادگی روحی و جسمی خود و همسرتان مطمئن باشید؛ به‌همین‌دلیل لازم است قبل از اقدام به بارداری مجدد بعد از حاملگی پوچ، با پزشک خود صحبت کنید و وضعیت جسمی و روحی خود را ارزیابی کنید.

آیا در بارداری بعدی عوارضی دارد؟

نتیجه یک پژوهش روی خانم‌هایی که سقط ناشی از حاملگی پوچ را تجربه کرده بودند نشان داده است که حدود ۸۰ درصد از آن‌ها طی بازه زمانی ۵ ساله بعد از سقط بدون هیچ مشکلی باردار شده‌اند. آمار قابل‌توجه موفقیت در بارداری مجدد نشان می‌دهد که سقط (چه به‌صورت طبیعی و چه با دارودرمانی و کورتاژ) اثر منفی جدی روی بارداری بعدی ندارد.

آیا می‌توان از بارداری پوچ جلوگیری کرد؟

متاسفانه پیشگیری از بارداری پوچ امکان‌پذیر نیست؛ اما اگر به‌صورت مکرر با این مشکل روبرو می‌شوید، می‌توانید با انجام آزمایش‌هایی از مشکلات زمینه‌ای احتمالی که منجر به پوچ‌شدن بارداری می‌شوند مطلع شوید؛ برخی از این آزمایش‌ها عبارت‌اند از:

• آزمایش ژنتیک
• آنالیز مایع منی برای سنجش کیفیت اسپرم‌ها
• آزمایش‌های FSH و AMH برای کمک به بهبود کیفیت تخمک‌ها

چه زمانی از پزشک متخصص کمک بگیریم؟

اگر در طی سه‌ماهه اول بارداری با علائم مشکوکی مواجه شده‌اید و به سقط جنین شک دارید، با پزشک خود صحبت کنید. رایج‌ترین این علائم عبارت‌اند از:

• قطع ناگهانی علائم بارداری
• درد شکمی
• ترشحات صورتی از واژن
• دفع لخته با خون از واژن

همچنین اگر علائم زیر را دارید به پزشک مراجعه کنید:

• خون‌ریزی شدید
• سرگیجه و ضعف
• تب مداوم
• بدتر شدن علائم با گذشت زمان
• درد شدید که با مصرف مسکن بهبود نمی‌یابد.

چه زمانی با اورژانس تماس بگیریم؟

اگر دچار خون‌ریزی زیاد شده‌اید (به‌طوری‌که به مدت حداقل دو ساعت نیاز به تعویض دو نوار بهداشتی در ساعت دارید.) یا علائمی مثل رنگ‌پریدگی، سرگیجه و تپش قلب شدید دارید، باید با اورژانس تماس بگیرید.

کلام آخر دکترساینا

اگرچه درصد شیوع حاملگی پوچ چندان بالا نیست، اما اثرات منفی ناشی از آن به‌خصوص بعد از سقط‌جنین زیاد است. خوشبختانه بعد از سقط‌جنین ناشی از بارداری پوچ، قدرت باروری فرد تغییر نمی‌کند و زوج‌ها می‌توانند دوباره باردار شوند. نکته مهم این است که اگر حاملگی پوچ مکرر اتفاق می‌افتد، لازم است تحت‌نظر پزشک باشید تا با انجام آزمایش‌های تخصصی، علت آن را کشف و برطرف کند.

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.

سوالات متداول

جدول خلاصه بیماری