افتادگی پلک (پتوز): بررسی علت، انواع و روش‌های پیشگیری

افتادگی پلک یا پتوز هم در کودکان و هم در بزرگسالان دیده می‌شود. افتادگی پلک علل مختلفی دارد و می‌تواند مادرزادی و ناشی از عدم تکامل عصب یا عضله باشد یا در سنین بالاتر در اثر آسیب، بیماری، مداخلات پزشکی و … ایجاد شود. در این مقاله از مجله سلامت دکتر ساینا علت افتادگی پلک و راه‌های پیشگیری و درمان آن را توضیح می‌دهیم.

افتادگی پلک چیست؟

افتادگی پلک چشم حالتی است که پلک‌ها بر روی چشم افتاده‌اند. این عارضه ممکن است خفیف یا شدید باشد. در موارد خفیف پلک کمی به سمت پایین می‌آید؛ اما در موارد شدید افتادگی به حدی است که کاملاً مردمک چشم را می‌پوشاند.

پتوز می‌تواند بینایی را محدود کند یا به‌طور کامل قدرت بینایی فرد را مختل کند. این عارضه هم در کودکان و هم در بزرگسالان مشاهده می‌شود.

علت افتادگی پلک چشم

افتادگی پلک چشم ممکن است مادرزادی باشد و در بدو تولد وجود داشته باشد یا در اثر آسیب به اعصاب کنترل‌کننده‌ی عضلات پلک چشم در بزرگسالی ایجاد شود.

آسیب یا بیماری‌ها باعث ضعیف شدن عضلات بالابرنده‌ی پلک چشم می‌شوند. گاهی اوقات عضلات با افزایش سن ضعیف شده و باعث پتوز می‌شوند.

انجام جراحی لیزیک یا آب‌مروارید نیز به علت کشیده شدن تاندون‌ها یا عضلات چشم ممکن است باعث افتادگی پلک چشم شوند. وجود تومور چشم نیز می‌تواند یکی از علت‌های پتوز چشم باشد.

سایردلایل افتادگی پلک چشم

• مالیدن بیش‌ازحد چشم‌ها
• استفاده‌ بیش‌ازحد از لنزهای تماسی
• جراحی‌های چشم
• عوارض تزریق بوتاکس
• آسیب به چشم‌ها
• مشکلات عصبی و عضلانی

افتادگی پلک اکتسابی ممکن است در اثر آسیب به چشم‌ها یا اعصاب، تومور، استفاده از لنز، جراحی و مداخلات پزشکی یا حتی مالیدن بیش‌ازحد چشم‌ها ایجاد شود.

انواع افتادگی پلک چشم

افتادگی پلک به دو دسته‌ی مادرزادی و اکتسابی تقسیم می‌شود. پتوز مادرزادی از بدو تولد وجود دارد، ولی پتوز اکتسابی در طول زندگی اتفاق می‌افتد.

افتادگی پلک مادرزادی

در افتادگی پلک مادرزادی عضله‌ی بالابرنده‌ی پلک به‌خوبی در رحم رشد نمی‌کند؛ بنابراین جنین با عملکرد مختل این عضله به دنیا می‌آید. درنتیجه این کودکان دید میدانی ضعیفی در قسمت بالایی چشم دارند و مجبور هستند که برای مشاهده‌ی بهتر سر خود را به سمت عقب خم کنند.

درصورتی‌که پتوز درمان نشود باعث مشکلاتی مانند تنبلی چشم شده و مسیرهای عصبی که از مغز به سمت چشم می‌آیند دچار آتروفی می‌شوند و از بین می‌روند.

افتادگی پلک چشم اکتسابی

این نوع پتوز خود به ۵ نوع مختلف تقسیم می‎شود:

• پتوز آپونورتیک: که شایع‌ترین نوع افتادگی پلک اکتسابی است که در آن عضله‌ی بالابرنده‌ی چشم بیش‌ازحد کشیده می‌شود. این نوع معمولاً در اثر افزایش سن، استفاده بیش‌ازحد از لنز تماسی یا مالیدن چشم‌ها رخ می‌دهد.

• دپتوز نوروژنیک: که در آن مسیر عصبی کنترل‌کننده‌ی حرکت چشم دچار اختلال می‌شود. از دلایل ایجاد پتوز نوروژنیک می‌توان به بیماری میاستنی گراویس و فلج زوج سوم اشاره کرد.
• پتوز میوژنیک: که به علت ضعف عضله‌ی بالابرنده ایجاد می‌شود. این ضعف به علت بیمارهای مانند دیستروفی عضلانی است.
• پتوز مکانیکی: در این نوع پلک به علت پوست اضافه یا وجود توده، سنگین شده و به سمت پایین کشیده می‌شود.
• پتوز تروماتیک: که بر اثر هرگونه آسیب مانند تصادف یا ضربه‌ی مغزی ایجاد می‌شود.

علائم افتادگی پلک چشم

• افتادگی یک یا هردو پلک
• مشکلات بینایی
• خشکی چشم یا رطوبت بیش‌ازحد چشم
• چشم‌های خسته (صورت و چشم‌ها خسته به نظر می‌رسند.)
• خم کردن سر به سمت عقب در زمان مکالمه (برای داشتن دید بهتر)

علت افتادگی پلک چشم در کودکان

پتوز در کودکان به علت ضعف مادرزادی در عضلات بالابرنده‌ی چشم رخ می‌دهد. بارزترین نشانه‌ی این مشکل افتادگی پلک است. همچنین چین‌های پلک فوقانی به‌صورت متقارن قرار نمی‌گیرند.

کودک ممکن است برای مشاهده‌ی بهتر، سر خود را به عقب خم کند، چانه و ابروهای خود را بالا ببرد. این وضعیت با گذشت زمان باعث آسیب سر و گردن می‌شود.

کودکان مبتلا به ان عارضه ممکن است دچار مشکلات بینایی مانند تنبلی چشم، تاری دید، انحراف چشم یا لوچی شوند.

علت افتادگی پلک چشم در بزرگسالان

افتادگی پلک در بزرگسالان زمانی رخ می‌دهد که عضله‌ی بالابرنده‌ی چشم کشیده یا از پلک جدا می‌شود.

علت آن ممکن است افزایش سن یا آسیب به چشم باشد.

گاهی پتوز به دنبال برخی از جراحی‌ها در ناحیه‌ی چشم اتفاق می‌افتد. تومورهای چشمی نیز می‌توانند از دلایل افتادگی پلک چشم باشند.

انجام معاینه‌ی چشم، آزمایش خون و تصویربرداری برای تشخیص علت افتادگی پلک ضروری است.

جلوگیری از افتادگی پلک

جلوگیری از افتادگی پلک به‌ویژه اگر مادرزادی باشد غیرممکن است. همچنین برخی از دلایل افتادگی پلک چشم اکتسابی نیز قابل‌پیشگیری نیستند.

برای مثال پتوز ناشی از بالا رفتن سن معمولاً قابل‌پیشگیری نیست. جلوگیری از آسیب چشم حین جراحی یا ضربه خوردن نیز ممکن است غیرقابل‌اجتناب باشد.

بااین‌حال اجتناب از استفاده‌ی بیش‌ازحد از لنزهای تماسی یا مالیدن چشم‌ها از پتوز اکتسابی جلوگیری می‌کند.

یافته‌های حاصل از مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۶^[i] تزریق بوتاکس توسط افراد غیرمتخصص را یکی از دلایل افتادگی پلک معرفی کرده است.

درصورتی‌که تزریق بوتاکس در مراکز معتبر و زیر نظر متخصص انجام گیرد احتمال پتوز کاهش پیدا می‌کند.

تشخیص افتادگی پلک در مراحل ابتدایی معمولاً با ناقرینه بودن چشم‌ها، کوچک و بزرگ بودن چشم‌ها، ناقرینگی چین‌های پلک‌های دو چشم خود را نشان می‌دهد.

از کجا بفهمیم افتادگی پلک داریم؟

معاینه‌ی فیزیکی و گرفتن شرح‌حال در مورد سابقه‌ی بیماری و سؤال در مورد مدت‌زمان شروع افتادگی پلک اولین گام در تشخیص است.

پزشک با استفاده از تست اسلیت لامپ با شدت نور زیاد اجزای چشم را با دقت بررسی می‌کند.

آزمایش تنسیلون روش دیگری برای تشخیص پتوز است. برای انجام این آزمایشپزشک داروی تنسیلون را به‌صورت وریدی تزریق می‌کند و از بیمار می‌خواهد که چندین بار پاهایش را روی هم قرار دهد یا بلند شود و بنشیند.

پس از تزریق تنسیلون پزشک قدرت عضلانی فرد را موردبررسی قرار می‌د‌هد. این تست مشخص می‌کند که آیا بیماری میاستنی گراویس علت افتادگی پلک چشم است یا خیر.

چه زمانی به متخصص مراجعه کنیم؟

در صورت داشتن هر یک از علائم زیر فوراً به مرکز درمانی مراجعه کنید:

• افتادگی پلک ناگهانی که طی چند ساعت یا چند روز ایجاد شود.
• افتادگی پلک همراه با ضعف بینایی، ضعف عضلات صورت، ضعف در دست‌وپاها، مشکلات تکلم، سردرد شدید.
• افتادگی پلک که با علائم عفونت مانند قرمزی، درد، تب، برآمدگی چشم‌ها یا مشکل در حرکت دادن چشم‌ها همراه باشد.

اگر فرزندی دارید که پلک‌های نامتقارن دارد یا اندازه‌ی چشم‌هایش با هم فرق دارند یا سر خود را زیاد به سمت عقب خم می‌کند حتماً به یک متخصص اطفال یا چشم‌پزشک مراجعه کنید.

کلام آخر دکتر ساینا

افتادگی پلک یا پتوز در بسیاری از موارد قابل‌پیشگیری نیست؛ اما قابل‌درمان است. به یاد داشته باشید که عدم درمان این عارضه می‌تواند به‌مرور منجر به مشکلات بینایی شود. درصورتی‌که خود یا فرزندتان به افتادگی پلک مبتلا شدید، مراجعه به پزشک و درمان آن را جدی بگیرید.

اگر به مشاوره راهنمایی بیشتری نیاز دارید می‌توانید از طریق سامانه‌ی پزشکی دکتر ساینا همین حالا سؤالات خود را از بهترین متخصص چشم پزشکی بپرسید.

سؤالات متداول

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.