سنگ مثانه | بررسی علل، علائم و روش‌های درمان

سنگ مثانه از تجمع مواد معدنی در مثانه به‌صورت بلور شکل می‌گیرد. سنگ های مثانه اغلب زمانی تشکیل می‌شوند که ادرار نتواند به‌طور کامل از مثانه تخلیه شود. در این مقاله به بررسی علل و علائم سنگ مثانه و روش‌های تشخیص و درمان آن می‌پردازیم.

سنگ مثانه چگونه تشکیل می‌شود؟

سنگ‌های مثانه توده‌های سختی از مواد معدنی هستند که با متبلور شدن مواد معدنی موجود در ادرار غلیظ تشکیل می‌شوند. این عارضه اغلب زمانی تشکیل می‌شود که تخلیه‌ی ادرار با مشکل مواجه شده و مثانه به‌طور کامل از ادرار خالی نشود. البته گاهی اوقات سنگ‌های کوچک کلیه از طریق حالب (میزنای یا مجرایی که ادرار را از کلیه‌ها به مثانه منتقل می‌کند) وارد مثانه می‌شوند.

سنگ‌های کوچک مثانه ممکن است بدون نیاز به درمان و به‌طور خودبه‌خودی دفع شوند؛ اما گاهی اوقات درمان سنگ مثانه به دارو یا جراحی نیاز دارد. سنگ مثانه در صورت درمان نشدن ممکن است منجربه عفونت مجاری ادراری و برخی عوارض دیگر شود.

علائم سنگ مثانه

گاهی اوقات سنگ های مثانه هیچ علائم مشخصی ندارند؛ ولی اگر سنگ، دیواره‌ی مثانه را تحریک کرده یا جریان ادرار را مسدود کند، ممکن است علائم مختلفی را ایجاد کند؛ ازجمله:

• درد زیر شکم
• درد در هنگام دفع ادرار
• تکرر ادرار
• دشواری در دفع ادرار
• وقفه افتادن و قطع شدن جریان ادرار
• خون در ادرار
• ادرار کدر یا تیره‌تر از رنگ عادی

اگر این علائم را تجربه می‌کنید، با متخصص کلیه و مجاری ادرار مشورت کنید.

علل ایجاد سنگ مثانه

سنگ مثانه زمانی شروع به شکل‌گیری می‌کند که پس از دفع ادرار، مقداری از ادرار در مثانه باقی بماند. این مشکل اغلب به دلیل یک بیماری زمینه‌ای اتفاق می‌افتد که مانع از تخلیه کامل مثانه می‌شود.

اختلالاتی که مانع از تخلیه‌ی کامل مثانه می‌شوند عبارت‌اند از:

• مثانه نوروژنیک: اگر به علت مشکلاتی مانند سکته‌ی مغزی یا آسیب نخاعی، اعصابی که بین مثانه و سیستم عصبی قرار دارند آسیب ببینند، ممکن است مثانه به‌طور کامل تخلیه نشود.
• بزرگ شدن پروستات: اگر پروستات بزرگ شود، می‌تواند به مجرای ادرار فشار وارد کند و باعث اختلال در جریان ادرار شود که در نتیجه‌ی آن مقداری ادرار در مثانه باقی می‌ماند.
• تجهیزات پزشکی: درصورتی‌که کاتتر یا سایر تجهیزات پزشکی هنگام کار گذاشته شدن به مثانه برسند، می‌توانند در ایجاد سنگ مثانه مؤثر باشند.
• التهاب مثانه: التهاب مثانه ناشی از عفونت‌های دستگاه ادراری یا پرتودرمانی می‌تواند باعث ایجاد سنگ مثانه شود.
• سنگ کلیه: سنگ کلیه می‌تواند از حالب‌ها (میزنای) به سمت پایین حرکت کند و اگر خیلی بزرگ نباشد، در مثانه باقی بماند و باعث انسداد شود. سنگ کلیه بسیار شایع‌تر از سنگ مثانه است.
• دیورتیکول مثانه: جدار مثانه از لایه‌های مخاطی و عضلانی تشکیل شده است. در بعضی موارد لایه‌ی مخاطی از لایه‌ی عضلانی فاصله گرفته و حالتی کیسه‌مانند به خود می‌گیرد. اگر اندازه‌ی این کیسه‌ها بزرگ شوند، می‌توانند ادرار را در خود نگه دارند و از تخلیه‌ی کامل مثانه جلوگیری کنند.
• سیستوسل: ممکن است دیواره مثانه در زنان ضعیف شود و تا واژن پایین بیاید. این افتادگی مثانه می‌تواند بر جریان ادرار تأثیر بگذارد.

احتمال بروز سنگ مثانه در چه افرادی بیشتر است؟

برخی عوامل بر احتمال بروز سنگ مثانه تأثیر دارند؛ برای مثال احتمال تشکیل سنگ مثانه در مردان بالای ۵۰ سال شایع‌تر از دیگران است.^[۱]

برخی از عواملی که می‌توانند خطر ابتلا به سنگ مثانه را افزایش دهند عبارت‌اند از:

• سن و جنسیت: مردان بیشتر از زنان به سنگ مثانه مبتلا می‌شوند و احتمال تشکیل سنگ مثانه با افزایش سن بالا می‌رود.
• آسیب‌های نخاعی: آسیب‌های شدید نخاع که بر عملکرد عضلات اثر می‌گذارند می‌توانند مانع از تخلیه‌ی کامل مثانه شده و منجر به تشکیل سنگ مثانه شوند.
• انسداد خروجی مثانه: هر شرایطی که بر جریان ادرار اثر بگذارد و این مسیر را مسدود کند می‌تواند احتمال تشکیل سنگ مثانه را افزایش دهد. عوامل مختلفی می‌توانند باعث انسداد مثانه شوند که رایج‌ترین آن‌ها بزرگ شدن پروستات است.
• جراحی بزرگ کردن مثانه: این جراحی که برای درمان بی‌اختیاری در زنان انجام می‌شود می‌تواند منجر به سنگ مثانه شود.

احتمال بروز سنگ مثانه در مردان بیشتر از زنان است.

عوارض سنگ مثانه

درصورتی‌که سنگ مثانه دفع نشود، حتی اگر کوچک باشد یا علائم بالینی ایجاد نکند، ممکن است عوارضی را به همراه داشته باشد:

• مشکلات مزمن مثانه: سنگ مثانه‌ی درمان‌نشده می‌تواند باعث مشکلات ادراری طولانی‌مدت مانند درد یا تکرر ادرار شود. سنگ مثانه همچنین می‌تواند در محل خروج مجرای ادرار از مثانه گیر کرده و جریان ادرار را مسدود کند.
• عفونت‌های مجاری ادراری: سنگ مثانه ممکن است باعث عفونت‌های باکتریایی مکرر در مجاری ادراری شود.

روش‌های تشخیصی

تشخیص سنگ مثانه با روش‌های زیر انجام می‌شود:

• معاینه بالینی: پزشک با معاینه‌ی بخش پایینی شکم بررسی می‌کند که آیا مثانه بزرگ شده است یا خیر. همچنین ممکن است با معاینه‌ی رکتوم (مقعد) اندازه‌ی پروستات را معاینه کند. همچنین پزشک علائم بالینی شما را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد.
• آزمایش ادرار: تکنسین آزمایشگاه نمونه‌ی ادرار شما را از نظر مقادیر میکروسکوپی خون، باکتری‌ها و مواد معدنی متبلور بررسی می‌کند. آزمایش ادرار همچنین وجود عفونت مجاری ادراری را مشخص می‌کند. عفونت مجاری ادراری می‌تواند علت تشکیل سنگ مثانه یا از عوارض آن باشد.
• سی تی اسکن: در تصویربرداری سی‌تی‌اسکن با استفاده از اشعه‌ی ایکس، تصاویر واضحی از ارگان‌های داخلی بدن گرفته می‌شود. پزشک با بررسی سی‌تی‌اسکن می‌تواند سنگ‌های بسیار کوچک را نیز تشخیص دهد. این تصویربرداری یکی از حساس‌ترین و دقیق‌ترین آزمایش‌ها برای شناسایی انواع سنگ‌های مثانه است.
• سونوگرافی: پزشک در این آزمایش با امواج صوتی، اندام‌ها و بافت‌های بدن شما را معاینه کرده و وجود سنگ مثانه را بررسی می‌کند.
• اشعه ایکس: عکس‌برداری با اشعه ایکس از کلیه‌ها، حالب‌ها (میزنای) و مثانه به پزشک کمک می‌کند تا وجود سنگ مثانه را تشخیص دهد. بااین‌حال برخی از انواع سنگ‌های مثانه در این نوع تصویربرداری دیده نمی‌شوند.

درمان سنگ مثانه اغلب با لیزر یا جراحی انجام می‌شود.

درمان سنگ مثانه

در بعضی موارد نوشیدن آب زیاد ممکن است به دفع طبیعی سنگ‌های کوچک مثانه کمک کند؛ ولی ازآنجایی‌که سنگ‌های مثانه اغلب به دلیل مشکل در تخلیه کامل ادرار از مثانه ایجاد می‌شوند، ممکن است نوشیدن آب اضافی روش مناسبی برای دفع سنگ مثانه نباشد.

در اغلب مواقع نیاز است سنگ‌ها از طرق دیگر از بدن خارج شوند:

شکستن سنگ مثانه

این روش تحت داروهای بی‌حسی موضعی یا بی‌هوشی عمومی انجام می‌شود. برای این عمل پزشک یک لوله‌ی کوچک را که در انتهای آن یک دوربین قرار دارد وارد مثانه می‌کند. پزشک ابتدا با کمک دوربین محل و اندازه‌ی سنگ را بررسی می‌کند؛ سپس با کمک لیزر، امواج فراصوت (ultrasound) یا دستگاه‌های دیگر سنگ را به قطعات کوچک‌تر خرد کرده و از مثانه خارج می‌کند.

عمل جراحی برداشتن سنگ مثانه

در مواقعی که سنگ مثانه بزرگ یا خیلی سخت باشد پزشک از عمل جراحی برای برداشتن سنگ استفاده می‌کند.

اگر سنگ‌های مثانه نتیجه‌ی انسداد مجرای خروجی مثانه یا بزرگ شدن پروستات باشد، پزشک همزمان با جراحی برداشتن سنگ، این عارضه‌ها را نیز درمان می‌کند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر هر یک از علائم سنگ مثانه را مشاهده کرده‌اید بهتر است حتماً با پزشک خود مشورت کنید. درصورتی‌که سنگ مثانه درمان نشود و در مثانه باقی بماند ممکن است بزرگ‌تر شده یا سخت و غیرقابل شکستن شود؛ به‌همین‌دلیل مهم است که به محض مشاهده‌ی علائم، روند درمان را آغاز کنید.

همچنین سنگ مثانه بدون درمان مناسب می‌تواند منجر به عوارض طولانی‌مدتی مانند عفونت‌های مکرر مجاری ادراری شود. عفونت‌های ادراری مکرر می‌توانند به دستگاه ادراری آسیب برسانند.

ازآنجایی‌که سنگ مثانه اغلب عارضه‌ی سایر مشکلات مثانه است، درمان آن‌ها در پیشگیری از سنگ مثانه نقش دارد.

آیا سنگ مثانه قابل پیشگیری است؟

همان‌طورکه پیش‌تر گفتیم، سنگ مثانه اغلب به علت بیماری‌ها یا اختلالات دیگر ایجاد می‌شود؛ بنابراین درمان به‌موقع سایر بیماری‌ها می‌تواند از بروز سنگ مثانه پیشگیری کند.

چند راه برای پیشگیری از سنگ مثانه وجود دارد:

• درمان دیورتیکول‌های مثانه: گفتیم که دیورتیکول‌ها کیسه‌هایی هستند که در مثانه ایجاد می‌شوند و می‌توانند مانع از تخلیه‌ی کامل ادرار از مثانه شوند. یکی از روش‌های درمان دیورتیکول‌ها، عمل جراحی و برداشتن آن‌ها است. همچنین درمان بزرگی پروستات ممکن است از تشکیل دیورتیکول جلوگیری کند.
• درمان بزرگ‌شدگی پروستات: این عارضه با کمک دارو یا جراحی قابل درمان است.
• آسیب عصبی: مصرف برخی داروها یا استفاده از کاتتر می‌تواند احتمال تشکیل سنگ مثانه را در افراد مبتلا به آسیب‌های نخاعی کمتر کند.
• پیشگیری در زنان مبتلا به سیستوسل: ممکن است پزشک برای بهبود این وضعیت عمل جراحی را برای شما تجویز کند.

کلام آخر دکترساینا

سنگ مثانه اغلب ناشی از سایر مشکلات ادراری است؛ ازاین‌رو به سلامت خود اهمیت دهید و هر نوع علائمی را با پزشک متخصص در میان بگذارید و در صدد درمان آن باشید. به‌خاطر داشته باشید که هیچ‌گونه روش خانگی یا جایگزینی برای درمان سنگ مثانه وجود ندارد و درمان آن باید حتماً زیر نظر پزشک متخصص انجام شود.

سؤالات متداول

همراهان مجله سلامت دکترساینا، شما عزیزان نیز می‌توانید سؤالات خود را در رابطه با موضوع این مقاله در بخش نظرات بنویسید. متخصصان ما در تلاش هستند تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ دهند.   

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری