آنفولانزای پرندگان (مرغی): از شایعات تا واقعیت!

آنفولانزای مرغی یا آنفولانزای پرندگان، یک عفونت ویروسی است که نه‌تنها پرندگان، بلکه ممکن است سایر حیوانات و حتی انسان‌ها را نیز درگیر کند؛ اما آنفولانزای مرغی تا چه حد خطرناک است؟ چگونه انسان به آن مبتلا می‌شود؟ در این مقاله علاوه‌بر علائم، تشخیص و درمان این بیماری، می‌کوشیم به این سؤالات نیز پاسخ دهیم.

آنفولانزای پرندگان یا مرغی چیست؟

«آنفولانزای مرغی» که «آنفولانزای پرندگان»، Bird Flu یا Avian influenza نیز نامیده می‌شود، یک عفونت ویروسی است که نه‌تنها پرندگان، بلکه سایر حیوانات و حتی انسان‌ها را نیز مبتلا می‌کند. بیشتر اشکال این ویروس به پرندگان محدود می‌شود. H5N1 شایع‌ترین شکل آنفولانزای مرغی است. این شکل از بیماری، برای پرندگان کشنده است و می‌تواند به‌راحتی بر انسان‌ها یا سایر حیواناتی که با ناقل بیماری در تماس‌اند تأثیر بگذارد.

براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، H5N1 برای اولین بار در سال ۱۹۹۷ در انسان کشف شده و نزدیک به ۶۰‌ درصد از افراد آلوده را از بین برده است. در حال‌ حاضر، ویروس از طریق تماس انسان به انسان منتقل نمی‌شود. بااین‌حال، برخی از کارشناسان نگران هستند که H5N1 ممکن است تبدیل به یک همه‌گیری برای انسان شود.

---

انواع آنفولانزای مرغی

به‌طورکلی چهار نوع ویروس آنفولانزا وجود دارد: C، B، A و D. ویروس آنفولانزای مرغی از نوع A است. ویروس‌های آنفولانزای مرغی A، به دو دسته تقسیم می‌شوند:

• ویروس آنفولانزای مرغی A با بیماری‌زایی کم (LPAI)
• ویروس آنفولانزای مرغی A با بیماری‌زایی زیاد (HPAI)

این دسته‌بندی باتوجه‌به ویژگی‌های مولکولی و توانایی ویروس در ایجاد بیماری و مرگ‌ومیر در مرغ‌ها (در محیط آزمایشگاهی) صورت گرفته و به شدت بیماری در انسان‌ها ارتباطی ندارد. هر دو نوع ویروس LPAI و HPAI باعث ایجاد بیماری خفیف تا شدید در انسان‌ها شده‌اند. بین زیرگروه‌هایی از ویروس که فقط پرندگان را آلوده می‌کنند با آن‌هایی که انسان و پرندگان را آلوده می‌کنند، تفاوت‌های ژنتیکی وجود دارد. چهار سویه در سال‌های اخیر باعث نگرانی شده‌اند:

• H5N1 (از سال ۱۹۹۷)
• H7N9 (از سال ۲۰۱۳)
• H5N6 (از سال ۲۰۱۴)
• H5N8 (از سال ۲۰۱۶)

اگرچه H5N1، H7N9 و H5N6 به‌راحتی افراد را مبتلا نمی‌کنند، اما چندین نفر در سراسر جهان به این ویروس مبتلا شده‌اند و مرگ‌ومیر تعدادی را نیز به دنبال داشته است. در فوریه ۲۰۲۱، H5N8 برای اولین بار در روسیه، تعداد کمی از مردم را آلوده کرد.

---

چگونه انسان به آنفولانزای مرغی مبتلا می‌شود؟

همان‌طورکه گفتیم، انواع مختلفی از آنفولانزای مرغی وجود دارد؛ اما H5N1 اولین ویروس آنفولانزای مرغی بود که انسان را بیمار کرد. اولین عفونت در سال ۱۹۹۷ در هنگ‌کنگ رخ داد. شیوع این بیماری به‌دنبال رسیدگی افراد به طیور آلوده اتفاق افتاد.

پرندگان دریایی وحشی از جمله مرغ دریایی و درنا، پرندگان ساحلی و پرندگان آبی وحشی مانند اردک، غازها و قوها میزبان ویروس‌های آنفولانزای A پرندگان محسوب می‌شوند. ویروس H5N1 به‌طور طبیعی در مرغابی‌های وحشی وجود دارد، اما به‌راحتی می‌تواند به پرندگان اهلی سرایت کند. این بیماری از طریق تماس با مدفوع پرنده آلوده، ترشحات بینی یا ترشحات دهان یا چشم به انسان منتقل می‌شود. ویروس آنفولانزای مرغی می‌تواند مدت طولانی زنده بماند. ویروس H5N1 به مدت ۱۰ روز در مدفوع و بزاق پرندگان آلوده قابلیت انتشار دارد. دست زدن به سطوح آلوده، خطر ابتلا را بیشتر می‌کند. همچنین خوردن گوشت و تخم پرندگان آلوده به‌صورت نیم‌پز نیز می‌تواند خطر انتقال بیماری را به‌همراه داشته باشد. 

اگر شرایط زیر را داشته باشید، بیشتر در معرض ابتلا به آنفولانزای مرغی هستید:

• مرغ‌دار هستید.
• به مناطق آلوده به بیماری سفر کرده‌اید.
• در معرض پرندگان آلوده به این ویروس قرار گرفته‌اید.
• مرغ یا تخم مرغ نیم‌پز می‌خورید.
• از کارکنان مراقبت بهداشتی هستید که از افراد مبتلا مراقبت می‌کنند.
• یکی از افراد خانواده شما آلوده به ویروس شده است.

---

علائم و نشانه‌های آنفولانزای مرغی

در صورت ابتلا به آنفولانزای مرغی یا H5N1، ممکن است علائمی شبیه به علائم آنفولانزای معمولی داشته باشید؛ مانند:

• سرفه
• اسهال
• مشکلات تنفسی
• تب (بالای ۳۸ درجه سانتی‌گراد)
• سردرد
• بدن‌درد
• خستگی
• آبریزش بینی
• گلودرد

دوره کمون این ویروس (زمانی که ویروس را گرفته‌اید ولی هنوز علامتی ندارید) معمولا از ۲ تا ۵ روز بوده و ممکن است تا ۱۷ روز نیز طول بکشد.

---

چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟

اگر هر یک از شرایط زیر را داشتید، از پزشک کمک بگیرید:

• اخیراً به منطقه‌ای سفر کرده‌اید که آنفولانزای پرندگان در آن شیوع داشته و در فاصله یک متری به پرندگان زنده یا مرده قرار گرفته‌اید.
• تماس نزدیک (فاصله در حد لمس یا صحبت کردن) با کسی که مبتلا به بیماری تنفسی شدید بوده داشتید.
• با کسی که به‌طور غیرمنتظره فوت کرده و از منطقه‌ای با شیوع بالای بیماری بوده، تماس داشتید.
• ظرف ۱۰ روز پس از دست زدن به پرندگان یا سفر به مناطقی که آنفلوانزای مرغی شیوع دارد، دچار علائم آنفولانزا شدید.

اگر در معرض آنفولانزای مرغی قرار گرفتید، باید قبل از رسیدن به مطب یا بیمارستان، این مسئله را به کارکنان اطلاع دهید. از قبل هشدار دادن به آن‌ها باعث می‌شود بتوانند قبل از رسیدگی به شما، اقدامات احتیاطی را برای محافظت از کارکنان و سایر بیماران انجام دهند.

---

تشخیص آنفولانزای مرغی

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC)، یک تست تخصصی مولکولی (PCR) را برای تشخیص ویروس آنفولانزا نوع A (زیر سویه H5) تأیید کرده است. این آزمایش می‌تواند نتایج اولیه را در چهار ساعت ارائه دهد، اما درحال‌حاضر به‌طور گسترده در دسترس نیست. همچنین پزشک ممکن است موارد زیر را نیز برای یافتن شواهد ویروس آنفولانزای مرغی، بررسی و درخواست کند:

• سمع ریه (شنیدن صدای ریه با گوشی پزشکی؛ می‌توان با این کار صداهای غیر طبیعی تنفسی را تشخیص داد.)
• بررسی گلبول‌های سفید خون
• کشت ترشحات حلق (نازوفارنکس)
• عکس رادیولوژی قفسه سینه (X-ray)

برای بررسی عملکرد قلب، کلیه و کبد نیز می‌توان آزمایشات بیشتری انجام داد.

---

درمان آنفولانزای مرغی

انواع مختلف آنفولانزای مرغی می‌تواند علائم مختلفی ایجاد کند. در نتیجه، درمان ممکن است متفاوت باشد. در بیشتر موارد، درمان با داروهای ضد ویروسی مانند اُسلتامی‌ویر (با نام تجاری Tamiflu) یا زانامی‌ویر (با نام تجاری Relenza) می‌تواند به کاهش شدت بیماری کمک کند. بااین‌حال، مصرف دارو باید ظرف ۴۸ ساعت پس از بروز اولین علائم شروع شود. ویروسی که باعث ایجاد آنفولانزای پرندگان در انسان می‌شود، می‌تواند در برابر دو داروی ضد ویروسی رایج، یعنی آمانتادین و ریمانتادین، مقاومت کند. نباید از این داروها برای درمان بیماری استفاده شود. در صورت ابتلا به عفونت شدید، ممکن است پزشک برای بهبود تنفس‌تان از دستگاه تنفس استفاده کند.

در صورت ابتلا، ممکن است پزشک جهت پیشگیری، برای خانواده یا سایر افرادی که با شما در تماس نزدیک هستند (حتی اگر بیمار نباشند)، داروهای ضد ویروسی تجویز کند. شما نیز باید در قرنطینه قرار بگیرید تا از انتشار ویروس به دیگران جلوگیری کنید.

---

آیا واکسن آنفولانزای مرغی وجود دارد؟

سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) واکسنی را برای محافظت در برابر آنفولانزای مرغی تأیید کرده، اما درحال‌حاضر این واکسن در دسترس عموم قرار ندارد. متخصصان توصیه می‌کنند درصورتی‌که H5N1 شروع به انتشار در بین مردم کرد، از واکسن استفاده شود.

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) همچنین توصیه می‌کند که هر فرد بالای ۶ ماه، هر سال واکسن آنفولانزای فصلی را دریافت کند. مخصوصاً، مهم است که افرادی که ممکن است در معرض پرندگان بیمار قرار بگیرند واکسن آنفولانزای فصلی را دریافت کنند. زمان ایده‌آل آن در صورت امکان، حدود دو هفته قبل از مواجهه احتمالی است. واکسیناسیون آنفولانزای فصلی از ابتلا به ویروس آنفلوانزای مرغی جلوگیری نمی‌کند، اما می‌تواند خطر ابتلای همزمان به ویروس آنفولانزای فصلی و مرغی را کاهش دهد.

---

آیا می‌توان از آنفولانزای مرغی پیشگیری کرد؟

بهترین راه برای جلوگیری از آنفولانزای مرغی، قرار نگرفتن در معرض منبع بیماری است. از طرفی، خوردن گوشت و تخم پرندگان آلوده به‌صورت نیم‌پز نیز می‌تواند خطر انتقال بیماری را به‌همراه داشته باشد. مصرف گوشت و تخم پرندگان آلوده درصورتی‌که به‌خوبی پخته شده باشد، باعث انتقال آنفولانزای پرندگان نمی‌شود؛ اما تخم‌ها به‌هیچ‌وجه نباید شُل و پخته‌نشده سرو شوند. گوشت نیز اگر در دمای ۷۳/۹ درجه سانتی‌گراد پخته شده باشد، سالم در نظر گرفته می‌شود. با رعایت برخی اقدامات محافظتی در ارتباط با پرندگان، می‌توانید از آنفولانزای مرغی پیشگیری کنید:

• در صورت امکان از تماس مستقیم با پرندگان وحشی خودداری کرده و سعی کنید فقط از دور آن‌ها را تماشا کنید.
• در نظر داشته باشید که پرندگان وحشی می‌توانند به ویروس آنفولانزای مرغی A آلوده باشند، حتی اگر بیمار به نظر نرسند.
• اگر شغل شما در ارتباط با پرندگان است، حتما در برخورد با پرندگان از ماسک و دستکش استفاده کنید. 
• پس از تماس با پرندگان (حتی وقتی دستکش داشته‌اید) دست‌های خود را به‌دقت بشویید.
• از تماس محافظت‌نشده با طیوری (پرندگان اهلی) که بیمار به نظر می‌رسند یا مرده‌اند، خودداری کنید.
• سطوحی را که ممکن است آلوده به بزاق، مخاط یا مدفوع پرندگان وحشی یا اهلی باشد، لمس نکنید.

---

عوارض آنفولانزا مرغی 

عوارض عفونت آنفولانزای مرغی به شدت عفونت و نوع ویروس آنفولانزای ایجاد کننده آن بستگی دارد. H5N1 میزان مرگ‌ومیر بالایی دارد، درحالی‌که سایر انواعی که ذکر کردیم اینطور نیستند. برخی از عوارض احتمالی عبارت‌اند از:

• سپسیس (عفونت خون)
• ذات الریه (پنومونی)
• نارسایی ارگان‌ها
• دیسترس حاد تنفسی

---

کلام آخر دکترساینا

آنفولانزای مرغی یا آنفولانزای پرندگان که با نام‌های Bird Flu یا Avian influenza مشهور است، یک عفونت ویروسی در پرندگان است که برخی از انواع آن ممکن است به‌ندرت انسان را نیز آلوده کند. بیماری در انسان‌ها از خفیف تا شدید، از علائم شبیه به یک آنفولانزای معمولی تا درگیری تنفسی کُشنده متغیر است. رعایت نکات بهداشتی هنگام ارتباط با پرندگان و مراجعه به‌موقع به پزشک در موارد مشکوک به بیماری، بسیار حائز اهمیت است.

---

سوالات متداول