اضطراب یکی از واکنش‌های طبیعی بدن برای مقابله با خطرات و مشکلات است، اما اضطراب شدید می‌تواند بر کیفیت زندگی و همچنین سلامت جسمی فرد تأثیر منفی بگذارد. در این مقاله از مجله سلامت دکتر ساینا به بررسی علت و علائم اضطراب، علت می‌پردازیم و درانتها راه‌کارهایی را برای کنترل اضطراب ارائه می‌کنیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
اضطراب چیست؟
اضطراب مجموعه‌ای متشکل از احساس تنش، افکار مملو از نگرانی و برخی علائم بالینی مانند تپش قلب است. اضطراب یک واکنش طبیعی است که بر اثر تکامل و با هدف بقا به وجود آمده است.
اضطراب بخشی از واکنش «ستیز‌وگریز» است؛ هنگامی‌که انسان در برابر یک خطر یا شرایط غیرعادی قرار می‌گیرد مغز به حالت جنگ یا گریز درمی‌آید. این واکنش از دوران انسان‌های اولیّه در بشر نهادینه شده است و مربوط به زمانی است که انسان اولیه در برابر عوامل خطرآفرین مانند حیوانات شکارچی قرار می‌گرفته و نیاز به مبارزه یا فرار کردن داشته است.
علت اضطراب چیست؟
در دنیای مدرن عوامل تهدیدکنندة زندگی آن‌چنان زیاد نیستند؛ ولی شرایط مختلفی مغز را در حالت جنگ یا گریز قرار می‌دهند و باعث بروز علائم اضطراب می‌شوند. عامل مولّد اضطراب معمولاً یک مشکل بارز و مشخص نیست، بلکه امروزه مهم‌ترین عوامل بروز اضطراب مشکلات عمده و کلی مانند کار، تحصیل، مشکلات خانوادگی، درآمد و دغدغه‌هایی از این دست هستند.
در بعضی افراد نیز ممکن است دلیل اضطراب یک بیماری زمینه‌ای باشد:
- بیماری قلبی
- دیابت
- مشکلات غدة تیروئید؛ مانند پرکاری تیروئید
- بیماری‌های تنفسی مانند آسم
- سوء مصرف مواد مخدر یا ترک اعتیاد
- ترک اعتیاد الکل، داروهای ضداضطراب یا دیگر داروها
- درد مزمن یا سندرم رودة تحریک‌پذیر
- برخی تومورهای نادر که منجر به ترشح هورمون‌های جنگ یا گریز می‌شوند.
- اضطراب می‌تواند از عوارض جانبی برخی داروها نیز باشد.
اضطراب ناشی از بیماری زمینه‌ای
در شرایط زیر احتمال این‌که اضطراب شما ناشی از بیماری زمینه‌ای باشد بیشتر است:
- اگر هیچ‌یک از خویشاوندان خونی شما به اضطراب دچار نباشند.
- اگر در دوران کودکی خود مشکلات اضطراب نداشته‌اید.
- اگر اضطراب باعث اجتناب از فعالیت‌های مختلف نشده باشد.
- اگر به‌طور ناگهانی به اضطراب دچار شده‌اید و به نظر می‌رسد اضطراب ارتباطی به اتفاقات زندگی شما ندارد.
اضطراب واکنش طبیعی بدن است که باعث می‌شود بدن آمادگی مقابله با شرایط سخت را پیدا کند؛ اما اضطراب بیشازحد می‌تواند بر سلامت فرد تأثیر منفی بگذارد و در کیفیت زندگی نیز تداخل ایجاد کند.
تفاوت استرس و اضطراب
استرس و اضطراب بخش‌هایی از واکنش ستیز یا گریز هستند و هرچند هر دو واکنش‌های احساسی بوده و شبیه به یکدیگر به نظر می‌رسند؛ امّا تفاوت اضطراب و استرس چشمگیر است.
استرس اغلب بر اثر یک عامل خارجی مشخص و ملموس به‌وجود می‌آید. عامل مولد استرس ممکن است مشکلی کوتاه‌مدت مانند یک امتحان یا یک دعوای کوتاه خانوادگی بوده یا یک معضل طولانی‌مدت مانند بیماری‌های مزمن و مشکلات فرهنگی-اجتماعی باشد.
استرس معمولاً با علائمی مانند تحریک‌پذیری، عصبانیّت، خستگی، درد عضلات، مشکلات گوارشی و خواب همراه است.
اضطراب بیشتر حالتی مزمن و شدید دارد؛ به‌صورتی‌که ممکن است حتی پس از برطرف شدن عامل مولّد اضطراب، این احساس به قوت قبل باقی بماند.
علائم ناشی از اضطراب تا حد زیادی شبیه به استرس هستند: بی‌خوابی، دشواری در تمرکز، خستگی، گرفتگی عضلات و تحریک‌پذیری.
فرق ترس و اضطراب
ترس و اضطراب رابطة تنگاتنگی با یکدیگر دارند و هر دو از باقیمانده‌های حواس لازم برای بقا هستند. به‌طورکلی ترس بر اثر یک عامل خطر مشخص (مانند حملة یک حیوان وحشی) به‌وجود می‌آید؛ درحالی‌که اضطراب کلی‌تر بوده و دلیل مشخص و متمرکزی ندارد. اضطراب ممکن است بر اثر شرایطی مثل شک و تردید، دلزدگی و ملالت، تناقض افکار، ناامیدی و خجالت بروز پیدا کند.
درشرایطی‌که دلیل احساس اضطراب مشخص و واضح باشد، می‌توان گفت ترس همان احساس اضطراب است. ترس اغلب ناگهانی‌تر بوده و بدن را به‌سرعت وارد مرحلة «ستیز یا گریز» می‌کند. بدن بر اثر احساس ترس خود را برای شرایط ویژه آماده می‌کند؛ سرعت تنفس افزایش پیدا می‌کند، تمرکز بالا می‌رود، شنوایی متمرکز شده و مردمک چشم‌ها گشاد می‌شوند.
علائم اضطراب شامل احساس نگرانی و بی‌قراری دائمی، ناتوانی در تمرکز، تپش قلب، مشکلات گوارشی و … است.
علائم اضطراب
شایع‌ترین علائم اضطراب عبارت‌اند از:
- احساس نگرانی، بی‌قراری یا تنش
- احساس خطر یا وحشت قریب‌الوقوع
- دشواری در تمرکز یا ناتوانی در فکر کردن به چیزی غیر از عامل نگرانی
- دشواری در کنترل نگرانی
- تمایل به دوری کردن از عوامل مولد نگرانی و اضطراب
علائم فیزیکی اضطراب
علاوه‌بر موارد گفته شده، بعضی از علائم اضطراب جسمانی و فیزیکی هستند. البته ممکن است علائم اضطراب برای افراد مختلف متفاوت باشند؛ ولی اضطراب اغلب با علائم زیر همراه است:
- افزایش ضربان قلب
- افزایش سرعت تنفس
- عرق کردن
- لرزیدن
- احساس ضعف یا خستگی
- مشکلات خواب
- مشکلات گوارشی
- سردرد
اگر علائم اضطراب شما زندگی روزمره‌تان را مختل کرده و به تنهایی نمی‌توانید با آن مقابله کنید بهتر است از روانشناسان کمک بگیرید. به کمک سامانه مشاوره آنلاین پزشکی دکتر ساینا بدون نیاز به مراجعه حضوری همین حالا با یکی از بهترین روانشناسان ارتباط برقرار کنید.
حمله اضطرابی چیست؟
حمله‌های اضطرابی یا حملات پانیک را می‌توان به‌صورت یک موج یا هجوم ناگهانی احساس وحشت و ترس توصیف کرد. حملات اضطرابی معمولاً بسیار ناگهانی و بدون داشتن علائم قبلی رخ می‌دهند.
این حملات معمولاً در حدود ۱۰ دقیقه به اوج خود می‌رسد و به ندرت بیشتر از ۳۰ دقیقه طول می‌کشد؛ ولی در همین مدت زمان کوتاه، افراد ترس و فشار بسیار زیادی را تحمل می‌کنند؛ به‌طوری‌که ممکن است احساسی مشابه حملة قلبی به آن‌ها دست بدهد.
دکتر ساینا در مقاله حملات پانیک به‌طور کامل به بررسی علت و روش‌های درمان این عارضه پرداخته است.
عوارض اضطراب
اضطراب بیشازحد باعث می‌شود سطح نگرانی روزانه افزایش پیدا کند. اضطراب ممکن است با فعالیت‌های روزمره شما تداخل پیدا کند و مشکلات بسیاری به همراه داشته باشد:
- افسردگی یا دیگر بیماری‌های روان
- تمایل به سوء مصرف مواد مخدر
- بی‌خوابی و مشکلات خواب
- سوء هاضمه و مشکلات گوارشی
- سردرد و دردهای مزمن
- انزواطلبی
- مشکلات عملکردی در مدرسه یا محل کار
- پائین آمدن کیفیت زندگی
- افکار خودکشی
برای کنترل اضطراب چه کنیم؟
قطعاً بهترین و مؤثرترین راهکار مقابله با اضطراب مشورت با متخصصان این حوزه است. روانشناسان، روانپزشکان و مشاوران مجرب با دانش و تجربة گسترده در این حیطه به شما کمک می‌کنند بر اضطراب خود چیره شوید؛ ولی برخی از تغییرات در سبک زندگی و عادت‌های روزمره می‌توانند در تعدیل حس اضطراب مؤثر باشند:
فعالیت بدنی و ورزشی
در برنامه روزانة خود مدتی را به ورزش کردن اختصاص دهید و به آن متعهد بمانید. مقالات و مطالعات بی‌شماری ثابت کرده‌اند که فعالیت بدنی روتین و منظم تأثیر بسزایی در کاهش احساسات منفی از جمله اضطراب و استرس دارد.
از مصرف الکل و مواد مخدر بپرهیزید
مطالعات نشان داده‌اند که این ترکیبات بر حالات روحی اثر منفی می‌گذارند و معضلاتی مانند اضطراب را تشدید می‌کنند. شما می‌توانید با کمک مشاور، مصرف این ترکیبات را کنار بگذارید.
ترک سیگار و نوشیدنی‌های حاوی کافئین
نیکوتین و کافئین بر اضطراب اثر منفی دارند. برای مقابله با اضطراب سیگار را ترک کرده و مصرف نوشیدنی‌های حاوی کافئین را به حداقل برسایند.
از تکنیک‌های کنترل اضطراب کمک بگیرید
ورزش‌هایی مانند یوگا و مدیتیشن برای سلامت روان بسیار کارآمد هستند و می‌توانند به کاهش سطح اضطراب کمک کنند.
خواب کافی و مناسب یکی از اولویت‌های شماست
اگر خواب ناکافی یا بی‌کیفیت دارید می‌توانید با انجام برخی اقدامات این شرایط را بهبود دهید. ساعت مشخصی برای خوابیدن و بیدار شدن در نظر بگیرید و به آن متعهد بمانید. خواب را به یک اولویت تبدیل کنید و بر دیگر فعالیت‌ها ارجح بدانید.
تغذیه سالم
اهمیت تغذیه در سلامت جسمی بر هیچکس پوشیده نیست. تغذیة مناسب برای سلامت روح و روان نیز حیاتی است. رژیم غذایی غنی از میوه و سبزیجات و دانه‌های سبوس می‌تواند سطح اضطراب را تا حد زیادی کاهش دهد.
تغذیه سالم، خواب کافی، ورزش منظم و استفاده از تکنیک‌هایی مانند یوگا و مدیتیشن، همچنین پرهیز از مصرف مواد مخدر و الکل در کنترل اضطراب نقش مؤثری دارند.
کلام آخر دکترساینا
همان‌طورکه گفتیم، اضطراب کم معمولاً مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند؛ اما اضطراب شدید می‌تواند عوارض جدی بر سلامت و کیفیت زندگی افراد بگذارد. دکتر ساینا به شما توصیه می‌کند اگر علائم اضطراب را در خود می‌بینید تلاش کنید با پیگیری یک سبک زندگی سالم بر اضطراب خود غلبه کنید. توجه داشته باشید اغلب مدیریت اضطراب به‌تنهایی کاری دشوار است؛ توصیه می‌شود اگر از اضطراب طولانی‌مدت رنج می‌برید از مشاوران روان شناسی کمک بگیرید.
سؤالات متداول
افسردگی از دیدگاه پزشکان یک بیماری محسوب می‌شود؛ درحالی‌که اضطراب نوعی واکنش به محرک‌های خارجی است. برخی از علائم افسردگی و اضطراب مشابه هستند. ممکن است افراد همزمان به افسردگی و اضطراب دچار باشند. همچنین اضطراب در طولانی‌مدت می‌تواند منجر به افسردگی شود.
اضطراب بی‌دلیل یا ناگهانی می‌تواند ناشی از یک بیماری زمینه‌ای مانند بیماری‌های قلبی یا ریوی، مشکلات تیروئید و دیابت باشد. اگر به‌طور ناگهانی دچار اضطراب یا حملة عصبی شده‌اید حتماً با متخصص روانشناس مشورت کنید.