کم خونی یا آنمی یک بیماری است که در آن میزان گلبول‌های قرمز خون یا میزان هموگلوبین آن‌ها کاهش پیدا می‌کند یا ساختار گلبول‌های قرمز به‌گونه‌ای تغییر می‌کند که نمی‌توانند تبادل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن را به‌خوبی انجام دهند. در این مقاله از مجله سلامت دکتر ساینا به بررسی علت و علائم کم خونی، عوارض و راههای درمان کم خونی می‌پردازیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
کم خونی چیست؟
کم خونی (Anemia) زمانی اتفاق می‌افتد که تعداد گلبول‌های قرمز خون یا میزان هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز کمتر از حد طبیعی است. وظیفة گلبول‌های قرمز رساندن خون اکسیژن‌دار به تمام بافت‌های بدن است.
گلبول های قرمز این کار را از طریق هموگلوبین خود انجام می‌دهند. بنابراین وقتی تعداد گلبول‌های قرمز یا میزان هموگلوبین موجود در آن‌ها کم شود، میزان اکسیژن‌رسانی به اندام‌های بدن نیز کاهش پیدا می‌کند.
بیشتر علائم کم خونی ناشی از کاهش اکسیژن‌رسانی به اندام‌ها و بافت‌های بدن است. کم خونی یا آنمی در زنان و افرادی که بیماری‌های مزمن دارند بیشتر است.
علائم کم خونی
گاهی علائم کم خونی به قدری خفیف است که فرد متوجه آن نمی‌شود. زمانی که تعداد گلبول‌های قرمز یا میزان هموگلوبین موجود در آن‌ها خیلی از حد نرمال پایین‌تر باشد، علائم کم خونی بروز پیدا می‌کنند. نشانه های کم خونی بسته به علت آن عبارت‌اند از:
- سرگیجه و احساس سبکی سر
- ضربان قلب بالا یا نامنظم
- سردرد
- درد در استخوان‌ها، مفاصل، شکم و قفسة سینه
- اختلال رشد در کودکان و نوجوانان
- بی‌خوابی
- رنگ‌پریدگی
- پوست زرد
- تنگی نفس
- خستگی و کاهش انرژی درطول روز
- ضعف در عضلات
- سردی دست و پا
برای مشاهده لیست بهترین پزشک عمومی و داخلی کلیک کنید:
ارتباط تلفنی با پزشک عمومی ارتباط آنلاین با پزشک عمومیمهمترین انواع کم خونی
کم خونی فقرآهن
آنمی فقرآهن شایع ترین نوع کم خونی است و زمانی اتفاق می‌افتد که گلبول‌های قرمز آهنِ کافی برای ساخت هموگلوبین در اختیار نداشته باشند. کمبود آهن معمولاً به دنبال از دست دادن خون، سوء جذب آهن یا تغذیة نامناسب رخ می‌دهد. در دوران بارداری و زایمان نیز به دلیل افزایش نیاز به آهن، ممکن است کم خونی فقرآهن ایجاد شود. برای مطالعة بیشتر در این مورد می‌توانید به مقاله کم خونی در بارداری از مجله سلامت دکتر ساینا مراجعه کنید.
کم خونی ناشی از کمبود ویتامین
این نوع کم خونی به‌دنبال کمبود ویتامین B9 (اسیدفولیک)، ویتامین B12 یا ویتامین C ایجاد میشود. یکی از انواع کم خونی ناشی از کمبود ویتامین، آنمی پرنیشیوز نام دارد. آنمی پرنیشیوز یکی از انواع آنمی مگالوبلاستیک محسوب میشود. در این نوع آنمی، معمولاً یک اختلال خودایمنی باعث میشود فرد قادر به جذب ویتامین B12 نباشد.
کم خونی آپلاستیک
نوعی اختلال و نارسایی است که درآن مغز استخوان توانایی تولید انواع سلول‌های خونی را از دست می‌دهد. این نوع کم خونی معمولاً به دنبال تخریب یا کمبود سلول‌های بنیادی خون‌ساز در مغز استخوان رخ می‌دهد. عفونت‌های ویروسی، قرار گرفتن در معرض اشعه و سموم شیمیایی از علل ابتلا به کم خونی آپلاستیک هستند.
کم خونی همولیتیک
زمانی اتفاق می‌افتد که گلبول‌های قرمز در طحال یا در طی جریان خون تخریب می‌شوند. این نوع کم خونی ممکن است به علت عفونت، اختلال ایمنی، ناهنجاری مادرزادی و اختلال مکانیکی دریچه‌های قلب ایجاد شود.
کم خونی داسی شکل
کم خونی داسی شکل یک نوع کم خونی ارثی همولیتیک است که در آن پروتئین هموگلوبین به شکلی غیرطبیعی ساخته میشود و باعث میشود گلبول‌های قرمز تغییر شکل دهند، سفت و سخت شوند و رگ‌های خونی را مسدود کنند.
۷ علائم کم خونی در زنان
علل کم خونی در زنان اغلب به دلیل خونریزی‌های شدید دوران قاعدگی یا بارداری است. برخی از علائم کم خونی در زنان عبارت‌اند از:
- خستگی
- تنگی‌نفس
- تغییرات پوست و ناخن
- زخم دهان و لب
- کاهش اشتها
- سندرم پای بی‌قرار
- سردرد
کمخونی به دلیل خونریزی‌های قاعدگی و بارداری در زنان شایع‌تر از مردان است؛ اما علائم کم خونی در مردان تفاوتی با زنان ندارد.
علائم کم خونی شدید
درصورتی‌که كم خونی شدید باشد ممکن است علائمی مانند تحریک پذیری، خستگی، آریتمی قلبی، افزایش تشنگی ظاهر شود. سایر علایم کم خونی شدید عبارت‌اند از:
- تاکی پنه (تنفس سریع)
- گرفتگی عضلات پایین پا
- یرقان یا زردی
- تنگی نفس
- افزایش ضربان قلب
- کاهش توان در فعالیت‌های ورزشی
- غش یا از حال رفتن[i]
عوارض کم خونی
- مشکلات قلبی[ii]
- مشکلات دوران بارداری مانند تولد نوزاد نارس
- افسردگی
- ضعف سیستم ایمنی
- سندرم پای بی‌قرار
- اختلال رشد در کودکان و نوجوانان
عوارض کم خونی شدید به‌خصوص در سنین رشد بسیار جدی است. برای پیشگیری از عوارض کم خونی در بدن، درصورت مشاهدة علائم کمخونی، برای درمان آن اقدام کنید. برای درمان کم خونی شدید می‌توانید از پزشک عمومی کمک بگیرید.
تشخیص کم خونی
برای تشخیص کم خونی، باید آزمایش خون انجام دهید. پزشک با بررسی علائم بالینی شما، احتمال ابتلا به کمخونی را در نظر می‌گیرد. سپس برای اطمینان و همچنین برای تشخیص نوع و علت کمخونی، درخواست انجام آزمایش خون و مدفوع می‌کند.
رایج‌ترین روش تشخیص کم خونی انجام آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی یا CBC است. در آزمایش CBC علاوه بر سلول‌های خونی، میزان هموگلوبین و هماتوکریت (درصد گلبول‌های قرمز نسبت به کل حجم خون) نیز اندازه گیری می‌شوند. این آزمایش علاوه بر کمخونی، به پزشک در تشخیص برخی مشکلات زمینه‌ای مانند بیماری‌های کلیوی و برخی سرطان‌ها نیز کمک می‌کند.
درصورتی‌که میزان هموگلوبین، RBC و هماتوکریت پایین‌تر از حد نرمال باشد، احتمالاً فرد دچار کمخونی است. همچنین اندازه‌گیری سطح اسید فولیک، B12 و آهن سرم نیز از روش‌های متداول تشخیص کم خونی است.
ممکن است پزشک برای تشخیص علت کم خونی درخواست انجام آزمایش خون مخفی بدهد. در این آزمایش نمونة مدفوع از نظر وجود خون بررسی میشود. مثبت بودن این آزمایش نشان‌دهندة خونریزی از بخشی از دستگاه گوارش است. آزمایش خون مخفی ممکن است به دلیل زخم معده، کولیت اولسراتیو یا سرطان کولون مثبت شود.
پزشک با بررسی علائم بالینی احتمال کم خونی را مطرح می‌کند؛ اما تشخیص قطعی کمخونی و تشخص علت کم خونی با انجام آزمایش خون و مدفوع انجام میشود.
درمان کم خونی
با توجه به علت کم خونی، درمان‌های مختلفی برای آن وجود دارد. در کم خونی آپلاستیک درمان شامل تجویز دارو، انتقال خون یا پیوند مغز استخوان است.
- در کم خونی همولیتیک معمولاً از داروهای تضعیف‌کنندة سیستم ایمنی استفاده میشود تا مانع از حملة سلول‌های ایمنی به گلبول‌های خونی و همولیز شوند.
- اگر کم خونی به دنبال جراحت و از دست دادن خون باشد ممکن است نیاز به جراحی برای قطع خونریزی باشد. پیروی از رژیم غذایی حاوی آهن یا مکمل آن در کم خونی فقرآهن ضروری است.
- همچنین درمان کم خونی داسی شکل با استفاده از داروهای ضد درد، مکمل اسیدفولیک، آنتی‌بیوتیک‌ها و اکسیژن‌تراپی متناوب صورت می‌گیرد. تزریق B12 نیز در کم خونی پرنیشیوز که ناشی از کمبود یا سوء جذب است، یکی ازروش‌های درمان کم خونی است.
پیشگیری از کم خونی
همة انواع کمخونی از جمله کم خونی‌های ارثی قابل پیشگیری نیستند؛ اما کم خونی هایی که ناشی از کمبود مواد مغذی باشند به خوبی قابل پیشگیری‌اند. به‌عنوان‌مثال کم خونی های فقرآهن یا ناشی از کمبود اسید فولیک و B12 به خوبی قابل‌کنترل هستند.
برای پیشگیری از این نوع کم خونی‌ها کافی است از یک رژیم غذایی متعادل و حاوی میزان کافی آهن، اسیدفولیک و B12 پیروی کنید. مصرف منابع ویتامین C نیز در کنار منابع غذایی آهن به جذب بهتر آن کمک می‌کند. همچنین نوشیدن آب کافی به بالا نگه داشتن سطح هموگلوبین کمک می‌کند.
کلام آخر دکترساینا
بااینکه کم خونی انواع مختلفی دارد؛ اما علائم کم خونی در اغلب آن‌ها کم‌وبیش مشابه است. درصورت مشاهدة علائم، حتماً نسبت به رفع کم خونی اقدام کنید. اگر درمان کم خونی به‌موقع و به شکل مؤثر انجام نشود، فرد در دراز مدت با عوارض جدی مواجه میشود. توجه داشته باشید که روش درمان کمخونی با توجه به نوع کم خونی انتخاب میشود. پس از خوددرمانی بپرهیزید و برای تشخیص علت کم خونی از پزشک کمک بخواهید.
سؤالات متداول
عوامل مختلفی باعث آنمی یا کمخونی می‌شوند. گاهی کمخونی در اثر کمبود برخی مواد و ویتامین‌ها ایجاد میشود؛ مانند آهن یا ویتامین B12. گاهی هم کم خونی دلیل ژنتیکی دارد؛ مانند آنمی سلول داسی شکل.
کم خونی ممکن است باعث کاهش اشتها شود یا اینکه فرد دچار انحراف اشتها شود و میل به خوردن مواد غیرمغذی مثل خاک داشته باشد. درصورتی‌که کم خونی به‌موقع درمان نشود، می‌تواند باعث لاغری و کاهش وزن شود. البته توجه کنید که همة انواع کم خونی باعث کاهش وزن و لاغری نمی‌شوند و برخی افراد با وجود اضافه وزن دچار کم خونی هستند.
چای به علت داشتن ترکیباتی مانند اگزالات و تانن می‌تواند جذب آهن غیرهم را کاهش دهد. آهن غیرهم در حبوبات، غلات، سبزیجات و مغزهای آجیل وجود دارد.
کم خونی می‌تواند باعث اختلال رشد در کودکان، مشکلات قلبی، افسردگی، ضعف سیستم ایمنی، مشکلات بارداری و …. شود.
کم خونی علاوه بر علائم جسمی مانند خستگی، تنگی نفس و رنگ پریدگی، باعث علائم روحی مانند اضطراب، تحریکپذیری و افسردگی نیز میشود.
برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.