ایدز چیست و چه زمانی اولین علائم ایدز ظاهر می‌شود؟

علائم ایدز بسیار گسترده و متنوع‌اند؛ چراکه در بیماری ایدز سیستم ایمنی بدن تضعیف شده و بدن مستعد انواع بیماری‌ها و عفونت‌ها می‌شود؛ اما برخی علائم بیماری ایدز در اغلب افراد مبتلا مشترک‌اند. شناخت نشانه های اولیه ایدز و راه‌های انتقال آن، به جلوگیری از گسترش این بیماری کمک بسیاری می‌کند. در این مقاله به بررسی مراحل ایدز، اولین نشانه‌ها و راه‌های تشخیص و درمان آن می‌پردازیم.

ایدز چیست؟

ایدز یک بیماری مقاربتی مزمن است که در اثر آلوده شدن با ویروس HIV ایجاد می‌شود. در این بیماری سیستم ایمنی بدن ضعیف می‌شود و نمی‌تواند در برابر عوامل بیماری‌زا از خود دفاع کند. وقتی ویروس HIV وارد بدن می‌شود، ممکن است برای مدتی طولانی (گاه تا چند سال) بیماری ایجاد نکند؛ بنابراین ممکن است فردی اچ‌آی‌وی مثبت بوده، اما هنوز به بیماری ایدز دچار نشده باشد.

عامل بیماری ایدز چیست؟

ویروس نقص ایمنی انسانی یا ویروس HIV منجربه بیماری ایدز یا سندرم نقص ایمنی اکتسابی می‌شود. مکانیسم بیماری‌زایی این ویروس به این صورت است که به سلول‌های ایمنی بدن حمله کرده و آن‌ها را نابود می‌کند. این اتفاق از چند راه به بدن آسیب می‌زند:

طبق آمار سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۲۰ حدود ۳۷.۵ میلیون نفر در سطح جهان به این ویروس آلوده‌ بوده‌اند.^[۱]

• بدن نسبت به عوامل بیماری‌زای بیرونی (میکروب‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و …) بسیار آسیب‌پذیر می‌شود و فرد به انواع بیماری‌ها و عفونت‌ها مبتلا می‌شود. شدت این بیماری‌ها در فرد مبتلا به ایدز از سایر افراد بیشتر است.
• برخی عوامل میکروبی غیربیماری‌زا که اصطلاحاً فرصت‌طلب نامیده می‌شوند، می‌توانند فرد مبتلا به ایدز را درگیر کنند. به‌این‌صورت که فرد مبتلا به ایدز ممکن است در اثر برخی عوامل میکروبی بیمار شود که برای سایر افراد بیماری‌زا نیست. به این بیماری‌ها عفونت‌های فرصت‌طلب گفته می‌شود.
• روزانه تعدادی سلول معیوب و سرطانی در بدن همه‌ی ما تولید می‌شود که سیستم ایمنی این سلول‌ها را از بین می‌برد. وقتی ویروس ایدز سیستم ایمنی را ضعیف می‌کند، ممکن است فرد به انواع سرطان‌ها مبتلا شود.

برای آشنایی بیشتر با این ویروس مقاله ویروس اچ آی وی را مطالعه کنید.

مراحل ایدز

عفونت اچ‌آی‌وی طی ۳ مرحله پیشرفت می‌کند و در مرحله‌ی آخر تبدیل به بیماری ایدز می‌شود. البته این درصورتی است که فرد هیچ درمانی دریافت نکند. امروزه با پیشرفت‌های علم پزشکی، مراحل این بیماری به تعویق می‌افتند و تعداد افراد کمتری وارد مرحله‌ی سوم بیماری می‌شوند.

مرحله اول: عفونت حاد HIV

• این مرحله ۲ تا ۴ هفته پس از آلودگی به ویروس اچ‌آی‌وی مشاهده می‌شود.
• فرد میزان بالایی از ویروس اچ‌آی‌وی را در خون خود دارد. در این مرحله امکان انتقال ویروس به دیگران بسیار بالاست.
• برخی افراد علائم شبه‌سرماخوردگی نشان می‌دهند. این علائم ناشی از واکنش طبیعی بدن به عفونت است.
• برخی از افراد ممکن است اصلاً احساس بیماری نکنند.
• اگر علائم شبیه ‌سرماخوردگی دارید و فکر می‌کنید در مواجهه با ویروس اچ‌آی‌وی بوده‌اید حتماً با پزشک صحبت کنید.
• عفونت در این مرحله فقط با تست‌های آنتی‌ژن/آنتی‌بادی یا نوکلئیک اسید تشخیص داده می‌شود.

مرحله دوم: عفونت مزمن HIV

• این مرحله را مرحله بدون علامت یا فاز پنهان عفونت می‌نامند.
• ویروس اچ‌آی‌وی هنوز فعال است؛‌ اما در سطح بسیار پایینی تکثیر می‌شود.
• فرد در این دوره ممکن است هیچ علائمی نداشته باشد و اصلاً احساس بیماری نکند.
• این مرحله بدون دریافت داروهای اچ‌آی‌وی ممکن است تا یک دهه یا حتی بیشتر هم طول بکشد؛‌ اما برخی افراد سریع‌تر وارد مرحله‌ی بعد می‌شوند.
• در این مرحله نیز ویروس می‌تواند به دیگران منتقل شود.
• میزان ویروس در خون در پایان این مرحله بالا می‌رود و شمار سلول‌های CD4 سیستم ایمنی (نوعی گلبول سفید که در ایمنی ما نقش مهمی دارند) کاهش می‌یابد. فرد ممکن است با بالا رفتن سطح ویروس علائمی را نشان دهد و وارد مرحله‌ی سوم عفونت شود.
• افرادی که داروهای اچ‌آی‌وی را مصرف می‌کنند، ممکن است هرگز وارد مرحله‌ی سوم نشوند.

مرحله سوم: سندرم نقص ایمنی اکتسابی (ایدز)

• بیماری ایدز شدیدترین مرحله‌ی عفونت اچ‌آی‌وی است.
• سیستم ایمنی افراد مبتلا به ایدز بسیار آسیب دیده است؛ این افراد به انواع عفونت‌های شدید مبتلا می‌شوند که عفونت‌های فرصت‌طلب نام دارند.
• زمانی بیماری ایدز تشخیص داده می‌شود که شمار سلول‌های CD4 به کمتر از ۲۰۰ عدد در میلی‌مترمکعب خون رسیده باشد یا فرد مبتلا به عفونت‌های فرصت‌طلب خاصی شده باشد.
• میزان ویروس اچ‌آی‌وی در افراد مبتلا به ایدز بسیار بالا بوده و بیماری این افراد بسیار واگیردار است.
• فردی که به مرحله‌ی سوم یا بیماری ایدز رسیده است، بدون درمان ظرف سه سال می‌میرد.

علائم ایدز در زنان و مردان

علایم اچ‌آی‌وی و ایدز بستگی به مرحله‌ی آن دارد.

علائم اولیه ایدز (عفونت حاد اچ‌آی‌وی)

رایج‌ترین علائم در مرحله اول یا عفونت حاد شامل یک بیماری شبه‌سرماخوردگی است که دو تا چهار هفته پس از ورود ویروس به بدن ایجاد می‌شود. این علائم ممکن است برای چند هفته باقی بمانند. دقت کنید که عفونت به ویروس در این مرحله هنوز تبدیل به بیماری ایدز نشده است. شایع‌ترین علائم این مرحله عبارت‌اند از:

• تب
• سردرد
• درد عضلانی و درد مفاصل
• بثورات پوستی
• گلودرد و زخم‌های دردناک در دهان
• تورم غدد لنفاوی؛ عمدتاً در ناحیه‌ی گردن
• اسهال
• کاهش وزن
• سرفه
• تعریق شبانه

همان‌طورکه پیشتر هم گفتیم، مرحله‌ی دوم آلودگی به ویروس اچ‌آی‌وی یا مرحله نهفتگی اغلب علائم خاصی ندارد؛ اما اگر علائم ایدز در دوران نهفتگی بروز پیدا کند ممکن است شبیه علائم مرحله اول یا عفونت حاد باشد.

علائم مرحله سوم ایدز

همانطور که گفتیم مرحله سوم عفونت با ویروس اچ‌آی‌وی بیماری ایدز نامیده می‌شود. در این مرحله، با تضعیف سیستم ایمنی، فرد دچار انواع بیماری‌ها و عفونت‌ها می‌شود. معمول‌ترین نشانه‌های این مرحله عبارت‌اند از:

• تب
• خستگی
• تورم غدد لنفاوی
• اسهال
• کاهش وزن
• برفک دهانی
• زونا
• پنومونی

علائم پوستی ایدز

بروز بثورات پوستی در افراد مبتلا به ویروس اچ‌آی‌وی شایع است. این بثورات اغلب به رنگ قرمز یا ارغوانی دیده می‌شوند، دردناک‌اند یا احساس خارش دارند. این بثورات برای بسیاری از افراد جزو اولین علائم ایدز است.

علائم پوستی ایدز اغلب کمی برآمده‌اند و بیشتر روی بدن یا صورت دیده می‌شوند؛ البته گاهی نیز روی دست‌ها یا پاها ایجاد می‌شوند. این بثورات در افراد با پوست روشن‌تر به رنگ قرمز و در افراد با پوست تیره‌تر به رنگ ارغوانی دیده می‌‌شوند.

علائم ایدز در زنان

علائم ایدز در مردان و زنان اغلب یکسان است؛ اما برخی علائم در دو جنس با هم تفاوت دارند:

• تغییر در پریود: تغییر در میزان خون‌ریزی، قطع پریود، پریود نامنظم، پی‌ام‌اس شدید
• درد زیر شکم: این درد اغلب نشانه‌ی عفونت در رحم یا تخمدان‌هاست.
• ترشحات واژینال
• درد هنگام برقراری رابطه جنسی
• عفونت قارچی واژن

راه‌های انتقال ویروس ایدز

ویروس اچ‌آی‌وی از طریق برخورد با مایعات مختلف بدن شامل خون، شیر، مایع منی و ترشحات واژن منتقل می‌شود:

• رابطه‌ی جنسی حفاظت‌نشده (رابطه واژنی، مقعدی و دهانی)
• استفاده از سرنگ‌های مشترک
• انتقال خون
• طی بارداری، هنگام زایمان و هنگام شیر دادن

اچ‌آی‌وی از راه‌های زیر منتقل نمی‌شود:

• ارتباط روزمره با فرد مبتلا به ایدز مانند بوسیدن، بغل کردن، دست دادن یا به اشتراک گذاشتن وسایل، غذا و آب موجب انتقال این ویروس نمی‌شود.
• اچ‌آی‌وی از طریق هوا، آب یا نیش حشرات منتقل نمی‌شود.
• افراد آلوده به ویروس اچ‌آی‌وی که داروهای ART مصرف می‌کنند و بار ویروسی قابل تشخیص ندارند، ویروس را به شریک جنسی خود منتقل نمی‌کنند.
• ارتباط روزمره با فرد مبتلا به ایدز مانند بوسیدن، بغل کردن، دست دادن یا به اشتراک گذاشتن وسایل، غذا و آب موجب انتقال این ویروس نمی‌شود.
• اچ‌آی‌وی از طریق هوا، آب یا نیش حشرات منتقل نمی‌شود.
• افراد آلوده به ویروس اچ‌آی‌وی که داروهای ART مصرف می‌کنند و بار ویروسی قابل تشخیص ندارند، ویروس را به شریک جنسی خود منتقل نمی‌کنند.

علایم ایدز در مراحل اولیه چندان به تشخیص کمک نمی‌کند. اگر احتمال آلودگی می‌دهید، حتماً با یک پزشک درباره‌ی انجام آزمایش صحبت کنید.

راه‌های تشخیص ایدز

برای تشخیص ایدز آزمایش‌های گوناگونی انجام می‌شود؛ در ادامه به انواع آزمایش ایدز اشاره می‌کنیم:

آزمایش‌های آنتی‌ژن/آنتی‌بادی

این آزمایش‌ها روی نمونه‌ی خون انجام می‌شود. منظور از آنتی‌ژن، پروتئین‌های خاصی روی سطح ویروس اچ‌آی‌وی است و منظور از آنتی‌بادی، پروتئین‌هایی است که سیستم ایمنی بدن برای مقابله با این ویروس می‌سازد.

تست‌های آنتی‌ژنی معمولاً چند هفته پس از آلودگی با ویروس اچ‌آی‌وی مثبت می‌شوند؛‌ اما تست‌های آنتی‌بادی برای مثبت شدن نیاز به زمان بیشتری دارند (چندهفته تا چندماه).

ترکیب آزمایش‌های آنتی‌ژن/آنتی‌بادی ۲ تا ۶ هفته پس از آلودگی به ویروس مثبت می‌شوند.

آزمایش‌های آنتی‌بادی

این آزمایش‌ها روی نمونه‌ی خون یا بزاق انجام می‌شوند. سریع‌ترین آزمایش‌های ویروس ایدز (از جمله تست‌های خانگی) از همین نوع هستند. تست‌های آنتی‌بادی بین ۳ تا ۱۲ هفته پس از آلودگی به ویروس مثبت می‌شوند.

آزمایش‌های نوکلئیک اسید (NATs)

در این تست‌ها میزان ویروس (بار ویروسی) در خون بررسی می‌شود. اگر طی هفته‌های گذشته با ویورس اچ‌آی‌وی مواجه شده باشید، پزشک احتمالاً انجام این آزمایش را توصیه می‌کند. این تست‌ها اولین آزمایش‌‌هایی هستند که پس از آلودگی به ویروس ایدز مثبت می‌شوند.

عوارض ایدز

عفونت اچ‌آی‌وی سیستم ایمنی را تضعیف می‌کند؛ در نتیجه احتمال بروز برخی عفونت‌ها و سرطان‌ها بیشتر می‌شود.

عفونت‌های رایج در بیماران مبتلا به ایدز

• پنومونی پنوموسیستیک: یک عفونت قارچی است که منجربه بیماری شدید می‌شود. این بیماری، رایج‌ترین پنومونی در افراد مبتلا به ایدز است.
• برفک: کاندیدیازیس یا عفونت با قارچ کاندیدا رایج‌ترین عفونت مرتبط با ایدز است. این قارچ باعث ایجاد لایه‌ای ضخیم و سفید در دهان، روی زبان، حلق و در واژن می‌شود.
• سل: این بیماری در برخی از کشورها رایج‌ترین عفونت مرتبط با ایدز است که منجربه مرگ می‌شود.
• سایتومگاوویروس: این ویروس از خانواده‌ی هرپس‌هاست که در مایعات بدن مانند بزاق، خون، ادرار، مایع منی و شیر منتقل می‌شود. در افراد با سیستم ایمنی سالم، سیستم ایمنی این ویروس را غیرفعال می‌کند و ویروس در بدن به‌صورت مخفی باقی می‌ماند. اگر سیستم ایمنی تضعیف شود، ویروس دوباره ظاهر می‌شود و منجربه آسیب به چشم‌ها، مجرای گوارشی، ریه‌ها و دیگر اندام‌ها می‌شود.
• مننژیت کریپتوکوکی: مننژیت به التهاب پرده‌ها و مایع احاطه‌کننده‌ی مغز و طناب نخاعی گفته می‌شود. مننژیت کریپتوکوکی یکی از بیماری‌های شایع مرتبط با ایدز است که از قارچ کریپتوکوکوس ناشی می‌شود. این قارچ در خاک یافت می‌شود.
• توکسوپلاسموز: این عفونت کشنده از انگل توکسوپلاسما گوندی‌ای ناشی می‌شود. این انگل اغلب از گربه‌ها به انسان منتقل می‌شود. توکسوپلاسما برای افرادی که سیستم ایمنی سالم دارند هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند؛ اما در افراد مبتلا به ایدز منجربه بیماری قلبی و تشنج می‌شود.

سرطان‌های رایج در بیماران مبتلا به ایدز

• لنفوم: این سرطان از گلبول‌های سفید خون شروع می‌شود. اولین نشانه‌های این سرطان تورم بدون درد غدد لنفاوی در گردن، زیربغل و کشاله‌ی ران است.
• سارکوم کاپوسی: سرطان دیواره عروق خونی است که اغلب با ضایعات صورتی یا ارغوانی روی پوست یا در دهان خود را نشان می‌دهد. در افرادی که پوست تیره دارند، ممکن است ضایعات به رنگ قهوه‌ای تیره یا مشکی باشد. سارکوم کاپوسی می‌تواند اندام‌های داخلی را نیز مانند دستگاه گوارش و ریه‌ها درگیر کند.

سایر عوارض ایدز

• سندرم هدر رفتن: ایدز درمان‌نشده منجربه ازدست‌رفتن مشهود بدن می‌شود؛ اغلب فرد دچار اسهال، ضعف عمومی و تب هم می‌شود.
• مشکلات عصبی: ایدز می‌تواند منجربه علائم عصبی شود؛ مانند گیجی، فراموشی، افسردگی، اضطراب و مشکل در راه رفتن. مشکلات عصبی ایدز می‌تواند بسیار خفیف یا شدید باشد و حتی به زوال عقل منتهی شود.
• بیماری‌ کلیه: نفروپاتی مرتبط با اچ‌آی‌وی که شامل التهاب فیلتر‌های کلیه است.
• بیماری کبد: بیماری‌های کبد به‌خصوص در افرادی دیده می‌شود که علاوه بر اچ‌آی‌وی به هپاتیت B یا C نیز مبتلا هستند.

ویروس ایدز با سرکوب سیستم ایمنی، بدن را در معرض ابتلا به انواع عفونت‌ها و سرطان‌ها قرار می‌دهد.

راه‌های درمان ایدز

درمان ویروس اچ‌آی‌وی آنتی‌رتروویروس‌درمانی (ART) نام دارد. ART شامل دریافت هرروزه‌ی داروهای HIV است. درمان ART به همه‌ی افراد آلوده به ویروس اچ‌آی‌وی توصیه می‌شود.

• ART نمی‌تواند اچ‌آی‌وی را درمان کند؛ اما به افراد مبتلا کمک می‌کند طولانی‌تر و سالم‌تر زندگی کنند.
• ART خطر انتقال ویروس را به دیگران نیز کاهش می‌دهد.
• هدف اصلی درمان‌های ART کاهش بار ویروسی به میزان غیرقابل شناسایی است؛ یعنی میزان ویروس در خون فرد آن‌قدر پایین بیاید که با تست‌های آزمایشگاهی قابل شناسایی نباشد. افرادی که بارویروسی غیرقابل شناسایی دارند، ویروس را به دیگران منتقل نمی‌کنند.

دکترساینا به‌زودی مقاله‌ای مفصل درباره راه‌های درمان ایدز منتشر می‌کند.

راه‌های جلوگیری از ایدز

بهترین راه جلوگیری از ایدز، نداشتن رابطه‌ی جنسی واژینال، مقعدی و دهانی و به اشتراک نگذاشتن سرنگ است. اگر رابطه‌ی جنسی دارید، برای پیشگیری از ابتلا به ایدز اقدامات زیر را انجام دهید:

• جلوگیری از انتقال ایدز با کاندوم: از کاندوم استفاده کنید. کاندوم را پیش از برخورد آلت تناسلی با واژن، مقعد یا دهان بپوشید.
• آزمایش بدهید و از شریک جنسی خود نیز بخواهید آزمایش دهد.
• روابط خارج از ازدواج برقرار نکنید.
• سوءمصرف مواد و الکل را کنار بگذارید: سوء مصرف مواد و الکل می‌تواند منجربه رفتارهای پرخطر شود؛ مانند رابطه‌ی بدون کاندوم یا تزریق مواد.

کلام آخر دکترساینا

علائم ایدز به‌هیچ‌وجه راه مناسبی برای تشخیص ابتلا به این بیماری نیستند. بسیاری از افرادی که به ویروس ایدز آلوده می‌شوند تا سال‌ها هیچ علائمی نشان نمی‌دهند. نکات لازم در پیشگیری از ابتلا به این بیماری را رعایت کنید و اگر رفتار پرخطری داشته‌اید یا در معرض این ویروس قرار گرفته‌اید، هرچه سریع‌تر با یک پزشک مشورت کنید تا آزمایش مناسب را برای شما تجویز کند. به‌خاطر داشته باشید هرچند این بیماری درمان قطعی ندارد، اما فرد آلوده به اچ‌آی‌وی با آغاز به‌موقع درمان می‌تواند تا سال‌ها در سلامت زندگی کند و هرگز وارد مرحله‌ی بیماری ایدز نشود.

سوالات متداول

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری