«بیامد یکی موبدی چرب‌دست/ مر آن ماه رخ را به می کرد مست، بکافید بی‌رنج پهلوی ماه/ بتابید مر بچه را سر ز راه، چنان بی‌گزندش برون آورید/ که کس در جهان این شگفتی ندید»
۱۰۶۸ سال پیش رستم قهرمان ایران چنین بر اساس دستور پزشکی سیمرغ متولد شد. این پرنده افسانه‌ای در جای‌جای شاهنامه فردوسی در قامت پزشکی ماهر و ماورایی ظاهر شده است.
چندین هزار سال می‌گذرد و نسل در پی نسل گذشته. در قرن پانزدهم هجری قمری معادل با قرن بیست و یکم به سر می‌بریم. قرنی که با نام تکنولوژی و فناوری گره خورده است. حال کروم مرورگر محبوب بشر کنونی هر آنچه را نیاز داریم در اختیارمان قرار می‌دهد، حتی اطلاعات دارویی و مطالب پزشکی.
علاوه بر آن در حوزه سلامت کسب و کارهای نوینی ایجاد شده‌اند که قصد دارند با الکترونیکی کردن این حوزه ارائه خدمات را تسهیل بخشند.
مهدی خدادادی، ابوالفضل مقدسی و مهدی مشفق نیز با راه‌اندازی «دکتر ساینا» قصد داشتند در نقش سیمرغ درمانگر از طریق راه‌اندازی اپلیکیشن و وب‌سایت راهنما و همراه مردم باشند.
به همین خاطر با دانلود اپلیکیشن یا مراجعه به سایت دکتر ساینا می‌توانید به بانک اطلاعاتی جامع از آدرس مراکز و کلینیک‌ها و اطلاعات دارویی دست یابید. البته تیم دکتر ساینا اعتقاد دارد باید به حوزه سلامت مانند زنجیره نگریست، به همین دلیل علاوه بر بانک اطلاعاتی، خدماتی مانند مشاوره آنلاین و نوبت‌دهی آنلاین نیز ارائه می‌دهد تا افراد پیش از مراجعه به پزشک با مشاوره نسبت به بیماری خود اطلاعاتی کسب کنند و حتی پیشگیری کنند.
برای نخستین بار است که در حوزه سلامت الکترونیکی به سراغ استارت‌آپی آمده‌ایم. تجربه خوبی بود تا دریابیم بخش خصوصی در این حوزه چگونه عمل کرده است و چگونه فناوری توانسته رابطه بین بیمار و دکتر را دگرگون کند.
قصه از کجا شروع شد
قدم گذاشتن در خیابان قائم‌مقام به خصوص کوچه اول برای پیوستی‌ها مانند ورود به خاطرات گذشته است. حس خوبی بود وقتی پس از چند ماه به بهانه استارت‌آپ‌گردی دفتر قدیمی ماهنامه را دیدیم. ساختمان شرکت دکتر ساینا نیز ساختمانی قدیمی بود. انگار خیابان‌های این اطراف قصد ندارند بافت سنتی خود را از دست بدهند. در طبقه سوم به دفتر نسبتاً بزرگی وارد می‌شویم. فوتبال‌دستی در گوشه‌ای آویزان است. این نشان می‌دهد مانند همه استارت‌آپ‌ها آنها نیز در اوقات استراحت به بازی روی می‌آورند. با نگاهی گذرا در گوشه‌ای از سالن متوجه پارتیشن‌های شیشه‌ای می‌شویم. در پشت آن تیم‌های فروش، دیجیتال مارکتینگ، توسعه محصول و تیم رسانه‌ای مشغول فعالیت بودند. دفتر مهدی خدادادی در انتهای سالن قرار داشت.
مهدی دانش‌آموخته مهندسی نرم‌افزار و دانشجوی ارشد mba دانشگاه تهران است. مهدی فروردین ۸۸ با ابوالفضل مقدسی و مهدی مشفق کار روی پروژه‌های سفارش مشتری را آغاز کرد.
این سه تن دوست و در شرق تهران هم‌محلی بودند. مهدی با ابوالفضل در دوره دبیرستان و هنرستان همکلاسی بود. مهدی مشفق نیز با اینکه از آنها بزرگ‌تر بود اما در محل با هم رفیق شدند. مهدی هم‌اکنون معاون علمی و عضو هیات مدیره یکی از دانشگاه‌هاست و دکترای مدیریت استراتژیک دارد. ابوالفضل نیز مانند مهدی مهندسی نرم‌افزار خوانده است.
مهدی در مورد فعالیت‌شان گفت: «ما پروژه‌هایی را که سه سال یا چهار سال طول کشیده بود انجام می‌دادیم. چند پروژه ملی هم داشتیم. برای نهاد ریاست جمهوری و وزارتخانه‌ها نیز نرم‌افزارهایی ساخته‌ایم؛ برای مثال در ریاست جمهوری در حوزه کمک‌های مردمی و وام برای مدیریت نامه‌های دریافتی نرم‌افزاری طراحی کردیم.» اما پس از چند پروژه به آنها اعلام کردند باید شرکت خود را ثبت کنند و در قالب شرکت پروژه‌ها را انجام دهند.
مهدی در مورد نحوه ثبت شرکت گفت: «در آن زمان ثبت شرکت بسیار آسان در عرض سه روز انجام می‌شد. یک کانتر بود و به فردی که پشت آن قرار داشت اسمی برای شرکت اعلام می‌کردیم. در آن زمان چون حضور ذهن نداشتم اسمی به صورت اتفاقی انتخاب کردم و شرکت در سال ۹۰ ثبت شد.» البته آنها پس از گذشت هفت هشت ماه نام شرکت را تغییر و تا سال ۹۵ به فعالیت خود ادامه دادند. در آن زمان قصد داشتند شرکت خود را به سهامی خاص تغییر دهند، به همین خاطر درخواست دادند. مهدی در مورد تغییر شرکت گفت: «اوایل به ما اجازه می‌دادند که به راحتی سهامی خاص شویم، اما الآن به ما گفتند باید شرکت را منحل کنیم بعد شرکت جدید ثبت شود.» نتیجه انحلال شرکت و افتتاح شرکت جدید راه‌اندازی دکتر ساینا بود. به گفته مهدی در شرکت جدید مبنا را بر این گذاشتند تا با توان فنی خود کسب و کاری راه بیندازند و خدمتی عرضه کنند. چند حوزه بانک، بورس و سرمایه را بررسی کردند و حوزه سلامت را برگزیدند.
نخستین گام
پس از انحلال شرکت اول شهریورماه سال ۹۵ شرکت دوم را به نام داده‌پرداز ساینا راه‌اندازی کردند. مهدی در مورد نام ساینا گفت: «افسانه باستانی دارد. ساینا سیمرغی بود که عمل سزارین را روی مادر رستم انجام داد. هر کس که آشنایی نداشته باشد فکر می‌کند این اسم خارجی است. اتفاقاً یک ماه پیش نیز لوگوی درمانی نظام پزشکی از مار و جان به سیمرغ درمانگر تبدیل شد و این اتفاق خوبی است.» آنها تحقیقات بسیاری کردند و بالاخره از میان حوزه‌های بانک و بورس حوزه سلامت را انتخاب کردند. در مورد علت این انتخاب مهدی بیان کرد: «از دو جهت به این نتیجه رسیدیم که حوزه سلامت را برگزینیم. اول تجربه شخصی من: وقتی کودک بودم بر اثر حادثه‌ای چشمم آسیب دید و از سه‌سالگی در رفت و آمد مطب دکتر بودیم. به خاطر دارم بچه بودم و دوست داشتم بازی کنم، اما به جای بازی مجبور بودم ساعت‌ها در مطب دکتر منتظر بمانم. دکتر من آقای قاضی‌زاده هاشمی، وزیر بهداشت کنونی، بود. در آن زمان که به ناچار در مطب دکتر بودم دوستانی پیدا کردم و با هم بازی می‌کردیم تا دکتر بیاید.» مهدی علت دوم را مطالعه تطبیقی روی شش کشور دنیا نامید. تیم دکتر ساینا در دی‌ماه ۹۴، پیش از راه‌اندازی استارت‌آپ، مطالعات تطبیقی خود را در حوزه سلامت الکترونیکی روی شش کشور آمریکا، انگلیس، استرالیا، مالزی، هند و سنگاپور آغاز کرد تا دریابد بخش خصوصی حوزه سلامت در کشورهای دیگر چه فعالیت‌هایی انجام داده‌اند. این بررسی‌ها پنج ماه به طول انجامید.
مهدی در مورد یافته‌هایشان از این تحقیقات گفت: «در کانادا اکثر درمان‌هایی که صورت می‌گیرد رایگان است جز تغذیه و روانشناسی. بسیاری از ایرانی‌ها به خاطر این دو مورد به ایران سفر می‌کنند تا درمان شوند و سپس برمی‌گردند. در آمریکا هزینه درمان بسیار بالاست. هند را برای این تحقیق برگزیدیم، زیرا فرهنگ‌شان به فرهنگ ما نزدیک‌تر است و در حوزه سلامت الکترونیکی بسیار پیشرفته و حرفه‌ای فعالیت‌هایی انجام داده‌اند. در آمریکا، استرالیا و کشورهای جنوب شرق آسیا سرویس‌های بسیاری در حوزه سلامت الکترونیکی ارائه داده‌اند که به حوزه کاری ما نزدیک است و البته حرفه‌ای‌تر از ما عمل کرده‌اند.» به گفته مهدی در زمانی که تحقیقات را انجام می‌دادند متوجه نکته قابل توجهی شدند: هزینه‌ای که برای حوزه سلامت می‌شود چهار برابر کل تراکنش نفت و گاز به اضافه بودجه جنگ و دفاع در تمام دولت‌ّها و کشورهاست. این تراکنش غیرقابل باور است. در این سال این تیم روی سئو کار کردند و تمرکز خود را روی دیجیتال مارکتینگ گذاشته بودند. بالاخره پس از تحقیقات و بررسی‌ها و راه‌اندازی شرکت ۲۷ خرداد ۹۵ سایت راه‌اندازی شد. در ۲۴ شهریور ۹۵ نیز اپلیکیشن اندروید روی کافه‌بازار و چند روز بعد هم روی گوگل‌پلی قرار گرفت. البته مهدی می‌گوید این اشتباه است که به صورت تک‌بعدی وارد حوزه سلامت شویم. این حوزه را باید به صورت زنجیره ببینیم تا مردم از تمام خدمات بهره ببرند. با همین دیدگاه در شهریور ۹۵ فاز اول فرایند دکتر ساینا یعنی بانک سلامت راه‌اندازی شد. بانک سلامت به مردم اطلاعات دارویی، بیماری‌ها و آدرس مراکز درمانی را می‌دهد و به گفته مهدی بانک کاملی است.
او در مورد نحوه جمع‌آوری این اطلاعات گفت: «این اطلاعات را هم از فضای مجازی جمع‌آوری کردیم. تمام اطلاعات مراکز درمانی و تک‌تک آدرس و شماره‌ها مورد بررسی قرار گرفتند. نقشه گوگل را نیز افزودیم تا به بیمار مسیریابی هم بدهد. هم‌اکنون اگر شما بیمارستان میلاد را جست‌وجو کنید، سایت ما در بالای صفحه گوگل ظاهر می‌شود یا اگر در استان گلستان دنبال داروخانه شبانه‌روزی می‌گردید، مکان خود را تعیین کنید آدرس داروخانه نزدیک را به شما می‌دهد.»
او ادامه داد: «جمع‌آوری این اطلاعات کار سختی بود، زیرا باید تمام مراکز کشور را چک می‌کردیم. آدرس و تلفن و مسیریابی را هم به این اطلاعات افزودیم و بعد به صورت رایگان در اختیار مردم قرار دادیم.»
گام دوم
نوبت‌دهی آنلاین دومین مرحله فرایندهای دکتر ساینا در دی‌ماه ۹۵ راه‌اندازی شد. سپس مشاوره آنلاین را در تیرماه ۹۶ عرضه کردند. به گفته مهدی بخش‌های دیگری هم برای اجرا برنامه‌ریزی کرده‌اند که به مرور در آینده راه‌اندازی می‌شوند. البته این خدمات سمت بیمار است و یک سمت دیگر خدمات دکتر ساینا متوجه پزشکان است. بیشترین چالش هم در این بخش بود، زیرا پزشکان به نوعی فناوری‌گریز هستند، اما مهدی معتقد است نسل جدید پزشکان بهتر با فناوری ارتباط برقرار می‌کنند.
او در مورد نحوه همکاری با پزشکان گفت: «ما با دو هزار پزشک مذاکره چهره به چهره انجام دادیم؛ یعنی به مطب‌ها سر می‌زدیم و با آنها صحبت می‌کردیم. در بررسی‌های خود دکترهایی یافتیم که ۶۲ سال دارند، نسخه نمی‌نویسند، بلوتوث می‌کنند و بیمار می‌تواند پرینت بگیرد. تعداد این دکترها بسیار اندک است. به خصوص دکترهایی که به کشورهای خارجی سفر کرده‌اند با چنین سرویس‌هایی آشنایی دارند.»
دکتر ساینا در بخش نوبت‌دهی خود با دکترهایی همکاری می‌کند که پروانه طبابت استان خود را داشته باشند. به گفته مهدی اگر کسی پروانه نداشته باشد، نمی‌تواند با ما همکاری کند زیرا دردسر ایجاد می‌شود. هم‌اکنون در سامانه دکتر ساینا ۴۵ پزشک مشاوره حضور دارند و نزدیک به هزار مشاوره انجام شده است. ۱۴۰ پزشک در مورد نوبت‌دهی با این تیم همکاری می‌کنند. ۶۷۰ دندان‌پزشک هم حضور دارند.
اعتمادسازی یکی دیگر از چالش‌های تیم دکتر ساینا در این حوزه است. مهدی در مورد اعتمادسازی گفت: «برخی در این حوزه ما را می‌شناسند. بعضی دیگر که همیشه به یک دکتر مراجعه می‌کنند حال دکترشان در دکتر سایناست. به آن اعتماد دارند و از سرویس ما برای ویزیت و مشاوره استفاده می‌کنند. در مورد مشاوره آنلاین هیچ‌کس به سوالات دسترسی ندارد، فقط مسئول تیم پزشکی سوالات را چک می‌کند.»
او ادامه داد: «برخی مشاوره می‌شوند اما پولی پرداخت نمی‌کنند، البته به تخصص‌هایی که حساس است زنگ نمی‌زنیم؛ به عنوان مثال فردی از دکتر اطفال مشاوره می‌گیرد. تماس می‌گیریم که چرا پولی پرداخت نکرده است. گاه می‌گویند ترسیدیم. بعد دکتر ساینا را برای او توضیح می‌دهیم و سعی می‌کنیم اعتمادسازی صورت بگیرد تا دوباره به سامانه بازگردد.» هم‌اکنون ۶۰ هزار کاربر برنامه دکتر ساینا را نصب کرده‌اند. بر اساس آنالیزهای روزانه بین هفت تا ۱۱ درصد کاربر فعال دارند. مهدی در این مورد گفت: «خدمات خیلی متنوع است. ترافیک خوبی داریم و رتبه ما ۱۹۰۰ است. فکر کنم برای یک سایت سلامت رتبه بدی نباشد. روزانه نیز حدود دو هزار کاربر منحصربه‌فرد داریم.» البته به گفته مهدی حوزه سلامت به این صورت است که بازگشت کاربر طولانی می‌شود، زیرا مراجعه‌کننده زمانی که بیمار است به اپلیکیشن نیاز دارد و از برنامه استفاده می‌کند. مهدی در مورد میزان کاربران جذب‌شده در آینده گفت: «ما باید چهار پنج میلیون کاربر داشته باشیم. به این موضوع کاملاً آگاه هستیم و قدم‌هایی هم برداشتیم تا به این حجم از کاربر برسیم. بر اساس خدماتی که ارائه خواهیم داد پیش‌بینی کردیم در کمتر از ۱۸ ماه گسترده شویم تا تمام هزینه‌ها جبران شود.»
در پارتیشن‌های شیشه‌ای تیم‌های فروش، دیجیتال مارکتینگ، توسعه محصول و تیم رسانه‌ای مشغول فعالیت بودند.
قراردادها
یکی از فعالیت‌های بزرگی که دکتر ساینا در مدت کوتاهی که از راه‌اندازی‌اش می‌گذرد توانست انجام دهد انعقاد قراردادهای گوناگون است. اسفندماه سال گذشته با انجمن دندان‌پزشکان ایران در حوزه EHR( Electronic health record ) قراردادی منعقد کردند تا دکتر ساینا به صورت انحصاری سرویس‌های سلامت الکترونیکی را ارائه دهد. مهدی در مورد این همکاری گفت: «سه ماه شبانه‌روزی روی این سرویس کار کردیم. در عید حتی به تعطیلات نرفتیم. انجمن و کمیته عملی نیز همراه ما بودند. روز پنجم عید دندان‌پزشکان به ما مراجعه می‌‌کردند و در مورد این سرویس مشاوره می‌دادند.» به خاطر این سرویس تیم دکتر ساینا سرویس (DENTAL CARE) آمریکا و انگلیس را هم بررسی کرد تا از تجربیات آنها بهره‌مند شود و به نوعی راه میان‌بر در پیش گرفتند. هم‌اکنون ۷۰۰ دندان‌پزشک از این سرویس استفاده می‌کنند. خردادماه نیز قرارداد مشابه را با انجمن زنان و زایمان تنظیم کردند. مهدی در مورد قرارداد بعدی استارت‌آپ متبوع خود گفت: «برای اینکه فعالیت‌های ما اعتبار داشته باشد تیرماه قراردادی با مرکز تحقیقات پزشکی از راه دور کشور بستیم و سرویس مشاوره ما به عنوان اولین سرویسی که پارامترهای لازم را دارد مورد تایید قرار گرفت.» یکی از مهم‌ترین اتفاق‌ها برگزاری اولین کنگره ملی سلامت همراه در ایران است که در بهمن‌ماه سال جاری برگزار می‌شود. مهدی در این مورد گفت: «در دنیا این کنگره ترند است و ما توانستیم مسئولان را متقاعد کنیم تا این سلامت همراه را به عنوان ترند برگزار کنند. رئیس کنگره مرکز تحقیقات از راه دور است و دبیر آن نیز دکتر سایناست.»
بیمار با دکتر مشکلات خود را به کمک صدا و تصویر مطرح می‌کند.
هدف غایی
وقتی به سایت دکتر ساینا مراجعه می‌کنید در بخش درباره ما دکتر ساینا را به عنوان مربی‌گری سلامت معرفی کرده‌اند. به گفته مهدی خدماتی را که دکتر ساینا ارائه می‌دهد باید به شکل یک زنجیره دید؛ یعنی بیمار با دکتر به صورت صوت یا تصویر شروع به صحبت می‌کند و سعی دارد راجع به مشکل خود اطلاعاتی کسب کند و با دانش بیشتری برای درمان حضوری به دکتر دیگری مراجعه کند.
اما این حلقه چگونه تکمیل می‌شود؟ صحبت با بیمار و راهنمایی دکتر مقدمه شروع ارتباط بیمار با دکتر است. دکتر ساینا هدف والاتری را دنبال می‌کند. مهدی در مورد غایت کاری فعالیت‌هایشان گفت: «هدف ما این است که پزشک علاوه بر راهنمایی اگر توانست ویزیت آنلاین در چارچوب قانون هم داشته باشد. همچنین در قراردادمان با دکترها ذکر کردیم که اگر دارو تجویز می‌کنید، مسئولیت آن باشماست. زیرا گاه برخی بیماری‌ها روش درمانی‌شان مشخص و روتین است. به همین خاطر پزشک ما بیماری را تشخیص می‌دهد، نسخه می‌نویسد، عکس می‌گیرد و برای بیمار ارسال می‌کند. اگر بیمار به معاینه نیاز داشت می‌تواند از نوبت‌دهی آنلاین نوبت بگیرد و حضوری به مطب دکتر مراجعه کند.»
او ادامه داد: «ما هم‌اکنون تمرکز خود را بر فرهنگ‌سازی گذاشته‌ایم تا مردم بتوانند پیش از بیماری هم مشاوره بگیرند. دلیلی ندارد حتماً مریض شوند تا به دکتر مراجعه کنند. می‌توانند با هزینه اندک مشورت بگیرند و از بیماری خود پیشگیری کنند؛ به عنوان مثال فردی سردرد دارد. می‌تواند مشورت کند، شاید سردرد جدی نیست و نیازی ندارد به دکتر برود.» به گفته مهدی جذب کاربر را به تازگی آغاز کرده‌اند. پیش از این می‌خواستند به قولی جای پای خود را سفت کنند، زیرا در همه کشورهای دنیا اطلاعات سلامت جزو امنیتی‌ترین اطلاعات است، بنابراین تاکنون روی این موضوع تمرکز کرده بودند و از این پس می‌خواهند کاربر جذب کنند.
در مورد همکاری با دولت نیز مهدی گفت: «نگاه دولت به این موضوع به این صورت است که فرد بیماری که در بیمارستان است اولویت دارد و باید زنده بماند. پیشگیری فعلاً از اهمیت کمتری برخوردار است. دولت می‌خواهد روی بخش حاکمیت تمرکز کند و تمرکز ما نیز روی بخش خصوصی است. دغدغه ما این نیست که با وزارت بهداشت همراه باشیم. وقتی در جلسات خود به بن‌بست رسیدیم دیگر مباحث را مطرح نکردیم. هم‌اکنون مذاکرات ما در حد جلسات منظم با آقای تارا در حوزه فناوری اطلاعات وزارت بهداشت صورت می‌گیرد.»