کورتاژ| عوارض، کاربرد و مراقبت‌های بعد از آن

با شنیدن نام کورتاژ، اولین چیزی که اغلب افراد به یاد آن می‌افتند سقط جنین است؛ اما بد نیست بدانید که کاربرد کورتاژ به سقط جنین محدود نمی‌شود. کورتاژ یا D & C یکی از جراحی‌های سرپایی است که توسط متخصص زنان‌وزایمان انجام می‌شود و کاربردهای متنوعی هم در تشخیص و هم در درمان بیماری‌های زنان دارد. در متن پیش رو علاوه بر این که شما را با کاربردهای اصلی جراحی کورتاژ آشنا می‌کنیم، به شما درباره آمادگی‌های لازم برای انجام آن و دوره نقاهت بعدش توضیح خواهیم داد.

کورتاژ چیست؟

کورتاژ یا دیلاتاسیون و کورتاژ یا D&C یک جراحی جزئی است که برای برداشتن بافت داخل رحم انجام می‌شود. متخصص زنان‌وزایمان این جراحی را در مطب یا در مرکز جراحی انجام می‌دهد. این جراحی اغلب به صورت سرپایی انجام می‌شود و می‌توانید همان روز به منزل برگردید.

نام D&C از آنجایی می‌آید که در دو مرحله انجام می‌شود:

1. اتساع سرویکس (دیلاتاسیون): پزشک ابتدا سرویکس یا دهانه رحم را باز یا گشاد می‌کند. سرویکس یا دهانه رحم، واژن را به رحم مرتبط می‌کند. به طور طبیعی سرویکس تنها حین زایمان گشاد می‌شود.
2. کورت: پزشک از این ابزار باریک برای خراشیدن دیواره رحم و برداشتن بافت استفاده می‌کند.

به نقل از MayoClinic دیلاتاسیون و کورتاژ (D&C) عملی است که در آن بافت داخل رحم برداشته می‌شود. پزشک دیلاتاسیون و کورتاژ را برای تشخیص و درمان برخی مشکلات خاص رحم -مثل خونریزی شدید- یا تمیزکردن دیواره رحم پس از سقط عمدی یا خودبه‌خودی جنین انجام می‌دهد.

حین انجام دیلاتاسیون و کورتاژ، پزشک از ابزارهای کوچک یا یک دارویی برای برای باز کردن قسمت پایینی و باریک رحم (سرویکس یا دهانه رحم) استفاده می‌کند (دیلاتاسیون یا گشاد کردن). سپس پزشک از ابزارهای جراحی به نام کورت استفاده می‌کند که ممکن است یک ابزار تیز یا دستگاه مکش برای برداشتن بافت رحم باشد.

انواع کورتاژ

کورتاژ به دو منظور اصلی انجام می‌شود؛ تشخیص و درمان. در ادامه شما را با این دو بیشتر آشنا خواهیم کرد.

کورتاژ تشخیصی

پیش از انجام کورتاژ پزشک ممکن است به شما توصیه کند که بیوپسی یا نمونه‌برداری اندومتر (دیواره داخلی رحم) برای تشخیص بیماری انجام دهید. نمونه‌برداری اندومتر ممکن است درصورتی‌که هر یک از موارد زیر را داشته باشید درخواست شود:

• خون‌ریزی غیرطبیعی رحم
• خون‌ریزی پس از یائسگی
• سلول‌های غیرطبیعی رحم که در یک آزمایش روتین برای تشخیص سرطان سرویکس بدست آمده‌اند.

برای انجام بیوپسی، پزشک یک نمونه بافتی از روی لایه داخلی رحم برمی‌دارد و آن را برای بررسی‌های بیشتر به آزمایشگاه می‌فرستد. این آزمایش می‌تواند به تشخیص موارد زیر کمک کند:

• هایپرپلازی داخل اندومتر رحم؛ یک وضعیت پیش‌سرطانی که در آن دیواره رحم بسیار ضخیم می‌شود
• پولیپ‌های رحم
• سرطان رحم

درصورتی‌که اطلاعات بیشتری لازم باشد، پزشک ممکن است توصیه به انجام کورتاژ کند.

کورتاژ درمانی چیست؟

درصورتی‌که کورتاژ با اهداف درمانی انجام شود، پزشک محتویات درون رحم (و نه فقط یک نمونه بافتی کوچک) را برمی‌دارد. کورتاژ درمانی ممکن است درموارد زیر توصیه شود:

• پیشگیری از عفونت یا خونریزی شدید با پاک کردن رحم از بقایای سقط جنین
• برداشتن توموری که به جای حاملگی طبیعی ایجاد شده است (حاملگی مولار)
• درمان خون‌ریزی شدید پس از زایمان با حذف بقایای جفت در رحم
• برداشتن پولیپ‌های رحم یا دهانه رحم که اغلب سرطانی نیستند.

دیلاتاسیون و کورتاژ ممکن است در مواردی با عمل دیگری به نام «هیستروسکوپی» ترکیب شود. در طول هیستروسکوپی پزشک وسیله باریکی را که چراغ و دوربین دارد، از راه واژن و سرویکس وارد رحم می‌کند. سپس پزشک تصاویر دیواره رحم را بر روی صفحه نمایش می‌بیند و به دنبال مناطقی که بنظر غیرطبیعی می‌آیند می‌گردد. پزشک همچنین به دنبال پولیپ‌ می‌گردد و درصورت لزوم نمونه برمی‌دارد. همچنین پزشک می‌تواند در طول هیستروسکوپی، پولیپ‌ها و تومورهای فیبروئیدی را بردارد.

در مواردی هیستروسکوپی همراه با بیوپسی اندومتر ممکن است قبل از کورتاژ انجام شوند.

کورتاژ می‌تواند هم به تشخیص و هم به درمان بیماری‌های زنان کمک کند. خون‌ریزی غیرطبیعی، خون‌ریزی پس از یائسگی و برداشتن بقایای بارداری پس از سقط جنین ناکامل از جمله کاربردهای کورتاژ است.

علل انجام کورتاژ: در چه مواردی کورتاژ انجام می‌شود؟

دلایل بسیاری وجود دارد که پزشک ممکن است تصمیم بگیرد که کورتاژ انجام دهد. از رایج‌ترین دلایل کورتاژ می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تشخیص دلیل خون‌ریزی شدید حین یا بین پریودها
• برداشتن تومورها یا فیبروم‌های غیرسرطانی
• برداشتن و ارزیابی تومورهای احتمالی سرطانی
• برداشتن بافت عفونی که اغلب به دنبال یک بیماری مقاربتی به نام بیماری التهابی لگن (PID) ایجاد می‌شود.
• برداشتن بافت باقیمانده در رحم پس از زایمان یا سقط جنین
• انجام دادن سقط جنین عمدی یا کورتاژ جنین
• برداشتن IUD که برای پیشگیری از بارداری استفاده می‌شود.

مزایای انجام کورتاژ

انجام کورتاژ به پزشک کمک می‌کند که علت خون‌ریزی غیرطبیعی را پیدا کند. همچنین به او در تشخیص سلول‌های غیرطبیعی که ممکن است علامتی از سرطان رحم باشند کمک می‌کند. پس از انجام D&C پزشک نمونه‌ای از سلول‌ها را به آزمایشگاه می‌فرستد؛ جایی که پزشک پاتولوژیست می‌تواند با بررسی آن بافت طبیعی را از بافت غیرطبیعی از جمله پولیپ و سرطان افتراق دهد.

کورتاژ همچنین ممکن است پس از سقط جنین، برای برداشتن بافت‌های اضافی و پیشگیری از خونریزی شدید و عفونت اهمیت داشته باشد.

کورتاژ چگونه اتفاق می‌افتد؟

در ادامه شما را با مراحل مختلف انجام کورتاژ یا همان D&C آشنا می‌کنیم.

پیش از کورتاژ

گاهی ممکن است پزشک پیش از انجام کورتاژ تلاش کند که دهانه رحم را با استفاده از لامیناریا گشاد کند. لامیناریاها اجسام میله‌مانند نازکی هستند که پزشک برای چند ساعت آن‌ها را داخل دهانه رحم می‌گذارد. در این زمان شما می‌توانید بلند شوید و راه بروید. لامیناریا مایع درون سرویکس را جذب می‌کند و باعث می‌شود که دهانه رحم گشاد شود و پزشک به رحم دسترسی یابد.

همچنین پزشک ممکن است برای تقویت اتساع، به شما داروی خوراکی یا واژینال میزوپروستول (سایتوتک) بدهد که به نرم شدن سرویکس کمک می‌کند.

در حین کورتاژ

پیش از انجام کورتاژ پزشک به شما داروهایی می‌دهد که بیشتر احساس راحتی کنید. ممکن است کورتاژ تحت بی‌هوشی عمومی انجام شود و تمام مدت خواب باشید یا پزشک به شما داروهای آرامبخش بدهد؛ اما در طول عمل هوشیار باشید. پزشک براساس شرایط شما بهترین شیوه بی‌هوشی را انتخاب می‌کند.

حین انجام عمل، مشابه معاینه زنان روی تختی دراز می‌کشید و پاهای خود را بر روی تکیه‌گاه‌هایی در دو طرف قرار می‌دهید. در ادامه پزشک کارهای زیر را انجام می‌دهد:

1. اسپکولوم را وارد واژن می‌کند. این وسیله که شبیه منقار اردک است، به باز کردن دهانه رحم شما کمک می‌کند.

۲. در ادامه پزشک از یک گیره برای ثابت نگه داشتن دهانه رحم استفاده می‌کند.

۳. پزشک از چند میله استفاده می‌کند تا به‌آرامی دهانه رحم اتساع یابد.

۴. سپس پزشک از کورت، نوعی دستگاه مکش (ساکشن) یا تراش برای تمیز کردن رحم استفاده می‌کند.

۵. پزشک نمونه بافتی را برای بررسی‌های بیشتر به آزمایشگاه می‌فرستد.

پس از کورتاژ

احتمالاً تا چند ساعت پس از انجام کورتاژ، در اتاق ریکاوری می‌مانید تا از نظر خونریزی شدید و دیگر عوارض احتمالی تحت‌نظر باشید. این کار همچنین به شما زمان می‌دهد تا اثر داروهای بی‌هوشی از بین برود. شما نمی‌توانید بلافاصله بعد از عمل رانندگی کنید و خوب است که یک نفر شما را به منزل برساند.

از جمله عوارض احتمالی کورتاژ در چند روز نخست می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دردهای کرامپی خفیف (مشابه درد پریود)
• لکه‌بینی یا خونریزی خفیف

کورتاژ در دو مرحله انجام می‌شود. در مرحله نخست پزشک با ابزارهایی دهانه رحم یا همان سرویکس را گشاد می‌کند (دیلاتاسیون). در مرحله بعد پزشک با کمک کورت بافت دیواره رحم را برمی‌دارد (کورتاژ).

عمل کورتاژ چقدر طول می‌کشد؟

عمل کورتاژ به‌تنهایی بین ۵ الی ۱۰ دقیقه زمان می‌برد. اما کل فرآیند ممکن است طولانی‌تر شود و لازم باشد برای چند ساعت و پیش از رفتن به منزل در اتاق ریکاوری بمانید.

آیا کورتاژ درد دارد؟

حین انجام کورتاژ پزشک از بی‌هوشی یا بی‌حسی موضعی استفاده می‌کند تا دردی را احساس نکنید. پس از کورتاژ تا چند روز ممکن است دردهایی مشابه درد قاعدگی (درد کرامپی) داشته باشید که مصرف مسکن‌هایی مثل ایبوبروفن می‌تواند به بهبود آن کمک کند.

خونریزی بعد از کورتاژ چگونه است و تا چه زمانی طول می‌کشد؟

خون‌ریزی بعد از کورتاژ خفیف است و ممکن است در حد لکه‌بینی باشد. انتظار می‌رود خونریزی بعد از چند روز از بین برود. درصورتی‌که پس از کورتاژ خونریزی شدید داشتید، لازم است که پزشک خود را درجریان قرار دهید.

خطرات و عوارض احتمالی کورتاژ

کورتاژ هم مثل هر عمل دیگری ممکن است عوارضی داشته باشد؛ با‌این‌حال این عوارض نادرند. از جمله عوارض احتمالی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سوراخ شدن رحم: این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که ابزارهای جراحی باعث ایجاد یک سوراخ در دیواره رحم شوند. این مسئله بیشتر در زنانی رخ می‌دهد که اخیراً باردار بوده‌اند یا دچار یائسگی شده‌اند. سوراخ رحم اغلب به‌طورخودبه‌خودی بهبود می‌یابد. بااین‌حال درصورتی‌که یک رگ خونی یا دیگر اعضا هم آسیب دیده باشند، جراحی مجدد برای ترمیم آن ممکن است ضرورت یابد

• خونریزی رحم: خونریزی رحم از دیگر عوارض احتمالی کورتاژ است. از دلایل خونریزی رحم بعد از کورتاژ می‌توان به سوراخ شدن رحم و آسیب دهانه رحم اشاره کرد. شیوع خونریزی رحم در زنان باردار بیشتر است و با افزایش سن بارداری احتمال آن بیشتر می‌شود.
• عفونت رحم: یکی از عوارض نادر D&C عفونت رحم است.
• آسیب دهانه رحم: درصورتی‌که دهانه رحم حین انجام D&C پاره شود، پزشک می‌تواند با اعمال فشار یا استفاده از دارو خونریزی را کم کند یا زخم را با استفاده از بخیه ببندد. درصورتی‌که پیش از انجام کورتاژ از داروهایی برای نرم شدن سرویکس استفاده شود، احتمال آسیب دیدن آن کم می‌شود.
• سندرم آشرمن:  در موارد نادر، کورتاژ می‌تواند باعث ایجاد بافت اسکار و چسبندگی در رحم شود که به آن سندرم آشرمن گفته می‌شود. سندرم آشرمن اغلب زمانی رخ می‌دهد که کورتاژ بعد از سقط جنین یا بارداری انجام شود. سندرم آشرمن می‌تواند باعث توقف پریود (آمنوره) یا پریود دردناک، سقط جنین در آینده و نازایی شود. این مسئله اغلب با جراحی قابل درمان است.

آیا کورتاژ در چرخه قاعدگی تاثیری می‌گذارد؟

پس از انجامD&C، پریود بعدی شما ممکن است دیرتر یا زودتر از معمول رخ بدهد. تا مدتی پس از انجام کورتاژ نباید از تامپون استفاده کرده یا نزدیکی کنید. تا‌زمانی‌که دهانه رحم به‌طورکامل بسته شود و به حالت عادی برگردد، خطر ورود باکتری به واژن و ایجاد عفونت بیشتر است. پزشک به شما می‌گوید که از چه زمانی می‌توانید مجدد از تامپون استفاده کنید یا نزدیکی داشته باشید.

از جمله عوارض احتمالی کورتاژ می‌توان به عفونت رحم، خونریزی رحم، سوراخ شدن رحم و سندروم آشرمن اشاره کرد.

انجام کورتاژ در چه مواردی توصیه نمی‌شود؟

تنها منع مطلق انجام کورتاژ حالتی است که تمایل به حفظ یک بارداری زنده داخل‌رحمی داشته‌باشید. درصورت ابتلا به عفونت فعال لگنی، کورتاژ انتخابی (برنامه‌ریزی‌شده) لازم است به تعویق بیفتد. بااین‌حال درصورتی‌که عفونت به دلیل باقی‌ماندن بقایای بارداری اتفاق افتاده باشد، کورتاژ انجام می‌شود.

آمادگی‌های لازم قبل از عمل کورتاژ

از جمله آمادگی‌ها و کارهایی که پیش از کورتاژ لازم است انجام شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• پزشک فرایند کورتاژ را به شما توضیح می‌دهد و شما می‌توانید هر سوالی که داشتید از او بپرسید.
• از شما رضایت عمل گرفته می‌شود. موارد ذکرشده را به دقت مطالعه کنید و هرجا سوالی داشتید، بپرسید.
• برای کامل کردن سابقه پزشکی‌تان، پزشک شما را معاینه می‌کند و درصورت لزوم برایتان آزمایش خون یا سایر تست‌های تشخیصی از جمله سونوگرافی درخواست می‌کند.
• درصورتی‌که قرار باشد تحت بی‌هوشی عمومی یا نخاعی قرار بگیرید، لازم است از ۸ ساعت قبل از عمل (عموماً بعد از نیمه‌شب) ناشتا باشید. توصیه‌های لازم قبل از بی‌هوشی موضعی را پزشک به شما خواهد گفت.
• اگر باردار هستید یا احتمال می‌دهید که باردار باشید، پزشک خود را درجریان قرار دهید. او ممکن است برایتان آزمایش بارداری درخواست کند.
• در صورت حساسیت به لاتکس، هر دارو یا مواد بی‌هوشی پزشک خود را درجریان قرار دهید.
• پزشک خود را در جریان هر دارو یا مکمل گیاهی که مصرف می‌کنید قرار دهید.
• اگر سابقه‌ای از اختلال‌های خونریزی‌دهنده یا مصرف داروهای رقیق‌کننده خون مثل آسپرین یا وارفارین دارید، پزشک خود را درجریان قرار دهید.
• درصورتی که داروی بی‌هوشی دریافت کردید، نباید بعد از کورتاژ رانندگی کنید و لازم است که بعد از کورتاژ یک نفر شما را به منزل برساند.
• براساس شرایط شما پزشک ممکن است آمادگی‌های خاص دیگری را توصیه کند.

دوران نقاهت: مراقبت‌های بعد از کورتاژ

احساس خستگی و درد خفیف یک تا دو روز پس از جراحی معمول است. خونریزی خفیف پس از کورتاژ شایع است و ممکن است لازم باشد از نوار بهداشتی استفاده کنید.

• منع تامپون: هرگز از تامپون استفاده نکنید؛ چون ممکن است سبب عفونت شود.
• مصرف مسکن‌ها: ممکن است تا چند روز پس از عمل درد داشته باشید؛ با پزشک خود درباره مصرف مسکن مشورت کنید.
• پیاده‌روی: حتی اگر برایتان سخت است، لازم است هرچه سریع‌تر پس از جراحی، راه رفتن را آغاز کنید. این کار علاوه بر تقویت عضلات، به پیشگیری از ایجاد لخته خون در پاها هم کمک می‌کند.
• حمام، دوش واژینال، رابطه جنسی: انتظار می‌رود که یک یا دو روز بعد از عمل به فعالیت‌های معمول‌تان برگردید؛ بااین‌حال پزشک ممکن است شما را از حمام کردن، دوش واژینال یا مقاربت به مدت سه روز یا بیشتر منع کند.

پس از انجام کورتاژ، رحم باید یک لایه جدید بسازد؛ از این رو قاعدگی بعدی ممکن است زودتر یا دیرتر از زمان معمول اتفاق بیفتد. درصورتی‌که به دلیل سقط جنین، کورتاژ شده‌اید، با پزشک خود درباره این‌که چه زمانی می‌توانید دوباره برای بارداری اقدام کنید مشورت کنید.

اگر پزشک حین انجام کورتاژ، نمونه بافتی بردارد، آن را جهت بررسی بیشتر به آزمایشگاه می‌فرستد. درصورتی‌که نتیجه آن خوشخیم و غیرسرطانی باشد، ممکن است نیازی به پیگیری‌های بیشتر نباشد؛ اما اگر نتایج گویای سرطان یا پیش‌سرطان باشد، پزشک احتمالاً برای مراحل بعدی شما را به یک متخصص ارجاع خواهد داد.

معمولاً توصیه می‌شود برای بارداری حداقل سه ماه پس از کورتاژ صبر کنید. بااین‌حال، بهتر است قبل از اقدام به بارداری با پزشک خود مشورت کنید.

آیا زمانی که سقط جنین انجام شده نیاز به کورتاژ جنین وجود دارد؟

حدود نیمی از زنانی که سقط جنین می‌کنند، به کورتاژ احتیاجی پیدا نمی‌کنند. درصورتی‌که سقط جنین پیش از ۱۰ هفتگی انجام شده باشد، کمتر احتمال دارد که مشکل‌ساز شود. پس از ۱۰ هفته، احتمال سقط ناکامل بیشتر می‌شود. دراین‌صورت ممکن است لازم باشد کورتاژ انجام دهید تا مطمئن شوید رحم از بقایای بارداری پاک شده است. دراین‌باره لازم است که با پزشک خود مشورت کنید.

بارداری بعد از کورتاژ

ممکن است تمایل داشته باشید که بعد از کورتاژ باردار شوید؛ بااین‌حال پزشک ممکن است از شما بخواهد که مدتی صبر کنید تا رحم به‌طورکامل ترمیم شود و بدن برای بارداری آماده شود. همچنین ممکن است تا ۴ هفته پس از کورتاژ از انجام مقاربت همراه با دخول منع شوید.

عموماً کورتاژ بر روی توانایی بارداری اثر منفی نمی‌گذارد؛ مگر درموارد نادری که باعث چسبندگی رحم و سندرم آشرمن شود که آن هم اغلب با جراحی قابل درمان است. با‌این‌حال برخی مطالعات نشان داده است که کورتاژ می‌تواند احتمال زایمان زودرس را در بارداری‌های بعدی افزایش دهد.

اغلب پزشکان توصیه می‌کنند که برای اقدام به بارداری، اجازه دهید حداقل سه چرخه قاعدگی از عمل کورتاژ بگذرد. درصورتی‌که هرگونه سوال یا نگرانی درباره بارداری بعد از کورتاژ داشتید، پزشک خود را در جریان قرار دهید.

تفاوت ساکشن و کورتاژ

عمل دیلاتاسیون و کورتاژ ممکن است همراه با ساکشن انجام شود. ساکشن زمانی انجام می‌شود که کورتاژ با اهداف درمانی و به منظور برداشتن بافت دیواره داخلی رحم صورت بگیرد. درحقیقت ساکشن (مکش) ممکن است بخشی از عمل کورتاژ باشد و به آن ساکشن‌کورتاژ می‌گویند. 

چه زمانی باید از پزشک کمک بگیریم؟

عوارض بعد از کورتاژ درصورتی‌که به‌موقع تشخیص داده شوند، قابل‌درمان‌اند. درصورتی‌که هر یک از علائم زیر را داشتید، لازم است که پزشک خود را درجریان قرار دهید:

• درد شکم
• تب
• خونریزی شدید
• دردهای کرامپی شدید
• ترشح غیرطبیعی واژن یا بوی بد واژن

کلام آخر دکترساینا

کورتاژ یا دیلاتاسیون و کورتاژ (D&C) یکی از جراحی‌های کمتر تهاجمی است که توسط متخصص زنان‌وزایمان انجام می‌شود و کاربردهای مختلفی دارد. کورتاژ ممکن است اهداف تشخیصی یا درمانی داشته باشد. تشخیص علت خونریزی شدید یا خونریزی بین پریودها و برداشتن بقایای بارداری پس از سقط جنین ناکامل، ازجمله کاربردهای عمل کورتاژ هستند. مشابه سایر اعمال جراحی، کورتاژ هم ممکن است عوارضی داشته باشد؛ هرچند احتمال آن‌ها اندک است. درصورتی‌که اخیراً پزشک به هر علتی به شما توصیه به عمل کورتاژ کرده‌است، او را درجریان هر سوال یا نگرانی که دراین باره دارید، قرار دهید.

سوالات متداول