روان پریشی یا سایکوز، علامتی است که ممکن است از بیماری‌های روان، سوءمصرف مواد و … ناشی شود. روانپریشی در هر سنی می‌تواند رخ دهد؛ اما بروز آن در نوجوانان و جوانان بیشتر است. در این مقاله به بررسی علل روانپریشی، نخستین نشانه‌های آن و همچنین روش‌های درمان آن می‌پردازیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
سایکوز یا روان پریشی چیست؟
در سایکوز یا روانپریشی، عملکرد مغز و نحوة پردازش اطلاعات دچار اختلال میشود. فرد دچار روان پریشی ارتباط خود را با واقعیت از دست می‌دهد. افراد مبتلا به سایکوز ممکن است صداهایی بشنوند یا تصاویری را ببینند که واقعی نیستند.
روان پریشی یک بیماری نیست؛ بلکه یکی از علائم بیماری‌های روان است. عوامل مختلفی از جمله بیماری‌های جسمی و روحی، سوء مصرف مواد مخدر، استرس شدید یا آسیب‌های روحی و روانی می‌توانند باعث سایکوز یا روانپریشی شوند.
روانپریشی در اواخر نوجوانی و اوایل جوانی بیشترین شیوع را دارد[i]؛ شروع روانپریشی با بروز تغییراتی در افکار و رفتار فرد همراه است. علائم اولیة روان پریشی ممکن است چند روز، چند هفته، چند ماه یا حتی چند سال طول بکشند. در بعضی افراد این علائم اولیه به یکی از اختلالات روان مانند اسکیزوفرنی یا اختلال دوقطبی منتهی می‌شوند.
سایکوز یا روان پریشی یک بیماری نیست؛ بلکه یکی از علائم سایر بیماری‌های روان است. فرد دچار سایکوز ممکن است تصاویر و صداهای غیرواقعی را ببیند و بشنود.
علائم روان پریشی
افراد دچار روان پریشی ممکن است علائم زیر را داشته باشند:
- شنیدن، دیدن یا چشیدن چیزهایی که دیگران قادر به احساس آن‌ها نیستند.
- باور داشتن به عقاید و افکار نامعمول و نادیده گرفتن نظر دیگران در مورد آن‌ها
- دوری کردن از خانواده و دوستان
- اهمیت ندادن و نرسیدن به خود
- ناتوانی در توجه و تمرکز کردن
افراد دچار روانپریشی علاوه بر موارد گفته شده ممکن است دچار حملة سایکوز نیز شوند؛ حملات روان پریشی با علائم زیر همراه‌اند:
توهم
- توهمات شنیداری: شنیدن صدا زمانی‌که فرد تنهاست و کسی در نزدیکی او نیست.
- توهم لمسی: احساس لمس شدن یا احساس عجیبی که قادر به شرح دادن آن نیستند.
- توهم دیداری: افراد یا چیزهایی را می‌بینند که واقعی نیستند، یا این‌که شکل ظاهری اجسام به نظرشان غلط است.
هذیان یا توهم ادراکی
می‌توان گفت توهم ادراکی، داشتن افکار و عقایدی است که با توجه به بستر فرهنگی نامعمول هستند؛ یا این‌که این افکار از دید اطرافیان منطقی به نظر نمی‌رسند:
- فرد مبتلا به سایکوز ممکن است حس کند نیروهای خارجی در حال کنترل کردن احساسات و رفتارش هستند.
- اتفاقات جزئی و نظرات کوچک و بی‌اهمیت دیگران معنی عمیق و مهمی برای وی پیدا می‌کنند.
- تصور میکند قدرت‌های غیرعادی دارد؛ یا این‌که درحال انجام یک مأموریت ویژه است یا حتی ممکن است تصور خدایی داشته باشد.
فرد دچار سایکوز توهمات ادراکی را تجربه میکند؛ به‌طوری‌که ممکن است تصور کند نیروهای خارجی در حال کنترل او هستند، یا تصور کند در حال انجام مأموریتی سرّی است، یا تصور کند قدرت‌های خارق‌العاده دارد یا حتی خداست.
علائم اولیه روان پریشی
موارد گفته شده در افراد دچار سایکوز دیده می‌شوند؛ ولی افرادی که در شرف روانپریشی هستند علائم متفاوتی دارند. روان پریشی اغلب با علائم زیر شروع میشود:
- افت ناگهانی عملکرد در مدرسه یا محل کار
- دشواری در داشتن افکار منظم یا تمرکز کردن
- احساس شک، ظن یا ناآرامی و نگرانی در حضور دیگران
- رعایت نکردن بهداشت شخصی یا مراقبت نکردن از خود
- افزایش زمان تنها بودن
- واکنش شدید و غیرعادی در وضعیت‌های مختلف
- نداشتن هیچ‌گونه احساس و عواطف
علت بروز روانپریشی چیست؟
هنوز دقیق مشخص نیست که چرا برخی افراد به سایکوز دچار می‌شوند؛ امّا بعضی موارد احتمال بروز آن را افزایش می‌دهند:
- ژنتیک: البته داشتن ژن سایکوز الزاماً به معنی بروز روان پریشی نیست.
- اعتیاد و مواد مخدر: اعتیاد به بعضی داروها یا برخی مواد مانند الکل، ماریجوانا، ال‌اس‌دی و آمفتامین احتمال بروز سایکوز را افزایش می‌دهند.
- آسیب‌ها: مرگ عزیزان، تجاوز جنسی یا سابقة شرکت در جنگ از جمله آسیب‌های روحی‌اند که می‌توانند منجر به بروز روان پریشی شوند. نوع آسیب و سن تجربة آن نیز در احتمال بروز سایکوز مؤثر است.
- صدمات و بیماری‌ها: آسیب‌های مغزی، تومور مغزی، سکته، بیماری پارکینسون، آلزایمر، زوال عقل و اچ‌آی‌وی می‌توانند باعث روانپریشی شوند.
همان‌طور که گفتیم سایکوز می‌تواند از علائم بعضی بیماری‌های روان مانند اسکیزوفرنی یا اختلال دوقطبی نیز باشد.
علت روان سایکوز به‌درستی مشخص نیست؛ اما زمینه ژنتیکی، برخی تجربه‌های دردناک مانند مرگ عزیزان، تجربة تجاوز، جنگ و غیره، برخی بیماری‌ها مانند آسیب‌های مغزی، آلزایمر و غیره و همچنین برخی اختلالات روان مانند اسکیزوفرنی می‌توانند منتهی به سایکوز شوند.
مواد مخدر چطور باعث سایکوز می‌شوند؟
داروهای سرکوب‌کنندة سیستم عصبی مانند ماریجوانا و داروهای محرک سیستم عصبی مانند کوکائین و آمفتامین، هر دو می‌توانند بر فعالیت‌های مغزی اثر گذارند و باعث شوند باورهای شما مطابق واقعیت نباشند.
در بسیاری از موارد، پس از توقف مصرف مخدرها این علائم نیز از بین می‌روند؛ ولی مطالعات ارتباط مهمی بین مصرف مواد مخدر و روانپریشی اولیه پیدا کرده‌اند. برای مثال بیش از ۲۵ درصد افرادی که سایکوز موقت و ناشی از مصرف آمفتامین دارند بعدها به اختلالات روانپریشی دچار می‌شوند. این آمار برای مصرف‌کنندگان ماریجوانا در حدود ۵۰ درصد است.[ii] مطالعات نشان داده‌اند که مواد مخدر اغلب در کسانی که پتانسیل ابتلا به روان پریشی را دارند باعث بروز این اختلال می‌شوند؛ مانند افرادی که دچار اختلالاتی مانند اسکیزوفرنی هستند یا سابقة خانوادگی سایکوز دارند.
انواع روان پریشی
گفتیم که روانپریشی یکی از علائم بیماری‌های روان است. بسیاری از بیماری‌های روان می‌توانند باعث بروز روان پریشی شوند:
اختلالات روانی
- اسکیزوفرنی
- اختلال اسکیزوفرنی‌فرم
- اختلال اسکیزوافکتیو
- اختلال هذیانی
- اختلال روان پریشی کوتاه‌مدت
- اسکزوفرنی نامتمایز
- دیگر اختلالات طیف اسکیزوفرنی
- اختلال دوقطبی
- اختلال استرسی پس از سانحه
- روانپریشی پس از زایمان
- اختلال افسردگی ماژور
روان پریشی ارگانیک
علل بروز روان پریشی ارگانیک یا ثانویه ناشی از تغییرات اکتسابی در عملکرد مغز است:
- آسیب تروماتیک مغزی
- بیماری‌های تخریب‌کنندة عصب مانند زوال مغز
- سکته
- دیگر مشکلات مغزی
آیا روان پریشی قابل درمان است؟
انواع مختلفی از روش‌های درمانی برای درمان روان پریشی مورد استفاده قرار می‌گیرند که مؤثرترین نوع درمان، مصرف دارو در کنار درمان‌های شناختی رفتاری است. درمان‌های شناختی رفتاری یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای علم روان‌شناسی است و برای طیف گسترده‌ای از بیماری‌های روان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- درمان شناختی رفتاری(CBT) در تشخیص نوع اختلال روان به شما کمک میکند. در این درمان تمرکز بر حل مشکل است.
- روان‌درمانی حمایتی به شما کمک میکند اختلال خود را مدیریت کرده و به زندگی عادی برگردید.
- درمان شناختی تقویت‌شده با بهره گرفتن از درمان گروهی و تمرینات کامپیوتری به بهبود ادراک و فرآیندهای مغزی کمک میکند.
- در آموزش روانی خانواده برای بهبود روان پریشی از نزدیکان و اعضای خانواده شما کمک گرفته میشود و به شما کمک میکند حال روح و روان خود را بهبود ببخشید.
- مراقبت ویژه هماهنگ اولیه (CSC) با تشکیل یک گروه و تلفیق دارو، روان‌شناسی و گروه درمانی به بهبود حال بیماران کمک میکند.
اگر نیاز به راهنمایی بیشتری دارید می‌توانید از خدمات مشاوره آنلاین پزشکی دکتر ساینا کمک بگیرید و همین حالا با یکی از بهترین روانشناسان یا روانپزشکان ما به انتخاب خودتان، تماس فوری متنی، صوتی یا ویدیویی برقرار کنید.
کلام آخر دکترساینا
روان پریشی یا سایکوز در صورت عدم درمان، می‌تواند زندگی فرد را کاملاً مختل کند و حتی در مواردی می‌تواند برای فرد و اطرافیان وی خطرناک باشد. با کمک روان پزشک و روان شناس در کنار هم می‌توان سایکوز را کنترل کرد. دکتر ساینا به شما توصیه میکند در صورت مشاهدة علائم سایکوز در خود یا عزیزانتان هرچه سریع‌تر با متخصص صحبت کنید.
سؤالات متداول
روان پریشی در کودکان علائم مختلفی دارد؛ از علائم رفتاری این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دوری کردن از دوستان و خانواده
- مشکلات خواب
- بی‌انگیزگی؛ افت شدید درسی می‌تواند نشانگر بی‌انگیزگی باشد
- امتناع از انجام فعالیت‌های عادی روزانه مانند حمام نرفتن یا لباس نپوشیدن
- رفتارهای عجیب
- رفتارهای خشن یا پرخاشگرانه
- مصرف موادی مانند نیکوتین
درمان دارویی مناسب و مراجعة منظم به روانشناس بهترین روش درمان روان پریشی است و در اکثر مبتلایان مؤثر واقع میشود. متعهد ماندن به درمان در بهبود حال بیماران اهمیت ویژه‌ای دارد.
برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روانشناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.
سلام وقت بخیر من یک فرزند ۲۶ساله دارم از سن ۱۵ سالگی به اعتیاد روی آورده است مواد مصرفی ابتدا هروئین و شیشه و ماری جواناو قرص های متادون، مصرف داشته است ، چند دوره اقدام به ترک مواد مخدر کرده است در این چند بار ترک ناگهانی دچار مشکلات زیادی از جلمه هذیان ، پرخاشگری ، گوشه گیری ، اظطراب،علائمی دیگری میشود مانند صحبت کردن در مورد چیزی که وجو دخارجی ندارد همچنین گیردادن به اطرافیان خود و غیره
و پزشک روانپزشک مراجعه شده اما از مصرف دارو های تجویز شده ضد افسردگی خودداری میکند خواهشمندم من را در این مشکل فرزندم راهنمایی کنید با تشکر
سلام. درمان اعتیاد نیاز به صبر و مداومت بسیار داره. سعی کنید درحالی‌که به فرزندتون نشون میدید که دوستش دارید و کنارش هستید، قوانینی رو بگذارید و ازش بخواهید که به قوانین پایبند باشه؛ مثل مصرف به‌موقع قرص‌ها. سعی کنید بیشتر با مشاوران حرف بزنید و در مورد تکنیک‌های مختلف و نوع رفتار صحیح یاد بگیرید. و البته یادتون باشه مراقب سلامت روحی خودتون و سایر اعضای خانواده هم باشید.