زگیل تناسلی عارضه بسیار شایعی است که توسط ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) ایجاد می‌شود. دست‌کم ۱۰۰ نوع مختلف HPV وجود دارد و انواع خاصی از آن روی بخش‌های خاصی از بدن تأثیر می‌گذارند. مثلا یک نوع موجب ایجاد زگیل کف پا و نوع دیگر موجب زگیل تناسلی می‌شود. پزشکان با انواع دارو زگیل تناسلی را درمان می‌کنند. در ادامه، انواع پماد و قرص زگیل تناسلی را به‌طور جداگانه معرفی می‌کنیم و با بهترین دارو برای از بین بردن زگیل تناسلی آشنا می‌شویم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
۱. معرفی انواع پماد زگیل تناسلی
انواع مختلفی از پمادها برای مقابله با زگیل تناسلی وجود دارد که آنها را در ادامه معرفی می‌کنیم. پزشک، بنابر شرایط بیمار، ممکن است هریک از این پمادها را تجویز کند:
۱-۱. پودوفیلین و پودوفیلوکس یا پودوفیلوتوکسین
پودوفیلین (Podophyllin) ماده‌ای گیاهی است که بافت زگیل تناسلی را از بین می‌برد. متخصص مراقبت‌های بهداشتی این محلول را روی پوست شما قرار می‌دهد. پودوفیلوکس حاوی همان ترکیب فعال است، ولی می‌توانید از آن در خانه استفاده کنید.
پودوفیلوکس (پودوفیلوتوکسین خالص) یک آنتی‌میتوتیک (ضد میتوز و تقسیم سلولی) موضعی است که می‌توان آن را به‌صورت شیمیایی سنتز کرد یا از خانواده‌های گیاهی به نام مخروطیان (Coniferae) و زرشکیان (Berberidaceae) به دست آورد. درمان زگیل‌های آنوژنیتال (مقعدی ـ تناسلی) منجر به نکروز یا مردگی بافت زگیل می‌شود. مکانیسم دقیق اثر این دارو ناشناخته است. میزان بهبودی درمان با پودوفیلوکس اندکی از پودوفیلین بالاتر است. پودوفیلوکس به‌عنوان تنها درمان برای زگیل‌های عودکننده توصیه نمی‌شود.
هرگز از پودوفیلوکس در داخل بدن استفاده نکنید. همچنین مصرف این دارو در دوران بارداری توصیه نمی‌شود. عوارض جانبی آن می‌تواند شامل تحریک و سوزش خفیف پوست، زخم و درد باشد.
۱-۲. ایمی‌کیمود یا آلدرا
این کرم توانایی سیستم ایمنی در مقابله با زگیل تناسلی را افزایش می‌دهد. ایمی‌کیمود موجب ترشح اینترفرون آلفا و سایر سیتوکین‌ها می‌شود؛ ولی مکانیسم‌های عمل آن هنوز ناشناخته هستند. می‌توانید کرم ایمی‌کیمود یا آلدرا ۵٪ را سه بار در هفته برای دوره درمانی ۱۶هفته‌ای استفاده کنید.
ناحیه موردنظر باید ۶ تا ۱۰ ساعت پس از مصرف کرم با آب و صابون شسته شود. زمانی که کرم روی پوست شماست تماس جنسی نداشته باشید زیرا کاندوم‌ها و دیافراگم‌های ضدبارداری را ضعیف می‌کند و موجب تحریک و سوزش پوست همسرتان می‌شود.
از عوارض جانبی احتمالی این دارو تغییر رنگ پوست قسمتی است که دارو در آن استفاده شده است. سایر عوارض جانبی می‌تواند شامل تاول، درد بدن، سرفه، بثورات و خستگی باشد.
۱-۳. پماد فرمالدئید
فرمالین (فرمالدئید) ضدعفونی‌کننده‌ای است که بر باکتری‌ها، قارچ‌ها و بسیاری از ویروس‌ها اثر دارد و به‌عنوان داروی ویروس‌کش برای زگیل در نظر گرفته می‌شود. فرمالدئید لایه بالایی اپیدرم حاوی ویروس را ضخیم و سفید کرده و از بین می‌برد. از سوی دیگر، سخت‌شدن اپیدرم تراشیدن قسمت‌های آسیب‌دیده براثر زخم را آسان‌تر می‌کند. گرچه این دارو مدت‌هاست که برای درمان زگیل استفاده می‌شود، مکانیسم عمل آن ناشناخته باقی مانده و در مورد اثربخشی آن اطلاعات کافی وجود ندارد.
۱-۴. اسید بی کلرواستیک و اسید تری کلرواستیک
اسید بی کلرواستیک (BCA)، که گاهی اسید تری کلرواستیک (TCA) نیز نامیده می‌شود، دارویی شیمیایی است که از آن برای درمان زگیل‌های تناسلی استفاده می‌کنند. این داروی شیمیایی زگیل تناسلی را می‌سوزاند و می‌تواند زگیل‌های داخل بدن را نیز درمان کند. عوارض جانبی آن می‌تواند شامل تحریک خفیف پوست، زخم و درد باشد.
این دارو زگیل تناسلی را با ازبین‌بردن پروتئین‌های موجود در سلول‌های آن حل می‌کند و پوست، کراتین و سایر بافت‌ها را می‌سوزاند. از این دارو معمولا برای زگیل‌های کوچک روی فرج، واژن یا مقعد استفاده می‌شود. ازآنجاکه تری کلرواستیک اسید می‌تواند به پوست اطراف زگیل آسیب برساند از آن در مطب و توسط پزشک استفاده می‌شود. در صورت نیاز می‌توان این درمان را هر هفته تکرار کرد.
زگیل‌ها گاهی فقط با یک دُز درمان می‌شوند ولی اغلب به درمان‌های زیادی نیاز است. TCA دارویی ارزان و مؤثر است، گرچه به استفاده منظم و پیروی از برنامه‌ای مشخص نیاز دارد. ماهیت مخرب این دارو اغلب موجب گسترش عفونت ویروسی زمینه‌ای و همچنین زگیل‌های سطحی می‌شود؛ درنتیجه میزان پاک‌سازی آن ۷۰ تا ۸۰ درصد و نرخ عود زگیل‌های تناسلی نیز ۳۶ درصد برآورد شده است.
این ماده گرچه سوزآور است نسبت به سایر داروهای گروه خود موجب تحریک موضعی و سمیت سیستمیک (واکنش سریع کل بدن) کمتری می‌شود. با این حال پاسخ اغلب ناقص است و عود زگیل‌ها به‌طور مکرر رخ می‌دهد.
۱-۵. سالیسیلیک اسید موضعی
سالیسیلیک اسید دارویی ساده و مقرون‌به‌صرفه برای درمان زگیل‌های پوستی است. تصور می‌شود که سالیسیلیک اسید موجب تحریک پاسخ ایمنی موضعی می‌گردد، گرچه اثرات اولیه آن بر هیپرکراتوزِ (ضخیم‌شدن لایه خارجی پوست) ناشی از HPV، فرسایش شیمیایی (chemical ablation) و تحریک است. اسید سالیسیلیک را می‌توان بدون نسخه پزشک خریداری کرد و در اشکال و دُزهای متفاوتی موجود است. از اسید سالیسیلیک ۱۷٪ بیشتر از بقیه استفاده می‌شود، گرچه اطلاعات کافی وجود ندارد که نشان دهد یک ترکیب یا غلظت بهتر از دیگری است.
برای رهایی از ضایعات هیپرکراتوز باید دوش یا حمام آب گرم گرفته شود. برنامه درمانی شامل استفاده روزانه سالیسیلیک اسید به‌مدت ۷ تا ۱۲ هفته است. از استفاده از این دارو روی صورت و چشم‌ها پرهیز کنید.
۱-۶. ورجین یا سینکاتچینز
سینکاتچینز یک محصول دارویی گیاهی برای استفاده موضعی است که حاوی عصاره برگ‌های چای سبز است. نحوه عملکرد آن هنوز مشخص نیست، ولی در شرایط آزمایشگاهی فعالیت‌های آنتی‌اکسیدانی را از خود نشان داده است. این پماد زگیل‌های تناسلی روی بدن و زگیل‌های تناسلی داخل یا اطراف مقعد را درمان می‌کند. البته سینکاتچینز زگیل تناسلی را درمان نمی‌کند، بلکه موجب بهبود سریع‌تر عفونت می‌شود. عوارض جانبی آن می‌تواند شامل تغییر رنگ پوست، خارش یا سوزش و درد باشد. این دارو معمولا برای درمان موضعی زگیل تناسلی در بیماران دارای نقص سیستم ایمنی تجویز می‌شود.
۱-۷. فلورواوراسیل
فلورواوراسیل دارای فعالیت‌های ضدمتابولیک (antimetabolic، ضد سوخت‌وساز بدن)، ضدنئوپلاسم (antineoplastic، بازدارنده بلوغ و تکثیر سلول‌های بدخیم) و تحریک‌کننده سیستم ایمنی است. این دارو، در صورت شروع مصرف آن ظرف ۴ هفته از درمان زگیل با لیزر، برای پیشگیری از عود و بازگشت زگیل در بیماران دچار نقص ایمنی مفید است. می‌توان ناراحتی موضعی خفیف ناشی از دارو را با کرم کورتیزول درمان کرد.
۱-۸. تازاروتن
تازاروتن (Tazarotene) از رتینوئیدهای موضعی است که می‌توان از آن با تجویز و نظارت پزشک برای درمان زگیل تناسلی استفاده کرد. تازاروتن که به‌صورت موضعی روی زگیل تناسلی استفاده می‌شود به‌عنوان عامل ضدویروس، ضخامت زگیل‌ها را کاهش داده و آنها را از بین می‌برد.
۱-۹. ترتینوئین
گرچه از ترتینوئین بیشتر برای درمان آکنه، آفتاب‌سوختگی و چروک‌های ریز استفاده می‌شود، دارویی موضعی برای زگیل‌های پوستی نیز به شمار می‌رود. ترتینوئین، یا ترانس رتینوئیک اسید، از مشتقات ویتامین A است. ترتینوئین موضعی با تحریک پوست و تحریک سلول‌های طبیعی پوست به رشد و تکثیر عمل می‌کند. رشد پوست موجب پوسته‌پوسته شدن و ریزش بافت زگیل‌ها شده و درنهایت زگیل با پوست صاف و سالم جایگزین می‌شود. ترتینوئین موضعی با قدرت‌ها و فرمولاسیون‌های مختلفی به صورت کرم و ژل موجود است.
ازآنجاکه ترتینوئین یک ماده تحریک‌کننده پوست است، غلظت یا قدرت آن معمولا به توانایی بیمار برای تحمل‌کردن خارش و سوزش در محل درمان محدود می‌شود. در حالت ایدئال می‌توان از بالاترین غلظت ترتینوئین موجود استفاده کرد که عوارض جانبی قابل‌تحملی را ایجاد می‌کند. برای ازبین‌بردن زگیل‌های پوستی باید چند هفته روزی یک یا دو بار از کرم ترتینوئین استفاده کنید.
۱-۱۰. پماد زگیل تناسلی ادیب
پماد ادیب دارویی گیاهی حاوی سرکه، سیر، شاتره، سیاه‌دانه و چای سبز است که برای درمان زگیل تناسلی استفاده می‌شود. گیاهان استفاده‌شده در این پماد دارای خواص ضدویروسی هستند و در کنار هم می‌توانند موجب درمان و بهبودی زگیل تناسلی شوند. مطالعات نشان داده است که بیش از ۸۰٪ بیمارانی که از این پماد برای درمان زگیل تناسلی خود استفاده کرده‌اند بهبود یافته‌اند.
۱-۱۱. کانتاریدین
کانتاریدین دارویی موضعی است که روی زگیل اعمال شده و با نوارچسب پوشانده می‌شود. این دارو با ایجاد تاول پس از ۲ تا ۲۴ ساعت موجب ازبین‌رفتن زگیل می‌شود. پس از ایجاد تاول نوارچسب برداشته شده و موضع با آب و صابون شسته می‌شود. این دارو عوارضی مانند احساس سوزش، برگشت زگیل‌های جدید در اطراف محل درمان، هایپرپیگمنتیشن موقتی پوست (کم‌رنگ شدن پوست) و درد و حساسیت موضعی را ایجاد می‌کند.
۲. معرفی بهترین قرص زگیل تناسلی
علاوه بر پمادها، برخی قرص‌ها نیز می‌توانند برای ازبین‌بردن زگیل تناسلی مفید باشند:
۲-۱. ایزوترتینوئین
ایزوترتینوئین آکنه‌های شدید را درمان می‌کند. این دارو معمولا زمانی تجویز می‌شود که سایر داروهای آکنه عملکرد خوبی ندارند یا برای بیمار قابل‌تحمل نیستند. ایزوترتینوئین به گروهی از داروها به نام رتینوئیدها تعلق دارد. البته از این دارو برای مشکلات دیگری مانند زگیل تناسلی نیز استفاده می‌شود. ایزوترتینوئین برای مهار تکثیر HPV در درون سلول‌های آلوده پیشنهاد شده که می‌تواند نشان‌دهنده اثربخشی آن در درمان زگیل‌های مسطح باشد.
۲-۲. آسیکلوویر
آسیکلوویر به گروهی از داروها به نام داروهای ضدویروس تعلق دارد که برای درمان عفونت‌های ناشی از ویروس‌ها استفاده می‌شوند. معمولا این داروها فقط برای یک نوع یا گروهی از عفونت‌های ویروسی مؤثرند. از آسیکلوویر برای درمان علائم آبله‌مرغان، زونا، عفونت‌های ویروس تب‌خال در اندام‌های تناسلی، پوست، مغز و غشاهای مخاطی (لب و دهان) و عفونت‌های گسترده ویروس تب‌خال در نوزادان استفاده می‌شود. از آسیکلوویر برای جلوگیری از عفونت‌های مکرر تب‌خال تناسلی نیز استفاده می‌شود. از آسیکلوویر می‌توان طبق نظر پزشک برای سایر عفونت‌های ویروسی (مانند زگیل تناسلی) نیز استفاده کرد. آسیکلوویر را تنها می‌توان با نسخه پزشک تهیه کرد.
۲-۳. والاسیکلوویر
والاسیکلوویر یک داروی ضدویروس است که رشد برخی از ویروس‌ها را متوقف می‌کند ولی این دارو درمانی قطعی برای این عفونت‌ها نیست. ویروس‌هایی که موجب این عفونت‌ها می‌شوند حتی در فاصله زمانی بین بروز عفونت‌ها نیز همچنان در بدن به زندگی خود ادامه می‌دهند. والاسیکلوویر شدت و طول دوره‌های بروز عفونت را کاهش می‌دهد. این دارو به بهبود سریع‌تر زخم‌ها کمک کرده، از ایجاد زخم‌های جدید جلوگیری می‌کند و درد و خارش را کاهش می‌دهد.
۲-۴. پاورفیت
قرص پاورفیت (powerfit)، که از قارچ شیتاکه تهیه می‌شود، توانایی بهبود و درمان زگیل تناسلی را دارد. براساس پژوهش‌ها ترکیبات فعال هگزوز موجود در عصاره قارچ شیتاکه قابلیت ازبین‌بردن ویروس پاپیلومای انسانی را دارند. این قارچ از خواص ضدویروسی، ضدباکتریایی و ضدمیکروبی برخوردار است و موجب تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شود.
براساس مطالعات انجام‌شده، مصرف داروها و مکمل‌های قارچ شیتاکه (مانند کپسول پاورفیت) به‌مدت ۶ ماه می‌تواند به درمان زگیل تناسلی کمک کند و خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم را کاهش دهد. شاید بتوان گفت که قرص پاورفیت بهترین دارو برای از بین بردن زگیل تناسلی است.
۲-۵. اینترفرون
اینترفرون‌ها نوعی پروتئین سیگنال‌دهنده هستند که به‌طور طبیعی در بدن تولید می‌شوند تا در مبارزه با برخی عفونت‌ها، سرطان‌ها و بیماری‌های خودایمنی به سیستم ایمنی بدن کمک کنند. انواع سلول‌ها ازجمله گلبول‌های سفید در پاسخ به عفونت و سایر محرک‌ها (مانند سلول‌های سرطانی) اینترفرون تولید می‌کنند. اینترفرون‌ها را می‌توان به‌صورت مصنوعی در آزمایشگاه نیز ساخت.
اینترفرون‌ها براساس منبع سلولی و عوامل القاکننده به سه نوع اصلی تقسیم می‌شوند:
- اینترفرون آلفا؛
- اینترفرون بتا؛
- اینترفرون گاما.
انواع مختلف اینترفرون بیماری‌ها و مشکلات مختلفی را درمان می‌کنند. اینترفرون آلفا برای درمان بیماری‌های مختلفی ازجمله سرطان‌ها و عفونت‌هایی مانند زگیل تناسلی کاربرد دارد.
۲-۶. سایمتیدین (cimetidine)
معمولا از سایمتیدین خوراکی برای درمان بیماری ریفلاکس معده و سوزش سردل استفاده می‌شود. سایمتیدین یک مسدودکننده گیرنده هیستامین است که تولید اسید در معده را کاهش می‌دهد. این دارو همچنین می‌تواند بر گیرنده‌های هیستامین روی سلول‌های سیستم ایمنی اثر بگذارد و به آنها در مبارزه مؤثرتر با HPV کمک کند. بنابراین برخی از پزشکان از سایمتیدین به‌عنوان دارویی برای درمان HPV استفاده می‌کنند.
بهترین دارو برای زگیل تناسلی کدام است؟
برای درمان زگیل تناسلی داروهای مختلفی به شکل قرص، محلول و پماد وجود دارد، مانند اسید سالیسیلیک موضعی، ایمی‌کیمود، پودوفیلوکس، تری کلرو استیک اسید و پاورفیت اما بهترین دارو برای از بین بردن زگیل تناسلی در بیماران مختلف، متفاوت است و به عوامل مختلفی مانند محل زگیل‌ها، اندازه آنها، وسعت ناحیه درگیر و راحتی و ترجیحات بیمار بستگی دارد؛ درنتیجه، داروها الزاما باید طبق تشخیص پزشک مصرف شوند.
همچنین لازم است بدانید که داروهای خوراکی به‌عنوان درمان کمکی در کنار داروهای موضعی یا جراحی استفاده می‌شوند، زیرا به‌طور مستقیم با ویروس HPV مقابله نمی‌کنند.
بهترین دارو برای زگیل تناسلی مردان
برای درمان زگیل تناسلی داروهای زیادی وجود دارد. بعضی از این داروها موجب تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شوند و بعضی نیز پمادها و محلول‌های موضعی هستند که مستقیما روی زگیل‌ها استفاده شده و موجب لایه‌برداری پوست و ازبین‌رفتن زگیل‌ها می‌شوند. بهترین دارو برای از بین بردن زگیل تناسلی مردان و زنان تفاوتی ندارد و بیماران بسته به میزان و شکل و گسترش زگیل‌ها از درمان‌های مختلفی استفاده می‌کنند. بعضی از افراد نیز ترجیح می‌دهند که به‌جای استفاده از روش‌های تهاجمی مانند کرایوتراپی زگیل تناسلی از درمان‌های خانگی و قرص و پماد زگیل تناسلی استفاده کنند.
بهترین دارو برای زگیل تناسلی زنان
ویروس HPV در میان زنان شیوع بیشتری دارد. بنابراین زنان باید با این بیماری و انواع درمان‌ها و دارو زگیل تناسلی آشنایی داشته باشند. انواع داروهای زگیل تناسلی در زنان با مردان تفاوتی ندارد ولی ممکن است که مصرف بعضی از آنها برای زنان آسان‌تر باشد. البته هیچ‌یک از داروها این بیماری را به‌طور قطعی درمان نمی‌کنند و فقط عوارض و علائم آن را تسکین می‌دهند.
بهترین دارو برای زگیل تناسلی زنان باردار
زنان باردار باید در مورد مصرف داروهای مختلف حساسیت بیشتری داشته باشند و پیش از مصرف هر دارو با پزشک خود مشورت کنند و تنها از داروهایی استفاده کنند که برای جنین عوارضی را ایجاد نمی‌کنند. مصرف دارو زگیل تناسلی نیز از این قاعده مستثنی نیست. برای نمونه، مصرف پودوفیلوکس در دوران بارداری توصیه نمی‌شود. به‌طور کلی بیشتر به زنان باردار توصیه می‌شود که زگیل‌های تناسلی را در دوران بارداری درمان نکنند یا به‌جای مصرف دارو از روش‌های غیردارویی و موضعی مانند جراحی و کرایوتراپی استفاده کنند.
داروهای کمی وجود دارد که می‌توان از آنها برای درمان زگیل تناسلی در دوران بارداری استفاده کرد. البته در دوران بارداری از داروهایی مانند سالیسیلیک اسید نیز می‌توان استفاده کرد، ولی سالیسیلیک اسید باید برای مدت‌زمانی محدود و روی قسمت کوچکی از بدن استفاده شود. داروهایی نیز برای درمان زگیل تناسلی در دوران بارداری ساخته شده‌اند که با تجویز پزشک می‌توانید از آنها استفاده کنید.
کلام آخر دکترساینا
اگر زگیل‌های شما آزاردهنده نیستند، نیازی به درمان ندارند ولی در صورت ایجاد خارش، سوزش و درد، استفاده از داروها یا جراحی می‌تواند به شما کمک کند تا زگیل تناسلی را از بین ببرید. درمان همچنین می‌تواند از گسترش عفونت جلوگیری کند. البته درمان‌های موجود نمی‌توانند ویروس HPV را از بین ببرند و معمولا بیمار تا آخر عمر درگیر این ویروس خواهد بود. این یعنی در طول زندگی خود چندین بار با این زگیل‌ها مواجه خواهید شد.
با قطعیت نمی‌توان گفت که بهترین دارو برای از بین بردن زگیل تناسلی چه دارویی است. داروهای مختلفی وجود دارند که بسته به شرایط خود و نظر پزشک می‌توانید از آنها برای بهبود زگیل‌های تناسلی‌تان استفاده کنید ولی هرگز از داروهای زگیل موجود در بازار استفاده نکنید زیرا بسیاری از آنها برای استفاده در ناحیه تناسلی مناسب نیستند.
اگر شما نیز با مشکل زگیل تناسلی مواجه شده‌اید، نگران نباشید زیرا با وجود سایت دکترساینا پزشک همیشه در خانه شماست و هر زمان که بخواهید، می‌توانید از مشاوره و راهنمایی‌های تخصصی بهره‌مند شوید.
برای مشاهده لیست بهترین متخصصان بهداشت و سلامت جنسی کلیک کنید:
ارتباط تلفنی با متخصص سلامت جنسی ارتباط آنلاین با متخصص سلامت جنسیسؤالات متداول
تری کلرواستیک اسید نسبت به داروهای موضعی دیگر اثربخشی سریع‌تری دارد. این دارو با ازبین‌بردن پروتئین‌های سلولی، زگیل‌های تناسلی را از بین می‌برد.
خیر، پماد تتراسایکلین در درمان عفونت‌های ویروسی مانند زگیل تناسلی کاربردی ندارد.
خیر، پماد ملیسان معمولا در درمان تب‌خال تناسلی و عفونت‌های التهابی ناحیه تناسلی استفاده می‌شود و در درمان عفونت‌های ویروسی مانند زگیل تناسلی کارایی چندانی ندارد.
کلوتریمازول ماده‌ای ضدقارچ است که از رشد و تکثیر قارچ‌های موجود در ناحیه تناسلی جلوگیری می‌کند و موجب کاهش علائم ناشی از زگیل تناسلی می‌شود. بنابراین می‌توان از پماد کلوتریمازول برای کمک به تسکین و درمان زگیل تناسلی استفاده کرد. برای تهیه این پماد نیازی به نسخه پزشک ندارید.
قرص پاورفیت از قارچ شیتاکه تهیه می‌شود که عصاره آن می‌تواند موجب ازبین‌رفتن ویروس پاپیلومای انسانی شود. این قارچ دارای خواص ضدویروسی، ضدباکتریایی و ضدمیکروبی است و سیستم ایمنی بدن را نیز تقویت می‌کند. قارچ شیتاکه با تقویت سیستم ایمنی بدن از فعالیت ویروس HPV و درنتیجه عود زگیل تناسلی در آینده جلوگیری می‌کند.
- https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/genital-warts/diagnosis-treatment/drc-20355240
- https://www.mayoclinic.org/drugs-supplements/acyclovir-oral-route-intravenous-route/description/drg-20068393
- https://www.mayoclinic.org/drugs-supplements/acyclovir-oral-route-intravenous-route/description/drg-20068393
- https://www.healthylife.com.au/learn/tretinoin-cream-for-the-treatment-of-warts?srsltid=AfmBOop_a1387z8c0uLolOCmRdo4NhSoIMrE_cNh-qsxMaYbuTrOZMTn
- https://www.iranjd.ir/article_143891_d999c7890fc7d56ea2b8e47e217ebd9a.pdf
- https://nyulangone.org/conditions/human-papillomavirus/treatments/medications-for-human-papillomavirus
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10673707/
- https://www.healthline.com/health/skin/tretinoin
- https://www.webmd.com/drugs/2/drug-6279/valacyclovir-oral/details
- https://my.clevelandclinic.org/health/treatments/interferons